Rus edebiyatçı Viktor Şklovski, devrinin kıymetli eleştirmenlerinden biri olarak anılmakla bir arada, Rus fütürizminin de öncüleri içinde yerini alır. Bolşeviklere karşı olan tavrı, 1917 Devrimi’nden daha sonra ülkeden kaçmasına sebep olur. bir süre daha sonra Maksim Gorki’nin arabuluculuğuyla affa uğrar fakat hayli değil, yaklaşık beş yıl daha sonra hakkında bir daha bir soruşturma hazırlanır. İşlerin berbata gideceğini düşünen Şklovski bir daha kaçar ve bu kere Berlin’e yerleşir. Berlin o senelerda çok berbat durumdadır; ülke savaşı kaybetmiş ve ekonomik taraftan de çökmüş durumdadır lakin Şklovski burada kalmayı sürdürür.
Bu vakit zarfında çalışmalarına devam eden Şklovski, bir yandan da Berlin’deki sanat topluluğuyla görüşme başlar. Elsa Triolet’yle tanışması ve bu tanışıklığın kısa müddette büyük bir aşka dönüşmesi de bu senelera rastlar. Natürel bu tek taraflı bir aşktır.
Şklovski, daima Triolet’yle vakit geçirmeye çalışır, bunu yapamadığı günlerdeyse ona mektup yazmaya başlar. birebir vakitte daima, günde iki üç tane mektup müellif ve çabucak hepsinde ona karşı duyduğu aşktan bahseder.
Ve gün gelir, Triolet artık isyan eder. özetlemek gerekirse; bana aşktan bahsetme artık, der.
RUS EDEBİYATI, ANILAR VE TOPLUMSAL TRAVMALAR
“İşte, alın size kitabın planı.
Bir adam bir bayana mektuplar müellif.
Bayan adama aşktan kelam etmeyi yasaklar.
Adam yazgısına razı olur ve ona Rus edebiyatından kelam etmeye başlar.
Bu onun için kıvırmanın bir yoludur.”
Şklovsi sonrasındasında karşılıksız aşkından ve aşktan bahsetmeyen mektuplarından bir mektup-roman meydana getirir: ‘Hayvanat Bahçesi: Aşkla Hiç İlgisi Olmayan Mektuplar ya da Üçüncü Héloïse’ ismini taşıyan bu kitap Olcay Kunal’ın çevirisi ve Telemak Kitap etiketiyle raflardaki yerini geçtiğimiz haftalarda aldı. Bu ortada çiçeği burnunda bir yayınevi olan Telemak Kitap’a da, birçok kitaplara demeden geçmeyelim.
Aşkla Hiç İlgisi Olmayan Mektuplar, Viktor Şklovski, Tercüman: Olcay Kunal, 144 syf., Telemak Kitap, 2021.
Klâsik roman biçiminin dışına çıkıp, farklı bir kitabın peşinde olan Şklovski, bu kitapta hem “Rus yazar”ın yazdığı mektuplara tıpkı vakitte ona cevaben gelen Alya’nın mektuplarına yer verir. Kurmacayla gerçeğin iç içe geçtiği bu mektupların aşkla “hiç mi hiç” ilgisi yoktur.
Bunun belirleyeni de pek natürel ki Alya’dır. Onun için her şey son derece nettir: “Seni sevmiyorum ve asla sevmeyeceğim” diye muharrir mektubun bir yerinde. “Bana aşkından öbür hiç bir şeyden bahsetmeyen mektuplar yazma artık.”
Rus edebiyatçı ise Alya’yla bir biçimde irtibatta olmaya devam etmek için ona yazdığı mektuplarda daima diğer şeylerden bahsetmeye başlar. Geçmişten, Rusya’dan, toplumsal travmalardan, arabalardan… bahseder, lakin yüklü olarak Rus edebiyatı hakkında müellif.
Rus edebiyatını “aşk başarısızlıklarını” betimlemekle uğraştığı için eleştiren müellifimiz, Tolstoy’la Dostoyevski karşılaştırması da yapar bir yerde lakin mektuplarda temel yer verdiği isimler dünyaya açılamamış müellifler, eleştirmenler, yayıncılardır: El yazmalarını yastık kılıfına doldurduğunu unutup onları kaybettiğini düşünen ve şiltesiz, demir bir karyola üzerinde ölen şair Velimir Hlebnikov; su taşımak için herkesten boş şişe toplayan ve yeni bir estetiğin peşine düşüp “Artık bir romana, ‘İvan İvanoviç sofraya oturmuştu,’ diye başlayamam,” diyen muharrir Aleksey Mihayloviç Remizov; ayakkabılarını hiç bağlamayan ve bir akşam Moskova’da dolaşırken, üstünü başını goren bir askerin kendisine verdiği parayı ısrarla kabul etmeyen halkbilimci Piyotr Gergiyeviç Bogatiriyov birinci akla gelenler.
