Halim Şafak
Kent karşısında artık geçmişte kalmış fakat zihinsel olarak ne yazık ki terk edilmemiş bir hayat formu olarak dursa da kasaba ve köyü içine alan, benim kır diyeceğim dünya, Aydın Doğan’ın hem hikayesi birebir vakitte romanı için asıl alan olmuştur diyebilirim. Hatta bu ilginin, yazdıkları için izleksel bir temellendirmeye bile müsaade verebileceğini yazabilirim. Tahminen de kasaba, hikaye ve romanın asıl yeri olmuştur demeliyim.
Kentse kasabadan ya da kırdan gelenin daima çatışma ortasında olduğu dünya olarak yazdıklarına girmiştir. Bir bakıma uzun yıllardır kasabadan kente göçün her manadaki sonuçları, daha fazlaca muharririn kişiselliği çerçevesinde lakin toplumsal korkularla yazdıklarında kendini göstermiştir.
Kuşkusuz bu durumun oluşturduğunun büyük ölçüde kente dönük bir tenkide yol açtığı baştan söylenmelidir. Kasaba ise en azından insan bağlarıyla ve doğasıyla daha fazlaca olumlanmayı hak eden düzlemdir. Kır, oluşturduğu bilhassa insani özellikleriyle, kentle ahenk sorunu karşısında sığınılan yer ve vakit olmuştur.
Buradaki geçmiş algısının altı bilhassa çizilmelidir. Hasret dediğim şey bir yanıyla yazarda bir bakış açısı olarak ortaya çıkarken bir yandan da yaşamak zorunda kaldığı kente dönük bir direnişin de imkânı olduğu için kıymetlidir. Geçmiş ilgisinin ortaya çıkarmaya çalıştığı kültürel ve ondan evvel politik ortam, ister istemez müellif açısından biyografik bir ilgiyi de getirdiği için ferdî bir geçmiş değerlendirmesi de olmaktadır. Yanı sıra geçmiş toplumsal telaşları belirginleştiren ve daha da öne çıkaran bir durum haline de gelmektedir. Alışılmış burada tartışılması gerekip gerekmediğine ihtiyatla yaklaştığım asıl durum ise, bütün bunların hangi yazınsal seviyelerde gerçeklik kazandığıdır.
Hikaye kitapları ‘Afişte Ölen Adam’ (Yaba Yayınları, 1988, Ankara) , ‘Kör Pencere’ (Yaba Yayınları, 1993, Ankara) ve ‘Güneşli Bayır’ (Yaba Yayınları, 1998, Ankara); romanları ‘Islak Kaldırımlar’ (Yaba yayınları, 2002, İstanbul), ‘Yiğıkili Zülküf’ (Yaba Yayınları, 2013, İstanbul) ve ‘Taşralı Bir Gencin Günlüğü’ (Yaba Yayınları, 2007, İstanbul) isimli kitabı kelam konusu ettiğim alanın şimdilik randımanları olarak okur karşısına çıkmıştır denebilir.
Bu noktada geçmiş, bizim çocukluğumuz, biraz zorlarsak ilkgençliğimizse, Aydın Doğan’ın büyük ölçüde gençliği ve şehirdilk evvelki hayatıdır. Bunun evvel Yaba Mecmuası’nı daha sonra Yaba Yayınları’nı ancak ikisindilk evvel Aydın Doğan’ın başta öykücülüğünü, daha sonra da romancılığını etkileyeceğini, hatta belirleyeceğini söyleyebiliriz. Bu noktada devir ortasındaki sol algımız ve onun yol açtığı okuma pratikleri geçmişi nasıl değerlendireceğimiz ve geçmişten ne anlayacağımız konusunda gereğince fikir verir lakin Aydın Doğan bunu bizden bir farkla yapar. Bizim kır diye temellendirdiğimiz yahut kasaba hayatı diye isimlendirdiğimiz ömrümüz batıda geçtiyse, Aydın Doğan’ın hayatı doğuda geçmiştir. Bu da gereğince kışkırtıcı ve bir o kadar da büyülü, ikisini de geçtim acısını yaşayanla bile paylaşmamış, paylaşamamış bir dünyadır. Buysa bizle Aydın Doğan içindeki değerli bir farktır.
