Onur Bütün
Selahattin Demirtaş ürettiği metinlerde bir arada çalıştığı herkese özel olarak teşekkür eder ve kitaplarının “Teşekkür” kısmı her vakit epey özenlidir. Pandemi şartlarında çalışmak zorunda olmayanların meskene kapandığı devirde, Demirtaş ve onun gibiler esasen kapatılmışlardı. Demirtaş’ın ‘Leylan’dan daha sonra yeni bir roman üzerinde çalıştığını biliyorduk. Cezaevindeki okumalarının, nasıl not tuttuğunun yahut nasıl çalıştığının detaylarını bilmesek de, okurlara önerdiği kitapları, yayınevlerinin ona gönderdiği kitapları nasıl titizlikle incelediğini, okuduğunu biliyoruz. Beş yıldır hücresindeki vakti son derece disiplinli geçirdiğini, yayımlanan iki hikaye ve iki romanından anlıyoruz. “Cezaevleri siyasi tutsaklar için birer okuldur” kelamının cisimleşmiş bir meselai onun kitaplarıyla yine tekrar deneyimliyoruz. ötürüsıyla yıllardır edebiyatla uğraşan bir fazlaca insanın harcadığı mesaiyi beş yıl boyunca kat ettiğini ve edebiyat okuluna devam ettiğini söylemek yanlış olmaz.
‘Efsun’da çalışma stratejisini nasıl değiştirdiğini şu biçimde anlatıyor Demirtaş:
“Kızlarım ve eşimle daha sık mektuplaşmaya başladık. Biz hapsedilmeye alışmıştık lakin onların konut mahpusunda daralıp bunalmalarını istemiyordum. Onlara, çocukluğumdan kısa hikayeler yazıp göndermeye başladım. Okuyup beğendiğimiz kitapları da birbirimize gönderdik. Derken, on binlerce uyduruk kumpas davası evrakıyla uğraşmaktan daha yararlı bir iş yapmaya, onların okuması için bir roman yazmaya karar verdim. Lakin bu kez ‘asistanlığımı’ onlar yapacaktı. Öykünün geçeceği yerleri, bilhassa hiç gidip görmediğim yerlerden seçtim. Beyrut, Girit, Gümüşhane, Çanakkale (Lapseki), Edremit, İstanbul’un kimi mahalleleri ile başka yerlerin birçoklarını ben hiç görmedim, kızlarım da görmediler. Romanda geçen yemekleri, çiçekleri, müzik kelamlarını, karakterlerin isimlerini ve daha biroldukça bilgiyi onların gönderdiği raporlardan yola çıkarak belirledim. Tıpkı romanın kendisinde olduğu üzere onlar araştırdı, ben yazdım. Onlara kısım bölüm gönderdim, tekliflerini aldım. bu biçimdece romanı birlikte yazdık. Anneleri de hem el yazılarımı bilgisayara geçti tıpkı vakitte bütün süreci koordine etti. Yani Başak, Delal ve Dılda ile birlikte yazdık bu romanı. Okudular, ‘Olmuş’ dediler. daha sonra siz de okuyun istedik.”(1)
Demirtaş’ın birinci romanı ‘Leylan’ üzerine yazdığım bir yazıda da değinmiştim(2), ‘Seher’, ‘Devran’, ‘Leylan’ feminist edebiyat tenkidinin ilgisine mahzar olan kitaplardı; ‘Efsun’ da öyle… Bu tartışmaya geçmedilk evvel Demirtaş’ın edebiyat yapıp yapmadığı üzerinden yürüyen tartışmaya değinmek istiyorum.
Demirtaş, politik bir figür mü edebiyatçı mı?
Bu mevzuda iki görüş var. Birincisi politik bir figür olduğunu kabul eden ancak edebiyatını zayıf bulan bir eğilim… Metinleri üzerine yazı yazanların görüşlerinden hayli –yazılan yazılarda bu cinsten açık bir tartışma yapılmadı- insanların sohbetlerinde değinip geçtikleri bir hali var bu telaffuzun, bana oldukça üsttenci geliyor bu eğilim. İkincisi ise benim de katıldığım bir fikrin yansıması halinde tartışılıyor. Demirtaş’ın metinleri; gelişen, öğrenen, kendini daima sorgulayan bir edebiyatçının metinleri. İkinci görüşü biraz daha açarak tartışayım istiyorum, çünkü birinci görüşün mesnetsiz olduğu da bu biçimdece ortaya çıkabilecektir.
