Yıldız Tar
“Cesedin ortadan yok olması gerekir, sonsuza kadar asılı kalması değil.”
Ocean Vuong’un ‘Yeryüzünde Bir An İçin Muhteşemiz’ romanının daha birinci sayfasında bizleri karşılayan bu cümle, neyin ya da kimin akabinde tutulduğu bilinmeyen bir yasın mektuba dönüşmüş hali olan kitabın hülasası. İçinde yeşermeye çalıştığımız yerlerin tam ortasında asılı kalan cesetler yığınıyla ne tomurcaklanabildiğimiz ne de kuruyup yok olduğumuz bir arafın ortasından yazıyor Vuong arzuhâlini. Vuong’un satırlarını okurken aklıma istemsizce “Ben ölüyü yıkadım; cennete mi, cehenneme mi gideceğine karışmam” İran atasözü geliyor. Kelam konusu yas tutmak olduğunda madalyonun iki yüzü üzere Vietnam’dan ABD’ye göçmüş bir bayanın doldurulmuş geyik başına bakarak kurduğu cümleyle; İran’dan süzülüp gelen atasözü. Sonsuza kadar asılı kalmış bir ceset, yasın yaratacağı boşluğa müsaade vermeyen bir yas. İçini kaplayan, ürperten, ortasında yastan öbür hiç bir şeye yer bırakmayacak kadar kudretli bir hal. Öte yandan cesedi yıkayıp gömmek ne kadar rahatlatıcı gelir beşere. Lakin nitekim de o denli midir? Bu sefer ortasında devasa bir boşluk oluşmaz mı? Kim ve ne doldurabilir yitip gidenin boşluğunu?
Kendi ismini kendi koyan, yedinci çocuk, Vietnam’da ABD’li askerlere seks sattığı için ülkesinin haini, evlenip boşanmış ve yedinci çocuk olduğu konuta dönmesi engellenmiş, Vietnam’daki Zambak anneanne Lan’in yası tam da İran atasözündeki üzere bir yas. İçi boşalmış, kıssaları kalmış. Kendi hayatının yasını tutan bir bayan Lan. Torununu berbat ruhlar alıp gitmesin diye Küçük Köpek ismiyle çağıran, vakit ve yerin işleyemediği, hafızasının gelgitlerine ve kendi içine sarmal ilerleyen hezeyanlarına kendini bırakmış bir bayan. Savaş, onun için hafızasının sarmal seyahatinin tam ortasında; bir yandan dehşetlerinin en derini, öbür yandan kazandığı bilgeliğin niçini. Asker botlarının yere düşen bir ceset üzere çıkardığı sesler Lan’in sarmallaşan hafızasının fon müziği. Bir de bombalar. Silah seslerinden korkmuyor fakat Lan. Bombaları duyduktan daha sonra silah sesleri ona çocuk oyuncağı üzere geliyor.
Kızı ise tersine Vietnam’ı ortasında taşıyor kitap boyunca. Savaş, annesi Zambak kendisi Gül hanımın vücudunda sürüyor. Vakit ve yer Gül’ün vücudunda o kadar keskin ki neyin yasını tutuyor Gül, bilmiyoruz. Kaçtığı ülkesinin mi, geldiği kıyılardaki yoksulluğun mu, manikür pedikürden nasırlaşan ellerinin mi, içten içe zayıflığına ibneliği yakıştırdığı lakin konduramadığı oğlunun mu, alışveriş merkezinde gezip gezip yalnızca çikolata almasının mı yoksa öğrenmediği bir lisanın mi? Bilmiyoruz. Gül biliyor mu onu da bilmiyoruz. Lakin daimi bir yas Gül’ünki. Sonsuza kadar asılı kalmış.
Yeryüzünde Bir An İçin Süperiz, Ocean Vuong, Mütercim: Deniz Koç, 256 syf., Harfa Yayıncılık, 2020.
Bir savaş ne vakit biter? Silahlar sustuğunda mı yoksa o savaşı hatırlayacak kimse kalmadığında mı?
Gül’ün savaşı bitmemiş. Bitmiyor. Vietnam’dan gelirken heybesinde taşıdığı savaşı evvel kendi vücudunda, kendi vücudu dayanamaz hale geldiğinde oğlunun vücudunda yaşatıyor Gül.