Aydın Doğan’ın hikaye ve roman temelli (Hatta taşralı bir gencin günlüğü ile buna anlatı da katılmıştır.) yazma aksiyonu de işte tam orada yaşayanın acısını, ıstırabını kendiyle bile paylaşmadığı bir düzlemde başlamıştır. ‘Islak Kaldırımlar’ın uzun yılar evvel yazılmış bir gençlik romanı olduğu düşünülürse ne demeye çalıştığım da anlaşılır. Enver Gökçe ilgisi ve ‘Eğin Türküleri’ kitabı tam da burada Aydın Doğan’ın belirtmeye çalıştığım dünyadan gönderdiği her neyse o olmuştur.
Yiğikili Zülküf, Aziz Aydın Doğan, 391 syf.,Yaba Yayınları.
Bu noktada yazdıklarındaki politikleşmeye sonuna kadar açık folklorik öz de o geçmişe ve kentteki yalnızlığını unutmaya, unutturmaya yöneliktir. Tahminen geçmişin folklorik bir şey hale getirilmesine burada itiraz etmeden geçilmemelidir. Zira folklorik olan geçmiş fazlacatan öteki bir şey haline gelmiştir, getirilmiştir. Öteki bir şey dediğimiz de artık değişmeyen bir biçimdir. Geçmiş, onun elinde artık ne yapılsa bir şey olmayan ve kendini değiştirmeyen bir form haline gelmiştir, getirmiştir. Onun elinde doğallık bile biçim değilse de biçimin modülüdür, modüllerinden birisidir. Aydın Doğan’da yazma aksiyonu, o biçim dediğimiz ya da biçim haline getirildi dediğimiz geçmişi biçimin elinden kurtarma üzere açık yahut bâtın emeli bünyesinde birinci hikayesinden beri bulundurmuştur.
Cumhuriyetin bilhassa roman ve hikayede öne sürdüğü kalıp köy algısı bunun haricinde durur. ‘Yiğıkili Zülküf’, romansal manada yaşadığı sıkıntılara karşın bu haricinde durmanın içini yeterlice doldurmuş bir romandır. Geçmişin kabadayı ya da külhanbeyi külçeşidinin ‘Yiğıkilili Zülküf’ temelinde oluşturduğu dünya hem de bugüne saldırır. Zira Zülküf, Eric Hobsbawm’ın kelamını ettiği toplumsal haydutlar ortasında rahatlıkla kıymetlendirilebilir. Bu noktada Aydın Doğan’ın yer yer didaktizme düşmesi, bilgiyi öne çıkarması bu saldırıyı daha da somutlaştırmak için olabilir.
Bu noktada roman, bizim hayli geç kaldığımız bir geçmiş tartışmasıdır. Bir bakıma Harput ya da Elaziz bir geçmiş olarak hasretle ele alınırken bu hasret bugünü onun oluşturucularından biri olan devleti eleştirmeye dönüşmekte gecikmez. Bunların hiç biri kentli bir bakışla da gerçekleşmez. Bugün Harput’un geçmişte oluşturduğu ve Aydın Doğan’ın izlerini sürdüğü dünya karşısında eleştirel olanın roman ortasında kendini güçlendirmesine katkıda bulunur.
Kelam konusu romanın edite edilmeden ve ağır bir dizgi yanlışıyla yayımlanmasını da özgünlük olarak kabul etmekten yanayım. Emsal bir şey, kağıt kalitesi, kapağı ve kapak resmi için de sanıyorum söylenebilir Yiğıkilili Zülküf’ün hayatı ya da Harput, bu biçimde ortaya çıkmalıydı ve yayımlanmalıydı. Tahminen burada Aydın Doğan’ın yayımlanmış birinci kitabının isminin ‘Halkın Cönk Defteri’ olduğunu da hatırlatmalıyım. (Yaba Yayınları, 1981.)
