Altay Öktem
İnsan yaşadığı yere misal, diyordu ya Edip Cansever, artık inandım. Benzermiş. İnsan coğrafyanın da, iklimin de, ruhunun da kalıplarını kırıp atabilirmiş ayrıyeten. Ona da inandım. hayatı boyunca, daima kısa çöpü çekenlerin kazandığı bir dünya da olabilirmiş meğerse. tıpkı vakitte yakınımızda, hayli yakınımızda olabilirmiş o dünya. niye olmasın ki?
Yakınımızda dediğim, kelamın gelişi. Bu yazıyı Olav H. Hauge’den ve onun Yitik Ülke Yayınları tarafınca yayınlanan ‘Elma Bahçesinden’ isimli yapıtından bahsetmek için kaleme aldığıma nazaran, yaşadığı coğrafyaya, yani batı Norveç’in karaya en derin giren fiyortlarından birinin en uç noktasındaki Ulvik’e, artık kasaba mı denir köy mü, o 518 nüfuslu küçük fakat pek de sempatik sayılamayacak yerleşim yerine “yakın” demek pek muhtemel değil. Lakin coğrafyanın, iklimin, hatta ruhun kalıplarını kırma, kısa çöpü çeke çeke kazanma mevzularında söylemiş olduklerim kelamın gelişi değil. Onlar hakikat.
1908’de doğmuş, nüfusu ne artan ne azalan, pek geleni gideni olmayan bu yerde Olav H. Hauge. Kuvvetli iklim şartlarıyla uğraş ederek, dahası, yakasını hiç bırakmayan yoksulluğun ortasında, üstüne üstlük kronik hastalıklarla boğuşarak geçen bir ömür. Ve o zayıf bünyesine karşın, hayatta kalabilmek uğruna ağır iş şartlarında, elma bahçelerinde çalışarak geçen bir ömür. Tabir yerindeyse bahçıvan olarak doğmuş, bahçıvan olarak ölmüş Olav H. Hauge.
Pekala diyeceksiniz, şiir bunun neresinde? İçinde. Tam merkezinde!
Olav H. Hauge’nin hayatı, hayatta tesadüflerin pek yeri olmadığının, mucize denen şeyin aslında bir çeşit masal olduğunun da ispatı bir manada. Bir bahçıvanı, tıpkı vakitte ebediyen bahçıvan kaldığı biçimde tanınmış bir şair ve isminden çoğunlukla kelam ettiren bir tercümana dönüştüren şey, ne tesadüf ne mucize. Ağır bir okuma, yazma dileği, öğrenmeye duyulan sınırsız iştah ve her yerde, her şartta çalışma, daima çalışma azmi. Hauge’nin, “Ulvik’te yaşayan iki yalnız insan” diye tanımladığı dayısı ve bir uzak akrabasıyla yaşadığı kitap eksenli alakanın ve onların varlıklı kütüphanelerinin gelişmenindeki katkısı da yadsınamaz olağan olarak. 1900’lerin birinci yarısında, bu sapa ve fakir yerde bir Halk Kütüphanesi bulunması da uğraşı. çabucak hemen 16 yaşındayken kütüphanenin kayıtlarını inceleyip, kütüphaniçin o güne dek 626 kitap alıp okuduğunu görür görmez üzülür ve “Çok az, nitekim epeyce az” diye hayıflanır Hauge.
Lisana olan yatkınlığından da kelam etmek gerek bu ortada. Kendi kendine, kimseden yardım almadan İngilizce, Fransızca ve Almanca öğrenir, sevdiği şairlerden çeviriler yapmaya başlar. daha sonraları bu çeviri işini ilerletecek, ortalarında W.B. Yeats, Browning, Rimbaud, Hölderlin, Trakl ve Brecht’in de olduğu fazlaca sayıda şairin şiirlerini Norveççeye kazandıracaktır.
Bu ortada, birinci şiirini de yazmıştır Hauge. tıpkı vakitte bir modernist gibi! O günkü coşkusunu şöyleki anlatır:
“İlk şiirimi tamamladığım günü epeyce yeterli hatırlıyorum. Evet, yazdığımın şiir olduğuna inanabilirdim, şaşkınlık yaşanan bir gündü. çabucak hemen uyağın ve dize nizamının ne olduğunu bile bilmiyordum, bir modernist üzere işe başladım.”