Küçük Köpek’se ne anneannesi üzere gömdüğü şeylerin yasını tutabiliyor ne de annesi üzere yası bir meydan muharebesi olarak vücudunda taşıyabiliyor.
Küçük Köpek, annesi ile anneannesinin bir madalyonun iki yüzü halindeki yasının tam orta yerinde duruyor senelerca. Vietnam’a dair hafızası anneannesinin öyküleri ve annesinin tokatlarıyla vücuduna işliyor. Okul servisinde yanına kimsenin oturmadığı, annesine ölesiye bağlı, anneannesiyle hata ortağı Küçük Köpek; o birinci aşkın ve seksin kaybını yaşadığında kendi yasına kavuşuyor. Kendi yasına kavuşmasıyla da kendi sesine tahminen de. Yası olmayanın sesinin de olmaması ne enteresan değil mi?
Okuma yazma bilmeyen annesine mektup yazan Küçük Köpek, Trev’le tanışana kadar kendi sesine sahip değil. Annesini, anneannesini dinliyoruz da mektubu yazanı bir türlü dinleyemiyoruz. Ta ki Trevor’u nazaranne kadar. Trev’le düzüştükçe Küçük Köpek’in kendi sesi ortaya çıkmaya başlıyor. Annesi ve anneannesi, Vietnam ve ABD içinde boşlukta salınan Küçük Köpek’in kıssası her insanın vücuduna taşıdığı savaş alanı olmanın kıssası. Ta ki kendi savaşını vermeye, lubunyalığın yalnızlığından sıyrılmaya başlayana dek. İnançta olmak için görünmez olmayı hem Vietnam’dan vücuduna taşınan savaştan öğreniyor birebir vakitte lubunyalığından. Ta ki Trev’le düzüşürken teslimiyetini iktidara dönüştürene kadar. Trev içine girdiğinde nihayet kendi seçimiyle mahvoluyor Küçük Köpek. Trev’in elinde parçalanmak istiyor. Genel okur denen kitlenin asla anlayamayacağı bir his bu. Biraz lubunya olmak gerekiyor bunu anlayabilmek için. Parçalanmanın verdiği hazzı, nasıl parçalanacağın konusunda kelam hakkı kazanmakla kendi sesini bulmanın serüveni. Bu yanıyla Küçük Köpek’in öyküsü vakit ve yeri aşan bir lubunyalık kıssasına dönüşüyor.
Annesinin vakit kapsülüne dönmüş Vietnamcası vücudunda yaşarken, içini tıka basa İngilizce’yle dolduruyor Küçük Köpek. Ucube, nonoş, ibne laflarıyla canavar içinde ilişki kurarak güç kazanıyor. Midesini bulandıran İngilizce’den canavar olmayı isteyerek intikam alıyor tahminen de.
Ocean Vuong’un bu birinci romanına birinci bakışta ırkçılık, cinsellik ve cinsiyete dair bir roman demek işin kolay tarafı. Lakin roman, kavram dünyamızın sonlarını aşıyor. Hissiz bir sınıflandırma aracına dönüşen bu kavramlar yerine, hayatın tadını annesiyle çikolata yemede arayan bir çocuğun hislerine gdolayıyor bizi. Yediği dayakları birkaç satırla ortalarda geçirirken; bir “Mutlu seneler” müziğindeki hissizlikle bizlere öbür bir öykü anlatıyor. Lubunyalara dair dışarıdan bakılıp yazılan kıssalar üzere değil Vuong’un romanı. Lubunyalıkla şaşırtmak, okuyucuyu şok etmek, okuyucuya ajitasyon çekmek ya da politik bir söylevle herkesi mest etmek sıkıntısında değil. Kendisini itip kakanların gözlerinin içine baktığı üzere annesinin gözünün içine bakmak ve yalvarmak kederinde. Çok sevdiği annesinin kendi vücuduna taşımak için dur durak bilmeksizin verdiği savaşı durdurmak istiyor. Savaşarak değil, yalvararak. Bu yanıyla Küçük Köpek’in mektubu, bir savaşın ne vakit biteceğine asıllı bir karşılık da veriyor: Bir başkası başladığında…
“Cesedin ortadan yok olması gerekir, sonsuza kadar asılı kalması değil.”
