Belma Fırat
“Yazının davetine her gidiş bir yanıyla kendi içini duymakla mümkün; öbür bir deyişle sesi bilmekle mümkün. Düzgün bir metin sadece kendi baskın sesini duyurmaz okuruna onun kendisini de işitmesi, bulup çıkarması, ses sese bir karşılık oluşabilmesi için imkanlar, boşluklar sunar. O niçinle tüm okumalar bir açıklığa doğrudur.”(1)
‘Açıklığa Hakikat’ın Sunu kısmında meramını bu türlü açıklıyor Asuman Susam. Ben de bu metni Asuman Susam’ın sesinde kendi yankımı duyma gayreti olarak kaleme alıyorum, bu kavuşumun yeni okuma imkânlarına gerçek açılmasını umarak.
Kitabın ismi hiç de rastlantısal değil. Üzerinde durup düşünmeyi ziyadesiyle hak ediyor. Asuman Susam okuma edimini, muharrir ve okur içinde, okurun iç dünyasında kurulan bir diyalog olarak tanımlıyor – dia ve logos. Logos, kelam demek ve Asuman Susam ile adeta bir açıklığa yanlışsız konuşa konuşa yürüyoruz kelamı çoğaltarak. Sözümüzün istikameti açıklık… Açıklık, kaçınılmaz bir halde Heidegger’i davet ediyor bu diyaloğa zira ‘Sanat Eseri’nin Kökeni’ isimli yapıtında filozof; hakikat, sanat ve lisanı kendi özel şekliyle bağdaştıran kıymetli bir kavram olarak ele almakta açıklığı. Heidegger, hakikati var olanın açıklığı olarak tanımlarken, hakikat ve açıklığı birbirinin yerine kullanılabilecek sözler olarak kavradığını belirtir. Öte yandan hakikat Heidegger’e bakılırsa kendini gizleyerek açar. Bu saklılığı açıklığa kavuşturacak olan sanattır. Ama orada bir arbede kopar. Bu hengame, sanatın hakikatini açığa çıkaracağı dünya ve gereci içindedır. Gereci hakikatin hizmetine koşmaktır. Tam da bu niçinle örneğin, Vincent van Gogh’un ayakkabıları bize bir dünyanın hakikatini açar. O bir çift ayakkabı resmi değildir sıradançe. O bir dünyadır. Emeğe adanmış bir hayatın dünyası ve hakikatidir. Hakikat burada bir oluştur. Bu hem bir hengamenin dinamiğinden kaynaklanan yapıtın bizatihi bir oluş olması bakımından birebir vakitte hakikatini açığa çıkardığı dünyanın tarihselliği bakımındandır zira insan, dünyanın tarihselliğine fırlatılmıştır.
Heidegger’e bakılırsa lisan varlığın konutudur ve bu niçinle edebiyat en müstesna sanattır zira sanat, lisan ile yapılır. Edebiyatta lisan, hakikatin ya da var-olanın açıklığının ortaya çıkarılması için bir tasarım olarak işe koşulur. Bu dizaynın en uzman hali ise şiirdir. Heridegger’e bakılırsa sanat, şiirleştirmektir. Burada, temel itibariyle bir bağlantı aracı olarak kullandığımız lisan bildirişim özelliğinden kurtulur ve saf bir tasarım niteliğine bürünür. O denli ise edebiyat ve şiirin arbedesi, onu hakikatin sözü haline getiren bir tasarım, bir sanat biçimine kavuşturacak olan lisan ile yapılacaktır. Tam da bu niçinle Asuman Susam, lisanın “varlığın evi” olduğu kadar “bir hapishane” ve “cehennem” olduğunu vurguluyor. Edebiyat ve şiirin oluş halinde lisan ile sürdürdükleri hengameyi ise didişmek biçiminde tabir ediyor.
Açıklığa Yanlışsız, Asuman Susam, 416 syf., Everest Yayınları, 2021.