Burada da iki başka bakış açısıyla yol alacağım. Birincisi müellifin kendi metinlerine bakışı ve değerlendirmesi, ikincisi de edebiyat tenkidinin metinlere bakışıyla gelişecek. Demirtaş iki hikaye yapıtından daha sonra birinci defa roman yazmaya girişmişti, edebiyatçı kimliğini mütevazı bir yaklaşımla daima sorguluyordu. Yaptığımız iş ne olursa olsun gelişmeye açık bir özne isek kendimizi “Ben artık şu ya da bu oldum” demekten azade kılarak, maharetli ve eleştirel bir yola sokarız. Başka seçenekte “Ben oldum, artık öğrenmeme gerek yok, eleştirmenim, müellifim, şairim ve hatta ‘okumak istediğim hikayeleri yazdım vb.” bir yaklaşım açıkça olmasa da işler, diğer bir dünyaya, piyasaya, popülizme hakikat sürükleniriz.
Demirtaş hikaye kitabı ‘Devran’dan daha sonra, iç tartışmasını ‘Leylan’ın teşekkür kısmında şu biçimde lisana getiriyordu.
“… Devran’dan kısa bir süre daha sonra edebiyat kurdu içimde bir daha kıpırdanmaya başladı. Yeni bir yürekle roman taslağını elime aldım. Düzeltmeler, çıkarmalar, eklemeler derken oldu galiba. Ancak yeniden okuyunca olmadığını anladım ve tümden vazgeçtim. Romanı neredeyse yeni baştan yazmama karşın asla emin olamadım. Bir yanım ‘iyi oldu’ derken bir yanım ‘hiç de değil’ demeye devam etti. Artık okuyup bitirdiniz fakat ben hala emin değilim; yazmak istediğim roman bu muydu? Bilemiyorum, içimde bir yerlerde takılıp kaldı güya roman. Bir gün onu da yazabilir miyim? Hiç umutlu değilim. Güya edebi hayatımın son kitabı bu gibime geliyor.”(3)
İkinci yaklaşım ise edebiyat eleştirmenlerinin, kitap tanıtım yazısı yazanların hiç birinin yazılarında Demirtaş’ın edebiyatının niye zayıf olduğuna dair bir fikir yürütülmemesidir. Tahminen bu yazıların kimilerini okumamış olabilirim ancak en azından önemli bir tartışma yürütülmedi diye düşünüyorum. Demirtaş’ın Türkiye siyasetinde edindiğini yer konusunda olumlu yahut olumsuz fikirlere sahip olanlar onun öncülüğünü kabul ediyorlar. Bu durum onun edebiyat yapmasına ve nitelikli metinler üretmesine mani olmadı. Kararsız kaldığı anlarda dahi çalışmaya devam etti. Artık biraz daha yakından bakmaya çalışacağım ‘Efsun’daki edebi yapıya…
Demirtaş, ‘Leylan’da da olduğu üzere, roman kurgusu açısından maharetli, fazlacalu anlatıcı tekniğini yeterli işleyen, karakterlerin seçimi ve derinlikli anlatımı açısından ‘Efsun’da da okuru metne bağlayan, meraklandıran bir sistem izlemiş. Romanda Caner, Dilaver Dündar (Kenan Kaya ile tıpkı kişidir ve o da bir anlatıcıdır), Efsun, Feyzi Gonca (Nam-ı Öbür Kızıl Kaptan), Kibar ve Mercan Hanım kıymetli karakterler olmalarının yanı sıra, her kısmın isimlerini oluşturan anlatıcı-roman şahısları biçiminde yer almışlar. Gerçekleşen bir olayı farklı şahısların gözünden, yüreğinden ve aklından geçirerek sarmal bir teknik kullanmanın edebiyatla münasebeti, sıradançe kurgu mahareti olarak bedellendirilemez, hakikaten zordur ve günlük lisanı edebi metinlerinde epey uygun kullanan Demirtaş’ın -Behçet Çelik de Efsun üzerine yazdığı yazıda bu mevzuyu tartıştı(4)- romanını yeterli bir edebiyat metni kabul edebilecek yordama yerleştirir.
