Müge Gülmez
Talat Parman’ın 2001-2004 içinde yapmış olduğu konuşmaların ve yazdığı denemelerin bir derlemesi olan, birinci baskısı 2004’te yayımlanan ‘Psikanalitik Denemeler’ isimli kitabı Temmuz 2021’de Yapı Kredi Yayınları tarafınca bir daha yayımlandı. İçerisinde on beş denemenin yer aldığı kitap, psikanalitik kuram ve uygulama içerisinde Parman’ın uzmanlık alanları olan ergenlik, aile ve anne-babalıkla ilgili bahisleri, sanatsal ilgi alanları olan mimari, sinema ve hoş sanatlardan faydalanarak manalı bir bütün oluşturacak biçimde harmanlıyor.
İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olduktan daha sonra psikiyatri uzmanlığını Paris René Descartes Üniversitesi’nden alan, Türkiye’de psikanalizin öncülerinden kabul edilen Parman 1994 yılında Türkiye’ye döndükten daha sonra İstanbul Üniversitesi Çocuk Sıhhati Enstitüsü’nde ergen psikiyatrisi alanında çalıştı. daha sonradan dernekleşen İstanbul Psikanaliz Grubu’nun kurucularından. Ayrıyeten, Paris Psikanaliz Kurumu (Société Psychanalytique de Paris) ve Memleketler arası Psikanaliz Derneği (International Psychoanalytic Association) üyeleri içinde da yer aldı. İstanbul Psikanaliz Derneği’nin 2000’den beri yayımlamakta olduğu Psikanaliz Yazıları Mecmuası, çeviri metinler ve Türkiyeli psikanalistlerin özgün yazılarıyla ülkemizde psikanalizin gelişmenine kıymetli bir katkı sağlamakta.
Parman, ‘Psikanalitik Denemeler’de, psikanalizin temel kavramları ve mevzuları üzerine eğilirken yer yer Türkçe argo ve tabirlerle ironik bir lisan kullanmakta. İçerikte, sinema, fotoğraf, şiir ve edebiyat psikanalizle harmanlanırken psikanalizin temel hususları okur için anlaşılır kılınıyor. İkinci baskı için yazdığı önsözde Parman, kendi değişimini ve ortasında bulunduğu ruh haletini de okurla paylaşmaktan çekinmiyor. Tekinsiz bir his hissediyor muharrir ve bu hissin Freud’un kullandığı “tekinsizlik” kavramı ile tıpkı olduğunu söylüyor. Yani “tanıdık olup da tedirginlik uyandıran” bir his. Parman, bu tedirginliği kendi benliğindeki değişime vurgu yaparak açıklıyor ve tedirginlik yaratan asıl şeyin değişimin içerisindeki yitikler ve bu yitiklerin oluşturduğu hüzünden kaynaklandığını açımlıyor: Değişimin kaçınılmaz kararı yitikler; ayrılıklar, kopmalar, uzaklaşmalar, ölümler… Oscar Wilde’a atıfla “Sizi tanıyamıyorum, zira ben epeyce değiştim” diyor tahminen de bizlere. (s.8) Ona göre, değişim yalnızca yitiklerden oluşmuyor, yitip gidenlerin yeri yeni buluş ve buluşmalarla kaplanıyor. ötürüsıyla yitirilenler ve yeni bulunanlar bir ortada ilerliyor bu süreçte. Parman’ın tabir ettiği üzere, psikanalize başlayan bir kimse değişimden korkar zira temelinde oluşturmuş olduğu “nevrotik denge”yi kaybetmek istemez. Fakat hem de, ortasında bulunduğu ruhsal durumdan kurtulmak isteyerek psikanalize başlar. bu biçimdece kişi, “bir dahaleme zorlantısı”ndan çıkabilme ihtimalini doğurur. Nihayetinde değişimin olumlu olarak nitelendirmesinin niçinini kişinin bu bir dahaleme zorlantısından kurtulması ve yeni alakalar, yeni ilgiler, yeni reaksiyonlar geliştirmesi olarak açıklar. ötürüsıyla Parman’a bakılırsa değişim yeterlidir zira “bir dahaleme ve yenileme birbirinin zıddıdır.” (s.9)
Psikanalitik Denemeler, Talat Parman, 164 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2021.
