Büşra Uyar
“…Evleri kullanılamaz hale gelen vatandaşlarımız için TOKİ tarafınca yirmi yıl ödemeli, epeyce cüzi faizlerle yirmi yıl ödemeli, istedikleri biçimde meskenleri tekrar yapılacak. Yani ben şunu söylüyorum, fazlaca eski meskeni olan vatandaşlar, yani bunu söylemek biraz yanlışsız değil lakin, ‘Keşke benim konutum yansaydı’ diyecekler diye düşünüyorum. Onlara teselli, devletin teselli hibesi epeyce fazla…”
Ülkenin bilhassa kıyı bölgelerinde ağırlaşan ve bir epeyce alanda patlak veren orman yangınlarında, yangınlar çabucak hemen denetim altına alınamamışken duyduk bu cümleleri AK Partili Gündoğmuş Belediye Lideri Mehmet Özeren’den. Bütün bir ekosistemle birlikte konutunu çabucak hemen kaybetmiş insanlara bunların söylenmesi tüyler ürperticiydi ve dehşetli bir öfkeyi de tetikliyordu elbette. TOKİ, çabucak hemen hiç bir canlı için can güvenliği sağlanamamışken devletin teselli hibesini yirmi yıllık cüzi faizlerle organize ediyor, “mağdurlar” için yapılacak yeni meskenlerin projelerini süratlice paylaşıma sokabiliyordu.
Bir soru: Daima mi bu biçimdeydi?
Yirmi yıla yakın müddettir bu soruyu sormadığımız tek bir gün yok tahminen de. ötürüsıyla, TOKİ için de bu soruyu sormak elzem. 1984 yılında hayatımıza giren Toplu Konut ve Kamu İştiraki Yönetimi Başkanlığı, kentlerin mizansenini, dokularını büsbütün değiştirir ve çalışan sınıfın içine bir otorite figürü olarak nüfuz ederken, bir yandan da bizlere “başımızı sokacağımız” bir çatı sağlamaktan fazla dalın hakimi olmaya çalışıyordu. Eh, oluyordu da. Devletin şefkatli eli üzere mi bize uzanıyordu, yoksa bu el ürküten bir merhametsizlikle bize parmak mı sallıyordu? TOKİ neydi, neye dönüşüyordu?
İrtibat Yayınları’ndan çıkan ‘Çılgın Projelerin Ötesinde: TOKİ, Devlet ve Sermaye’, iktidarın iç mimarisini, kentlerin ve iktisat politiğin değişen, giriftleşen mizansenini incelemek için muazzam bir çalışma olarak buluşuyor okurla. İktidarı, neoliberal siyasette sermaye çatışmalarını, konut sorununun iktisat politiğini anlamlandırabilmek için Havva Ezgi Doğru’nun çalışması fazlaca kapsamlı ve ufuk açıcı.
Çılgın Projelerin Ötesinde: TOKİ – Devlet ve Sermaye, Havva Ezgi Gerçek, 232 syf., Bağlantı Yayınları, 2021.
Havva Ezgi Hakikat, bugünün Türkiyesi’nde devletin büründüğü otoriter rolü TOKİ üzerinden kavramsallaştırıyor. Gerçek, beş kısımda kurguladığı çalışmasının birinci kısmında, Post-Washington Uzlaşısı’nın geç kapitalistleşen ülkeler için yarattığı yeni kalkınma paradigmasında, devletin asıl görevini tartışıyor. Aslında birinci kısım bir bakıma, devletin en karakteristik özelliği olan otoriterliğini daha da perçinleyerek TOKİ’yi nasıl en kuvvetli baskı ögelerinden biri haline getirdiğini inceliyor. İkinci kısım ise geç kapitalistleşen ülkelerde konutun metalaşmasındaki devamlılığı veyahut aksaklıkları inceliyor. Bu şiddetli iki kısmı, mülakatlarla örülen başka kısımları kuran iki ana modül olarak düşünmek mümkün.
