Düşlerinde gezinen Natsume Soseki

Felaket

New member
Çağdaş Japonya edebiyatının öncü isimlerinden olan Natsume Soseki, İmparator Meiji önderliğinde başlatılan Batı’yla buluşma hareketi sırasında, 1800’lerde, halkın yaşadığı ikilemleri kitaplarında işlemişti. Birey-toplum tansiyonu ve gelenek-modernlik çelişkisi ekseninde kaleme aldığı metinlerinde Soseki, taşra-kent, sadelik-şaşaa, yeni-eski ikiliklerinin ülkede yarattığı bulanıklığı, hem kurmaca karakterler sayesinde tıpkı vakitte kendi hayat hikayesinden modülleri öykülerine katarak okura sunmuştu.

Soseki’nin bir kederi vardı; yeni Japonya’nın inşası sırasındaki müşahedelerini kurmaca yoluyla anlatıp yeni hayat imkanları ortaya çıktıkça masumiyetini ve naifliğini korumak için geleneklerine sarılanları ve bunları yitirenleri resmetmek. “Ben” karşısında konumlanan “Başkası”nın yarattığı tansiyonları insan bağlantıları, bağlantı ve iletişimsizlik sarmalında betimlemeye uğraşmıştı muharrir.

Bu anlatımlarında karakter çözümlemelerini yapan, mizahi, ironik ve eleştirel bir üslup oluşturan Soseki, gitgeller yaşayan bireyin toplum ortasındaki yerini ortaya koymaya çabalarken okuru kimi vakit bir madenin derinliklerine indirmiş kimi vakit bir üniversite yerleşkesinde ya da kentte gezdirmiş, ona “mükemmel boşlukları” göstermişti.

“Gönlünü ırmakta süzülen bir sandal üzere vakte kaptıran” Soseki, ‘Cam Kapının Ardı’ başlığıyla yayımlanan günlüklerinde “insan olmak ne kadar zormuş!” demişti. Bunu, ‘Üç Köşeli Dünya’da biraz daha detaylı anlatmıştı: “Sadece aklın istikametinde hareket edersen insanlardan uzaklaşırsın. Hislerinle hareket edersen sürüklenirsin. Ruhunu açarsan ve dilediğin üzere yaşamazsan sıkışırsın. Nasıl bakarsan bak, beşerlerle yaşamak zordur. Bu zorluk arttıkça dünyadan uzaklaşmak ve sakin bir yerlere gitmek istersin. Nereye gidersen git, bu zorluğun seninle geleceğini anladığın vakitse şiir doğar, fotoğraf can bulur.”

Soseki’nin toplumla bir olma ya da onun dışına düşme üzere iki ucu keskin bıçağa misal tercihler yapmak durumunda kalan karakterlerle şekillendirdiği kitaplarını ve öykülerini paranteze aldığı; hayallerine ve onları edebi halde kâğıda dökmeye yük verdiği ‘On Gece Düşleri’; bir yanı Gotik öteki yanı muharririn zihnini okura açan hikayelerden oluşuyor. Öteki bir tabirle Soseki, günlüklerinde olduğu üzere kendi içine dönüyor ve oradan yansıyanları dünyaya aktarıyor.

‘HİÇLİKTEN’ KAÇMAYA ÇALIŞMAK BEYHUDE

Soseki, ‘On Gece Düşleri’nde hayatından dünyaya uzanan koridorda bir kapı açıyor ve “Şöyle bir düş gördüm” diyerek başlıyor yürümeye. Düşlerinin fantastik ortamından geçip yeryüzüne varıyor, hayallere dalıyor, hakikatlere eriyor. İmgeler, semboller ve metaforlar kullanarak 1800’ler Japonyası’nda geziniyor, devrin problemlerinin etrafında dolanıyor, gelenekleri ve yenilikleri hayal evreniyle anlatmayı yeğliyor, birtakım kimi çocukluğuna uzanıyor, mevtin kıyısına geliyor ve hayatın ortasına düşüyor; güneş doğup batarken kâh kendisinin kâh bir diğerinin yansımasını görüyor.

On Gece Düşleri, Natsume Soseki, Tercüman: Zeynep Gençer Baloğlu, 92 syf., Africano Kitap, 2021.