Demirtaş, romanında türküleri karekod okutarak telefondan dinleme imkânı bulduğumuz ‘Leylan’daki zenginliği ‘Efsun’da da ressamların fotoğraflarını okurla paylaşarak sürdürmüş. Johannes Vermeer’in Delft Görünümü, Pabla Picasso’nun Guernica’sı, da Silva’nın Şah Mat’ı kitaptaki fotoğraflardan birkaç örnek… Hatta ressam Mircan Hanım romanda “Türkiye’nin Guernica”sını çizmekten kelam ediyor amma velakin Lapseki’nin Renkli Köy isminde bir yerini, kendi tırnaklarını, meskenleri, sokakları rengarenk boyayabiliyor. Teknolojiyi ve sanatı; Feyruz’un müzikleriyle, ressamların fotoğraflarıyla, bağlamları kurarken ustalıklı bir halde kullanıyor.
Bir tanımlama yapmam gerekirse, ‘Efsun’ günümüzün aşk pratiğini ve fikrini eleştiren, temelde sınıfsal ayrımı metnin en zenginleştirici öğesi olarak kullanan –Gezi Direnişi, Marx (Kapital) göndermeleri ve esprileri, şov yapan fabrika emekçileri vb.-, ve toplumsal cinsiyet hassasiyeti yüksek politik-çağdaş bir roman.
“Avukat, beklediğimiz üzere, Kenan Kaya’nın sınırsız servetinin tamamına yakınını bize bıraktığını anlattı, birtakım evraklar imzalattı. İşimiz bitince Efsun’la ofisten ayrıldık. Yeni aldığım motorumu az ileriye park etmiştim. Yan yana yürüdük. ‘Ne yapacağız artık Efsun?’ dedim. Durdu, şöyleki etrafına baktı, ‘Bunca fakir insan varken harcayacak yer buluruz, merak etme’ dedi. ‘Marx’ın bir kelamı var, biliyor musun?’ dedim, ‘Fazla mal göz çıkarmaz, demiş sakallı.’ ‘O değil de’ dedi, ‘asıl Marx’ın bir vasiyeti var.’ ‘Neymiş o?’ dedim. ‘Lütfen benim ismimi kullanarak götünüzden laf uydurmayın, demiş merhum.’ ‘Aşk olsun, ben o denli mi yapıyorum?’ dedim.”(5)
Feminist edebiyat eleştirisi açısından kimi yerleri öne çıkarmak isterim. Romandaki iki kıymetli karakterin anneleri -Efsun ve Caner’in-, tek başına çocuklarını büyüten, biri ressam, politik yapıya sahip, oburu emeğiyle geçinen bayanlar olarak kurgulanmışlar. Ayrıyeten annesini öldüren erkeğin, bayan cinayetlerine gönderme yapan pasajların psikanalitik okumaya ne kadar elverişli olduğunu alanın uzmanları kesinlikle değerlendirecektir. Mercan Hanım’ın Kenan Kaya ile yaşadığı bağlantı üzerine transferlerinin olduğu bir pasajı buraya alayım, zira bayanların “Feminist Odalar” vurgusuyla inanılmaz örtüşen bir örnek…
“Erkekler genelde bayanın kalbinin zımnî odasına girmeyi başardıklarında kesin büyük zaferi elde ettiklerine inanıp kendileriyle gurur duyarlar. bir müddet daha sonra o kapalı odanın ortasında bir kapı daha fark edenler olur; kimileri o kapıyı da açmayı başarır, zımnî oda ortasındaki öteki bir kapalı odaya girmenin sarhoşluğunu, memnunluğunu yaşarlar. Ve nihayet hanımın kalbi en ulaşılmaz sanılan noktasına kadar keşfedilmiştir işte! Bunu başaran erkek kendini yetenekli, şanslı sayar; haksız da değildir. Ancak akılsızdır. Bilmez ki her bayan, kalbinde keşfedilen her bilinmeyen odanın çabucak ardına yeni bir zımnî oda açar. Açar zira tehlike anında sığınabileceği yer burasıdır. Binlerce yıllık kadınlık tecrübesi bize bunu öğretmiştir. Bir bayana sonsuz aşk beslemek isteyen erkek, bıkmadan usanmadan bu odaları keşfetmeye, anahtarını bulup içeri girmeye uğraşır. Bıktığı an aşk ölür. Kimileriyse bir türlü giremediği bu odaların kapılarını yumrukla, bıçakla, mermiyle açmaya çalışır. Her gün yeryüzünde binlerce hanımın kalbi bu biçimde öldürülür.”(6)
Moto-kurye kavram setini moto-köle’ ye çevirmesi, kentsel dönüşümü anlatırken “Şehrin ortasına saplanmış birer hançer” ve “bana kalırsa kentin edepsiz çüküdür bunlar, kentin tüm geri kalanını…” üzere anlatımlar David Harvey’in sermayenin kentleri nasıl düzenlediği üzerine yürüttüğü tartışmada, rezidansları, kuleleri kentin fallusu olarak tanımlayışının edebiyattaki hoş bir veçhesi olduğunu söylemek gerekiyor.
