Dünya edebiyatının ölümsüz müelliflerinden Agatha Christie, yalnızca yaşadığı devirde değil, günümüzde de fazlaca satan ve hayli konuşulan bir isim olarak bir epey beşere ilham vermeye devam ediyor.
15 Eylül 1890’de dünyaya gelip 12 Ocak 1976’da ortamızdan ayrılan bu gizemli İngiliz, onlarca kitaba imza atmış olsa da pek o denli konuşup röportaj veren biri değildi. Kendini mümkün mertebe geride tutmaktan hoşlanırdı. Bu yüzden hayatıyla ilgili kimi detaylar karanlıkta kalsa da, Christie’nin babasını epeyce küçük yaşta kaybettiğini ve nazarance yalnız bir çocukluk geçirdiğini biliyoruz. Tahminen de onu küçük yaşlardan itibaren kitaplara iten şey bu yalnızlık hissiydi.
Birinci yazı denemelerine genç yaşında başlayan Christie, bir süre şan eğitimi aldı ama kitaplardan kopamadı. 1914’te, I. Dünya Savaşı’nın tamtamları ortasında Albay Archibald Christie’yle evlenip Fransa’ya yerleştiğinde dahi bu alışkanlığını kaybetmedi. O senelerda dedektif kıssalarına merak salmıştı, lakin okudukları, niye bilinmez onu bir türlü tatmin etmiyordu. O da kitaplardaki eksikleri, yanlışları kapamaya çalışırken kendini yepisyeni polisiye maceralar tasarlarken buluyordu. Chiristie’yi birinci romanı olan Styles’daki Gizemli Olay’ı yazmaya iten şey tam da bu oldu, ki Hercule Poirot da bu kitapla ortaya çıktı.
Ne var ki çabucak her muharririn geçtiği yoldan o da geçti; Styles’daki Gizemli Olay tekraren reddedildi ve kitap lakin iki yıl daha sonra, 1920’de Bodley Head tarafınca basıldı.
Christie o günden daima fakat daima yazdı. Yazdığı onlarca kitabın otuzdan fazlası da birinci göz ağrısı Hercule Poirot’un maceralarını bahis ediniyordu. Derken, bu Belçikalı, takıntılı adamın maceralarının yanı sıra, Miss Marple isimli yaşlı, amatör bir dedektif bayan daha yarattı. Miss Marple’ın birinci uzunluk gösterdiği romansa Mevt Çığlığı’ydı.
Christie’nin torununun meskenin deposunda bulduğu yaklaşık on üç saatlik ses kaydında, Christie bu bahse dair şunları söyler:
“Ölüm Çığlığı romanını nasıl yazdım, artık hiç hatırlamıyorum. Yani nerede, ne vakit ve nasıl yazdığımı hiç bilemiyorum. Niçin yazdığımı da… niye yeni bir dedektif tipi olarak, yani Miss Marple’ı yarattım onu da hatırlayamıyorum. O sırada, onun hayatım boyunca sürdüreceğim bir karakter olacağını katiyetle düşünmemiştim. Helcule Poirot’ya rakip olacağını da çabucak hemen bilmiyordum.”
Devamında ise bu iki dedektifin tek bir macerada birleşme durumuna dairse şu biçimde der:
“Okuyucular mektuplarında ısrarla, ‘Poirot ile Miss Marple’ı karşılaştırmalısınız,’ diyorlar; lakin neden karşılaşsınlar ki? Eminim ki birbirlerinden hiç hoşlanmayacaklardır. Kendini beğenmiş bir adam olan Poirot, hiç bir biçimde diğerinden akıl almayan, yaşlı bir kız kurusunun kendisine bir şeyler önermesine gelemez.”
KİTAPLARI KADAR GİZEMLİ
Christie yalnızca yazdığı kitaplarla değil, hayatıyla da gizem yaratan bir muharrirdir. Bilhassa de ortadan kaybolduğu o meşhur on bir gün hadisesi hepsinden daha ilgi caziptir:
Christie, eşinin öbür bir bayanla tanışmasının akabinde terk edilince derin bir buhrana girdi ve birden ortadan kayboldu. Ortadan geçen on bir gün boyunca neler yaşadığı, nerede olduğu hiç bir vakit bilinmedi.
