Rebecca Solnit, ‘Gerilla Bahçecilik, Kent Tarımı ve Devrimci Senaryolar’ başlıklı metninde; dinginlik, iç barış, kaçış ve tabiatla bir daha buluşma bağlamında ele aldığı bahçenin, tüketim kültürüne karşı yeni bir üretim merkezine dönüştüğünü vurgulamıştı. Şöyle diyordu Solnit: “Bahçelerin daha âlâ bir dünya ümidi ve hayallerinin ya da yalnızca daha düzgün bir komşuluğun ya da her ikisinin tek şeye dönüştüğü verimli bir merkez noktası ya da ön cephe hâline geldiği bir çağda yaşıyoruz (…) Bir bahçe, dünyaya karşı yaklaşımınızı sergilediğiniz bir yer olabileceği üzere dünyadan elinizi eteğinizi çektiğinizin göstergesi de olabilir ve bu ikisi içindeki fark her vakit fazlaca net görülmeyebilir (…) Churchill bahçeciliği ve savaşı birbirine zıt şeyler olarak görüyordu zira bahçeyle uğraşmak ona nazaran kendi huzurlu ve şahsi alanına çekilmek demekti. İçinde bulunduğumuz periyot bunun aksini, toplumsal olaylara dâhil olmayı gerektiriyor (…) Bahçecilik ve onu bütünleyen öteki işlerin hepsi sağlam birer metafor. Tüm dünyayı bir bahçe olarak düşünebilirsiniz ve buradan yabani şirket otlarını temizleyip yerlerine ümit ekebilir, domates ve pazı davanıza sadık kalacağınızı tüm dünyaya gösterebilirsiniz.”
Byung-Chul Han, aşikâr noktalarda farklı düşünse de Solnit’e benzeri şeyler söylüyor; bahçe ve yeryüzü içinde kurduğu temasla kendisini mutlak kabul eden öznenin tutsaklığını aşma yolunda bir kapı açıyor. Han, ‘Yeryüzüne Övgü’de, yeryüzünün en yalın hâli olarak nitelediği bahçeden hem dünyaya tıpkı vakitte beşere bakıyor.
BAHÇECİLİK BİLGELİĞİ
Yeryüzüyle gözümüz içinde bulunan değişen teknolojinin son eseri akıllı telefonlar, toprakla ve tabiatla kurduğumuz ilgiyi tuhaflaştırdı. Han, bunun aksisini nasıl denediğini ve kelam konusu aksiyonun kendisine neler kattığını anlatıyor ‘Yeryüzüne Övgü’de. “Gizli bahçem” dediği alanda geçirdiği vakitlerde, “geleceğin yeryüzünü nasıl düşlediğini” ve sessizlikte nasıl eğleştiğini” aktarıyor okura.
Bahçede geçirdiği vakit içinder, Han’a toprağın canlılığını, sesini ve yaşayan bir organizma olduğunu, yeryüzünün gücünü ve kırılganlığını bir daha öğretirken yeryüzüne ihtimam göstermenin, onu görüp işitmenin insanın bir ödevi olduğunu hatırlatıyor.
Dört mevsimlik bir seyahate çıkan Han, bahçecilik bilgeliğini keşfediyor bir bakıma. Bahçıvanın dünyaya boş vermişliğinden vefat ve ömür içindeki ince çizgiye, oradan fizik ve metafizik geçişkenliğine dek bir epey şey görüyor bahçesinde. Fark ettiği bir diğer şey ise vakit: “Bahçe vakti oburlarının devridir. Bahçenin kendisine ilişkin bir vakti vardır, onu ben yönetemem. Her bitkinin kendine ilişkin bir vakti vardır. Bahçede birfazlaca kendine ilişkin vakit kesişir. Sonbahar çiğdemleriyle ilkbahar çiğdemleri birbirine emsal ancak büsbütün farklı vakit hisleri vardır. Her bitkinin, bugünlerde vakitsiz ve vakit yoksulu hâline gelen beşerden daha üstün ve besbelli bir vakit şuurunun olması fazlaca şaşırtan. Bahçe, ağır bir vakit tecrübesini mümkün kılıyor. Bahçede çalıştığım müddet ortasında vakit zengini oldum.”
Yeryüzüne Övgü – Bahçelere Bir Seyahat, Byung – Chul Han, Mütercim: Nafer Ermiş, 150 syf., İnka Kitap, 2021.
Düşünürlerin vakte dair fikirleri, bahçede daha bir mana kazanıyor Han’a göre; teori ve pratik, ayağı toprağa basarken buluşuyor. “Bilgi sevgidir” tabiri dallanıp budaklanıyor orada. Müellif bununla ilişkili olarak “bahçe kurtuluş yeridir” diyor.