Lisan ile didişmenin estetik ve etik boyutlarının altını kuvvetle çiziyor Asuman Susam. Bir yandan biçim-içerik diyalektiği bakımından, sanatı bir oluş ve hakikatin lisana getirilmesi için iş başında olan bir arbede olarak ele alırken bu kavganın-didişmenin etik boyutunun hengameden asla ayrıştırılamayacağını kıymetle tabir ediyor. Bu niçinle lisan rejimini bozan edebiyatta minörleşmenin, Deleuze ve Guattari’nin altını çizdiği üzere kendi lisanının altını bir köstebek üzere oyma uğraşının, bu oyma ediminin daima bir azınlık şuuruyla yapılmasının, tektipleştirici totaliter temsil biçimlerinden kaçış çizgileri oluşturarak merkezsizliğin, yersizyurtsuzlaşmanın, bayan oluşun, hayvan oluşun hassaslığını içeren bir şiir oluşun zaruretini vurguluyor. Bütün bunları yaparken; bir yandan Foucault’nun parrhesia kavramını anıştırarak dürüstlükten ve eleştirellikten asla kopmamanın, bir yandan panoptikon kavramına başvurarak “içimize kaçmış iktidar heyulasının” farkında olmanın ehemmiyetini vurgularken, bir yandan da Levinas’ın sorumluluk teriminin şuuruyla yazmanın gereğini hatırlatıyor. Dürüstlük, eleştirellik ve sorumluluk elbette tarihsellikle el ele gitmek zorunda. Foucault’nun, olduğumuz şeyi reddetme kanısının imkânlarını yazınsal uzamın estetik yerinde aramak da bu biçimde. Bu bir müellifin; hem daima değişen dönüşen iktidar biçimlerini manalandırmak tıpkı vakitte bu farklılaşmaları yansıtmak için kendi metinlerini bir daha ele alma zorunluluğunu getiriyor. Bu noktada palimpsest yazıya ve temaslı olarak Derrida’da bulabileceğimiz iz kavramına getiriyor kelamı Asuman Susam. Bir müellifin daima geçmiş metinlerinin izlerine geri dönmesi, şimdide kurulan metinde geçmiş ve gelmekte olan metinlerin birbirinin içine sızmasına müsaade vermesi, yani daima bir oluş ve tecrübe alanı haline dönüşen yazı.
Öte yandan bütün bu gayretlerin altını oyan, şiirin pahasını aşındıran kıymetli tuzaklara da değiniyor Asuman Susam. “Estetiğin alanını politikleştirmek yerine politik olanı estetize etmek”, narsisizme evrilen bir “lirik ben etrafında kurulan şiir kalıplarında tutucu ısrar”, “biçimsel avangardizm”, entelektüel gayretin yerine aforizmaların kolaycılığına, sloganların klişelerine düşmek, itirazı nihilizm, lisan ile didişmeyi “söz cambazlığı” zannetmek. Bunlara ek olarak, tarihle sahih bir bağlantı kurmayı denemek yerine “anın yüzeyinde gezinerek” “bellek ve tarihle kurulan alakayı yozlaştırma”, “postmodern anlatı tekniklerinin sömürüye açıklığı”, “kendi kozmosunu, dünya fikrini biricikliği ortasından yaratmaktan uzak” bir vasatlık.
Asuman Susam’ın ‘Açıklığa Hakikat’ kitabı üç kısımdan oluşuyor. Birinci kısımda üstte özetlemeye çalıştığım kavramları açarak kendi poetikasını, etik-estetik tavrını nasıl oluşturduğunu açıklığa kavuşturuyor Susam. İkinci ve üçüncü kısımlar ise bu kavramlardan yararlanarak kaleme aldığı şiir ve kurmaca metin incelemelerini içeriyor. Kavramlarla düşünüyor Asuman Susam ve bir muharrir için bunun gerekliliğinin altını değerle çiziyor. Metinlerin her biri hem lisanı kullanımdaki yetkinlik tıpkı vakitte tahlillerin derinliği bakımından dikkat çekiyor. niye bu biçimde? Kendi kendime sorduğum bu soruyu theoria ve praksis beraberliğine başvurarak yanıtlamak istiyorum. Asuman Susam, teori ve kavramlara yaslanarak kaleme aldığı inceleme metinlerinde bununla birlikte şair kimliğiyle yer alıyor. Bir yazın personeli olarak şiirinin yaratım ve şair oluş sürecinde, yüz yüze geldiği meselelerle hesaplaşma ve bir çıkış arayışıyla açıklığa yanlışsız olmak, açıklığa çıkmak için yazıyor. Kavramlara başvurmasının, kavramlarla düşünmesinin altında son derece şahsi bir keder yatıyor. Tam da bu niçinle şiirin yaratım sürecinin nasıl bir ağrıdan oluştuğunu vurguluyor. Edebiyatın kurmaca dışı alanında yazdığı inceleme metinlerinin toplamı ise bu ağrıya bir merhem bulma uğraşı.
