4. Yüzyıla Damgasını Vuran Bir Gökbilimci: El Kaşi
Mehmet Elma’nın araştırma yazısı…
Türk-İslam Dünyası’nın bilim alanındaki en başarılı örneklerinden biri Gıyasüddin Cemşid El Kaşi’dir kuşkusuz. Kendisinden yıllar daha sonra çalışmaları dünyanın biroldukça yerinde referans alınmış ve bilimsel çalışmaları kolaylaştıran formüller bulmuştur.
Gıyasüddin Cemşid El Kaşi.
Varoluştan beri bugün üzerinde yaşadığımız dünyada biroldukça çalışmanın önünü açmış olan binlerce bilimsel çalışma ve bu çalışmaları yapan beşerler maalesef hayli fazla tanınmıyor. 14. yüzyıl, büyük gelişmeleri tarihe yazıp kapanmak üzereyken doğum ve mevti ile ilgili fazlaca net bilgiler olmasa da biroldukça kaynakta verilene nazaran 1380’nde İran’ın Kaşan vilayetinde bir tabip, matematikçi ve gökbilim insanı olan Gıyasüddin Cemşid Dünya’ya geldi. Birinci kez aritmetikte ondalık sistemi kullanan Cemşid, kendisinden daha sonra bilim alanında çalışma yapacak onlarca şahsa epeyce büyük bir miras bırakmıştır.
Matematik ve astronomi üzerine çalışmalar yapan, aritmetikte ondalık sistemi kuran, tabip, gökbilimci ve yapan, aritmetikte ondalık sistemi kuran, tabip, gökbilimci ve güzel bir bilim insanı olan Gıyasüddin Cemşid’in portresine daima birlikte göz atalım.
Müşahede Meskenleri Dönüm Noktası Olmuştur
Eğitim hayatının tamamı neredeyse Semerkant’a bağlı Kaşan vilayetinde tamamlayan Cemşid, yaptığı çalışmalarla kısa müddette sarayın kendisinden haberdar olmasını sağlamış ve Uluğ Bey’den gelen daveti kırmayarak daha düzgün imkanların olacağını da göz önünde bulundurarak Semerkant’ın yolunu tutmuştur. Semerkant’da çalışmalarını yürüten Cemşid hayatının geri kalanında Fars coğrafyasında El-Kaşi olarak tanınacak ve o biçimde ün salacaktı. Semerkant’a gitmesi El –Kaşi için birlikteinde biroldukca fırsatı da getiriyordu. O periyot bölgede bulunan birinci ve tek müşahede meskeni olma özelliğini taşıyan 1259 yılında Hülagü Han tarafınca Meraga’da kurulan Meraga Rasathanesi’ni tanıma ve gitme bahtını yakalar. Meraga’da Nasirüddin-i Tüsi’nin başkanlığında matematik ve astronomi ile ilgilenen 12 yıl boyunca burada çalışan bir takım kurulmuştur. Uzun yıllar süren müşahede, ölçüm ve hesaplar kararında 1271 “Zic-i Vilayet?an” formunda tabletler hazırlanmıştır.
El Kaşi, “Zic-i Vilayet?an” isimli zicteki tabloları bir daha hesap ederek İlhan’ın Zici’ni tamamlayarak, Uluğ Bey’in de bilime istikametini çevirmesi daha sonrası kurulan Semerkant Rasathanesi’nde “Hakan’ın Zici” isimli yapıtını müellif. Buradaki muvaffakiyetini sürdüren El Kaşi “Süllem el-Sema” isimli bir eser daha kaleme almış ve bu yapıtta ise gök cisimlerinin uzaklıkları meselesini tartışmıştır. Periyodun şartları göz önünde bulundurulduğunda o şartlarda gök cisimlerinin uzaklık meselesinin bilimsel bir biçimde tartışılma durumu, hiç kuşkusuz bugün bile büyük bir heyecan ile karşılanmaktadır.
Biroldukca Kişinin Çalışmalarında Rol Model Olmuştur
16. yüzyılda Osmanlı ve Fransız bilim insanlarının çalışmalarında öncü bir role sahip olan El Kaşi’nin bütün bu yapıtları içinde bilhassa İslam Dünyası’nda büyük yankı uyandıran ve ilmin bilim ile kesişimin epeyce başarılı bir örneği olarak gösterilen “Matematiğin Anahtarı” isimli
yapıtıdır.
Francois Viete.
Matematiğin Anahtarı kitabında ondalık kesirler kuramsal taraftan incelenmiş ve bu kesirlerle toplama, çıkarma, çarpma ve bölme üzere aritmetiksel süreçlerin nasıl yapılacağını örnekleriyle açıklanmıştır. 14. Yüzyılda çalışmalarına başlayan El-Kaşi, Matematiğin Anahtarı yapıtı ile 16. Yüzyılda Fransa ve Osmanlı’da çalışma yürüten birfazlaca bilim insanına ilham olmuştur. Osmanlı’nın en kıymetli astronomlarından olan Takiyüddin bin Maruf-i (14 Haziran 1521 – 18 Şubat 1585) tarafınca trigonometri ve astronomiye uygulanmaya ve geliştirilmeye başlandı.