Han’ın “kurtuluş”tan kastı ise “yeryüzüne dönüş.” Kişinin ısrarla savunup inandığı “üstünlüğünden” ve körleşmesinden sıyrılması manasına geliyor bu. Öbür bir deyişle yerle, toprakla ve tabiatla bağ kurmak, yabancılaşmanın üstesinden gelme ve mutluluğa erişme imkânı sunuyor: “Yeryüzüne dönüş (…) mutluluğa dönüş demektir. Yeryüzü mutluluğun deposudur. Bugün onu terk ettik, bilhassa de dünyanın dijitalleşme sürecinde. Yeryüzünün canlandırıcı, memnunluk verici gücünü alamıyoruz artık. Bütün dünya ekran boyutlarına indirgenmiş durumda.”
DİJİTAL DÜNYA DIŞINDAKİ HAYAT ALANI
Bahçecilik, Han için tutkulu bir uğraş hâline geliyor süratle. Yaz-kış çiçek açacak bir bahçe için çalışırken tabiatın ve yeryüzünün sesini işitip metafizik bir isteğin ortasında buluyor kendisini. Birtakım bitkiler etrafında oluşan efsaneler ve mitlerle birlikte, çiçeklerin tabiatını öğreniyor. elbette toprağı da: “Toprak yalnızca faydalı olmakla kalmıyor, aksine cömert ve misafirperver de davranıyor. Kışın bile mükemmel bir hayat ortaya çıkarıyor.”
Han, bahçede çiçeklerle ve toprakla uğraşırken hangi dünyanın haricinde kaldığını, daha doğrusu kendisini hangi dünyanın dışına attığını da açıklıyor: “Dijital kültür, insanları küçültüp birer parmak-varlık hâline getirdi. Dijital kültür sayı sayan parmağa dayanır ancak tarih anlatıdır. O saymaz. Saymak tarih daha sonrası bir kategoridir. Ne tweetler ne de enformasyon, toplanıp bir kıssa oluşturur. ‘Timeline’ da bir hayat kıssası anlatmaz, bir biyografi değildir. Toplamsaldır, öyküleyici değildir. Dijital insan, daima sayma ve hesaplama için parmaklarını kullanır. Dijital dünya sayıyı ve saymayı mutlaklaştırır (…) Dijital dünya toplamsal olanı, saymayı ve sayılabilir olanı bütünleştirir/totalleştirir (…) Günümüzde sayılabilir olmayan artık varlığını sürdüremiyor lakin varlık öyküleyicidir, anlatıdır, sayı değildir. Sayıda öykü ve anımsama demek olan lisan eksiktir.”
‘BAHÇEDE SESSİZLİK YAPIYORUM’
Han’a bakılırsa bahçecilik bir öğrenme süreci: Toprağın canlılığı, çiçek isimleri ve yeryüzünün sesi de bu sürece dâhil. Hatta çiçek isimlerine “aşk sözcükleri”, çiçeklerden ilham alan bahçıvana ise “koleksiyoncu” diyor. İkisinin bulunduğu ortamda tabiatın şiirini okumaya koyulan muharrir, bahçenin taraf verdiği farklı ruh hâllerinde geziniyor.
Çiçekler ve yapraklar, Han’a bilmediği bir lisan öğretiyor; bahçe bir dünyaysa oradaki her bitki ve onların kolları birer yabancı lisana benziyor. Dört mevsim boyunca yeşillenip solan bu bitkiler, yeni birer söz misali muharririn zihnine kazınıyor. Bu sözlerle kurduğu cümleler ona, bahçedeki çeşitlilik karşısında her şeyi aynılaştıran günümüz sistemini eleştirme fırsatı verirken bahçeciliğin neye denk geldiğini anlatmasını sağlıyor: “Bahçemde korunmaya son derece muhtaç bitkilerim var. Onlara sıcaklık vermek istiyorum. Sevgi, ihtimam göstermektir beraberinde. Bahçıvan, bir âşıktır.”
Han da bu biçimdesi bir aşkı Berlin-Seul çizgisinde ağaçlar, çiçekler ve vakit zaman işgalciliğe soyunan yabani otlar içinde yaşayıp anlatırken “çiçeklerinin oyuncu çekingenliğine” şahit oluyor. Bu sırada, oyalanıp özgürleştiği bahçesinin bir öteki manasını daha açıklıyor: “Bugün bizim söyleyecek fazlaca şeyimiz var, irtibat kuracağımız fazlaca şey var zira biz birileriyiz. Biz hem sessizliği tıpkı vakitte susmayı unuttuk. Benim bahçem sessizliğin yeridir. Bahçede sessizlik yapıyorum (…) Bahçem benim için geri kazanılmış bir gerçeklik/edimselliktir.”