şüphesiz, yazdığı şiirlerin yayınlanmasını da istek eder, yolu şiirle kesişen hangi genç istemez ki bunu? Lakin, varsayım edilebileceği üzere, lokal gazetelerin şiir köşelerine gönderdiği şiirler reddedilir.
Uzun ve meşakkatli bir uğraşın sonunda Olav H. Hauge’nin şiirlerini Norveççeden, birebir vakitte kullandığı mahallî diyalekti de çözümleyerek Türkçeye çeviren Orhan Tekelioğlu, yazdığı kapsamlı önsözde “Bir bakıma, ömrün ortasında gezinirken (“düşünürken” de denebilir) önüne çıkanların, rast geldiklerinin “çağrışımlarından” şekillenen “rüya-yazılar” üzere de okunabilir bu şiirler. Neredeyse bir hayal görülürken yazılan, düşünü sökmeye, anlamaya çalışan lakin ürettiği metinle biz okurlara yalnızca birtakım “işaretler”, “istikametler” göstermekten öteye gitmeyen, tahminen beyhude, tahminen de bilgelikle dolu anıştırmalar…” diye tanımlıyor onun şiirlerini.
Elma Bahçesinden, Olav H. Hauge, Tercüman: Orhan Tekelioğlu, 148 syf., Yitik Ülke Yayınları, 2021.
Sonunda şiirleri yayınlanmaya başlar. Birinci şiirinin yayınlanmasından üç yıl daha sonra da birinci şiir belgesini oluşturur ve bir yayınevine gönderir Hauge. Yayınevi, epeyce sert, düşmanca bir lisanla reddeder belgesini. Fakat Hauge ümitsizliğe kapılmaz. esasen yazmanın verdiği his, her şeye değiyordur.
Gerçi ileride, 1946 yılında, Hauge 38 yaşına geldiğinde bu belge kitap olarak yayınlanacaktır. Birinci kitabını yayınlatabilmek için on altı yıl beklemesi gerekmiştir yalnızca.
Hauge şiir yolunda son süratle kendini geliştirir ve hummalı bir biçimde çalışırken, önündeki tek pürüz elma bahçelerinde çalışmak zorunda olması ve ortasında bulunduğu ağır iş şartları değildir. Onu asıl yıldıran, fizyolojik ve ruhsal açmazların girift bir biçimde iç içe geçerek hayatını kuşatmasıdır. Zayıf bünyesi sıkıntı kaldırıyordur bu ömrü, fakat ruhu da vücuduyla tıpkı açmazın ortasında bocalıyordur. Birinci gençliğinde başlayan ve gitgide ilerleyen ruhsal sıkıntılar, bilhassa de depresyon, en az parasızlık kadar altüst eder hayatını.
Sonuçta, kıymetli olan insanın ortasında yaşadığı dünyadır. Algısı ne kadar açıksa, dünyası o kadar geniştir insanın. Genişliğin enle, uzunlukla ilgisi yoktur. Genişlik; derinliktir aslında. Yer’in değil, algının derinliği. Bu yüzden de evvela yaşadığı yeri, doğayı ve hem kendinin hem tabiatın o katıksız uğraşını şiirleştirir Hauge. “Yükselince ırmak / Kaygı etmez balık” der mesela; “Ama kunduz, bîçare / Yuvası için endişelenir.” Irmağın bilgisidir bu, suyla yazılan tarihtir. Suyun ortasındaki hayatın suyun haricindeki hayatla, su bazlı imtihanıdır. Müşahede midir bu bilgiye ulaştıran? elbette öyledir. Ancak sadece o değildir. Müşahedenin bilgiyle ve niyetle kesişmesidir asıl olan.
“Tırpan söyler yavaşça türkü / ve niyetler koyulur yola. / O denli fazlaca da fazla acıtmıyor, / gelir lisana otlar, / kesilirken tırpanla” derken, tırpanla kesilen otun acısını anlatır bize. Sonuçta, epey da fazla değildir otun çektiği acı. Tabiatın kendi ortasında yarattığı acıdır zira bu; asıl acı tabiat dışı (bir manada doğal dışı) olanın acısıdır zira. Buna katlanılır. olağan olarak katlanır ot.