Şimdilik üç kitaba ulaşmış ve bir kısmı mecmuada kalmış hikayelerinin de kimi fantastik hikayeleri farklı tutarsak benzeri bir değerlendirmeye yol açması mümkündür. Hikayelerindeki geçmiş ilgisi bilhassa ‘Güneşli Bayır’a giren birden fazla hikayede devri tartışmaya dönüşür. Bugün tartışması birçok müellifin yaptığının bilakis kent olarak Ankara tartışmasını geçip, hayatın doğusunu hem kentte birebir vakitte dağda otoriteye karşı direniş haline gelmesini cüretle kelam konusu eder.
Güneşli Bayır, Aziz Aydın Doğan, 94 syf., Yaba Yayınları, 1998.
Emsal bir düzlemi yazma konusu eden muharrirlerin tekten örneklerle sonlu olduğu düşünülürse Aydın Doğan’ın hikaye ve romanları üstünden oluşturmaya çalıştığı bugün tenkidinin kıymetli olduğu söylenebilir. Tıpkı biçimde ikinci romanı ‘Yiğıkili Zülküf’ün de epey kültürlü yapıyı ve ömrü savunması ve bu noktada geçmişe saldırması da dikkatle okunmalıdır. Bu durum hikayeye geçtiğimizde kendi üstünden ve olağan yayıncılıkta başından gelenlere bağlı olarak kişisel olanı oldukçatan toplumsallaştırmıştır.
Bütün bunlar hem hikayede birebir vakitte romanda daha fazlaca klasik çerçevede ele alınır. Bu manada hem hikaye hem roman, derinleşme isteğine karşın yazıp anlatmak istediklerine bağlı olarak yazınsal olanı fazlaca fazla dikkate almış değildir. Bir bakıma yazıp anlatmak istedikleri karşısında yazınsal olan kıymetsizleşir.
Bu yüzden hem romanda tıpkı vakitte hikayede derinleşme isteği sadece istek olarak kalmıştır. Bu manada kuvvetli bir hikaye ya da roman ortaya çıkmamıştır lakin bu anlatılanların tesirini de azaltmamıştır. Birebir biçimde yazdıklarında hem dilsel tıpkı vakitte söylemsel bir farklılaşma ve zenginleşme de pek kelam konusu değildir. İşin bu yanı da bir daha klasik roman ve hikaye anlayışının Aydın Doğan’ın yazdıkları üzerindeki tesiri ile ilgilidir.
İnsanın anlatma isteğini beraberinde dünyaya karşı bir direnişe ve dünyayla hesaplaşmaya dönüştürmesi sıklıkla yazınsal olanı her bir şeyi belirleyen bundan öncelik haline getirmesini mahzurlar. Bilhassa vefat ve öldürmenin tek gerçek olduğu bir coğrafik düzlem karşısında ve bir daha onun yaşatacak olduğu acının dozu hesap edilirse bu anlanabilir ve kabul edilebilir bir şeydir. Artık geçmiş olan bir dünyanın insani bedellerini savunma isteğinin yol açtığı politikleşmenin de bunda katkısı oldukcatur.
Bu noktada Aydın Doğan’ın oluşturduğu edebiyat birikiminin gerisinde değildir fakat ilerisine geçme diye de bir niyeti yoktur. Bu yüzden de Aydın Doğan’ın hikayeleri ve iki romanı üstünden oluşturmaya çalıştığını edebiyat tartışmasını biraz geride tutarsak daha yeterli anlayabiliriz. Ve bunun bu biçimde sürmesi kuvvetle olasıdır.
*Yazar Aziz Aydın Doğan ismini kullanıyor ancak ben Aydın Doğan demeyi tercih ettim.