Ocean Vuong’un ‘Yeryüzünde Bir An İçin Muhteşemiz’ romanının daha birinci sayfasında bizleri karşılayan bu cümle, neyin ya da kimin akabinde tutulduğu bilinmeyen bir yasın mektuba dönüşmüş hali olan kitabın hülasası. İçinde yeşermeye çalıştığımız yerlerin tam ortasında asılı kalan cesetler yığınıyla ne tomurcaklanabildiğimiz ne de kuruyup yok olduğumuz bir arafın ortasından yazıyor Vuong arzuhâlini. Vuong’un satırlarını okurken aklıma istemsizce “Ben ölüyü yıkadım; cennete mi, cehenneme mi gideceğine karışmam” İran atasözü geliyor. Kelam konusu yas tutmak olduğunda madalyonun iki yüzü üzere Vietnam’dan ABD’ye göçmüş bir bayanın doldurulmuş geyik başına bakarak kurduğu cümleyle; İran’dan süzülüp gelen atasözü. Sonsuza kadar asılı kalmış bir ceset, yasın yaratacağı boşluğa müsaade vermeyen bir yas. İçini kaplayan, ürperten, ortasında yastan öbür hiç bir şeye yer bırakmayacak kadar kudretli bir hal. Öte yandan cesedi yıkayıp gömmek ne kadar rahatlatıcı gelir beşere. Lakin nitekim de o denli midir? Bu sefer ortasında devasa bir boşluk oluşmaz mı? Kim ve ne doldurabilir yitip gidenin boşluğunu?
Kendi ismini kendi koyan, yedinci çocuk, Vietnam’da ABD’li askerlere seks sattığı için ülkesinin haini, evlenip boşanmış ve yedinci çocuk olduğu konuta dönmesi engellenmiş, Vietnam’daki Zambak anneanne Lan’in yası tam da İran atasözündeki üzere bir yas. İçi boşalmış, kıssaları kalmış. Kendi hayatının yasını tutan bir bayan Lan. Torununu berbat ruhlar alıp gitmesin diye Küçük Köpek ismiyle çağıran, vakit ve yerin işleyemediği, hafızasının gelgitlerine ve kendi içine sarmal ilerleyen hezeyanlarına kendini bırakmış bir bayan. Savaş, onun için hafızasının sarmal seyahatinin tam ortasında; bir yandan dehşetlerinin en derini, öbür yandan kazandığı bilgeliğin niçini. Asker botlarının yere düşen bir ceset üzere çıkardığı sesler Lan’in sarmallaşan hafızasının fon müziği. Bir de bombalar. Silah seslerinden korkmuyor fakat Lan. Bombaları duyduktan daha sonra silah sesleri ona çocuk oyuncağı üzere geliyor.
Kızı ise tersine Vietnam’ı ortasında taşıyor kitap boyunca. Savaş, annesi Zambak kendisi Gül hanımın vücudunda sürüyor. Vakit ve yer Gül’ün vücudunda o kadar keskin ki neyin yasını tutuyor Gül, bilmiyoruz. Kaçtığı ülkesinin mi, geldiği kıyılardaki yoksulluğun mu, manikür pedikürden nasırlaşan ellerinin mi, içten içe zayıflığına ibneliği yakıştırdığı lakin konduramadığı oğlunun mu, alışveriş merkezinde gezip gezip yalnızca çikolata almasının mı yoksa öğrenmediği bir lisanın mi? Bilmiyoruz. Gül biliyor mu onu da bilmiyoruz. Lakin daimi bir yas Gül’ünki. Sonsuza kadar asılı kalmış.
Yeryüzünde Bir An İçin Süperiz, Ocean Vuong, Mütercim: Deniz Koç, 256 syf., Harfa Yayıncılık, 2020.
Bir savaş ne vakit biter? Silahlar sustuğunda mı yoksa o savaşı hatırlayacak kimse kalmadığında mı?
Gül’ün savaşı bitmemiş. Bitmiyor. Vietnam’dan gelirken heybesinde taşıdığı savaşı evvel kendi vücudunda, kendi vücudu dayanamaz hale geldiğinde oğlunun vücudunda yaşatıyor Gül.