Efsun üzerine söylenecek fazlaca kelam var. Son bir değini olarak, metafor ve metonim kullanımlarını, okura yorumlamak için alan açtığı, birkaç paragraf boyunca olayları yahut olguları anlattıktan daha sonra, bilhassa Caner’in metinde sık sık kullandığı “Gerek yok”la biten cümleleri, Demirtaş’ın edebiyatının enfes renklerinden yalnızca bazıları…
Romanının yolu açık olsun, demliği kireç tutmasın!
Dipnotlar
Selahattin Demirtaş ürettiği metinlerde bir arada çalıştığı herkese özel olarak teşekkür eder ve kitaplarının “Teşekkür” kısmı her vakit epey özenlidir. Pandemi şartlarında çalışmak zorunda olmayanların meskene kapandığı devirde, Demirtaş ve onun gibiler esasen kapatılmışlardı. Demirtaş’ın ‘Leylan’dan daha sonra yeni bir roman üzerinde çalıştığını biliyorduk. Cezaevindeki okumalarının, nasıl not tuttuğunun yahut nasıl çalıştığının detaylarını bilmesek de, okurlara önerdiği kitapları, yayınevlerinin ona gönderdiği kitapları nasıl titizlikle incelediğini, okuduğunu biliyoruz. Beş yıldır hücresindeki vakti son derece disiplinli geçirdiğini, yayımlanan iki hikaye ve iki romanından anlıyoruz. “Cezaevleri siyasi tutsaklar için birer okuldur” kelamının cisimleşmiş bir meselai onun kitaplarıyla yine tekrar deneyimliyoruz. ötürüsıyla yıllardır edebiyatla uğraşan bir fazlaca insanın harcadığı mesaiyi beş yıl boyunca kat ettiğini ve edebiyat okuluna devam ettiğini söylemek yanlış olmaz.
‘Efsun’da çalışma stratejisini nasıl değiştirdiğini şu biçimde anlatıyor Demirtaş:
“Kızlarım ve eşimle daha sık mektuplaşmaya başladık. Biz hapsedilmeye alışmıştık lakin onların konut mahpusunda daralıp bunalmalarını istemiyordum. Onlara, çocukluğumdan kısa hikayeler yazıp göndermeye başladım. Okuyup beğendiğimiz kitapları da birbirimize gönderdik. Derken, on binlerce uyduruk kumpas davası evrakıyla uğraşmaktan daha yararlı bir iş yapmaya, onların okuması için bir roman yazmaya karar verdim. Lakin bu kez ‘asistanlığımı’ onlar yapacaktı. Öykünün geçeceği yerleri, bilhassa hiç gidip görmediğim yerlerden seçtim. Beyrut, Girit, Gümüşhane, Çanakkale (Lapseki), Edremit, İstanbul’un kimi mahalleleri ile başka yerlerin birçoklarını ben hiç görmedim, kızlarım da görmediler. Romanda geçen yemekleri, çiçekleri, müzik kelamlarını, karakterlerin isimlerini ve daha biroldukça bilgiyi onların gönderdiği raporlardan yola çıkarak belirledim. Tıpkı romanın kendisinde olduğu üzere onlar araştırdı, ben yazdım. Onlara kısım bölüm gönderdim, tekliflerini aldım. bu biçimdece romanı birlikte yazdık. Anneleri de hem el yazılarımı bilgisayara geçti tıpkı vakitte bütün süreci koordine etti. Yani Başak, Delal ve Dılda ile birlikte yazdık bu romanı. Okudular, ‘Olmuş’ dediler. daha sonra siz de okuyun istedik.”(1)
Demirtaş’ın birinci romanı ‘Leylan’ üzerine yazdığım bir yazıda da değinmiştim(2), ‘Seher’, ‘Devran’, ‘Leylan’ feminist edebiyat tenkidinin ilgisine mahzar olan kitaplardı; ‘Efsun’ da öyle… Bu tartışmaya geçmedilk evvel Demirtaş’ın edebiyat yapıp yapmadığı üzerinden yürüyen tartışmaya değinmek istiyorum.