Tophane Gözlemevi yıkılana 3’üncü Murat tarafınca yıkıldığı ana kadar Takiyüddin yaklaşık 1337 eser oluşturmuş ve bunların büyük çoğunluğunda El-Kaşi’den yararlanmıştır. bir daha birebir periyotta Fransa’da tesirli çalışmalar yürüten François Viete (1540-1603) Vieta formüllerini keşfetmiştir. Profesyonel bir matematikçi olmasa da El-1kaşi’nin yapıtları yardımıyla fazlaca kıymetli çalışmalar gerçekleştirmiştir. Gıyaseddin Cemşid El-Kaşi sin 1° formülünü geliştirmiş ve tahlili bulmuş, daha sonraları 16. yüzyılda Fransız matematikçilerinden François Viète tarafınca sık sık kullanılmıştır.
Pi Sayısı Rekoru 180 Yıl Sürmüştür
Gıyaseddin Cemşid bu denli kıymetli çalışmanın yanı sıra kendisinden daha sonra lakin 180 yıl daha sonra kırılacak olan Pi Sayısı’nın rekorunu da elinde bulundurmuştur.
El-Kaşi, iç içe poligonlar metodunu kullanarak Arşimed’in Pi sayısının hesaplanması için önerdiği virgülden daha sonra 14. basamağa kadar gitmiş ve pi sayısını kendi vaktinin en âlâ hesaplayanı olmuştur. O güne kadar en uygun sonuç olarak Zu Chongzhi tarafınca 6. basamağa kadar gidilmişti. El-Kaşi rekoru kırmadan evvel Zu Chongzhi tarafınca 6. Basamağa kadar anca gelinmişti. Bu rekor 180 yıl boyunca El-Kaşi’nin elinde kalmış ta ki 180 yıl daha sonra Adriaan van Roomen tarafınca bir daha birebir formülle virgülden daha sonra 15 basamak ile kırılmıştır.
Çalışmaları Simon Stevin’e Atfedildi
Uzun yıllar boyunca El-Kaşi’nin en büyük çalışmalarından biri olan “ondalık kesirlerin keşfi”nin Simon Stevin’e (1548-1620) ilişkin olduğu söylenirdi. Fakat tarihi kayıtlar gün yüzüne çıktıkça, bunların birinci kez Stevin’den 150 yıl evvel yaşayan El-Kaşi’mi tarafınca kullanılmış olduğunu ve yapıtında yer aldığını apaçık ortaya çıkmıştır.
Vefatı
Kaynak: Space Mag Türkiye
Mehmet Elma’nın araştırma yazısı…
Türk-İslam Dünyası’nın bilim alanındaki en başarılı örneklerinden biri Gıyasüddin Cemşid El Kaşi’dir kuşkusuz. Kendisinden yıllar daha sonra çalışmaları dünyanın biroldukça yerinde referans alınmış ve bilimsel çalışmaları kolaylaştıran formüller bulmuştur.
Gıyasüddin Cemşid El Kaşi.
Varoluştan beri bugün üzerinde yaşadığımız dünyada biroldukça çalışmanın önünü açmış olan binlerce bilimsel çalışma ve bu çalışmaları yapan beşerler maalesef hayli fazla tanınmıyor. 14. yüzyıl, büyük gelişmeleri tarihe yazıp kapanmak üzereyken doğum ve mevti ile ilgili fazlaca net bilgiler olmasa da biroldukça kaynakta verilene nazaran 1380’nde İran’ın Kaşan vilayetinde bir tabip, matematikçi ve gökbilim insanı olan Gıyasüddin Cemşid Dünya’ya geldi. Birinci kez aritmetikte ondalık sistemi kullanan Cemşid, kendisinden daha sonra bilim alanında çalışma yapacak onlarca şahsa epeyce büyük bir miras bırakmıştır.
Matematik ve astronomi üzerine çalışmalar yapan, aritmetikte ondalık sistemi kuran, tabip, gökbilimci ve yapan, aritmetikte ondalık sistemi kuran, tabip, gökbilimci ve güzel bir bilim insanı olan Gıyasüddin Cemşid’in portresine daima birlikte göz atalım.
Müşahede Meskenleri Dönüm Noktası Olmuştur
Eğitim hayatının tamamı neredeyse Semerkant’a bağlı Kaşan vilayetinde tamamlayan Cemşid, yaptığı çalışmalarla kısa müddette sarayın kendisinden haberdar olmasını sağlamış ve Uluğ Bey’den gelen daveti kırmayarak daha düzgün imkanların olacağını da göz önünde bulundurarak Semerkant’ın yolunu tutmuştur. Semerkant’da çalışmalarını yürüten Cemşid hayatının geri kalanında Fars coğrafyasında El-Kaşi olarak tanınacak ve o biçimde ün salacaktı. Semerkant’a gitmesi El –Kaşi için birlikteinde biroldukca fırsatı da getiriyordu. O periyot bölgede bulunan birinci ve tek müşahede meskeni olma özelliğini taşıyan 1259 yılında Hülagü Han tarafınca Meraga’da kurulan Meraga Rasathanesi’ni tanıma ve gitme bahtını yakalar. Meraga’da Nasirüddin-i Tüsi’nin başkanlığında matematik ve astronomi ile ilgilenen 12 yıl boyunca burada çalışan bir takım kurulmuştur. Uzun yıllar süren müşahede, ölçüm ve hesaplar kararında 1271 “Zic-i Vilayet?an” formunda tabletler hazırlanmıştır.