Nalan Koçak, Christie’nin torunu Mathew Prichard’la yaptığı röportajda bu soruya da değinince Prichard şu karşılığı verir:
“Çok mutsuz olan insanların ne yapacağını bilememesi fazlaca olağan. Birazı baş karışıklığı, birazı da itimat kaybı ve derin mutsuzluk. Tahminen sizin için uygun bir yanıt değil fakat kimse beyninin ortasında ne olduğunu görmedi. Bu niçinle de kesin bir yanıtı yok.”
Evet, Christie’nin ortadan kaybolduğu on bir günde yaşadıkları hiç bir vakit bilinmedi ve bu bilinmezlik birbirinden farklı bir sürü komplo teorisi doğurduğu üzere, kurmaca kitaplara da bahis oldu.
BİR KARAKTER OLARAK AGATHA CHRISTIE
Daha evvel Patricia Highsmith, Sylvia Plath üzere isimlerin biyografilerini de kaleme alan ödüllü müellif Andrew Wilson, bu “karanlık boşluğun” üzerine giderek, Christie’ye dair Cinayet Ustası isminde bir roman yazdı ve polisiyenin kraliçesini bir karakter haline getirerek apayrı bir maceraya girişti:
Christie, eşinin kendisinden ayrılıp öteki bir bayanla bir arada olması, kızının buna olan yaklaşımı, hepsinden öte de, kendisini bedelsiz hissetmesi yüzünden ruhsal meseleler yaşar, bu da kendini vakit zaman baş dönmesi üzere fizikî rahatsızlıklarla açığa vurur.
Londra’daki bir tren istasyonunda da emsal bir baş dönmesi yaşayıp rayların üzerine düşecekken gizemli bir hekim ortaya çıkar, onu geri çekip sakinleştirmeye çalışır. Christie bu yardıma teşekkürle karşılık verir, tabip ise kendini tanıtır ve onunla konuşmak istediğini söyler. Üstelik bu hususta haddinden çok ısrarcıdır. Teklifinin kabul edilmemesi halinde kocasının metresiyle olan bağlantısını tüm dünyaya duyuracağını söyler. Christie bir psikopatla karşı karşıya olduğunu anlasa da mecburen bu teklifi kabul eder.
Christie’nin en güzel romanlarından biri olan Roger Ackroyd Cinayeti, bu psikopat tabibin da hayranlığını kazanmıştır. Hatta kendisini, kitaptaki karakterlerden Tabip James Sheppard’a benzetir. Yakınlardaki bir kafeye oturduklarında tabip, Christie’nin kriminal zekasını övmeye, onun bir katil üzere düşünebildiğini, tasarladığı kusursuz cinayetleri bir daha kusursuz bir zekayla çözdüğünü anlatır. Bütün bu övgülerden daha sonra da temel niyetini belirtir:
“Bu sadece sizin yürütebileceğiniz bir proje. Siz Bayan Christie, bir cinayet işleyeceksiniz. Ancak daha evvel hiç bir iz bırakmadan ortadan kaybolacaksınız.”
Wilson’un lisanı de, kurduğu gizemli ve bir o kadar da heyecan verici polisiye tansiyon kadar akıcı ve merak uyandırıcı. Cinayet Ustası’nın istikrarını epeyce yeterli ayarlamış; roman her ne kadar biyografik bir yerden yola çıksa da, kurmacayla gerçeği iç içe geçirerek ilerliyor. Üstelik bir de bunu temellendirmek için girişte bir editör notuna rastlıyoruz. John Davison imzalı bu yazıda, kitaptaki olayların gerçek olduğuna dair kurmaca bir ispat yoluna gidiliyor, ki bu da romandaki genel fotoğrafta kıymetli bir yeri karşılıyor.
Davison, Christie’yle görüştüğünü, bütün bunların ondan dinlediğini, lakin verdiği kelam uyarınca, kitabı, Christie’nin vefatından en erken kırk yıl daha sonra yayınlayacağını belirtiyor. Kitabın birinci basımının 2017 olduğunu düşününce, bu detay romana başka bir lezzet katıyor.
Cinayet Ustası, Agatha Christie’nin de kitaplarını yayımlayan Altın Kitaplar etiketine sahip. Tercümanı Çiğdem Öztekin. Christie hayranları için de, Christie’yle yeni tanışacaklar için de düzgün bir basamak olduğu aşikâr.