Eğik güneşten, yüksek gökten, ısıran rüzgârdan kelam eder şiirlerinde, taşları parçalanmış lavlı tarlalardan. Lakin her şartta, gerek iklim şartlarının, gerek ruhsal şartların zorluğu karşısında yılmaz şair, şiirini muharrir: “Pusatın olmadığında / bağlardın yassı taşı göğsüne, / kılıcın olmadığında / kapardın kalın bir değnek. /…/ Lakin şiir yazacağın vakit, / çekerdin koyun postunu / başının üstüne.”
Yoksulluk, Noel demetinde hiç bir şey olmamasıdır örneğin. Yalnızca yulaf kalmıştır, o da küflenmiştir oldukçatan. Eski yün fanilayla bir çift yıpranmış ayakkabı vardır meskende. Avluda da bir kedi. Ne küflenmiş yulaf ne eski fanila ne yıpranmış ayakkabıdır kıymetli olan, avludaki kedidir. “Konuş onunla” der bir şiirinde Hauge. Zira “En epey vakit geçiren odur bahçede.” Meskenin içi değildir, dışarısıdır, bahçedir aslolan. Ve bahçenin bilgisi de kedide saklıdır. O yüzden “konuş onunla” demiştir tahminen de. Zira bahçede ışıyan ağaçlara, olgun böğürtlenlere, telaşla gelen ardıç kuşuna, öfkeli puhuya uzun uzun bakan odur. “Diyelim ki ölse puhu / ve konsa güneşe,” ne kalır ağaçta ondan geriye? Hiç duraksamadan yanıtlar Hauge; “… dehşeti / kalır konduğu ağaçta.” Kim bilir, puhudan geriye kalan dehşeti kedi hissetmiştir tahminen de; ve fısıldamıştır Hauge’nin kulağına.
Hauge’nin, sesini edebiyat etraflarına ulaştırması ve bir okur kitlesi edinmesi hiç kolay olmaz. 1951’de ikinci, 1956’da da üçüncü şiir kitapları yayınlanır. Lakin üçüncü kitaptan daha sonra sayıca az lakin bir o kadar da tutkulu bir okur etrafı oluşur. 1960’ların ikinci yarısından daha sonra da öteki Norveçli şairlerden farklı, öncü ve çağdaş bir şiir yazdığı fark edilir ve ülkenin kıymetli edebiyat mecmualarında ismi övgüyle anılmaya başlanır. Bu esnada hem yaşı ilerlemiş hem sıhhati daha da bozulmuştur Hauge’nin. Gitgide ünlenen bu “taşralı kült şair” kendi elma bahçesinde kazandığıyla geçinemiyor, komşuların bahçelerinde de fiyat karşılığı çalışarak hayatta kalma gayreti veriyordur.
1966’da yayınlanan ‘Doğu Rüzgarındaki Damlalar’ isimli yapıtından daha sonra ünü yeterlice artar ve yaşadığı yere ziyaretçi akını başlar. Hauge için büyük bir travmadır bu. 150 km. uzaklıktaki Valen Akıl Sıhhati Hastanesi’ne gidip geldiği devirler dışında ne Ulvik’ten dışarı çıkmış ne de ona bir ziyaretçi gelmiştir. Gerçi, bir süre daha sonra, kendisine verilen Norveç Edebiyat Eleştirmenleri Ödülü’nü almak üzere hayatında birinci defa Oslo’ya gidecektir Hauge. Lakin, ödül merasimine katılmak yerine, bulduğu birinci araca binip meskenine geri dönecektir.
1980 yılında yayınlanan ‘Hasattan Kalanlar’ isimli kitabındaki Bulmam Lazım Birtakım Meczupluklar isimli şiirinin, hayatının bundan daha sonraki periyoduna ışık tutan simgeler içermesi açısından çok kıymetli olduğunu düşünüyorum. hayatı boyunca sevinç hissiyle pek karşılaşmamış, birinin, yaşadıkları karşısında, “Bu sevinç epey fazla” demesinden daha olağan bir şey olabilir mi?
“Bu sevinç hayli fazla,
kaynayıp taşmak üzere tencere,
terazinin bir kefesi bakar göğe!
Bulmalıyım birtakım meczupluklar:
boca ederim soğuk suyu tencereye,
dengelerim bir taşla teraziyi,
keserim en kocaman çamımı.”