Parman’ın önsözde değişime bu derece vurgu yapmış olması süratle değişen dünya dinamikleri göz önünde bulundurulduğunda tesadüf olmasa gerek. Denemelerde tarihi bir bütünlük içerisinde psikanalizin değişimi nasıl deklare ettiğını okuyoruz aslında: Bir çocuk doğuyor evvel, alışılmış bir anne bir de baba doğuyor birlikteinde. Çocuğun yaşı ailenin yaşı oluyor. Dünyaya gelişinin birinci senelerında fizikî olarak anneye bağımlı olan çocuk daha sonraki senelerda ilişkilenme biçimini değiştirerek “ayrılma-özerkleşme” periyoduna giriyor. Ergenlik, Oidipal periyottaki baba figürü ile Oidipal devir öncesi baba figüründen vazgeçerek erişkin benliğin oluşumuna hizmet ediyor. Birinci senelerda kendi cinsiyetini fark eden erkek çocuk, ergenliğin sonlarına hakikat toplumsal cinsiyetini de oluşturuyor. (s.36) Oidipus karmaşasının toplumsal maddeleri oluşturmasıyla, babalık kurumunun oluşumuna bağlı olarak kültürler ve uygarlıklar ortaya çıkıyor, gelişiyor. Müellif, Lacancı bir noktadan maddeyi oluşturan ve aktaran olarak babalığın fonksiyonunun sahneye çıktığını aktarıyor. (s.45) Anne-babanın ismini söylüyor ve nihayetinde çocuk lisanda, toplumsal sistemde ve kültürde bir yer buluyor kendine. (s.50)
daha sonra, konut ve yerin aile için değerini anlatıyor Parman. Uzam ve vaktin insan ruhuna ve insan ruhunun uzam ve vakte tesiri gözler önüne seriliyor. “İnsanın uzamla bağlantı kurduğu en kıymetli yerlerden biri” olarak tanımladığı mimarinin de aile olgusunun tarihî gelişimi ve dönüşümüyle nasıl da geniş avlulu konutlardan, yalnızca iki jenerasyonu bir ortada tutabilen daha küçük apartman dairelerine sığdığımıza değiniyor. “Şeyler, objeler, vücutlar vakit olmadan olabilirler mi?” diye sorarak hareketin şartının uzam ve vakit olduğunu söylerken bunların sanattaki iz düşümlerinin toplumlarla başat etkileşiminin yüzsenelerdır devam etmekte olduğunu, birbirinden ayrılmaz bir bütün olduğunu söz ediyor.
“Bütün sorun vakit içindemadır, hayatın başından beri bu bu biçimdedir. Döllenme vaktini birkaç günle kaçıran milyonlarca spermin hüzünlü sonunu düşünelim. Hepimiz güzel yahut berbat ancak bir vakit içindema eseriyiz. Ve olağan olarak bir uzamın da eseriyiz. Yani yerin, kozanın, rahmin.” (s.85).
Kitap ilerledikçe ergenlikle zamanlaki ilgiyi çözümlüyor ve günümüz toplumunun vakit içinde olan ilgisindeki dönüşüme vurgu yapıyor. Uzaklıkların ışık yılıyla hesaplanması ve insanın da artık bir “yaşam beklentisi” ile var olması uzamın zamansallaştığına işaret ediyor. Fazla vakit üretimi ve vaktin saklanması, süratle gelişen teknolojinin gelişimi ile bir açıdan mümkün hale geliyor günümüzde. Ergenlikte baş göstermeye başlayan kısıtlı vakit algısı ve gelecek takıntısını/kaygısını anlatırken Moscovici’den alıntı yapıyor Parman:
“Bir bağımlının yaşadığı mahrumluk sendromu ortasındayız güya. Bağımlı olduğumuz unsur gelecek mi?” (s.87)
Gerçekten, ailenin psikanalizini de tartışıyor ve literatüre göre bir çiftin ne vakit çift olmaya başladığına, aile teriminin nasıl tanımlandığına, ortak ailesel bilinçdışına değiniyor. sonrasındasındaları eleştirilecek olsa bile “aile nevrozu” denen bir olgunun varlığından, yani anne-babadan biri yahut ikisi tedavi edildiğinde çocukta da düzgünleşme görüldüğünden bahsediyor. Literatürde gorece az işlenmiş bir mevzu olarak bahsetmiş olduğu kardeşlikten kelam ederken kardeşliği evvela başkalığın tanınması ve farklılaşma süreci olarak ele alıyor ve kardeş dayanışması ile üst neslin otoritesine gelinen tersliğe da değiniyor.