15 Eylül 1890’de dünyaya gelip 12 Ocak 1976’da ortamızdan ayrılan bu gizemli İngiliz, onlarca kitaba imza atmış olsa da pek o denli konuşup röportaj veren biri değildi. Kendini mümkün mertebe geride tutmaktan hoşlanırdı. Bu yüzden hayatıyla ilgili kimi detaylar karanlıkta kalsa da, Christie’nin babasını epeyce küçük yaşta kaybettiğini ve nazarance yalnız bir çocukluk geçirdiğini biliyoruz. Tahminen de onu küçük yaşlardan itibaren kitaplara iten şey bu yalnızlık hissiydi.
Birinci yazı denemelerine genç yaşında başlayan Christie, bir süre şan eğitimi aldı ama kitaplardan kopamadı. 1914’te, I. Dünya Savaşı’nın tamtamları ortasında Albay Archibald Christie’yle evlenip Fransa’ya yerleştiğinde dahi bu alışkanlığını kaybetmedi. O senelerda dedektif kıssalarına merak salmıştı, lakin okudukları, niye bilinmez onu bir türlü tatmin etmiyordu. O da kitaplardaki eksikleri, yanlışları kapamaya çalışırken kendini yepisyeni polisiye maceralar tasarlarken buluyordu. Chiristie’yi birinci romanı olan Styles’daki Gizemli Olay’ı yazmaya iten şey tam da bu oldu, ki Hercule Poirot da bu kitapla ortaya çıktı.
Ne var ki çabucak her muharririn geçtiği yoldan o da geçti; Styles’daki Gizemli Olay tekraren reddedildi ve kitap lakin iki yıl daha sonra, 1920’de Bodley Head tarafınca basıldı.
Christie o günden daima fakat daima yazdı. Yazdığı onlarca kitabın otuzdan fazlası da birinci göz ağrısı Hercule Poirot’un maceralarını bahis ediniyordu. Derken, bu Belçikalı, takıntılı adamın maceralarının yanı sıra, Miss Marple isimli yaşlı, amatör bir dedektif bayan daha yarattı. Miss Marple’ın birinci uzunluk gösterdiği romansa Mevt Çığlığı’ydı.
Christie’nin torununun meskenin deposunda bulduğu yaklaşık on üç saatlik ses kaydında, Christie bu bahse dair şunları söyler:
“Ölüm Çığlığı romanını nasıl yazdım, artık hiç hatırlamıyorum. Yani nerede, ne vakit ve nasıl yazdığımı hiç bilemiyorum. Niçin yazdığımı da… niye yeni bir dedektif tipi olarak, yani Miss Marple’ı yarattım onu da hatırlayamıyorum. O sırada, onun hayatım boyunca sürdüreceğim bir karakter olacağını katiyetle düşünmemiştim. Helcule Poirot’ya rakip olacağını da çabucak hemen bilmiyordum.”
Devamında ise bu iki dedektifin tek bir macerada birleşme durumuna dairse şu biçimde der:
“Okuyucular mektuplarında ısrarla, ‘Poirot ile Miss Marple’ı karşılaştırmalısınız,’ diyorlar; lakin neden karşılaşsınlar ki? Eminim ki birbirlerinden hiç hoşlanmayacaklardır. Kendini beğenmiş bir adam olan Poirot, hiç bir biçimde diğerinden akıl almayan, yaşlı bir kız kurusunun kendisine bir şeyler önermesine gelemez.”
KİTAPLARI KADAR GİZEMLİ
Christie yalnızca yazdığı kitaplarla değil, hayatıyla da gizem yaratan bir muharrirdir. Bilhassa de ortadan kaybolduğu o meşhur on bir gün hadisesi hepsinden daha ilgi caziptir:
Christie, eşinin öbür bir bayanla tanışmasının akabinde terk edilince derin bir buhrana girdi ve birden ortadan kayboldu. Ortadan geçen on bir gün boyunca neler yaşadığı, nerede olduğu hiç bir vakit bilinmedi.