Soseki, düşlerinde bekliyor; güneş yüzünü gösterirken yahut dağların gerisine saklanırken daima belirli bir noktada duruyor: Bir tapınakta, ağacın altında, ışıl ışıl bir odada, balıkçıların yanında, toprak yolda, silüetlerin karşısında, hayatına onurla son vermek üzere olan bir samuray kılığında… “Hiçlikten” kaçmaya uğraşmanın beyhude bir uğraş olduğunu ama ona tam manasıyla ulaşamadığını fark ediyor.

Düşlerinde gezinen Soseki, kimi vakit de bir düş yaratıyor; orada kimi birtakım bir çocuk birtakım bazı işittiği sesin peşine takılan bir balıkçıl hâline geliyor. Ruhuna tebelleş olan huzursuzlukla baş etmeye çabalarken yürümeyi sürdürüyor: “Neyi bildiğimi bilmiyorum tam olarak. Güya bu biçimde bir geceydi diye düşünüyorum ancak tam çıkaramıyorum. Biraz daha gidersem neyin ne olduğunu anlayacağımı, esasen olmayan huzurumun büsbütün kaçacağını hissediyorum.”

Soseki, zihninin boşluklarında kaybolduğunu düşünüyor; geçmiş-şimdi-gelecek çizgisinde kırılmalar olurken bir aydınlanmayı, körlükten kurtulmayı, telaşının ve yağmurun uğultusunun bitmesini arzuluyor.

Soseki’nin düşleri, yaşadığı vakit ve geçmiş içinde bir köprü, daha doğrusu eskiye duyduğu hasretin bir yansıması ya da tabiri olarak karşımıza çıkıyor. “Çok ancak hayli eski periyotlardan birinde” diyerek anlatmaya başladığı düşünde olduğu üzere masalsı geçmişe duyduğu hasretin bir transferi bu. Batı’ya giden bir gemideyken Doğu’ya bakmasının sebebi de benzeri bir hasret. “Keşke”lerinin ve kaygılarının niçini de şimdi tıpkı.

GEÇMİŞE YANLIŞSIZ BİR YÜRÜYÜŞ

Soseki’nin düşlerine nüfuz eden geçmişe hasret, uyanıkken etrafını ve Japonya’yı saran çağdaşlaşma dalgasının bir yansıması. Lakin muharrir bunu, başka kitaplarından farklı olarak biraz fantastik tabanda ve kişiselliğin ağır bastığı tonda, gerçekleri, düşlerin sularına çekerek anlatıyor.

Soseki’ye nazaran eskinin ağırbaşlı ve bilgece hayatı, yeni periyotta yerini kofluğa bıraktığından, muharririn düşleri ve niyetleri geçmişe hakikat yürüyor. ötürüsıyla bugüne bakıp geçmişten izler aramanın yararsız olduğunu bakılırsan Soseki, bir manada hasretlerine sığınıyor; burayı inançlı bir limana benzetiyor.

On gecelik düşlerin akabinde “Tuhaf Bir Ses” başlıklı hikayeye geliyoruz. Başkaları üzere vakti vaktinde gazetelerde tefrika edilmiş bu hikaye, muharririn sıhhat meseleleriyle boğuştuğu kısa ömrünün son periyodunun bir dökümü.

Soseki, patolojik ömrünün zihninde yarattığı tahribatları öyküleştiriyor “Tuhaf Bir Ses”te. İşittiği ya da işittiğini sandığı seslerin peşine takılan anlatıcı, bir hastane koğuşundan ve koridorundan bakıyor dünyaya. Uykusuzluktan mustaripken “zihnine atak eden olasılıklar”a teslim oluyor. Etraf odalarda yatan ve birçok mevti bekleyen hastaların sesleri ile anlatıcının zihnindeki ihtimaller birleşiyor. Bu ortamda hayatta kalışını “tuhaf” diye nitelerken gerçekler ve varsayımlar birbirine karışıyor.

Soseki, bu kısa hikayesinde hayatının son demlerinde sık sık karşılaştığı hastane ortamını, hayatının büyük kısmını kaplayan kronik hastalıkların ve ölüm-yaşam ikileminin benliğinde yarattığı çalkantıları resmediyor.

Soseki’nin düşleri ve “Tuhaf Bir Ses”te yer verdiği hayatından kesimler, sıkıntıların bakılırsace az olduğu, ruhsal örselenmişliklerin pek yer tutmadığı, naif ve huzurlu devirlere bir hasret içeriyor. özetlemek gerekirsesı muharririn yaşadıklarını ve aradıklarını bir ortaya getiriyor ‘On Gece Düşleri’ndeki metinler.
 
Üst