Mevt temasına gelirsek, sıklıkla bireyde melankoli ve öfke doğurmakta. Levinas’a atıfla “ölüm bir proje yapmanın olanaksızlığıdır” diyor Parman. (s.126) Yani gelecek, “öteki”nin olmaması üzerine. Mevtin “Bir kişi yitiyor, dünya boşalıyor” kelamıyla idealizasyonun kopması formunda; aşkın ise “bir kişi bulunuyor dünya doluyor” kelamıyla obje ışığının benliği aydınlatması formunda karşılandığı belirtilmekte. (s.138) Bir bütün olarak okunduğunda, doğumdan mevte bir değişim serüvenini anlatıyor kitap. Değişim durmuyor ve psikanaliz durmaksızın devam eden bu değişimi açıklayan bilimler içinde değerli bir yere sahip. Değişim korkutuyor, tekinsiz bir his hissettiriyor. Özellikle günümüzde. Psikanalizin gözler önüne serdiği değişimin sürekliliği ve hatta gerekliliği gerçeğini bu denemeler yardımıyla kavramak bu tasayı biraz olsun azaltıyor. Özetle, müellifin tabir ettiği üzere değişim bireyde “(…) bir dahalemenin yaradanı Thanatos yerine, yenilemenin ilahı Eros’un tesirine girme eğilimi gösterdiğini kanıtlar” ve bu yeterlidir zira “bir dahaleme ve yenileme birbirinin tersidir” (s.9) denilebilir.
Talat Parman’ın 2001-2004 içinde yapmış olduğu konuşmaların ve yazdığı denemelerin bir derlemesi olan, birinci baskısı 2004’te yayımlanan ‘Psikanalitik Denemeler’ isimli kitabı Temmuz 2021’de Yapı Kredi Yayınları tarafınca bir daha yayımlandı. İçerisinde on beş denemenin yer aldığı kitap, psikanalitik kuram ve uygulama içerisinde Parman’ın uzmanlık alanları olan ergenlik, aile ve anne-babalıkla ilgili bahisleri, sanatsal ilgi alanları olan mimari, sinema ve hoş sanatlardan faydalanarak manalı bir bütün oluşturacak biçimde harmanlıyor.
İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olduktan daha sonra psikiyatri uzmanlığını Paris René Descartes Üniversitesi’nden alan, Türkiye’de psikanalizin öncülerinden kabul edilen Parman 1994 yılında Türkiye’ye döndükten daha sonra İstanbul Üniversitesi Çocuk Sıhhati Enstitüsü’nde ergen psikiyatrisi alanında çalıştı. daha sonradan dernekleşen İstanbul Psikanaliz Grubu’nun kurucularından. Ayrıyeten, Paris Psikanaliz Kurumu (Société Psychanalytique de Paris) ve Memleketler arası Psikanaliz Derneği (International Psychoanalytic Association) üyeleri içinde da yer aldı. İstanbul Psikanaliz Derneği’nin 2000’den beri yayımlamakta olduğu Psikanaliz Yazıları Mecmuası, çeviri metinler ve Türkiyeli psikanalistlerin özgün yazılarıyla ülkemizde psikanalizin gelişmenine kıymetli bir katkı sağlamakta.