Küçük Köpek’se ne anneannesi üzere gömdüğü şeylerin yasını tutabiliyor ne de annesi üzere yası bir meydan muharebesi olarak vücudunda taşıyabiliyor.
Küçük Köpek, annesi ile anneannesinin bir madalyonun iki yüzü halindeki yasının tam orta yerinde duruyor senelerca. Vietnam’a dair hafızası anneannesinin öyküleri ve annesinin tokatlarıyla vücuduna işliyor. Okul servisinde yanına kimsenin oturmadığı, annesine ölesiye bağlı, anneannesiyle hata ortağı Küçük Köpek; o birinci aşkın ve seksin kaybını yaşadığında kendi yasına kavuşuyor. Kendi yasına kavuşmasıyla da kendi sesine tahminen de. Yası olmayanın sesinin de olmaması ne enteresan değil mi?
Okuma yazma bilmeyen annesine mektup yazan Küçük Köpek, Trev’le tanışana kadar kendi sesine sahip değil. Annesini, anneannesini dinliyoruz da mektubu yazanı bir türlü dinleyemiyoruz. Ta ki Trevor’u nazaranne kadar. Trev’le düzüştükçe Küçük Köpek’in kendi sesi ortaya çıkmaya başlıyor. Annesi ve anneannesi, Vietnam ve ABD içinde boşlukta salınan Küçük Köpek’in kıssası her insanın vücuduna taşıdığı savaş alanı olmanın kıssası. Ta ki kendi savaşını vermeye, lubunyalığın yalnızlığından sıyrılmaya başlayana dek. İnançta olmak için görünmez olmayı hem Vietnam’dan vücuduna taşınan savaştan öğreniyor birebir vakitte lubunyalığından. Ta ki Trev’le düzüşürken teslimiyetini iktidara dönüştürene kadar. Trev içine girdiğinde nihayet kendi seçimiyle mahvoluyor Küçük Köpek. Trev’in elinde parçalanmak istiyor. Genel okur denen kitlenin asla anlayamayacağı bir his bu. Biraz lubunya olmak gerekiyor bunu anlayabilmek için. Parçalanmanın verdiği hazzı, nasıl parçalanacağın konusunda kelam hakkı kazanmakla kendi sesini bulmanın serüveni. Bu yanıyla Küçük Köpek’in öyküsü vakit ve yeri aşan bir lubunyalık kıssasına dönüşüyor.
Annesinin vakit kapsülüne dönmüş Vietnamcası vücudunda yaşarken, içini tıka basa İngilizce’yle dolduruyor Küçük Köpek. Ucube, nonoş, ibne laflarıyla canavar içinde ilişki kurarak güç kazanıyor. Midesini bulandıran İngilizce’den canavar olmayı isteyerek intikam alıyor tahminen de.
Ocean Vuong’un bu birinci romanına birinci bakışta ırkçılık, cinsellik ve cinsiyete dair bir roman demek işin kolay tarafı. Lakin roman, kavram dünyamızın sonlarını aşıyor. Hissiz bir sınıflandırma aracına dönüşen bu kavramlar yerine, hayatın tadını annesiyle çikolata yemede arayan bir çocuğun hislerine gdolayıyor bizi. Yediği dayakları birkaç satırla ortalarda geçirirken; bir “Mutlu seneler” müziğindeki hissizlikle bizlere öbür bir öykü anlatıyor. Lubunyalara dair dışarıdan bakılıp yazılan kıssalar üzere değil Vuong’un romanı. Lubunyalıkla şaşırtmak, okuyucuyu şok etmek, okuyucuya ajitasyon çekmek ya da politik bir söylevle herkesi mest etmek sıkıntısında değil. Kendisini itip kakanların gözlerinin içine baktığı üzere annesinin gözünün içine bakmak ve yalvarmak kederinde. Çok sevdiği annesinin kendi vücuduna taşımak için dur durak bilmeksizin verdiği savaşı durdurmak istiyor. Savaşarak değil, yalvararak. Bu yanıyla Küçük Köpek’in mektubu, bir savaşın ne vakit biteceğine asıllı bir karşılık da veriyor: Bir başkası başladığında…