Sevinç, terazinin istikrarının bozulması ve yaşadığı “olumlu” gelişmelerin ömründe ağır basmaya başlamasıyla ilgili. vakit içinde hem ünü hem hayran kitlesi artmış, beraberinde fazlaca sayıda da hayran mektubu almaya başlamıştır Hauge. Bu esnada, hayatının akışını değiştirecek bir (hatta birbirine bağlı iki) gelişme olur. Uzun vakit mektuplaştıkları, kendisinden 22 yaş küçük olan tanınmış bir ressamla ortalarındaki ilgi aşka dönüşür. Oslo’daki rahat ömrünü bırakıp Hauge’nin, tabir yerindeyse fakirhanesine taşınan Bodil Cappelen ile münasebeti, Hauge’nin hayatının sonuna kadar sürer. Tencerenin kaynaması metaforunun bu alakayı imlediğini düşünüyorum. Tencerenin kaynamakla kalmayıp neredeyse taşmak üzere olduğu, terazinin yavaşça kalan kefesinin, yani “dert”lerle dolu kısmının, sevincin yüküne dayanamayıp göğe doru yükselmesi huzursuz eder Hauge’yi. Çok geç tanıştığı memnunluğu dengelemek için kimi meczupluklar yapması gerektiğini düşünür. Aslında bu vakitte, ömrü boyunca ona eşlik eden mecnunluk halinden de eser kalmamıştır. Uzun yıllar boyunca “psikoz” teşhisiyle ağır ilaçlar kullanmak zorunda kalan, hatta biroldukca sefer, o sıralar dünyada yeni yeni kullanılan elektroşok tedavisine maruz kalan Hauge, Bodil’le birlikte yaşamaya başladıktan daha sonra güzelleşmiş ve kendisine koyulan teşhis, hekimleri tarafınca “tamamen sağlıklı” olarak güncellenmiştir. Orhan Tekelioğlu, yazığı kapsamlı önsözde, bu durumun şu anda da tartışmalı olduğunu belirtiyor. hayatında memnunluk verici bir değişimin meydana gelmesi bir psikoz hastasının büsbütün uygunlaşmasını sağlar mı? Bu soruya olağan olarak bahsin uzmanları yanıt verebilir; lakin, büyük olasılıkla, birinci başta koyulan teşhis yanlıştır ve yaşadığı depresyon atakları psikoz sanılarak gereksiz yere ağır ilaçlar kullandırılmış ve elektroşoklar uygulanmıştır Hauge’ye.
Hauge’nin bulduğu meczupluklar de şunlar: Taşmak üzere olan kaynar tencereye soğuk su boca etmek ve terazinin, sevincin karşısında yavaşça kalan kefesine taş koymak. Yani fazla gelen sevinci üzüntüyle dengelemek. Buraya kadar anlaşılabilir, hatta makul sayılabilir bu tutum. Lakin; hayatı boyunca tabiatın lisanını taklit etmeyip, şiirleriyle tabiata yeni bir lisan kazandıran ve yarattığı metaforlarla fiyortlardan esen rüzgâra can katan Hauge’ye, “keserim en kocaman çamımı” dedirten ruh halini, sıra dışı sevinç yükünün insan üzerinde yarattığı yük hissiyle açıklayabilmek pek mümkün değil. Zira Hauge, yalnızca bu kitapta okuduğumuz şiirlerden edindiğimiz izlenime bakılırsa, vefatı göze alır da kesmez, kestirmez o çamı. Zira o çam onun dil’idir!
Tabipler her ne kadar “tamamen sağlıklı” olduğunu belirtmişlerse de, doğma büyüme bahçıvan olan birinin ömrünün son demlerinde ünlü ve kült bir şaire dönüşmesinin getirdiği, aslında kendinin de yabancısı olduğu farklı bir depresyon tipi olduğunu düşünüyorum bu son dizeyi ona yazdıran şeyin. Sevincin fazlasına tahminen katlanılabilir ancak taşması ağır gelir beşere. Çamı kesen baltayı herkes eline alabilir bu durumda. Çam, taşan sevincin metaforudur burada; balta ise bu duyguyu dengeleme uğraşı.
her neyse… Bir metafor olarak, herkes en kocaman çamını kesebilse keşke!