Demirtaş, politik bir figür mü edebiyatçı mı?
Bu mevzuda iki görüş var. Birincisi politik bir figür olduğunu kabul eden ancak edebiyatını zayıf bulan bir eğilim… Metinleri üzerine yazı yazanların görüşlerinden hayli –yazılan yazılarda bu cinsten açık bir tartışma yapılmadı- insanların sohbetlerinde değinip geçtikleri bir hali var bu telaffuzun, bana oldukça üsttenci geliyor bu eğilim. İkincisi ise benim de katıldığım bir fikrin yansıması halinde tartışılıyor. Demirtaş’ın metinleri; gelişen, öğrenen, kendini daima sorgulayan bir edebiyatçının metinleri. İkinci görüşü biraz daha açarak tartışayım istiyorum, çünkü birinci görüşün mesnetsiz olduğu da bu biçimdece ortaya çıkabilecektir.
Burada da iki başka bakış açısıyla yol alacağım. Birincisi müellifin kendi metinlerine bakışı ve değerlendirmesi, ikincisi de edebiyat tenkidinin metinlere bakışıyla gelişecek. Demirtaş iki hikaye yapıtından daha sonra birinci defa roman yazmaya girişmişti, edebiyatçı kimliğini mütevazı bir yaklaşımla daima sorguluyordu. Yaptığımız iş ne olursa olsun gelişmeye açık bir özne isek kendimizi “Ben artık şu ya da bu oldum” demekten azade kılarak, maharetli ve eleştirel bir yola sokarız. Başka seçenekte “Ben oldum, artık öğrenmeme gerek yok, eleştirmenim, müellifim, şairim ve hatta ‘okumak istediğim hikayeleri yazdım vb.” bir yaklaşım açıkça olmasa da işler, diğer bir dünyaya, piyasaya, popülizme hakikat sürükleniriz.
Demirtaş hikaye kitabı ‘Devran’dan daha sonra, iç tartışmasını ‘Leylan’ın teşekkür kısmında şu biçimde lisana getiriyordu.
“… Devran’dan kısa bir süre daha sonra edebiyat kurdu içimde bir daha kıpırdanmaya başladı. Yeni bir yürekle roman taslağını elime aldım. Düzeltmeler, çıkarmalar, eklemeler derken oldu galiba. Ancak yeniden okuyunca olmadığını anladım ve tümden vazgeçtim. Romanı neredeyse yeni baştan yazmama karşın asla emin olamadım. Bir yanım ‘iyi oldu’ derken bir yanım ‘hiç de değil’ demeye devam etti. Artık okuyup bitirdiniz fakat ben hala emin değilim; yazmak istediğim roman bu muydu? Bilemiyorum, içimde bir yerlerde takılıp kaldı güya roman. Bir gün onu da yazabilir miyim? Hiç umutlu değilim. Güya edebi hayatımın son kitabı bu gibime geliyor.”(3)
İkinci yaklaşım ise edebiyat eleştirmenlerinin, kitap tanıtım yazısı yazanların hiç birinin yazılarında Demirtaş’ın edebiyatının niye zayıf olduğuna dair bir fikir yürütülmemesidir. Tahminen bu yazıların kimilerini okumamış olabilirim ancak en azından önemli bir tartışma yürütülmedi diye düşünüyorum. Demirtaş’ın Türkiye siyasetinde edindiğini yer konusunda olumlu yahut olumsuz fikirlere sahip olanlar onun öncülüğünü kabul ediyorlar. Bu durum onun edebiyat yapmasına ve nitelikli metinler üretmesine mani olmadı. Kararsız kaldığı anlarda dahi çalışmaya devam etti. Artık biraz daha yakından bakmaya çalışacağım ‘Efsun’daki edebi yapıya…