Kaynaklar:
“Yazının davetine her gidiş bir yanıyla kendi içini duymakla mümkün; öbür bir deyişle sesi bilmekle mümkün. Düzgün bir metin sadece kendi baskın sesini duyurmaz okuruna onun kendisini de işitmesi, bulup çıkarması, ses sese bir karşılık oluşabilmesi için imkanlar, boşluklar sunar. O niçinle tüm okumalar bir açıklığa doğrudur.”(1)
‘Açıklığa Hakikat’ın Sunu kısmında meramını bu türlü açıklıyor Asuman Susam. Ben de bu metni Asuman Susam’ın sesinde kendi yankımı duyma gayreti olarak kaleme alıyorum, bu kavuşumun yeni okuma imkânlarına gerçek açılmasını umarak.
Kitabın ismi hiç de rastlantısal değil. Üzerinde durup düşünmeyi ziyadesiyle hak ediyor. Asuman Susam okuma edimini, muharrir ve okur içinde, okurun iç dünyasında kurulan bir diyalog olarak tanımlıyor – dia ve logos. Logos, kelam demek ve Asuman Susam ile adeta bir açıklığa yanlışsız konuşa konuşa yürüyoruz kelamı çoğaltarak. Sözümüzün istikameti açıklık… Açıklık, kaçınılmaz bir halde Heidegger’i davet ediyor bu diyaloğa zira ‘Sanat Eseri’nin Kökeni’ isimli yapıtında filozof; hakikat, sanat ve lisanı kendi özel şekliyle bağdaştıran kıymetli bir kavram olarak ele almakta açıklığı. Heidegger, hakikati var olanın açıklığı olarak tanımlarken, hakikat ve açıklığı birbirinin yerine kullanılabilecek sözler olarak kavradığını belirtir. Öte yandan hakikat Heidegger’e bakılırsa kendini gizleyerek açar. Bu saklılığı açıklığa kavuşturacak olan sanattır. Ama orada bir arbede kopar. Bu hengame, sanatın hakikatini açığa çıkaracağı dünya ve gereci içindedır. Gereci hakikatin hizmetine koşmaktır. Tam da bu niçinle örneğin, Vincent van Gogh’un ayakkabıları bize bir dünyanın hakikatini açar. O bir çift ayakkabı resmi değildir sıradançe. O bir dünyadır. Emeğe adanmış bir hayatın dünyası ve hakikatidir. Hakikat burada bir oluştur. Bu hem bir hengamenin dinamiğinden kaynaklanan yapıtın bizatihi bir oluş olması bakımından birebir vakitte hakikatini açığa çıkardığı dünyanın tarihselliği bakımındandır zira insan, dünyanın tarihselliğine fırlatılmıştır.
Heidegger’e bakılırsa lisan varlığın konutudur ve bu niçinle edebiyat en müstesna sanattır zira sanat, lisan ile yapılır. Edebiyatta lisan, hakikatin ya da var-olanın açıklığının ortaya çıkarılması için bir tasarım olarak işe koşulur. Bu dizaynın en uzman hali ise şiirdir. Heridegger’e bakılırsa sanat, şiirleştirmektir. Burada, temel itibariyle bir bağlantı aracı olarak kullandığımız lisan bildirişim özelliğinden kurtulur ve saf bir tasarım niteliğine bürünür. O denli ise edebiyat ve şiirin arbedesi, onu hakikatin sözü haline getiren bir tasarım, bir sanat biçimine kavuşturacak olan lisan ile yapılacaktır. Tam da bu niçinle Asuman Susam, lisanın “varlığın evi” olduğu kadar “bir hapishane” ve “cehennem” olduğunu vurguluyor. Edebiyat ve şiirin oluş halinde lisan ile sürdürdükleri hengameyi ise didişmek biçiminde tabir ediyor.
Açıklığa Yanlışsız, Asuman Susam, 416 syf., Everest Yayınları, 2021.