İnsan yaşadığı yere misal, diyordu ya Edip Cansever, artık inandım. Benzermiş. İnsan coğrafyanın da, iklimin de, ruhunun da kalıplarını kırıp atabilirmiş ayrıyeten. Ona da inandım. hayatı boyunca, daima kısa çöpü çekenlerin kazandığı bir dünya da olabilirmiş meğerse. tıpkı vakitte yakınımızda, hayli yakınımızda olabilirmiş o dünya. niye olmasın ki?
Yakınımızda dediğim, kelamın gelişi. Bu yazıyı Olav H. Hauge’den ve onun Yitik Ülke Yayınları tarafınca yayınlanan ‘Elma Bahçesinden’ isimli yapıtından bahsetmek için kaleme aldığıma nazaran, yaşadığı coğrafyaya, yani batı Norveç’in karaya en derin giren fiyortlarından birinin en uç noktasındaki Ulvik’e, artık kasaba mı denir köy mü, o 518 nüfuslu küçük fakat pek de sempatik sayılamayacak yerleşim yerine “yakın” demek pek muhtemel değil. Lakin coğrafyanın, iklimin, hatta ruhun kalıplarını kırma, kısa çöpü çeke çeke kazanma mevzularında söylemiş olduklerim kelamın gelişi değil. Onlar hakikat.
1908’de doğmuş, nüfusu ne artan ne azalan, pek geleni gideni olmayan bu yerde Olav H. Hauge. Kuvvetli iklim şartlarıyla uğraş ederek, dahası, yakasını hiç bırakmayan yoksulluğun ortasında, üstüne üstlük kronik hastalıklarla boğuşarak geçen bir ömür. Ve o zayıf bünyesine karşın, hayatta kalabilmek uğruna ağır iş şartlarında, elma bahçelerinde çalışarak geçen bir ömür. Tabir yerindeyse bahçıvan olarak doğmuş, bahçıvan olarak ölmüş Olav H. Hauge.
Pekala diyeceksiniz, şiir bunun neresinde? İçinde. Tam merkezinde!
Olav H. Hauge’nin hayatı, hayatta tesadüflerin pek yeri olmadığının, mucize denen şeyin aslında bir çeşit masal olduğunun da ispatı bir manada. Bir bahçıvanı, tıpkı vakitte ebediyen bahçıvan kaldığı biçimde tanınmış bir şair ve isminden çoğunlukla kelam ettiren bir tercümana dönüştüren şey, ne tesadüf ne mucize. Ağır bir okuma, yazma dileği, öğrenmeye duyulan sınırsız iştah ve her yerde, her şartta çalışma, daima çalışma azmi. Hauge’nin, “Ulvik’te yaşayan iki yalnız insan” diye tanımladığı dayısı ve bir uzak akrabasıyla yaşadığı kitap eksenli alakanın ve onların varlıklı kütüphanelerinin gelişmenindeki katkısı da yadsınamaz olağan olarak. 1900’lerin birinci yarısında, bu sapa ve fakir yerde bir Halk Kütüphanesi bulunması da uğraşı. çabucak hemen 16 yaşındayken kütüphanenin kayıtlarını inceleyip, kütüphaniçin o güne dek 626 kitap alıp okuduğunu görür görmez üzülür ve “Çok az, nitekim epeyce az” diye hayıflanır Hauge.
Lisana olan yatkınlığından da kelam etmek gerek bu ortada. Kendi kendine, kimseden yardım almadan İngilizce, Fransızca ve Almanca öğrenir, sevdiği şairlerden çeviriler yapmaya başlar. daha sonraları bu çeviri işini ilerletecek, ortalarında W.B. Yeats, Browning, Rimbaud, Hölderlin, Trakl ve Brecht’in de olduğu fazlaca sayıda şairin şiirlerini Norveççeye kazandıracaktır.
Bu ortada, birinci şiirini de yazmıştır Hauge. tıpkı vakitte bir modernist gibi! O günkü coşkusunu şöyleki anlatır:
“İlk şiirimi tamamladığım günü epeyce yeterli hatırlıyorum. Evet, yazdığımın şiir olduğuna inanabilirdim, şaşkınlık yaşanan bir gündü. çabucak hemen uyağın ve dize nizamının ne olduğunu bile bilmiyordum, bir modernist üzere işe başladım.”
