Fransız edebiyatının değerli müelliflerinden biri olan Annie Ernaux kitaplarını çoklukla kendi hayatından yola çıkarak müellif. Bu istikametiyle otobiyografiktir. Fakat bunu yalnızca şahsi bilgi ve deneyimleriyle sonlu tutmaz. Ernaux’nun kitapları, bilhassa II. Dünya Savaşı daha sonrası için toplumsal bir ayna fonksiyonu görür. Onu bedelli kılan şeylerden biri de budur.
1940’da dünyaya gelen Ernaux’nun kitaplarını birinci sefer Cem Yayınevi, akabinde Bağlantı Yayınları aracılığıyla okumuş olsak da, şimdilerde müellifin yayın hakları Can Yayınları ilişkin. Can Yayınları geçtiğimiz günlerde Ernaux’un üç yeni kitabını yayınladı: ‘yıllar’, ‘Yalın Tutku’ ve ‘Babamın Yeri’. ‘Yalın Tutku’nun mütercimi Yaşar Avunç; ‘yıllar’ ve ‘Babamın Yeri’nin tercümanı ise Siren İdemen.
BABANIN GEÇMİŞİNDEN TOPLUMUN TARİHİNE
“Öykü 20. yüzyıldan birkaç ay evvel, Caux bölgesinde, denize yirmi beş kilometre uzaktaki bir köyde başlıyor. toprağı olmayanlar, bölgedeki büyük çiftliklerde kendilerini kiralarlardı. Büyükbabam da bir çiftlikte otomobilci olarak çalışıyordu.”
‘Babamın Yeri’, Ernaux’nun en etkileyici kitaplarından biri. birinci vakit içinderda 1983’te yayınlanan bu kitabında Ernaux, isminden de anlaşılacağı üzere, babasının izini sürmeye çalışır ve onun aklında ve kalbindeki yerini eşelemeye başlar.
Başta da dediğimiz üzere, geçmişe yönelik yapılan bu eşeleme, yalnızca babanın ya da ailenin anısını çıkarmaz önümüze, babanın tarihi, ülkenin de tarihi olur. bu biçimdece kişisel olanla toplumsal olanın ne kadar iç içe bir görünüm arz ettiğini bir daha hatırlamış oluruz.
‘Babamın Yeri’, Ernaux’nun öğretmen olmak için girdiği mülakatla ve mülakattan kısa bir süre daha sonra babasının vefat haberinin almasıyla başlar. Bu haberin akabinde ailesinin yaşadığı yere, Y’ye gerçek yola çıkar. Ardından klasik süreç işler; cenaze merasimi, defin, taziye ziyaretleri… Ernaux, muhtaçlık sahiplerine vermek üzere babasının kıyafetlerini toparlarken, günlük ceketinin cebinde bir fotoğraf bulur ve bu fotoğrafla birlikte ikinci seyahatine çıkar, yaklaşık seksen yıl önceye, bir köye masraf.
Topraksız köylülerden biri olan büyükbabasının kıssasıyla başlayan bu seyahat, babasının doğumuna, eğitimine ve bir toprak sahibine kendini “kiralamasına” kadar masraf. Ne de olsa topraksız bir köylünün oğlu da topraksız bir köylüdür.
Ne var ki baba bütün bunlara dayanamaz. Bilhassa de I. Dünya Savaşı’na katıldıktan ve köyden tahminen de birinci kere çıktıktan daha sonra dünyayı farklı bir gözle görmeye başlar. Üniformanın herkesi “eşit” kıldığını fark eder.
Babamın Yeri, Annie Ernaux, Mütercim: Siren İdemen, 72 syf., Can Yayınları, 2022.
Babanın askerden daha sonra vefatına dek geçen süreçse, bir fakirin, bir köylünün sınıf atlama uğraşının kıssasını sunar bize. Aslında buna sınıf yerine, statü demek daha gerçek. 21. yüzyılın birinci yarısında fakir köylülerin çocukları, gençler, fabrikalarda emekçi olarak kendi özgürlüklerine biraz daha yaklaştıklarını düşünmeye başlarlar. Bilhassa fabrikada çalışan kızlar. Kendilerine hafifçemeşrep muamelesi yapılsa da bundan geri durmazlar ve inadına “dizlerine dek gelen etekler” giyerler. İşte anne de bu kızlardan biridir.