Bir periyodun Kemalettin Tuğcu okurları, meskeninin görüntüsü gereği gettoyu tanıyanları ya da o gettonun mensupları biliyordu ki, bir vakit içinder öbür bir yapılanma mümkündü. İsminin manasını eksiksiz karşılayacak biçimde, bir gecede ortaya çıkıveren gecekondular ya da adeta şipşak efektiyle hayrete düşüren yap-sat konutlar… TOKİ, yüzlerce yasa yardımıyla bu melez yapılanmaların üzerinde, adeta bir İlah üzere süzülmeye başlarken -ya da onların üzerine çökerken-, aslında farklı bir usule sahip değildi. Kitabın öbür kısımları aslında tam da TOKİ’nin nasıl bir şekle sahip olduğunu açıklıyor okuruna. Çünkü bir vakit içinder konutunun yıkılmaması için buldozerlerin önünde kendini paralayan aileler, mahalleliler -ana akım medyaya bakarsak- artık azaldı. Fakat artık de birkaç ay ödeme programını aksatınca -bunu karşılayamayacak kadar yoksul olunca- derhal konutundan edilen devlet müşterileri var. O denli ki bu vatandaş&müşterilerin yoksulluklarına, evsizliklerine getirebilecekleri tek tahlil TOKİ ortasında ve yalnız TOKİ için.
İşte tam da tüm bunları bilirken, Doğru’nun çalışmasını okumak fazlaca önemli: Hegemonik devlet piramidinin en üst noktasına kurulmak yerine niye çalışan, muhtaç halkının hanesine, iç mimarisine siner? İnsanın ve hatta hayatın en güçlü, kurucu imgesi hane niye devletin elinde bir en önemli hak, toplumsal kalkınma koşulu olmaktan fazla; tüm piyasayı denetim altına alan bir organizmaya dönüşür? Doğru’nun çalışması muazzam bir iktisat politik panoraması sağlayarak bu soruları cevaplıyor bizler için.
Bir hane sırf bir hane değildir. Birinci sorduğumuz soruyu soralım: Daima mi bu biçimdeydi? Evet. Pekala devlet sıradan haneler üzerinden bir siyaset geliştirerek, hane sahiplerini cüzi faizlerle tüketilen müşterilere çevirebilir mi? Bu da evet. Havva Ezgi Yanlışsız, yirmi yılı aşkın müddettir sorular sorduğumuz iktidara, her saniye değişen mizansene dair ağır bir çalışma sunuyor bizlere. Evet, hanelere bakmanın, orada iktidarı görmenin, devletin teselli hibesini asla akıldan çıkarmamanın bir öbür düşünsel yolu bu.
“…Evleri kullanılamaz hale gelen vatandaşlarımız için TOKİ tarafınca yirmi yıl ödemeli, epeyce cüzi faizlerle yirmi yıl ödemeli, istedikleri biçimde meskenleri tekrar yapılacak. Yani ben şunu söylüyorum, fazlaca eski meskeni olan vatandaşlar, yani bunu söylemek biraz yanlışsız değil lakin, ‘Keşke benim konutum yansaydı’ diyecekler diye düşünüyorum. Onlara teselli, devletin teselli hibesi epeyce fazla…”
Ülkenin bilhassa kıyı bölgelerinde ağırlaşan ve bir epeyce alanda patlak veren orman yangınlarında, yangınlar çabucak hemen denetim altına alınamamışken duyduk bu cümleleri AK Partili Gündoğmuş Belediye Lideri Mehmet Özeren’den. Bütün bir ekosistemle birlikte konutunu çabucak hemen kaybetmiş insanlara bunların söylenmesi tüyler ürperticiydi ve dehşetli bir öfkeyi de tetikliyordu elbette. TOKİ, çabucak hemen hiç bir canlı için can güvenliği sağlanamamışken devletin teselli hibesini yirmi yıllık cüzi faizlerle organize ediyor, “mağdurlar” için yapılacak yeni meskenlerin projelerini süratlice paylaşıma sokabiliyordu.
Bir soru: Daima mi bu biçimdeydi?
Yirmi yıla yakın müddettir bu soruyu sormadığımız tek bir gün yok tahminen de. ötürüsıyla, TOKİ için de bu soruyu sormak elzem. 1984 yılında hayatımıza giren Toplu Konut ve Kamu İştiraki Yönetimi Başkanlığı, kentlerin mizansenini, dokularını büsbütün değiştirir ve çalışan sınıfın içine bir otorite figürü olarak nüfuz ederken, bir yandan da bizlere “başımızı sokacağımız” bir çatı sağlamaktan fazla dalın hakimi olmaya çalışıyordu. Eh, oluyordu da. Devletin şefkatli eli üzere mi bize uzanıyordu, yoksa bu el ürküten bir merhametsizlikle bize parmak mı sallıyordu? TOKİ neydi, neye dönüşüyordu?