şüphesiz, yazdığı şiirlerin yayınlanmasını da istek eder, yolu şiirle kesişen hangi genç istemez ki bunu? Lakin, varsayım edilebileceği üzere, lokal gazetelerin şiir köşelerine gönderdiği şiirler reddedilir.
Uzun ve meşakkatli bir uğraşın sonunda Olav H. Hauge’nin şiirlerini Norveççeden, birebir vakitte kullandığı mahallî diyalekti de çözümleyerek Türkçeye çeviren Orhan Tekelioğlu, yazdığı kapsamlı önsözde “Bir bakıma, ömrün ortasında gezinirken (“düşünürken” de denebilir) önüne çıkanların, rast geldiklerinin “çağrışımlarından” şekillenen “rüya-yazılar” üzere de okunabilir bu şiirler. Neredeyse bir hayal görülürken yazılan, düşünü sökmeye, anlamaya çalışan lakin ürettiği metinle biz okurlara yalnızca birtakım “işaretler”, “istikametler” göstermekten öteye gitmeyen, tahminen beyhude, tahminen de bilgelikle dolu anıştırmalar…” diye tanımlıyor onun şiirlerini.
Elma Bahçesinden, Olav H. Hauge, Tercüman: Orhan Tekelioğlu, 148 syf., Yitik Ülke Yayınları, 2021.
Sonunda şiirleri yayınlanmaya başlar. Birinci şiirinin yayınlanmasından üç yıl daha sonra da birinci şiir belgesini oluşturur ve bir yayınevine gönderir Hauge. Yayınevi, epeyce sert, düşmanca bir lisanla reddeder belgesini. Fakat Hauge ümitsizliğe kapılmaz. esasen yazmanın verdiği his, her şeye değiyordur.
Gerçi ileride, 1946 yılında, Hauge 38 yaşına geldiğinde bu belge kitap olarak yayınlanacaktır. Birinci kitabını yayınlatabilmek için on altı yıl beklemesi gerekmiştir yalnızca.
Hauge şiir yolunda son süratle kendini geliştirir ve hummalı bir biçimde çalışırken, önündeki tek pürüz elma bahçelerinde çalışmak zorunda olması ve ortasında bulunduğu ağır iş şartları değildir. Onu asıl yıldıran, fizyolojik ve ruhsal açmazların girift bir biçimde iç içe geçerek hayatını kuşatmasıdır. Zayıf bünyesi sıkıntı kaldırıyordur bu ömrü, fakat ruhu da vücuduyla tıpkı açmazın ortasında bocalıyordur. Birinci gençliğinde başlayan ve gitgide ilerleyen ruhsal sıkıntılar, bilhassa de depresyon, en az parasızlık kadar altüst eder hayatını.
Sonuçta, kıymetli olan insanın ortasında yaşadığı dünyadır. Algısı ne kadar açıksa, dünyası o kadar geniştir insanın. Genişliğin enle, uzunlukla ilgisi yoktur. Genişlik; derinliktir aslında. Yer’in değil, algının derinliği. Bu yüzden de evvela yaşadığı yeri, doğayı ve hem kendinin hem tabiatın o katıksız uğraşını şiirleştirir Hauge. “Yükselince ırmak / Kaygı etmez balık” der mesela; “Ama kunduz, bîçare / Yuvası için endişelenir.” Irmağın bilgisidir bu, suyla yazılan tarihtir. Suyun ortasındaki hayatın suyun haricindeki hayatla, su bazlı imtihanıdır. Müşahede midir bu bilgiye ulaştıran? elbette öyledir. Ancak sadece o değildir. Müşahedenin bilgiyle ve niyetle kesişmesidir asıl olan.
“Tırpan söyler yavaşça türkü / ve niyetler koyulur yola. / O denli fazlaca da fazla acıtmıyor, / gelir lisana otlar, / kesilirken tırpanla” derken, tırpanla kesilen otun acısını anlatır bize. Sonuçta, epey da fazla değildir otun çektiği acı. Tabiatın kendi ortasında yarattığı acıdır zira bu; asıl acı tabiat dışı (bir manada doğal dışı) olanın acısıdır zira. Buna katlanılır. olağan olarak katlanır ot.