Anneyle babanın bu beraberliği, köylülükten kopup, onu yok sayma, dahası bu devri artta bırakma süreci, her ne kadar işçilikle başlasa da, devam eden senelerda bir kafe-bakkal dükkânının açılmasıyla sonuçlanır. Bu sefer yeni bir basamağa geçilmiştir. yıllar evvel köylülükten kopma gayreti nasıl hayati bir kıymet taşıyorsa, bu senelerda da işçilikten uzaklaşmak tıpkı değeri taşır.
Yoksulluk yoksulluk olarak kalmaya devam eder fakat anne ve baba şaşkındır; yerlerinden kalkıp müşterilerle ilgilenmek, yani fizikî olarak bu kadar az çalışarak para kazanmak onlara yabancı gelir. Birinci başta her şey hoştur, lakin beşerler yavaş yavaş veresiye istemeye başlarlar. Onlar da deva olarak “arzu uyandıran” eserleri raflardan kaldırırlar.
Ne II. Dünya Savaşı sürecinde, bombalar altında, ne de Ernaux doğduktan daha sonra, toplumsal baskı altında çabayı bırakırlar. Onlar için yaşamak savaş demektir, meskenleri ve dükkânlarıysa adeta birer siper.
DETAYLARIN GÜCÜ
Ernaux giriştiği bu sıkıntı seyahatte itidalli kalmayı tercih eder. Evet, bu bir tercih, bir üslup sorunudur. Çünkü gerek ailevi geçmiş, gerekse toplumsal sistem ve kendi nesli -savaş çocukları olarak da adlandırılırlar- melodrama, “aforizma salatasına” çok uygundur, lakin Ernaux hiç buralarda dolanmaz. Altı çizili cümlelerin peşinde değildir.
Kitabın en etkileyici kısmı da burada ortaya çıkar; Ernaux detaylara o kadar hâkimdir ki anlattığı çatışmalar, karakterler ete kemiğe bürünür ve çabucak her insanın tanıdığı birilerine benzemeye başlar. Babanın köylülüğünü/işçiliğini gizlemek, ağzından sıradan bir söz kaçırmamak için temkinli olarak konuşması, savaş daha sonrasında, banyoların meskenlere yeni yeni yayıldığı periyotta, yüzünü yıllar uzunluğu mutfakta yıkaması, soranlara kızının Çağdaş Edebiyat okuduğunu söylememesi, insanların bunu ailenin zenginliğine yoracağını sanması üzere daha onlarca şey…
Ernaux bütün bunları anlatırken aslında üçüncü bir seyahate daha çıkar. Bu da -tıpkı babasının savaşa, fabrikaya girip kendi babasından, ailesinden uzaklaşması gibi- Ernaux’nun ailesinden kültürel ve toplumsal manada uzaklamasının seyahatidir. Ernaux üniversiteyle birlikte ailesinden, çocukluğundan kopup öbür bir kente yaşamaya gittiğinde ömrün farklı bir istikametini görür. Öteki bir değişle bu bununla birlikte zihinsel bir yer değiştirmedir…
Ernaux bu yabancılaşmayı kendi ortasında de epey sefer tartar, tartışır, lakin bir sonuç alamaz. Aslında bu durum neredeyse bütün “babalar ve oğullarda/kızlarda” bir halde açığa çıkar. Pekala yazmak bu işin neresindedir? Onu da bir röportajında Ernaux bu türlü özetler:
“Yazmak için yaşıyorum. Birçok vakit burada, konutumda yazıyorum. kimi vakit, her şeyi yazmaya natürel tuttuğum için bir şeyi kaçırıp kaçırmadığımı merak ediyorum. Ancak insanların kitaplarımın onlar için ne kadar değerli olduğunu ve hayatlarını nasıl değiştirdiğini söylemiş olduği birfazlaca mektubu okuduğumda, kendi kendime düşünüyorum: buna değdi. Tahminen de tam olarak bunun için buradayım.”