Demirtaş, ‘Leylan’da da olduğu üzere, roman kurgusu açısından maharetli, fazlacalu anlatıcı tekniğini yeterli işleyen, karakterlerin seçimi ve derinlikli anlatımı açısından ‘Efsun’da da okuru metne bağlayan, meraklandıran bir sistem izlemiş. Romanda Caner, Dilaver Dündar (Kenan Kaya ile tıpkı kişidir ve o da bir anlatıcıdır), Efsun, Feyzi Gonca (Nam-ı Öbür Kızıl Kaptan), Kibar ve Mercan Hanım kıymetli karakterler olmalarının yanı sıra, her kısmın isimlerini oluşturan anlatıcı-roman şahısları biçiminde yer almışlar. Gerçekleşen bir olayı farklı şahısların gözünden, yüreğinden ve aklından geçirerek sarmal bir teknik kullanmanın edebiyatla münasebeti, sıradançe kurgu mahareti olarak bedellendirilemez, hakikaten zordur ve günlük lisanı edebi metinlerinde epey uygun kullanan Demirtaş’ın -Behçet Çelik de Efsun üzerine yazdığı yazıda bu mevzuyu tartıştı(4)- romanını yeterli bir edebiyat metni kabul edebilecek yordama yerleştirir.
Demirtaş, romanında türküleri karekod okutarak telefondan dinleme imkânı bulduğumuz ‘Leylan’daki zenginliği ‘Efsun’da da ressamların fotoğraflarını okurla paylaşarak sürdürmüş. Johannes Vermeer’in Delft Görünümü, Pabla Picasso’nun Guernica’sı, da Silva’nın Şah Mat’ı kitaptaki fotoğraflardan birkaç örnek… Hatta ressam Mircan Hanım romanda “Türkiye’nin Guernica”sını çizmekten kelam ediyor amma velakin Lapseki’nin Renkli Köy isminde bir yerini, kendi tırnaklarını, meskenleri, sokakları rengarenk boyayabiliyor. Teknolojiyi ve sanatı; Feyruz’un müzikleriyle, ressamların fotoğraflarıyla, bağlamları kurarken ustalıklı bir halde kullanıyor.
Bir tanımlama yapmam gerekirse, ‘Efsun’ günümüzün aşk pratiğini ve fikrini eleştiren, temelde sınıfsal ayrımı metnin en zenginleştirici öğesi olarak kullanan –Gezi Direnişi, Marx (Kapital) göndermeleri ve esprileri, şov yapan fabrika emekçileri vb.-, ve toplumsal cinsiyet hassasiyeti yüksek politik-çağdaş bir roman.
“Avukat, beklediğimiz üzere, Kenan Kaya’nın sınırsız servetinin tamamına yakınını bize bıraktığını anlattı, birtakım evraklar imzalattı. İşimiz bitince Efsun’la ofisten ayrıldık. Yeni aldığım motorumu az ileriye park etmiştim. Yan yana yürüdük. ‘Ne yapacağız artık Efsun?’ dedim. Durdu, şöyleki etrafına baktı, ‘Bunca fakir insan varken harcayacak yer buluruz, merak etme’ dedi. ‘Marx’ın bir kelamı var, biliyor musun?’ dedim, ‘Fazla mal göz çıkarmaz, demiş sakallı.’ ‘O değil de’ dedi, ‘asıl Marx’ın bir vasiyeti var.’ ‘Neymiş o?’ dedim. ‘Lütfen benim ismimi kullanarak götünüzden laf uydurmayın, demiş merhum.’ ‘Aşk olsun, ben o denli mi yapıyorum?’ dedim.”(5)
Feminist edebiyat eleştirisi açısından kimi yerleri öne çıkarmak isterim. Romandaki iki kıymetli karakterin anneleri -Efsun ve Caner’in-, tek başına çocuklarını büyüten, biri ressam, politik yapıya sahip, oburu emeğiyle geçinen bayanlar olarak kurgulanmışlar. Ayrıyeten annesini öldüren erkeğin, bayan cinayetlerine gönderme yapan pasajların psikanalitik okumaya ne kadar elverişli olduğunu alanın uzmanları kesinlikle değerlendirecektir. Mercan Hanım’ın Kenan Kaya ile yaşadığı bağlantı üzerine transferlerinin olduğu bir pasajı buraya alayım, zira bayanların “Feminist Odalar” vurgusuyla inanılmaz örtüşen bir örnek…