Nalan Koçak, Christie’nin torunu Mathew Prichard’la yaptığı röportajda bu soruya da değinince Prichard şu karşılığı verir:
“Çok mutsuz olan insanların ne yapacağını bilememesi fazlaca olağan. Birazı baş karışıklığı, birazı da itimat kaybı ve derin mutsuzluk. Tahminen sizin için uygun bir yanıt değil fakat kimse beyninin ortasında ne olduğunu görmedi. Bu niçinle de kesin bir yanıtı yok.”
Evet, Christie’nin ortadan kaybolduğu on bir günde yaşadıkları hiç bir vakit bilinmedi ve bu bilinmezlik birbirinden farklı bir sürü komplo teorisi doğurduğu üzere, kurmaca kitaplara da bahis oldu.
BİR KARAKTER OLARAK AGATHA CHRISTIE
Daha evvel Patricia Highsmith, Sylvia Plath üzere isimlerin biyografilerini de kaleme alan ödüllü müellif Andrew Wilson, bu “karanlık boşluğun” üzerine giderek, Christie’ye dair Cinayet Ustası isminde bir roman yazdı ve polisiyenin kraliçesini bir karakter haline getirerek apayrı bir maceraya girişti:
Christie, eşinin kendisinden ayrılıp öteki bir bayanla bir arada olması, kızının buna olan yaklaşımı, hepsinden öte de, kendisini bedelsiz hissetmesi yüzünden ruhsal meseleler yaşar, bu da kendini vakit zaman baş dönmesi üzere fizikî rahatsızlıklarla açığa vurur.
Londra’daki bir tren istasyonunda da emsal bir baş dönmesi yaşayıp rayların üzerine düşecekken gizemli bir hekim ortaya çıkar, onu geri çekip sakinleştirmeye çalışır. Christie bu yardıma teşekkürle karşılık verir, tabip ise kendini tanıtır ve onunla konuşmak istediğini söyler. Üstelik bu hususta haddinden çok ısrarcıdır. Teklifinin kabul edilmemesi halinde kocasının metresiyle olan bağlantısını tüm dünyaya duyuracağını söyler. Christie bir psikopatla karşı karşıya olduğunu anlasa da mecburen bu teklifi kabul eder.
Christie’nin en güzel romanlarından biri olan Roger Ackroyd Cinayeti, bu psikopat tabibin da hayranlığını kazanmıştır. Hatta kendisini, kitaptaki karakterlerden Tabip James Sheppard’a benzetir. Yakınlardaki bir kafeye oturduklarında tabip, Christie’nin kriminal zekasını övmeye, onun bir katil üzere düşünebildiğini, tasarladığı kusursuz cinayetleri bir daha kusursuz bir zekayla çözdüğünü anlatır. Bütün bu övgülerden daha sonra da temel niyetini belirtir:
“Bu sadece sizin yürütebileceğiniz bir proje. Siz Bayan Christie, bir cinayet işleyeceksiniz. Ancak daha evvel hiç bir iz bırakmadan ortadan kaybolacaksınız.”
Wilson’un lisanı de, kurduğu gizemli ve bir o kadar da heyecan verici polisiye tansiyon kadar akıcı ve merak uyandırıcı. Cinayet Ustası’nın istikrarını epeyce yeterli ayarlamış; roman her ne kadar biyografik bir yerden yola çıksa da, kurmacayla gerçeği iç içe geçirerek ilerliyor. Üstelik bir de bunu temellendirmek için girişte bir editör notuna rastlıyoruz. John Davison imzalı bu yazıda, kitaptaki olayların gerçek olduğuna dair kurmaca bir ispat yoluna gidiliyor, ki bu da romandaki genel fotoğrafta kıymetli bir yeri karşılıyor.
Davison, Christie’yle görüştüğünü, bütün bunların ondan dinlediğini, lakin verdiği kelam uyarınca, kitabı, Christie’nin vefatından en erken kırk yıl daha sonra yayınlayacağını belirtiyor. Kitabın birinci basımının 2017 olduğunu düşününce, bu detay romana başka bir lezzet katıyor.
Cinayet Ustası, Agatha Christie’nin de kitaplarını yayımlayan Altın Kitaplar etiketine sahip. Tercümanı Çiğdem Öztekin. Christie hayranları için de, Christie’yle yeni tanışacaklar için de düzgün bir basamak olduğu aşikâr.