Parman, ‘Psikanalitik Denemeler’de, psikanalizin temel kavramları ve mevzuları üzerine eğilirken yer yer Türkçe argo ve tabirlerle ironik bir lisan kullanmakta. İçerikte, sinema, fotoğraf, şiir ve edebiyat psikanalizle harmanlanırken psikanalizin temel hususları okur için anlaşılır kılınıyor. İkinci baskı için yazdığı önsözde Parman, kendi değişimini ve ortasında bulunduğu ruh haletini de okurla paylaşmaktan çekinmiyor. Tekinsiz bir his hissediyor muharrir ve bu hissin Freud’un kullandığı “tekinsizlik” kavramı ile tıpkı olduğunu söylüyor. Yani “tanıdık olup da tedirginlik uyandıran” bir his. Parman, bu tedirginliği kendi benliğindeki değişime vurgu yaparak açıklıyor ve tedirginlik yaratan asıl şeyin değişimin içerisindeki yitikler ve bu yitiklerin oluşturduğu hüzünden kaynaklandığını açımlıyor: Değişimin kaçınılmaz kararı yitikler; ayrılıklar, kopmalar, uzaklaşmalar, ölümler… Oscar Wilde’a atıfla “Sizi tanıyamıyorum, zira ben epeyce değiştim” diyor tahminen de bizlere. (s.8) Ona göre, değişim yalnızca yitiklerden oluşmuyor, yitip gidenlerin yeri yeni buluş ve buluşmalarla kaplanıyor. ötürüsıyla yitirilenler ve yeni bulunanlar bir ortada ilerliyor bu süreçte. Parman’ın tabir ettiği üzere, psikanalize başlayan bir kimse değişimden korkar zira temelinde oluşturmuş olduğu “nevrotik denge”yi kaybetmek istemez. Fakat hem de, ortasında bulunduğu ruhsal durumdan kurtulmak isteyerek psikanalize başlar. bu biçimdece kişi, “bir dahaleme zorlantısı”ndan çıkabilme ihtimalini doğurur. Nihayetinde değişimin olumlu olarak nitelendirmesinin niçinini kişinin bu bir dahaleme zorlantısından kurtulması ve yeni alakalar, yeni ilgiler, yeni reaksiyonlar geliştirmesi olarak açıklar. ötürüsıyla Parman’a bakılırsa değişim yeterlidir zira “bir dahaleme ve yenileme birbirinin zıddıdır.” (s.9)
Psikanalitik Denemeler, Talat Parman, 164 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2021.
Parman’ın önsözde değişime bu derece vurgu yapmış olması süratle değişen dünya dinamikleri göz önünde bulundurulduğunda tesadüf olmasa gerek. Denemelerde tarihi bir bütünlük içerisinde psikanalizin değişimi nasıl deklare ettiğını okuyoruz aslında: Bir çocuk doğuyor evvel, alışılmış bir anne bir de baba doğuyor birlikteinde. Çocuğun yaşı ailenin yaşı oluyor. Dünyaya gelişinin birinci senelerında fizikî olarak anneye bağımlı olan çocuk daha sonraki senelerda ilişkilenme biçimini değiştirerek “ayrılma-özerkleşme” periyoduna giriyor. Ergenlik, Oidipal periyottaki baba figürü ile Oidipal devir öncesi baba figüründen vazgeçerek erişkin benliğin oluşumuna hizmet ediyor. Birinci senelerda kendi cinsiyetini fark eden erkek çocuk, ergenliğin sonlarına hakikat toplumsal cinsiyetini de oluşturuyor. (s.36) Oidipus karmaşasının toplumsal maddeleri oluşturmasıyla, babalık kurumunun oluşumuna bağlı olarak kültürler ve uygarlıklar ortaya çıkıyor, gelişiyor. Müellif, Lacancı bir noktadan maddeyi oluşturan ve aktaran olarak babalığın fonksiyonunun sahneye çıktığını aktarıyor. (s.45) Anne-babanın ismini söylüyor ve nihayetinde çocuk lisanda, toplumsal sistemde ve kültürde bir yer buluyor kendine. (s.50)
daha sonra, konut ve yerin aile için değerini anlatıyor Parman. Uzam ve vaktin insan ruhuna ve insan ruhunun uzam ve vakte tesiri gözler önüne seriliyor. “İnsanın uzamla bağlantı kurduğu en kıymetli yerlerden biri” olarak tanımladığı mimarinin de aile olgusunun tarihî gelişimi ve dönüşümüyle nasıl da geniş avlulu konutlardan, yalnızca iki jenerasyonu bir ortada tutabilen daha küçük apartman dairelerine sığdığımıza değiniyor. “Şeyler, objeler, vücutlar vakit olmadan olabilirler mi?” diye sorarak hareketin şartının uzam ve vakit olduğunu söylerken bunların sanattaki iz düşümlerinin toplumlarla başat etkileşiminin yüzsenelerdır devam etmekte olduğunu, birbirinden ayrılmaz bir bütün olduğunu söz ediyor.