Kent karşısında artık geçmişte kalmış fakat zihinsel olarak ne yazık ki terk edilmemiş bir hayat formu olarak dursa da kasaba ve köyü içine alan, benim kır diyeceğim dünya, Aydın Doğan’ın hem hikayesi birebir vakitte romanı için asıl alan olmuştur diyebilirim. Hatta bu ilginin, yazdıkları için izleksel bir temellendirmeye bile müsaade verebileceğini yazabilirim. Tahminen de kasaba, hikaye ve romanın asıl yeri olmuştur demeliyim.
Kentse kasabadan ya da kırdan gelenin daima çatışma ortasında olduğu dünya olarak yazdıklarına girmiştir. Bir bakıma uzun yıllardır kasabadan kente göçün her manadaki sonuçları, daha fazlaca muharririn kişiselliği çerçevesinde lakin toplumsal korkularla yazdıklarında kendini göstermiştir.
Kuşkusuz bu durumun oluşturduğunun büyük ölçüde kente dönük bir tenkide yol açtığı baştan söylenmelidir. Kasaba ise en azından insan bağlarıyla ve doğasıyla daha fazlaca olumlanmayı hak eden düzlemdir. Kır, oluşturduğu bilhassa insani özellikleriyle, kentle ahenk sorunu karşısında sığınılan yer ve vakit olmuştur.
Buradaki geçmiş algısının altı bilhassa çizilmelidir. Hasret dediğim şey bir yanıyla yazarda bir bakış açısı olarak ortaya çıkarken bir yandan da yaşamak zorunda kaldığı kente dönük bir direnişin de imkânı olduğu için kıymetlidir. Geçmiş ilgisinin ortaya çıkarmaya çalıştığı kültürel ve ondan evvel politik ortam, ister istemez müellif açısından biyografik bir ilgiyi de getirdiği için ferdî bir geçmiş değerlendirmesi de olmaktadır. Yanı sıra geçmiş toplumsal telaşları belirginleştiren ve daha da öne çıkaran bir durum haline de gelmektedir. Alışılmış burada tartışılması gerekip gerekmediğine ihtiyatla yaklaştığım asıl durum ise, bütün bunların hangi yazınsal seviyelerde gerçeklik kazandığıdır.
Hikaye kitapları ‘Afişte Ölen Adam’ (Yaba Yayınları, 1988, Ankara) , ‘Kör Pencere’ (Yaba Yayınları, 1993, Ankara) ve ‘Güneşli Bayır’ (Yaba Yayınları, 1998, Ankara); romanları ‘Islak Kaldırımlar’ (Yaba yayınları, 2002, İstanbul), ‘Yiğıkili Zülküf’ (Yaba Yayınları, 2013, İstanbul) ve ‘Taşralı Bir Gencin Günlüğü’ (Yaba Yayınları, 2007, İstanbul) isimli kitabı kelam konusu ettiğim alanın şimdilik randımanları olarak okur karşısına çıkmıştır denebilir.
Bu noktada geçmiş, bizim çocukluğumuz, biraz zorlarsak ilkgençliğimizse, Aydın Doğan’ın büyük ölçüde gençliği ve şehirdilk evvelki hayatıdır. Bunun evvel Yaba Mecmuası’nı daha sonra Yaba Yayınları’nı ancak ikisindilk evvel Aydın Doğan’ın başta öykücülüğünü, daha sonra da romancılığını etkileyeceğini, hatta belirleyeceğini söyleyebiliriz. Bu noktada devir ortasındaki sol algımız ve onun yol açtığı okuma pratikleri geçmişi nasıl değerlendireceğimiz ve geçmişten ne anlayacağımız konusunda gereğince fikir verir lakin Aydın Doğan bunu bizden bir farkla yapar. Bizim kır diye temellendirdiğimiz yahut kasaba hayatı diye isimlendirdiğimiz ömrümüz batıda geçtiyse, Aydın Doğan’ın hayatı doğuda geçmiştir. Bu da gereğince kışkırtıcı ve bir o kadar da büyülü, ikisini de geçtim acısını yaşayanla bile paylaşmamış, paylaşamamış bir dünyadır. Buysa bizle Aydın Doğan içindeki değerli bir farktır.