1940’da dünyaya gelen Ernaux’nun kitaplarını birinci sefer Cem Yayınevi, akabinde Bağlantı Yayınları aracılığıyla okumuş olsak da, şimdilerde müellifin yayın hakları Can Yayınları ilişkin. Can Yayınları geçtiğimiz günlerde Ernaux’un üç yeni kitabını yayınladı: ‘yıllar’, ‘Yalın Tutku’ ve ‘Babamın Yeri’. ‘Yalın Tutku’nun mütercimi Yaşar Avunç; ‘yıllar’ ve ‘Babamın Yeri’nin tercümanı ise Siren İdemen.
BABANIN GEÇMİŞİNDEN TOPLUMUN TARİHİNE
“Öykü 20. yüzyıldan birkaç ay evvel, Caux bölgesinde, denize yirmi beş kilometre uzaktaki bir köyde başlıyor. toprağı olmayanlar, bölgedeki büyük çiftliklerde kendilerini kiralarlardı. Büyükbabam da bir çiftlikte otomobilci olarak çalışıyordu.”
‘Babamın Yeri’, Ernaux’nun en etkileyici kitaplarından biri. birinci vakit içinderda 1983’te yayınlanan bu kitabında Ernaux, isminden de anlaşılacağı üzere, babasının izini sürmeye çalışır ve onun aklında ve kalbindeki yerini eşelemeye başlar.
Başta da dediğimiz üzere, geçmişe yönelik yapılan bu eşeleme, yalnızca babanın ya da ailenin anısını çıkarmaz önümüze, babanın tarihi, ülkenin de tarihi olur. bu biçimdece kişisel olanla toplumsal olanın ne kadar iç içe bir görünüm arz ettiğini bir daha hatırlamış oluruz.
‘Babamın Yeri’, Ernaux’nun öğretmen olmak için girdiği mülakatla ve mülakattan kısa bir süre daha sonra babasının vefat haberinin almasıyla başlar. Bu haberin akabinde ailesinin yaşadığı yere, Y’ye gerçek yola çıkar. Ardından klasik süreç işler; cenaze merasimi, defin, taziye ziyaretleri… Ernaux, muhtaçlık sahiplerine vermek üzere babasının kıyafetlerini toparlarken, günlük ceketinin cebinde bir fotoğraf bulur ve bu fotoğrafla birlikte ikinci seyahatine çıkar, yaklaşık seksen yıl önceye, bir köye masraf.
Topraksız köylülerden biri olan büyükbabasının kıssasıyla başlayan bu seyahat, babasının doğumuna, eğitimine ve bir toprak sahibine kendini “kiralamasına” kadar masraf. Ne de olsa topraksız bir köylünün oğlu da topraksız bir köylüdür.
Ne var ki baba bütün bunlara dayanamaz. Bilhassa de I. Dünya Savaşı’na katıldıktan ve köyden tahminen de birinci kere çıktıktan daha sonra dünyayı farklı bir gözle görmeye başlar. Üniformanın herkesi “eşit” kıldığını fark eder.
Babamın Yeri, Annie Ernaux, Mütercim: Siren İdemen, 72 syf., Can Yayınları, 2022.
Babanın askerden daha sonra vefatına dek geçen süreçse, bir fakirin, bir köylünün sınıf atlama uğraşının kıssasını sunar bize. Aslında buna sınıf yerine, statü demek daha gerçek. 21. yüzyılın birinci yarısında fakir köylülerin çocukları, gençler, fabrikalarda emekçi olarak kendi özgürlüklerine biraz daha yaklaştıklarını düşünmeye başlarlar. Bilhassa fabrikada çalışan kızlar. Kendilerine hafifçemeşrep muamelesi yapılsa da bundan geri durmazlar ve inadına “dizlerine dek gelen etekler” giyerler. İşte anne de bu kızlardan biridir.