AŞKTAN BAHSETMEMEK MÜMKÜN MÜ?
“‘Aşk’ sözcüğü bir daha bütün çıplaklığıyla ağzımdan kaçıverirse, bağışla beni Alya. Aşktan öteki şeylerden kelam etmekten yoruldum.
Mektuplarımda daima yabancılar yer alıyor, seninle buluşmalarımızda olduğu üzere, bir daha oradalar, üçü, dördü, hatta kimi vakit topu birden alay alay.”
Mektuplara bahis olan bu yabancılar her ne kadar ana mevzuyu oluştursalar da “aşk, hasret, vefa” üzere sözler olur olmadık yerlerden fırlayıverir. Aşktan “hiç” bahsetmeden aşk mektubu yazmak kolay iş değildir nihayetinde. aslına bakarsan mevzu bütünlüğü içermeyen bu kısımları birbirine yaklaştıran tek şey budur. hiç biri “aşk mektubu” değildir.
Rus müellifin küçük göndermelerle kaleme aldığı mektupları okurken, ortada Alya’dan gelen mektuplarla da karşılaşırız, fakat müellif, Alya’nın çeşitli itirazlarını içeren bu mektuplara dair de görüş bildirmekten çekinmez. “Bunu artık okumayın, kitabı bitirdikten daha sonra okuyun” der örneğin. Ya da bu mektuplardan bir kitap çıkaracağı için okurların yaşayacağı tereddüdü düşünerek, gelen mektupları sahiden de Alya’nın yazdığını söyler. Bununla da yetinmez, beğenmediği biçimde yayınlamak zorunda hissettiği bir mektubun üzerine, bütün sayfayı kaplayacak biçimde çarpı çeker. daha sonra döner dolaşır bir daha sitem etmeye başlar ve aşktan bahsetmesine müsaade vermesini ister.
Birinci kere 1923’te, Berlin’de yayınlanan ‘Hayvanat Bahçesi: Aşkla Hiç İlgisi Olmayan Mektuplar ya da Üçüncü Héloïse’e, sonrasındasındaki basımlarında üç önsöz ve bir giriş yazısı eklenir. Bunlar da, Triolet ve Şklovski’nin fotoğrafları üzere kitabın sonunda yer alır.
Aşktan “hiç” bahsetmeden bir aşk romanının nasıl yazılabileceğini görmek için Şklovski’ye bakmakta yarar var.
Bu vakit zarfında çalışmalarına devam eden Şklovski, bir yandan da Berlin’deki sanat topluluğuyla görüşme başlar. Elsa Triolet’yle tanışması ve bu tanışıklığın kısa müddette büyük bir aşka dönüşmesi de bu senelera rastlar. Natürel bu tek taraflı bir aşktır.
Şklovski, daima Triolet’yle vakit geçirmeye çalışır, bunu yapamadığı günlerdeyse ona mektup yazmaya başlar. birebir vakitte daima, günde iki üç tane mektup müellif ve çabucak hepsinde ona karşı duyduğu aşktan bahseder.
Ve gün gelir, Triolet artık isyan eder. özetlemek gerekirse; bana aşktan bahsetme artık, der.
RUS EDEBİYATI, ANILAR VE TOPLUMSAL TRAVMALAR
“İşte, alın size kitabın planı.
Bir adam bir bayana mektuplar müellif.
Bayan adama aşktan kelam etmeyi yasaklar.
Adam yazgısına razı olur ve ona Rus edebiyatından kelam etmeye başlar.
Bu onun için kıvırmanın bir yoludur.”
Şklovsi sonrasındasında karşılıksız aşkından ve aşktan bahsetmeyen mektuplarından bir mektup-roman meydana getirir: ‘Hayvanat Bahçesi: Aşkla Hiç İlgisi Olmayan Mektuplar ya da Üçüncü Héloïse’ ismini taşıyan bu kitap Olcay Kunal’ın çevirisi ve Telemak Kitap etiketiyle raflardaki yerini geçtiğimiz haftalarda aldı. Bu ortada çiçeği burnunda bir yayınevi olan Telemak Kitap’a da, birçok kitaplara demeden geçmeyelim.
Aşkla Hiç İlgisi Olmayan Mektuplar, Viktor Şklovski, Tercüman: Olcay Kunal, 144 syf., Telemak Kitap, 2021.
