Empati, her ne kadar ayağa düşürülse de değerli bir kavram ve hareket. İnsanın kendisini diğerinin yerine koyup onun hislerini, niyet ve edimlerini anlamaya çabalaması, ağır ve zorlukları olan bir iş.
Kjell Askildsen, Thomas F.’nin Kamuya Açık Son Notları’nda bizi bu biçimde bir okumaya davet ediyor: Bir suçlamayla karşı karşıya kalan karakterin kıssası ‘Carl Lange’ ve Askildsen’in elli dört yaşındayken kaleme aldığı, kitaba ismini veren hikayedeki Thomas F.’nin yaşlılıkla imtihanının yer aldığı metinde müellif, hepimizi bir oburu üzere düşünmeye, kendimizi onun yerine koymaya çağırıyor.
Thomas F.’nin Kamuya Açık Son Notları, Kjell Askildsen, Çeviren: Eren İnan Canpolat, 84 syf., Yort Kitap, 2020.
BİR TUHAF SORUŞTURMA
Kitapta iki ana karakterle karşılaşıyoruz: Birincisi Carl Lange. Thomas F. de başkası. Birbirinden bağımsız iki novellanın art geriye sıralandığı kitabın birinci kısmında, Carl Lange’yle tanışıyor ve onun üzere şaşkınlıkla bir soruşturma ortasında buluyoruz kendimizi.
Lange, genç bir kıza cinsel istismar olayının şüphelisi olarak polis tarafınca soru yağmuruna tutuluyor. Cinsel istismara uğrayan genç kıza verdiği eşkale dayanarak kapısına gelen polislerin onu gözaltına almasını anlamsız bulan Lange, bu tuhaf olayla ilgili kuşkuya düşüyor, polislerin onu takip edip etmediğini öğrenmek için türlü taktiklere başvuruyor ve saçının sakalının halini değiştiriyor.
İthamlara maruz kalan Lange, suçluluk psikozuna giriyor ve küçük düşürüldüğünü inanıyor. Öte yandan, yirmi sene evvel çocuğunun arkadaşıyla yaşadığı garip bir ânı ona hatırlatıyor bu soruşturma; sokakta dolaşırken huzursuz oluyor, geceleri uykusu kaçıyor.
Polisin hakkında soruşturma yürüttüğü Lange, bunun sebebini anlayamadığı bir ithamla gerçekleştirildiğini düşünüp durumla ilgili kendince bir karşı soruşturma başlatıyor. Öbür bir deyişle kuşkular, yargı ve önyargılar havada uçuşurken aklın hudutlarını zorlayan kuşkular, hem soruşturmacı polisleri tıpkı vakitte Lange’yi bir maceraya sürüklüyor.
Askildsen, Lange olayıyla kişinin kendisinden emin olması ve kuşku duyması, palavralar ve gerçekler, suçluluk ve masumiyet, bireyin kendisini bilmesi ve kendisine yabancılaşması ortasına aşikâr belgisiz bir çizgi çekiyor. Muharririn yarattığı bu muğlaklık silsilesi, etrafımızdaki ve hatta içimizdeki Lange’lere yaptığı bir gönderme güya.
SATRANÇ ÜZERE BİR HAYAT
Kitabın ikinci kısmı, Thomas F.’nin yaşlılığa karşı verdiği çabadan oluşuyor. Probleme şöyleki giriyor: “Dünya eskisi üzere değil. Örneğin, artık ömür daha uzun sürüyor. Seksenimi devireli epey oldu, bir daha de yetmiyor. Ziyadesiyle sağlıklıyım, üstelik uğruna sağlıklı olacağım bir şey de yok. Hayat yakamı bırakmıyor. Uğruna yaşayacak bir şeyi olmayanın, uğruna ölecek bir şeyi de olmuyor. Tahminen de o yüzden.”
Vakti vaktinde birkaç roman yazmış ve artık güçten düştüğünü hisseden Thomas F., “insanın öldüğünde kendisiyle çelişkisinin son bulduğunu” düşünürken eksikliklerini ve fazlalıklarını; satranca benzettiği hayatta yaptığı atakların doğruluğunu ve yanlışlığını tartıyor.
“Yaşlılar epeyce şeye katlanmak zorunda kalıyor” diyen Thomas F.; eşinin vefatını, oğluyla münakaşalarını, yıllar evvelden kaybettiği ağabeyiyle diyaloglarını ve geçirdiği melankoli krizlerini hatırlıyor. Öğrendiği şeyleri anımsıyor ve bir dolu ömür deneyiminin ölmeden hemilk evvel ne işine yarayacağını soruyor kendisine. Akabinde çocukluğuna dönüyor: “Oturmuş, büyülenerek penceredeki hareketli hayatı izliyordum, bana çocukluğumu hatırlatıyordu -herbiçimde bu biçimdelar yaşlı olmak daha beğenilen bir şeydi, daha az kasvetliydi sanırım, her şeyden değerlisi beşerler vakitlice ölüyordu.”