Aydın Doğan’ın hikaye ve roman temelli (Hatta taşralı bir gencin günlüğü ile buna anlatı da katılmıştır.) yazma aksiyonu de işte tam orada yaşayanın acısını, ıstırabını kendiyle bile paylaşmadığı bir düzlemde başlamıştır. ‘Islak Kaldırımlar’ın uzun yılar evvel yazılmış bir gençlik romanı olduğu düşünülürse ne demeye çalıştığım da anlaşılır. Enver Gökçe ilgisi ve ‘Eğin Türküleri’ kitabı tam da burada Aydın Doğan’ın belirtmeye çalıştığım dünyadan gönderdiği her neyse o olmuştur.
Yiğikili Zülküf, Aziz Aydın Doğan, 391 syf.,Yaba Yayınları.
Bu noktada yazdıklarındaki politikleşmeye sonuna kadar açık folklorik öz de o geçmişe ve kentteki yalnızlığını unutmaya, unutturmaya yöneliktir. Tahminen geçmişin folklorik bir şey hale getirilmesine burada itiraz etmeden geçilmemelidir. Zira folklorik olan geçmiş fazlacatan öteki bir şey haline gelmiştir, getirilmiştir. Öteki bir şey dediğimiz de artık değişmeyen bir biçimdir. Geçmiş, onun elinde artık ne yapılsa bir şey olmayan ve kendini değiştirmeyen bir form haline gelmiştir, getirmiştir. Onun elinde doğallık bile biçim değilse de biçimin modülüdür, modüllerinden birisidir. Aydın Doğan’da yazma aksiyonu, o biçim dediğimiz ya da biçim haline getirildi dediğimiz geçmişi biçimin elinden kurtarma üzere açık yahut bâtın emeli bünyesinde birinci hikayesinden beri bulundurmuştur.
Cumhuriyetin bilhassa roman ve hikayede öne sürdüğü kalıp köy algısı bunun haricinde durur. ‘Yiğıkili Zülküf’, romansal manada yaşadığı sıkıntılara karşın bu haricinde durmanın içini yeterlice doldurmuş bir romandır. Geçmişin kabadayı ya da külhanbeyi külçeşidinin ‘Yiğıkilili Zülküf’ temelinde oluşturduğu dünya hem de bugüne saldırır. Zira Zülküf, Eric Hobsbawm’ın kelamını ettiği toplumsal haydutlar ortasında rahatlıkla kıymetlendirilebilir. Bu noktada Aydın Doğan’ın yer yer didaktizme düşmesi, bilgiyi öne çıkarması bu saldırıyı daha da somutlaştırmak için olabilir.
Bu noktada roman, bizim hayli geç kaldığımız bir geçmiş tartışmasıdır. Bir bakıma Harput ya da Elaziz bir geçmiş olarak hasretle ele alınırken bu hasret bugünü onun oluşturucularından biri olan devleti eleştirmeye dönüşmekte gecikmez. Bunların hiç biri kentli bir bakışla da gerçekleşmez. Bugün Harput’un geçmişte oluşturduğu ve Aydın Doğan’ın izlerini sürdüğü dünya karşısında eleştirel olanın roman ortasında kendini güçlendirmesine katkıda bulunur.
Kelam konusu romanın edite edilmeden ve ağır bir dizgi yanlışıyla yayımlanmasını da özgünlük olarak kabul etmekten yanayım. Emsal bir şey, kağıt kalitesi, kapağı ve kapak resmi için de sanıyorum söylenebilir Yiğıkilili Zülküf’ün hayatı ya da Harput, bu biçimde ortaya çıkmalıydı ve yayımlanmalıydı. Tahminen burada Aydın Doğan’ın yayımlanmış birinci kitabının isminin ‘Halkın Cönk Defteri’ olduğunu da hatırlatmalıyım. (Yaba Yayınları, 1981.)