‘Yeryüzüne Övgü’, insanın toprağa ve tabiata yaptığı saygısızlıklar karşısında Han’ın bir serzenişine dönüşüyor. Müellif, “yeryüzünü korumak zorundayız, yoksa kendi verdiğimiz zararın altında kalıp yok olacağız” derken güneşin ve yağmurun beslediği bahçede kurtuluş için düşünüp kalem oynatarak umudunu yeşertmeye uğraşıyor. “Güzel, bizi ona itina göstermeye çağırır, bunu öğrendim ve deneyim ettim” cümlesiyle kelam konusu çabayı taçlandırıyor.
Byung-Chul Han, aşikâr noktalarda farklı düşünse de Solnit’e benzeri şeyler söylüyor; bahçe ve yeryüzü içinde kurduğu temasla kendisini mutlak kabul eden öznenin tutsaklığını aşma yolunda bir kapı açıyor. Han, ‘Yeryüzüne Övgü’de, yeryüzünün en yalın hâli olarak nitelediği bahçeden hem dünyaya tıpkı vakitte beşere bakıyor.
BAHÇECİLİK BİLGELİĞİ
Yeryüzüyle gözümüz içinde bulunan değişen teknolojinin son eseri akıllı telefonlar, toprakla ve tabiatla kurduğumuz ilgiyi tuhaflaştırdı. Han, bunun aksisini nasıl denediğini ve kelam konusu aksiyonun kendisine neler kattığını anlatıyor ‘Yeryüzüne Övgü’de. “Gizli bahçem” dediği alanda geçirdiği vakitlerde, “geleceğin yeryüzünü nasıl düşlediğini” ve sessizlikte nasıl eğleştiğini” aktarıyor okura.
Bahçede geçirdiği vakit içinder, Han’a toprağın canlılığını, sesini ve yaşayan bir organizma olduğunu, yeryüzünün gücünü ve kırılganlığını bir daha öğretirken yeryüzüne ihtimam göstermenin, onu görüp işitmenin insanın bir ödevi olduğunu hatırlatıyor.
Dört mevsimlik bir seyahate çıkan Han, bahçecilik bilgeliğini keşfediyor bir bakıma. Bahçıvanın dünyaya boş vermişliğinden vefat ve ömür içindeki ince çizgiye, oradan fizik ve metafizik geçişkenliğine dek bir epey şey görüyor bahçesinde. Fark ettiği bir diğer şey ise vakit: “Bahçe vakti oburlarının devridir. Bahçenin kendisine ilişkin bir vakti vardır, onu ben yönetemem. Her bitkinin kendine ilişkin bir vakti vardır. Bahçede birfazlaca kendine ilişkin vakit kesişir. Sonbahar çiğdemleriyle ilkbahar çiğdemleri birbirine emsal ancak büsbütün farklı vakit hisleri vardır. Her bitkinin, bugünlerde vakitsiz ve vakit yoksulu hâline gelen beşerden daha üstün ve besbelli bir vakit şuurunun olması fazlaca şaşırtan. Bahçe, ağır bir vakit tecrübesini mümkün kılıyor. Bahçede çalıştığım müddet ortasında vakit zengini oldum.”
Yeryüzüne Övgü – Bahçelere Bir Seyahat, Byung – Chul Han, Mütercim: Nafer Ermiş, 150 syf., İnka Kitap, 2021.
Düşünürlerin vakte dair fikirleri, bahçede daha bir mana kazanıyor Han’a göre; teori ve pratik, ayağı toprağa basarken buluşuyor. “Bilgi sevgidir” tabiri dallanıp budaklanıyor orada. Müellif bununla ilişkili olarak “bahçe kurtuluş yeridir” diyor.
Han’ın “kurtuluş”tan kastı ise “yeryüzüne dönüş.” Kişinin ısrarla savunup inandığı “üstünlüğünden” ve körleşmesinden sıyrılması manasına geliyor bu. Öbür bir deyişle yerle, toprakla ve tabiatla bağ kurmak, yabancılaşmanın üstesinden gelme ve mutluluğa erişme imkânı sunuyor: “Yeryüzüne dönüş (…) mutluluğa dönüş demektir. Yeryüzü mutluluğun deposudur. Bugün onu terk ettik, bilhassa de dünyanın dijitalleşme sürecinde. Yeryüzünün canlandırıcı, memnunluk verici gücünü alamıyoruz artık. Bütün dünya ekran boyutlarına indirgenmiş durumda.”