Dayanak aldığı bastonu, Thomas F.’ye yaşlandığını fark ettiren şeylerin başında geliyor. Gözlemlediği ve yaptıklarını anlamlandıramadığı yeni kuşak ise bir diğer gösterge. Aynaya baktığında uzun vakittir berbere gitmediğinin ve “ziyadesiyle vakte sahip olduğunun” ayırdına varması, söyleyecek epey şeyi bulunması lakin karşısında dinleyecek pek az insan olması da uğraşı.
Thomas F., sokağa çıkıp konuta döndüğünde, birisiyle karşılaştıktan daha sonra kendisiyle kaldığında ve olur olmaz şeyleri hatırladığında, ‘sessizliğin yayıldığını’ ve ‘ölme vaktinin geldiğini’ hissediyor: “Müthiş yaşlandım artık. Yazı yazmak da neredeyse yürümek kadar güç. Yavaşladım. Günde fakat birkaç cümle yazabiliyorum (…) özetlemek gerekirsesı son yaklaşıyor. Bir satranç sorunu ile uğraşıyordum. Üstüme ani bir zayıflık geldi. Güya hayat sona eriyormuş üzereydi (…) Şiddetli ağrılar çekeceğim bir hastalığa tutulsam, hastalığın ve acıların tekrar gitmeyeceği hissine kapılsam yanımda bir arkadaşımın bulunması yeterli olurdu boşluğa geçmeme yardım etmesi için. Yasaya muhalif bu şüphesiz. Ne yazık ki bu hususta yasalar tutucu. ötürüsıyla hekimler, umut olmadığını bilseler bile insanın acılarının müddetini uzatıyor. İsmine da etik diyorlar.”
Askildsen, iki öyküdeki ana karakterleri, varoluşçuluğa çalan kendini ve geçmişi sorgulama babında yakınlaştırıyor. Carl Lange ve Thomas F., farklı sıkıntılardan mustarip olmakla birlikte, yaşama dair tereddütleriyle ve zihinlerindeki sorularla bir noktada buluşuyor. Muharrir, hem ikilinin başına gelen olayları tıpkı vakitte ortak yanlarını, az ve öz bir anlatımla okura sunuyor.
Kjell Askildsen, Thomas F.’nin Kamuya Açık Son Notları’nda bizi bu biçimde bir okumaya davet ediyor: Bir suçlamayla karşı karşıya kalan karakterin kıssası ‘Carl Lange’ ve Askildsen’in elli dört yaşındayken kaleme aldığı, kitaba ismini veren hikayedeki Thomas F.’nin yaşlılıkla imtihanının yer aldığı metinde müellif, hepimizi bir oburu üzere düşünmeye, kendimizi onun yerine koymaya çağırıyor.
Thomas F.’nin Kamuya Açık Son Notları, Kjell Askildsen, Çeviren: Eren İnan Canpolat, 84 syf., Yort Kitap, 2020.
BİR TUHAF SORUŞTURMA
Kitapta iki ana karakterle karşılaşıyoruz: Birincisi Carl Lange. Thomas F. de başkası. Birbirinden bağımsız iki novellanın art geriye sıralandığı kitabın birinci kısmında, Carl Lange’yle tanışıyor ve onun üzere şaşkınlıkla bir soruşturma ortasında buluyoruz kendimizi.
Lange, genç bir kıza cinsel istismar olayının şüphelisi olarak polis tarafınca soru yağmuruna tutuluyor. Cinsel istismara uğrayan genç kıza verdiği eşkale dayanarak kapısına gelen polislerin onu gözaltına almasını anlamsız bulan Lange, bu tuhaf olayla ilgili kuşkuya düşüyor, polislerin onu takip edip etmediğini öğrenmek için türlü taktiklere başvuruyor ve saçının sakalının halini değiştiriyor.
İthamlara maruz kalan Lange, suçluluk psikozuna giriyor ve küçük düşürüldüğünü inanıyor. Öte yandan, yirmi sene evvel çocuğunun arkadaşıyla yaşadığı garip bir ânı ona hatırlatıyor bu soruşturma; sokakta dolaşırken huzursuz oluyor, geceleri uykusu kaçıyor.
Polisin hakkında soruşturma yürüttüğü Lange, bunun sebebini anlayamadığı bir ithamla gerçekleştirildiğini düşünüp durumla ilgili kendince bir karşı soruşturma başlatıyor. Öbür bir deyişle kuşkular, yargı ve önyargılar havada uçuşurken aklın hudutlarını zorlayan kuşkular, hem soruşturmacı polisleri tıpkı vakitte Lange’yi bir maceraya sürüklüyor.