El Kaşi, “Zic-i Vilayet?an” isimli zicteki tabloları bir daha hesap ederek İlhan’ın Zici’ni tamamlayarak, Uluğ Bey’in de bilime istikametini çevirmesi daha sonrası kurulan Semerkant Rasathanesi’nde “Hakan’ın Zici” isimli yapıtını müellif. Buradaki muvaffakiyetini sürdüren El Kaşi “Süllem el-Sema” isimli bir eser daha kaleme almış ve bu yapıtta ise gök cisimlerinin uzaklıkları meselesini tartışmıştır. Periyodun şartları göz önünde bulundurulduğunda o şartlarda gök cisimlerinin uzaklık meselesinin bilimsel bir biçimde tartışılma durumu, hiç kuşkusuz bugün bile büyük bir heyecan ile karşılanmaktadır.
Biroldukca Kişinin Çalışmalarında Rol Model Olmuştur
16. yüzyılda Osmanlı ve Fransız bilim insanlarının çalışmalarında öncü bir role sahip olan El Kaşi’nin bütün bu yapıtları içinde bilhassa İslam Dünyası’nda büyük yankı uyandıran ve ilmin bilim ile kesişimin epeyce başarılı bir örneği olarak gösterilen “Matematiğin Anahtarı” isimli
yapıtıdır.
Francois Viete.
Matematiğin Anahtarı kitabında ondalık kesirler kuramsal taraftan incelenmiş ve bu kesirlerle toplama, çıkarma, çarpma ve bölme üzere aritmetiksel süreçlerin nasıl yapılacağını örnekleriyle açıklanmıştır. 14. Yüzyılda çalışmalarına başlayan El-Kaşi, Matematiğin Anahtarı yapıtı ile 16. Yüzyılda Fransa ve Osmanlı’da çalışma yürüten birfazlaca bilim insanına ilham olmuştur. Osmanlı’nın en kıymetli astronomlarından olan Takiyüddin bin Maruf-i (14 Haziran 1521 – 18 Şubat 1585) tarafınca trigonometri ve astronomiye uygulanmaya ve geliştirilmeye başlandı.
Tophane Gözlemevi yıkılana 3’üncü Murat tarafınca yıkıldığı ana kadar Takiyüddin yaklaşık 1337 eser oluşturmuş ve bunların büyük çoğunluğunda El-Kaşi’den yararlanmıştır. bir daha birebir periyotta Fransa’da tesirli çalışmalar yürüten François Viete (1540-1603) Vieta formüllerini keşfetmiştir. Profesyonel bir matematikçi olmasa da El-1kaşi’nin yapıtları yardımıyla fazlaca kıymetli çalışmalar gerçekleştirmiştir. Gıyaseddin Cemşid El-Kaşi sin 1° formülünü geliştirmiş ve tahlili bulmuş, daha sonraları 16. yüzyılda Fransız matematikçilerinden François Viète tarafınca sık sık kullanılmıştır.
Pi Sayısı Rekoru 180 Yıl Sürmüştür
Gıyaseddin Cemşid bu denli kıymetli çalışmanın yanı sıra kendisinden daha sonra lakin 180 yıl daha sonra kırılacak olan Pi Sayısı’nın rekorunu da elinde bulundurmuştur.
El-Kaşi, iç içe poligonlar metodunu kullanarak Arşimed’in Pi sayısının hesaplanması için önerdiği virgülden daha sonra 14. basamağa kadar gitmiş ve pi sayısını kendi vaktinin en âlâ hesaplayanı olmuştur. O güne kadar en uygun sonuç olarak Zu Chongzhi tarafınca 6. basamağa kadar gidilmişti. El-Kaşi rekoru kırmadan evvel Zu Chongzhi tarafınca 6. Basamağa kadar anca gelinmişti. Bu rekor 180 yıl boyunca El-Kaşi’nin elinde kalmış ta ki 180 yıl daha sonra Adriaan van Roomen tarafınca bir daha birebir formülle virgülden daha sonra 15 basamak ile kırılmıştır.
Çalışmaları Simon Stevin’e Atfedildi
Uzun yıllar boyunca El-Kaşi’nin en büyük çalışmalarından biri olan “ondalık kesirlerin keşfi”nin Simon Stevin’e (1548-1620) ilişkin olduğu söylenirdi. Fakat tarihi kayıtlar gün yüzüne çıktıkça, bunların birinci kez Stevin’den 150 yıl evvel yaşayan El-Kaşi’mi tarafınca kullanılmış olduğunu ve yapıtında yer aldığını apaçık ortaya çıkmıştır.
Vefatı
Kaynak: Space Mag Türkiye