“Erkekler genelde bayanın kalbinin zımnî odasına girmeyi başardıklarında kesin büyük zaferi elde ettiklerine inanıp kendileriyle gurur duyarlar. bir müddet daha sonra o kapalı odanın ortasında bir kapı daha fark edenler olur; kimileri o kapıyı da açmayı başarır, zımnî oda ortasındaki öteki bir kapalı odaya girmenin sarhoşluğunu, memnunluğunu yaşarlar. Ve nihayet hanımın kalbi en ulaşılmaz sanılan noktasına kadar keşfedilmiştir işte! Bunu başaran erkek kendini yetenekli, şanslı sayar; haksız da değildir. Ancak akılsızdır. Bilmez ki her bayan, kalbinde keşfedilen her bilinmeyen odanın çabucak ardına yeni bir zımnî oda açar. Açar zira tehlike anında sığınabileceği yer burasıdır. Binlerce yıllık kadınlık tecrübesi bize bunu öğretmiştir. Bir bayana sonsuz aşk beslemek isteyen erkek, bıkmadan usanmadan bu odaları keşfetmeye, anahtarını bulup içeri girmeye uğraşır. Bıktığı an aşk ölür. Kimileriyse bir türlü giremediği bu odaların kapılarını yumrukla, bıçakla, mermiyle açmaya çalışır. Her gün yeryüzünde binlerce hanımın kalbi bu biçimde öldürülür.”(6)
Moto-kurye kavram setini moto-köle’ ye çevirmesi, kentsel dönüşümü anlatırken “Şehrin ortasına saplanmış birer hançer” ve “bana kalırsa kentin edepsiz çüküdür bunlar, kentin tüm geri kalanını…” üzere anlatımlar David Harvey’in sermayenin kentleri nasıl düzenlediği üzerine yürüttüğü tartışmada, rezidansları, kuleleri kentin fallusu olarak tanımlayışının edebiyattaki hoş bir veçhesi olduğunu söylemek gerekiyor.
Efsun üzerine söylenecek fazlaca kelam var. Son bir değini olarak, metafor ve metonim kullanımlarını, okura yorumlamak için alan açtığı, birkaç paragraf boyunca olayları yahut olguları anlattıktan daha sonra, bilhassa Caner’in metinde sık sık kullandığı “Gerek yok”la biten cümleleri, Demirtaş’ın edebiyatının enfes renklerinden yalnızca bazıları…
Romanının yolu açık olsun, demliği kireç tutmasın!
Dipnotlar
- Efsun, Selahattin Demirtaş, Dipnot Yayınları, s: 241-242
- https://kitapeki.com/leylan-selahattin-demirtas/
Demirtaş’ın edebiyatı üzerine düşünürken, feminist edebiyat tenkidinin imkanlarını kullanacağım. şahsi fikrim şudur ki, Demirtaş edebi üretiminde, bayan okura yönelik özel bir strateji geliştirmeksizin, aktüel ömürde bayanlara –siz bayan sorunu olarak da okuyabilirsiniz– nasıl yaklaşmış ve bu olgular üzerine nasıl düşünmüşse, Leylan ve iki hikaye kitabında da gibisi bir tavır takınıyor. Bayan muharrirler üzerine yeni yeni hassasiyet geliştiren edebiyat iklimimiz, bayan okur üzerine gereğince düşünüyor mu emin değilim. Hem bu mevzu üzerine fazlacaça araştırma yapılmıyor birebir vakitte edebiyatta bayan müelliflerin bile rüştünü ispat edişinin tarihi çabucak hemen yeni sayılır. - Leylan, Selahattin Demirtaş, Dipnot Yayınları, s: 296
- https://t24.com.tr/k24/yazi/baskasina-hayal-ve-hayat-bicmek,3391
- Efsun, Selahattin Demirtaş, Dipnot Yayınları, s: 239
- A.g.e., s: 185-186