Askildsen, Lange olayıyla kişinin kendisinden emin olması ve kuşku duyması, palavralar ve gerçekler, suçluluk ve masumiyet, bireyin kendisini bilmesi ve kendisine yabancılaşması ortasına aşikâr belgisiz bir çizgi çekiyor. Muharririn yarattığı bu muğlaklık silsilesi, etrafımızdaki ve hatta içimizdeki Lange’lere yaptığı bir gönderme güya.
SATRANÇ ÜZERE BİR HAYAT
Kitabın ikinci kısmı, Thomas F.’nin yaşlılığa karşı verdiği çabadan oluşuyor. Probleme şöyleki giriyor: “Dünya eskisi üzere değil. Örneğin, artık ömür daha uzun sürüyor. Seksenimi devireli epey oldu, bir daha de yetmiyor. Ziyadesiyle sağlıklıyım, üstelik uğruna sağlıklı olacağım bir şey de yok. Hayat yakamı bırakmıyor. Uğruna yaşayacak bir şeyi olmayanın, uğruna ölecek bir şeyi de olmuyor. Tahminen de o yüzden.”
Vakti vaktinde birkaç roman yazmış ve artık güçten düştüğünü hisseden Thomas F., “insanın öldüğünde kendisiyle çelişkisinin son bulduğunu” düşünürken eksikliklerini ve fazlalıklarını; satranca benzettiği hayatta yaptığı atakların doğruluğunu ve yanlışlığını tartıyor.
“Yaşlılar epeyce şeye katlanmak zorunda kalıyor” diyen Thomas F.; eşinin vefatını, oğluyla münakaşalarını, yıllar evvelden kaybettiği ağabeyiyle diyaloglarını ve geçirdiği melankoli krizlerini hatırlıyor. Öğrendiği şeyleri anımsıyor ve bir dolu ömür deneyiminin ölmeden hemilk evvel ne işine yarayacağını soruyor kendisine. Akabinde çocukluğuna dönüyor: “Oturmuş, büyülenerek penceredeki hareketli hayatı izliyordum, bana çocukluğumu hatırlatıyordu -herbiçimde bu biçimdelar yaşlı olmak daha beğenilen bir şeydi, daha az kasvetliydi sanırım, her şeyden değerlisi beşerler vakitlice ölüyordu.”
Dayanak aldığı bastonu, Thomas F.’ye yaşlandığını fark ettiren şeylerin başında geliyor. Gözlemlediği ve yaptıklarını anlamlandıramadığı yeni kuşak ise bir diğer gösterge. Aynaya baktığında uzun vakittir berbere gitmediğinin ve “ziyadesiyle vakte sahip olduğunun” ayırdına varması, söyleyecek epey şeyi bulunması lakin karşısında dinleyecek pek az insan olması da uğraşı.
Thomas F., sokağa çıkıp konuta döndüğünde, birisiyle karşılaştıktan daha sonra kendisiyle kaldığında ve olur olmaz şeyleri hatırladığında, ‘sessizliğin yayıldığını’ ve ‘ölme vaktinin geldiğini’ hissediyor: “Müthiş yaşlandım artık. Yazı yazmak da neredeyse yürümek kadar güç. Yavaşladım. Günde fakat birkaç cümle yazabiliyorum (…) özetlemek gerekirsesı son yaklaşıyor. Bir satranç sorunu ile uğraşıyordum. Üstüme ani bir zayıflık geldi. Güya hayat sona eriyormuş üzereydi (…) Şiddetli ağrılar çekeceğim bir hastalığa tutulsam, hastalığın ve acıların tekrar gitmeyeceği hissine kapılsam yanımda bir arkadaşımın bulunması yeterli olurdu boşluğa geçmeme yardım etmesi için. Yasaya muhalif bu şüphesiz. Ne yazık ki bu hususta yasalar tutucu. ötürüsıyla hekimler, umut olmadığını bilseler bile insanın acılarının müddetini uzatıyor. İsmine da etik diyorlar.”
Askildsen, iki öyküdeki ana karakterleri, varoluşçuluğa çalan kendini ve geçmişi sorgulama babında yakınlaştırıyor. Carl Lange ve Thomas F., farklı sıkıntılardan mustarip olmakla birlikte, yaşama dair tereddütleriyle ve zihinlerindeki sorularla bir noktada buluşuyor. Muharrir, hem ikilinin başına gelen olayları tıpkı vakitte ortak yanlarını, az ve öz bir anlatımla okura sunuyor.