Eğik güneşten, yüksek gökten, ısıran rüzgârdan kelam eder şiirlerinde, taşları parçalanmış lavlı tarlalardan. Lakin her şartta, gerek iklim şartlarının, gerek ruhsal şartların zorluğu karşısında yılmaz şair, şiirini muharrir: “Pusatın olmadığında / bağlardın yassı taşı göğsüne, / kılıcın olmadığında / kapardın kalın bir değnek. /…/ Lakin şiir yazacağın vakit, / çekerdin koyun postunu / başının üstüne.”
Yoksulluk, Noel demetinde hiç bir şey olmamasıdır örneğin. Yalnızca yulaf kalmıştır, o da küflenmiştir oldukçatan. Eski yün fanilayla bir çift yıpranmış ayakkabı vardır meskende. Avluda da bir kedi. Ne küflenmiş yulaf ne eski fanila ne yıpranmış ayakkabıdır kıymetli olan, avludaki kedidir. “Konuş onunla” der bir şiirinde Hauge. Zira “En epey vakit geçiren odur bahçede.” Meskenin içi değildir, dışarısıdır, bahçedir aslolan. Ve bahçenin bilgisi de kedide saklıdır. O yüzden “konuş onunla” demiştir tahminen de. Zira bahçede ışıyan ağaçlara, olgun böğürtlenlere, telaşla gelen ardıç kuşuna, öfkeli puhuya uzun uzun bakan odur. “Diyelim ki ölse puhu / ve konsa güneşe,” ne kalır ağaçta ondan geriye? Hiç duraksamadan yanıtlar Hauge; “… dehşeti / kalır konduğu ağaçta.” Kim bilir, puhudan geriye kalan dehşeti kedi hissetmiştir tahminen de; ve fısıldamıştır Hauge’nin kulağına.
Hauge’nin, sesini edebiyat etraflarına ulaştırması ve bir okur kitlesi edinmesi hiç kolay olmaz. 1951’de ikinci, 1956’da da üçüncü şiir kitapları yayınlanır. Lakin üçüncü kitaptan daha sonra sayıca az lakin bir o kadar da tutkulu bir okur etrafı oluşur. 1960’ların ikinci yarısından daha sonra da öteki Norveçli şairlerden farklı, öncü ve çağdaş bir şiir yazdığı fark edilir ve ülkenin kıymetli edebiyat mecmualarında ismi övgüyle anılmaya başlanır. Bu esnada hem yaşı ilerlemiş hem sıhhati daha da bozulmuştur Hauge’nin. Gitgide ünlenen bu “taşralı kült şair” kendi elma bahçesinde kazandığıyla geçinemiyor, komşuların bahçelerinde de fiyat karşılığı çalışarak hayatta kalma gayreti veriyordur.
1966’da yayınlanan ‘Doğu Rüzgarındaki Damlalar’ isimli yapıtından daha sonra ünü yeterlice artar ve yaşadığı yere ziyaretçi akını başlar. Hauge için büyük bir travmadır bu. 150 km. uzaklıktaki Valen Akıl Sıhhati Hastanesi’ne gidip geldiği devirler dışında ne Ulvik’ten dışarı çıkmış ne de ona bir ziyaretçi gelmiştir. Gerçi, bir süre daha sonra, kendisine verilen Norveç Edebiyat Eleştirmenleri Ödülü’nü almak üzere hayatında birinci defa Oslo’ya gidecektir Hauge. Lakin, ödül merasimine katılmak yerine, bulduğu birinci araca binip meskenine geri dönecektir.
1980 yılında yayınlanan ‘Hasattan Kalanlar’ isimli kitabındaki Bulmam Lazım Birtakım Meczupluklar isimli şiirinin, hayatının bundan daha sonraki periyoduna ışık tutan simgeler içermesi açısından çok kıymetli olduğunu düşünüyorum. hayatı boyunca sevinç hissiyle pek karşılaşmamış, birinin, yaşadıkları karşısında, “Bu sevinç epey fazla” demesinden daha olağan bir şey olabilir mi?
“Bu sevinç hayli fazla,
kaynayıp taşmak üzere tencere,
terazinin bir kefesi bakar göğe!
Bulmalıyım birtakım meczupluklar:
boca ederim soğuk suyu tencereye,
dengelerim bir taşla teraziyi,
keserim en kocaman çamımı.”