Lisan ile didişmenin estetik ve etik boyutlarının altını kuvvetle çiziyor Asuman Susam. Bir yandan biçim-içerik diyalektiği bakımından, sanatı bir oluş ve hakikatin lisana getirilmesi için iş başında olan bir arbede olarak ele alırken bu kavganın-didişmenin etik boyutunun hengameden asla ayrıştırılamayacağını kıymetle tabir ediyor. Bu niçinle lisan rejimini bozan edebiyatta minörleşmenin, Deleuze ve Guattari’nin altını çizdiği üzere kendi lisanının altını bir köstebek üzere oyma uğraşının, bu oyma ediminin daima bir azınlık şuuruyla yapılmasının, tektipleştirici totaliter temsil biçimlerinden kaçış çizgileri oluşturarak merkezsizliğin, yersizyurtsuzlaşmanın, bayan oluşun, hayvan oluşun hassaslığını içeren bir şiir oluşun zaruretini vurguluyor. Bütün bunları yaparken; bir yandan Foucault’nun parrhesia kavramını anıştırarak dürüstlükten ve eleştirellikten asla kopmamanın, bir yandan panoptikon kavramına başvurarak “içimize kaçmış iktidar heyulasının” farkında olmanın ehemmiyetini vurgularken, bir yandan da Levinas’ın sorumluluk teriminin şuuruyla yazmanın gereğini hatırlatıyor. Dürüstlük, eleştirellik ve sorumluluk elbette tarihsellikle el ele gitmek zorunda. Foucault’nun, olduğumuz şeyi reddetme kanısının imkânlarını yazınsal uzamın estetik yerinde aramak da bu biçimde. Bu bir müellifin; hem daima değişen dönüşen iktidar biçimlerini manalandırmak tıpkı vakitte bu farklılaşmaları yansıtmak için kendi metinlerini bir daha ele alma zorunluluğunu getiriyor. Bu noktada palimpsest yazıya ve temaslı olarak Derrida’da bulabileceğimiz iz kavramına getiriyor kelamı Asuman Susam. Bir müellifin daima geçmiş metinlerinin izlerine geri dönmesi, şimdide kurulan metinde geçmiş ve gelmekte olan metinlerin birbirinin içine sızmasına müsaade vermesi, yani daima bir oluş ve tecrübe alanı haline dönüşen yazı.
Öte yandan bütün bu gayretlerin altını oyan, şiirin pahasını aşındıran kıymetli tuzaklara da değiniyor Asuman Susam. “Estetiğin alanını politikleştirmek yerine politik olanı estetize etmek”, narsisizme evrilen bir “lirik ben etrafında kurulan şiir kalıplarında tutucu ısrar”, “biçimsel avangardizm”, entelektüel gayretin yerine aforizmaların kolaycılığına, sloganların klişelerine düşmek, itirazı nihilizm, lisan ile didişmeyi “söz cambazlığı” zannetmek. Bunlara ek olarak, tarihle sahih bir bağlantı kurmayı denemek yerine “anın yüzeyinde gezinerek” “bellek ve tarihle kurulan alakayı yozlaştırma”, “postmodern anlatı tekniklerinin sömürüye açıklığı”, “kendi kozmosunu, dünya fikrini biricikliği ortasından yaratmaktan uzak” bir vasatlık.
Asuman Susam’ın ‘Açıklığa Hakikat’ kitabı üç kısımdan oluşuyor. Birinci kısımda üstte özetlemeye çalıştığım kavramları açarak kendi poetikasını, etik-estetik tavrını nasıl oluşturduğunu açıklığa kavuşturuyor Susam. İkinci ve üçüncü kısımlar ise bu kavramlardan yararlanarak kaleme aldığı şiir ve kurmaca metin incelemelerini içeriyor. Kavramlarla düşünüyor Asuman Susam ve bir muharrir için bunun gerekliliğinin altını değerle çiziyor. Metinlerin her biri hem lisanı kullanımdaki yetkinlik tıpkı vakitte tahlillerin derinliği bakımından dikkat çekiyor. niye bu biçimde? Kendi kendime sorduğum bu soruyu theoria ve praksis beraberliğine başvurarak yanıtlamak istiyorum. Asuman Susam, teori ve kavramlara yaslanarak kaleme aldığı inceleme metinlerinde bununla birlikte şair kimliğiyle yer alıyor. Bir yazın personeli olarak şiirinin yaratım ve şair oluş sürecinde, yüz yüze geldiği meselelerle hesaplaşma ve bir çıkış arayışıyla açıklığa yanlışsız olmak, açıklığa çıkmak için yazıyor. Kavramlara başvurmasının, kavramlarla düşünmesinin altında son derece şahsi bir keder yatıyor. Tam da bu niçinle şiirin yaratım sürecinin nasıl bir ağrıdan oluştuğunu vurguluyor. Edebiyatın kurmaca dışı alanında yazdığı inceleme metinlerinin toplamı ise bu ağrıya bir merhem bulma uğraşı.
Kaynaklar:
- Heidegger, Martin, Sanat Yapıtının Kökeni, çev. Fatih Tepebaşılı, Ankara: De Ki Basım Yayım, 2007.
- Susam, Asuman, Açıklığa Gerçek, İstanbul: Everest, 2021.
- Asuman Susam, Açıklığa Gerçek, İstanbul: Everest, 2021, s.10.