Klâsik roman biçiminin dışına çıkıp, farklı bir kitabın peşinde olan Şklovski, bu kitapta hem “Rus yazar”ın yazdığı mektuplara tıpkı vakitte ona cevaben gelen Alya’nın mektuplarına yer verir. Kurmacayla gerçeğin iç içe geçtiği bu mektupların aşkla “hiç mi hiç” ilgisi yoktur.
Bunun belirleyeni de pek natürel ki Alya’dır. Onun için her şey son derece nettir: “Seni sevmiyorum ve asla sevmeyeceğim” diye muharrir mektubun bir yerinde. “Bana aşkından öbür hiç bir şeyden bahsetmeyen mektuplar yazma artık.”
Rus edebiyatçı ise Alya’yla bir biçimde irtibatta olmaya devam etmek için ona yazdığı mektuplarda daima diğer şeylerden bahsetmeye başlar. Geçmişten, Rusya’dan, toplumsal travmalardan, arabalardan… bahseder, lakin yüklü olarak Rus edebiyatı hakkında müellif.
Rus edebiyatını “aşk başarısızlıklarını” betimlemekle uğraştığı için eleştiren müellifimiz, Tolstoy’la Dostoyevski karşılaştırması da yapar bir yerde lakin mektuplarda temel yer verdiği isimler dünyaya açılamamış müellifler, eleştirmenler, yayıncılardır: El yazmalarını yastık kılıfına doldurduğunu unutup onları kaybettiğini düşünen ve şiltesiz, demir bir karyola üzerinde ölen şair Velimir Hlebnikov; su taşımak için herkesten boş şişe toplayan ve yeni bir estetiğin peşine düşüp “Artık bir romana, ‘İvan İvanoviç sofraya oturmuştu,’ diye başlayamam,” diyen muharrir Aleksey Mihayloviç Remizov; ayakkabılarını hiç bağlamayan ve bir akşam Moskova’da dolaşırken, üstünü başını goren bir askerin kendisine verdiği parayı ısrarla kabul etmeyen halkbilimci Piyotr Gergiyeviç Bogatiriyov birinci akla gelenler.
AŞKTAN BAHSETMEMEK MÜMKÜN MÜ?
“‘Aşk’ sözcüğü bir daha bütün çıplaklığıyla ağzımdan kaçıverirse, bağışla beni Alya. Aşktan öteki şeylerden kelam etmekten yoruldum.
Mektuplarımda daima yabancılar yer alıyor, seninle buluşmalarımızda olduğu üzere, bir daha oradalar, üçü, dördü, hatta kimi vakit topu birden alay alay.”
Mektuplara bahis olan bu yabancılar her ne kadar ana mevzuyu oluştursalar da “aşk, hasret, vefa” üzere sözler olur olmadık yerlerden fırlayıverir. Aşktan “hiç” bahsetmeden aşk mektubu yazmak kolay iş değildir nihayetinde. aslına bakarsan mevzu bütünlüğü içermeyen bu kısımları birbirine yaklaştıran tek şey budur. hiç biri “aşk mektubu” değildir.
Rus müellifin küçük göndermelerle kaleme aldığı mektupları okurken, ortada Alya’dan gelen mektuplarla da karşılaşırız, fakat müellif, Alya’nın çeşitli itirazlarını içeren bu mektuplara dair de görüş bildirmekten çekinmez. “Bunu artık okumayın, kitabı bitirdikten daha sonra okuyun” der örneğin. Ya da bu mektuplardan bir kitap çıkaracağı için okurların yaşayacağı tereddüdü düşünerek, gelen mektupları sahiden de Alya’nın yazdığını söyler. Bununla da yetinmez, beğenmediği biçimde yayınlamak zorunda hissettiği bir mektubun üzerine, bütün sayfayı kaplayacak biçimde çarpı çeker. daha sonra döner dolaşır bir daha sitem etmeye başlar ve aşktan bahsetmesine müsaade vermesini ister.
Birinci kere 1923’te, Berlin’de yayınlanan ‘Hayvanat Bahçesi: Aşkla Hiç İlgisi Olmayan Mektuplar ya da Üçüncü Héloïse’e, sonrasındasındaki basımlarında üç önsöz ve bir giriş yazısı eklenir. Bunlar da, Triolet ve Şklovski’nin fotoğrafları üzere kitabın sonunda yer alır.
Aşktan “hiç” bahsetmeden bir aşk romanının nasıl yazılabileceğini görmek için Şklovski’ye bakmakta yarar var.