Sevinç, terazinin istikrarının bozulması ve yaşadığı “olumlu” gelişmelerin ömründe ağır basmaya başlamasıyla ilgili. vakit içinde hem ünü hem hayran kitlesi artmış, beraberinde fazlaca sayıda da hayran mektubu almaya başlamıştır Hauge. Bu esnada, hayatının akışını değiştirecek bir (hatta birbirine bağlı iki) gelişme olur. Uzun vakit mektuplaştıkları, kendisinden 22 yaş küçük olan tanınmış bir ressamla ortalarındaki ilgi aşka dönüşür. Oslo’daki rahat ömrünü bırakıp Hauge’nin, tabir yerindeyse fakirhanesine taşınan Bodil Cappelen ile münasebeti, Hauge’nin hayatının sonuna kadar sürer. Tencerenin kaynaması metaforunun bu alakayı imlediğini düşünüyorum. Tencerenin kaynamakla kalmayıp neredeyse taşmak üzere olduğu, terazinin yavaşça kalan kefesinin, yani “dert”lerle dolu kısmının, sevincin yüküne dayanamayıp göğe doru yükselmesi huzursuz eder Hauge’yi. Çok geç tanıştığı memnunluğu dengelemek için kimi meczupluklar yapması gerektiğini düşünür. Aslında bu vakitte, ömrü boyunca ona eşlik eden mecnunluk halinden de eser kalmamıştır. Uzun yıllar boyunca “psikoz” teşhisiyle ağır ilaçlar kullanmak zorunda kalan, hatta biroldukca sefer, o sıralar dünyada yeni yeni kullanılan elektroşok tedavisine maruz kalan Hauge, Bodil’le birlikte yaşamaya başladıktan daha sonra güzelleşmiş ve kendisine koyulan teşhis, hekimleri tarafınca “tamamen sağlıklı” olarak güncellenmiştir. Orhan Tekelioğlu, yazığı kapsamlı önsözde, bu durumun şu anda da tartışmalı olduğunu belirtiyor. hayatında memnunluk verici bir değişimin meydana gelmesi bir psikoz hastasının büsbütün uygunlaşmasını sağlar mı? Bu soruya olağan olarak bahsin uzmanları yanıt verebilir; lakin, büyük olasılıkla, birinci başta koyulan teşhis yanlıştır ve yaşadığı depresyon atakları psikoz sanılarak gereksiz yere ağır ilaçlar kullandırılmış ve elektroşoklar uygulanmıştır Hauge’ye.
Hauge’nin bulduğu meczupluklar de şunlar: Taşmak üzere olan kaynar tencereye soğuk su boca etmek ve terazinin, sevincin karşısında yavaşça kalan kefesine taş koymak. Yani fazla gelen sevinci üzüntüyle dengelemek. Buraya kadar anlaşılabilir, hatta makul sayılabilir bu tutum. Lakin; hayatı boyunca tabiatın lisanını taklit etmeyip, şiirleriyle tabiata yeni bir lisan kazandıran ve yarattığı metaforlarla fiyortlardan esen rüzgâra can katan Hauge’ye, “keserim en kocaman çamımı” dedirten ruh halini, sıra dışı sevinç yükünün insan üzerinde yarattığı yük hissiyle açıklayabilmek pek mümkün değil. Zira Hauge, yalnızca bu kitapta okuduğumuz şiirlerden edindiğimiz izlenime bakılırsa, vefatı göze alır da kesmez, kestirmez o çamı. Zira o çam onun dil’idir!
Tabipler her ne kadar “tamamen sağlıklı” olduğunu belirtmişlerse de, doğma büyüme bahçıvan olan birinin ömrünün son demlerinde ünlü ve kült bir şaire dönüşmesinin getirdiği, aslında kendinin de yabancısı olduğu farklı bir depresyon tipi olduğunu düşünüyorum bu son dizeyi ona yazdıran şeyin. Sevincin fazlasına tahminen katlanılabilir ancak taşması ağır gelir beşere. Çamı kesen baltayı herkes eline alabilir bu durumda. Çam, taşan sevincin metaforudur burada; balta ise bu duyguyu dengeleme uğraşı.
her neyse… Bir metafor olarak, herkes en kocaman çamını kesebilse keşke!