DİJİTAL DÜNYA DIŞINDAKİ HAYAT ALANI
Bahçecilik, Han için tutkulu bir uğraş hâline geliyor süratle. Yaz-kış çiçek açacak bir bahçe için çalışırken tabiatın ve yeryüzünün sesini işitip metafizik bir isteğin ortasında buluyor kendisini. Birtakım bitkiler etrafında oluşan efsaneler ve mitlerle birlikte, çiçeklerin tabiatını öğreniyor. elbette toprağı da: “Toprak yalnızca faydalı olmakla kalmıyor, aksine cömert ve misafirperver de davranıyor. Kışın bile mükemmel bir hayat ortaya çıkarıyor.”
Han, bahçede çiçeklerle ve toprakla uğraşırken hangi dünyanın haricinde kaldığını, daha doğrusu kendisini hangi dünyanın dışına attığını da açıklıyor: “Dijital kültür, insanları küçültüp birer parmak-varlık hâline getirdi. Dijital kültür sayı sayan parmağa dayanır ancak tarih anlatıdır. O saymaz. Saymak tarih daha sonrası bir kategoridir. Ne tweetler ne de enformasyon, toplanıp bir kıssa oluşturur. ‘Timeline’ da bir hayat kıssası anlatmaz, bir biyografi değildir. Toplamsaldır, öyküleyici değildir. Dijital insan, daima sayma ve hesaplama için parmaklarını kullanır. Dijital dünya sayıyı ve saymayı mutlaklaştırır (…) Dijital dünya toplamsal olanı, saymayı ve sayılabilir olanı bütünleştirir/totalleştirir (…) Günümüzde sayılabilir olmayan artık varlığını sürdüremiyor lakin varlık öyküleyicidir, anlatıdır, sayı değildir. Sayıda öykü ve anımsama demek olan lisan eksiktir.”
‘BAHÇEDE SESSİZLİK YAPIYORUM’
Han’a bakılırsa bahçecilik bir öğrenme süreci: Toprağın canlılığı, çiçek isimleri ve yeryüzünün sesi de bu sürece dâhil. Hatta çiçek isimlerine “aşk sözcükleri”, çiçeklerden ilham alan bahçıvana ise “koleksiyoncu” diyor. İkisinin bulunduğu ortamda tabiatın şiirini okumaya koyulan muharrir, bahçenin taraf verdiği farklı ruh hâllerinde geziniyor.
Çiçekler ve yapraklar, Han’a bilmediği bir lisan öğretiyor; bahçe bir dünyaysa oradaki her bitki ve onların kolları birer yabancı lisana benziyor. Dört mevsim boyunca yeşillenip solan bu bitkiler, yeni birer söz misali muharririn zihnine kazınıyor. Bu sözlerle kurduğu cümleler ona, bahçedeki çeşitlilik karşısında her şeyi aynılaştıran günümüz sistemini eleştirme fırsatı verirken bahçeciliğin neye denk geldiğini anlatmasını sağlıyor: “Bahçemde korunmaya son derece muhtaç bitkilerim var. Onlara sıcaklık vermek istiyorum. Sevgi, ihtimam göstermektir beraberinde. Bahçıvan, bir âşıktır.”
Han da bu biçimdesi bir aşkı Berlin-Seul çizgisinde ağaçlar, çiçekler ve vakit zaman işgalciliğe soyunan yabani otlar içinde yaşayıp anlatırken “çiçeklerinin oyuncu çekingenliğine” şahit oluyor. Bu sırada, oyalanıp özgürleştiği bahçesinin bir öteki manasını daha açıklıyor: “Bugün bizim söyleyecek fazlaca şeyimiz var, irtibat kuracağımız fazlaca şey var zira biz birileriyiz. Biz hem sessizliği tıpkı vakitte susmayı unuttuk. Benim bahçem sessizliğin yeridir. Bahçede sessizlik yapıyorum (…) Bahçem benim için geri kazanılmış bir gerçeklik/edimselliktir.”
‘Yeryüzüne Övgü’, insanın toprağa ve tabiata yaptığı saygısızlıklar karşısında Han’ın bir serzenişine dönüşüyor. Müellif, “yeryüzünü korumak zorundayız, yoksa kendi verdiğimiz zararın altında kalıp yok olacağız” derken güneşin ve yağmurun beslediği bahçede kurtuluş için düşünüp kalem oynatarak umudunu yeşertmeye uğraşıyor. “Güzel, bizi ona itina göstermeye çağırır, bunu öğrendim ve deneyim ettim” cümlesiyle kelam konusu çabayı taçlandırıyor.