İrtibat Yayınları’ndan çıkan ‘Çılgın Projelerin Ötesinde: TOKİ, Devlet ve Sermaye’, iktidarın iç mimarisini, kentlerin ve iktisat politiğin değişen, giriftleşen mizansenini incelemek için muazzam bir çalışma olarak buluşuyor okurla. İktidarı, neoliberal siyasette sermaye çatışmalarını, konut sorununun iktisat politiğini anlamlandırabilmek için Havva Ezgi Doğru’nun çalışması fazlaca kapsamlı ve ufuk açıcı.
Çılgın Projelerin Ötesinde: TOKİ – Devlet ve Sermaye, Havva Ezgi Gerçek, 232 syf., Bağlantı Yayınları, 2021.
Havva Ezgi Hakikat, bugünün Türkiyesi’nde devletin büründüğü otoriter rolü TOKİ üzerinden kavramsallaştırıyor. Gerçek, beş kısımda kurguladığı çalışmasının birinci kısmında, Post-Washington Uzlaşısı’nın geç kapitalistleşen ülkeler için yarattığı yeni kalkınma paradigmasında, devletin asıl görevini tartışıyor. Aslında birinci kısım bir bakıma, devletin en karakteristik özelliği olan otoriterliğini daha da perçinleyerek TOKİ’yi nasıl en kuvvetli baskı ögelerinden biri haline getirdiğini inceliyor. İkinci kısım ise geç kapitalistleşen ülkelerde konutun metalaşmasındaki devamlılığı veyahut aksaklıkları inceliyor. Bu şiddetli iki kısmı, mülakatlarla örülen başka kısımları kuran iki ana modül olarak düşünmek mümkün.
Bir periyodun Kemalettin Tuğcu okurları, meskeninin görüntüsü gereği gettoyu tanıyanları ya da o gettonun mensupları biliyordu ki, bir vakit içinder öbür bir yapılanma mümkündü. İsminin manasını eksiksiz karşılayacak biçimde, bir gecede ortaya çıkıveren gecekondular ya da adeta şipşak efektiyle hayrete düşüren yap-sat konutlar… TOKİ, yüzlerce yasa yardımıyla bu melez yapılanmaların üzerinde, adeta bir İlah üzere süzülmeye başlarken -ya da onların üzerine çökerken-, aslında farklı bir usule sahip değildi. Kitabın öbür kısımları aslında tam da TOKİ’nin nasıl bir şekle sahip olduğunu açıklıyor okuruna. Çünkü bir vakit içinder konutunun yıkılmaması için buldozerlerin önünde kendini paralayan aileler, mahalleliler -ana akım medyaya bakarsak- artık azaldı. Fakat artık de birkaç ay ödeme programını aksatınca -bunu karşılayamayacak kadar yoksul olunca- derhal konutundan edilen devlet müşterileri var. O denli ki bu vatandaş&müşterilerin yoksulluklarına, evsizliklerine getirebilecekleri tek tahlil TOKİ ortasında ve yalnız TOKİ için.
İşte tam da tüm bunları bilirken, Doğru’nun çalışmasını okumak fazlaca önemli: Hegemonik devlet piramidinin en üst noktasına kurulmak yerine niye çalışan, muhtaç halkının hanesine, iç mimarisine siner? İnsanın ve hatta hayatın en güçlü, kurucu imgesi hane niye devletin elinde bir en önemli hak, toplumsal kalkınma koşulu olmaktan fazla; tüm piyasayı denetim altına alan bir organizmaya dönüşür? Doğru’nun çalışması muazzam bir iktisat politik panoraması sağlayarak bu soruları cevaplıyor bizler için.
Bir hane sırf bir hane değildir. Birinci sorduğumuz soruyu soralım: Daima mi bu biçimdeydi? Evet. Pekala devlet sıradan haneler üzerinden bir siyaset geliştirerek, hane sahiplerini cüzi faizlerle tüketilen müşterilere çevirebilir mi? Bu da evet. Havva Ezgi Yanlışsız, yirmi yılı aşkın müddettir sorular sorduğumuz iktidara, her saniye değişen mizansene dair ağır bir çalışma sunuyor bizlere. Evet, hanelere bakmanın, orada iktidarı görmenin, devletin teselli hibesini asla akıldan çıkarmamanın bir öbür düşünsel yolu bu.