Şimdilik üç kitaba ulaşmış ve bir kısmı mecmuada kalmış hikayelerinin de kimi fantastik hikayeleri farklı tutarsak benzeri bir değerlendirmeye yol açması mümkündür. Hikayelerindeki geçmiş ilgisi bilhassa ‘Güneşli Bayır’a giren birden fazla hikayede devri tartışmaya dönüşür. Bugün tartışması birçok müellifin yaptığının bilakis kent olarak Ankara tartışmasını geçip, hayatın doğusunu hem kentte birebir vakitte dağda otoriteye karşı direniş haline gelmesini cüretle kelam konusu eder.
Güneşli Bayır, Aziz Aydın Doğan, 94 syf., Yaba Yayınları, 1998.
Emsal bir düzlemi yazma konusu eden muharrirlerin tekten örneklerle sonlu olduğu düşünülürse Aydın Doğan’ın hikaye ve romanları üstünden oluşturmaya çalıştığı bugün tenkidinin kıymetli olduğu söylenebilir. Tıpkı biçimde ikinci romanı ‘Yiğıkili Zülküf’ün de epey kültürlü yapıyı ve ömrü savunması ve bu noktada geçmişe saldırması da dikkatle okunmalıdır. Bu durum hikayeye geçtiğimizde kendi üstünden ve olağan yayıncılıkta başından gelenlere bağlı olarak kişisel olanı oldukçatan toplumsallaştırmıştır.
Bütün bunlar hem hikayede birebir vakitte romanda daha fazlaca klasik çerçevede ele alınır. Bu manada hem hikaye hem roman, derinleşme isteğine karşın yazıp anlatmak istediklerine bağlı olarak yazınsal olanı fazlaca fazla dikkate almış değildir. Bir bakıma yazıp anlatmak istedikleri karşısında yazınsal olan kıymetsizleşir.
Bu yüzden hem romanda tıpkı vakitte hikayede derinleşme isteği sadece istek olarak kalmıştır. Bu manada kuvvetli bir hikaye ya da roman ortaya çıkmamıştır lakin bu anlatılanların tesirini de azaltmamıştır. Birebir biçimde yazdıklarında hem dilsel tıpkı vakitte söylemsel bir farklılaşma ve zenginleşme de pek kelam konusu değildir. İşin bu yanı da bir daha klasik roman ve hikaye anlayışının Aydın Doğan’ın yazdıkları üzerindeki tesiri ile ilgilidir.
İnsanın anlatma isteğini beraberinde dünyaya karşı bir direnişe ve dünyayla hesaplaşmaya dönüştürmesi sıklıkla yazınsal olanı her bir şeyi belirleyen bundan öncelik haline getirmesini mahzurlar. Bilhassa vefat ve öldürmenin tek gerçek olduğu bir coğrafik düzlem karşısında ve bir daha onun yaşatacak olduğu acının dozu hesap edilirse bu anlanabilir ve kabul edilebilir bir şeydir. Artık geçmiş olan bir dünyanın insani bedellerini savunma isteğinin yol açtığı politikleşmenin de bunda katkısı oldukcatur.
Bu noktada Aydın Doğan’ın oluşturduğu edebiyat birikiminin gerisinde değildir fakat ilerisine geçme diye de bir niyeti yoktur. Bu yüzden de Aydın Doğan’ın hikayeleri ve iki romanı üstünden oluşturmaya çalıştığını edebiyat tartışmasını biraz geride tutarsak daha yeterli anlayabiliriz. Ve bunun bu biçimde sürmesi kuvvetle olasıdır.
*Yazar Aziz Aydın Doğan ismini kullanıyor ancak ben Aydın Doğan demeyi tercih ettim.