“Bütün sorun vakit içindemadır, hayatın başından beri bu bu biçimdedir. Döllenme vaktini birkaç günle kaçıran milyonlarca spermin hüzünlü sonunu düşünelim. Hepimiz güzel yahut berbat ancak bir vakit içindema eseriyiz. Ve olağan olarak bir uzamın da eseriyiz. Yani yerin, kozanın, rahmin.” (s.85).
Kitap ilerledikçe ergenlikle zamanlaki ilgiyi çözümlüyor ve günümüz toplumunun vakit içinde olan ilgisindeki dönüşüme vurgu yapıyor. Uzaklıkların ışık yılıyla hesaplanması ve insanın da artık bir “yaşam beklentisi” ile var olması uzamın zamansallaştığına işaret ediyor. Fazla vakit üretimi ve vaktin saklanması, süratle gelişen teknolojinin gelişimi ile bir açıdan mümkün hale geliyor günümüzde. Ergenlikte baş göstermeye başlayan kısıtlı vakit algısı ve gelecek takıntısını/kaygısını anlatırken Moscovici’den alıntı yapıyor Parman:
“Bir bağımlının yaşadığı mahrumluk sendromu ortasındayız güya. Bağımlı olduğumuz unsur gelecek mi?” (s.87)
Gerçekten, ailenin psikanalizini de tartışıyor ve literatüre göre bir çiftin ne vakit çift olmaya başladığına, aile teriminin nasıl tanımlandığına, ortak ailesel bilinçdışına değiniyor. sonrasındasındaları eleştirilecek olsa bile “aile nevrozu” denen bir olgunun varlığından, yani anne-babadan biri yahut ikisi tedavi edildiğinde çocukta da düzgünleşme görüldüğünden bahsediyor. Literatürde gorece az işlenmiş bir mevzu olarak bahsetmiş olduğu kardeşlikten kelam ederken kardeşliği evvela başkalığın tanınması ve farklılaşma süreci olarak ele alıyor ve kardeş dayanışması ile üst neslin otoritesine gelinen tersliğe da değiniyor.
Mevt temasına gelirsek, sıklıkla bireyde melankoli ve öfke doğurmakta. Levinas’a atıfla “ölüm bir proje yapmanın olanaksızlığıdır” diyor Parman. (s.126) Yani gelecek, “öteki”nin olmaması üzerine. Mevtin “Bir kişi yitiyor, dünya boşalıyor” kelamıyla idealizasyonun kopması formunda; aşkın ise “bir kişi bulunuyor dünya doluyor” kelamıyla obje ışığının benliği aydınlatması formunda karşılandığı belirtilmekte. (s.138) Bir bütün olarak okunduğunda, doğumdan mevte bir değişim serüvenini anlatıyor kitap. Değişim durmuyor ve psikanaliz durmaksızın devam eden bu değişimi açıklayan bilimler içinde değerli bir yere sahip. Değişim korkutuyor, tekinsiz bir his hissettiriyor. Özellikle günümüzde. Psikanalizin gözler önüne serdiği değişimin sürekliliği ve hatta gerekliliği gerçeğini bu denemeler yardımıyla kavramak bu tasayı biraz olsun azaltıyor. Özetle, müellifin tabir ettiği üzere değişim bireyde “(…) bir dahalemenin yaradanı Thanatos yerine, yenilemenin ilahı Eros’un tesirine girme eğilimi gösterdiğini kanıtlar” ve bu yeterlidir zira “bir dahaleme ve yenileme birbirinin tersidir” (s.9) denilebilir.