Anneyle babanın bu beraberliği, köylülükten kopup, onu yok sayma, dahası bu devri artta bırakma süreci, her ne kadar işçilikle başlasa da, devam eden senelerda bir kafe-bakkal dükkânının açılmasıyla sonuçlanır. Bu sefer yeni bir basamağa geçilmiştir. yıllar evvel köylülükten kopma gayreti nasıl hayati bir kıymet taşıyorsa, bu senelerda da işçilikten uzaklaşmak tıpkı değeri taşır.
Yoksulluk yoksulluk olarak kalmaya devam eder fakat anne ve baba şaşkındır; yerlerinden kalkıp müşterilerle ilgilenmek, yani fizikî olarak bu kadar az çalışarak para kazanmak onlara yabancı gelir. Birinci başta her şey hoştur, lakin beşerler yavaş yavaş veresiye istemeye başlarlar. Onlar da deva olarak “arzu uyandıran” eserleri raflardan kaldırırlar.
Ne II. Dünya Savaşı sürecinde, bombalar altında, ne de Ernaux doğduktan daha sonra, toplumsal baskı altında çabayı bırakırlar. Onlar için yaşamak savaş demektir, meskenleri ve dükkânlarıysa adeta birer siper.
DETAYLARIN GÜCÜ
Ernaux giriştiği bu sıkıntı seyahatte itidalli kalmayı tercih eder. Evet, bu bir tercih, bir üslup sorunudur. Çünkü gerek ailevi geçmiş, gerekse toplumsal sistem ve kendi nesli -savaş çocukları olarak da adlandırılırlar- melodrama, “aforizma salatasına” çok uygundur, lakin Ernaux hiç buralarda dolanmaz. Altı çizili cümlelerin peşinde değildir.
Kitabın en etkileyici kısmı da burada ortaya çıkar; Ernaux detaylara o kadar hâkimdir ki anlattığı çatışmalar, karakterler ete kemiğe bürünür ve çabucak her insanın tanıdığı birilerine benzemeye başlar. Babanın köylülüğünü/işçiliğini gizlemek, ağzından sıradan bir söz kaçırmamak için temkinli olarak konuşması, savaş daha sonrasında, banyoların meskenlere yeni yeni yayıldığı periyotta, yüzünü yıllar uzunluğu mutfakta yıkaması, soranlara kızının Çağdaş Edebiyat okuduğunu söylememesi, insanların bunu ailenin zenginliğine yoracağını sanması üzere daha onlarca şey…
Ernaux bütün bunları anlatırken aslında üçüncü bir seyahate daha çıkar. Bu da -tıpkı babasının savaşa, fabrikaya girip kendi babasından, ailesinden uzaklaşması gibi- Ernaux’nun ailesinden kültürel ve toplumsal manada uzaklamasının seyahatidir. Ernaux üniversiteyle birlikte ailesinden, çocukluğundan kopup öbür bir kente yaşamaya gittiğinde ömrün farklı bir istikametini görür. Öteki bir değişle bu bununla birlikte zihinsel bir yer değiştirmedir…
Ernaux bu yabancılaşmayı kendi ortasında de epey sefer tartar, tartışır, lakin bir sonuç alamaz. Aslında bu durum neredeyse bütün “babalar ve oğullarda/kızlarda” bir halde açığa çıkar. Pekala yazmak bu işin neresindedir? Onu da bir röportajında Ernaux bu türlü özetler:
“Yazmak için yaşıyorum. Birçok vakit burada, konutumda yazıyorum. kimi vakit, her şeyi yazmaya natürel tuttuğum için bir şeyi kaçırıp kaçırmadığımı merak ediyorum. Ancak insanların kitaplarımın onlar için ne kadar değerli olduğunu ve hayatlarını nasıl değiştirdiğini söylemiş olduği birfazlaca mektubu okuduğumda, kendi kendime düşünüyorum: buna değdi. Tahminen de tam olarak bunun için buradayım.”