Hümeyra Dutar
Öykücü Zeynep Kahraman Füzün’ün ‘Dünya Topraklarında’ isimli novellası Sahi Kitap tarafınca yayımlandı. Haziran 2021’de okurla buluşan distopik eser, ‘Köz Yanılması’ hikaye kitabı ile tanınan Füzün’ün ikinci kitabı. Hikaye kitabında küçürek hikayelerini ve deher neysel metinlerini de okuduğumuz Füzün, cinsler ortası geçiş yaparak kendini konfor alanının haricinde tutuyor.
Günümüzde tiplerin keskin çizgilerle ayrılmadığı konusunda pek çoğumuz hemfikiriz. Fakat kitapta başkahraman tarafınca yazılmış günlük şeklinde bir mektup defterinin olması, olayların o günlerle modül kesim aktarılması ve kısımların bir-iki sayfada anlatılması, hikaye okuyormuş hissi veriyor olsa da değişim ve yenilik seven muharrirler, okurla birlikte hareket edince şiirsel lisanla yazılan hikayeler, kısımlardan oluşan romanlar, düzyazı formatında şiirler kaleme alıyor; romanın içine hikayeler, şiirler, müzikler ekleniyor. Füzün de ‘Dünya Topraklarında’ yapıtında bu biçimde küçük farklılıklara yer vermiş.
Asıl mesleği öğretmenlik olan muharririn, romanını öğrencilerine ithaf ettiğini görür görmez Vladimir Nabokov’un yazarlıkla ilgili şu kelamı aklıma geldi: “Yazarın kıymetlendirilebileceği üç farklı bakış açısı var: Bir kıssa anlatıcısı, bir öğretmen ya da bir büyücü olarak düşünülebilir. Büyük bir muharrir bu üç kimliği kendinde barındırabilendir. Lakin bilhassa büyücü kimliği en ağır basandır ve onu güzel bir muharrir yapandır.”(1) Bir müellif öğretmen için öğrencilerine hitap etmenin en hoş yolu, kitap ithaf etmek olabilir. Bu ihtimalden yola çıkarak bir soru yönelteceğim. Kitaba baştan sona hakim olan dostluk temasının öğrencileri için de kıymetli olduğunu fark eden muharrir, ulaşmak istediği kitlenin bilhassa gençler olduğunu anlatmak istemiş olabilir mi? Sorunun karşılığı okurdan okura farklılık gösterecektir. Bana goreyse muharrir, ithaf edilen kitleye ulaşabilmenin en hoş yolunu seçerek onları yapıtın bahsiyle, temasıyla, kurgusuyla büyülemek istemiştir. Tıpkı Nabakov’un bahsetmiş olduğu kıymetlendirme ölçütlerindeki üzere.
Kıssa, kahramanın acı ortasında uyanması, bakılırsamediğini ve fiziki değişimini fark etmesiyle başlıyor: “Ellerimle yüzümü yokluyorum. Birinci dokunduğumda irkiliyorum. Cildim o kadar yabancı geliyor ki ellerime. Hayır, bu deri bana ilişkin olamaz. Yüz nakli mi yapıldı yoksa? Çıldırmak üzereyim.” (s.8)
Bu değişimin sebebini merak eden okur, uzunca bir süre öğrenemeyecektir. Bu durum kitabın başından sonuna kadar merak ögesinin canlı tutulmasını sağlıyor. Kitapta olaylar, iki kişi üzerinden ilerliyor; Biyoçip mühendisi başkahramanımız ve onun “canım arkadaşım” diye seslendiği senarist dostu. Bu kahramanlara isim vermeyen muharrir, cinsiyetlerinin de aşikâr olmasını istememiş, bayan yahut erkek olduklarını belirten en ufak bir tasvir yapmamıştır. “Artık çocuğum olsun istiyorum.” (s.26) Bu cümleyi birinci okuduğumuzda kahramanın bayan olduğunu düşünenler olacaktır lakin burada anne ya da baba olmak istiyorum yazmadığı için cinsiyetsiz bir kahraman olduğuna da dikkat çekmek isterim. Ayrıyeten az kahramanlı bir roman yazmak kolay olmuştur, diyenler de olabilir. Lakin geriye dönüşlerin sık olduğu ve kahramanın kitabın sonuna kadar anılara gidip geldiği bir novella için bunun hayli da kolay olduğunu sanmıyorum.
Dünya Topraklarında, Zeynep Kahraman Füzün, 128 syf., Sahi Kitap, 2021.
Kitabını 2019 yılında yazan Füzün, distopik bir eser ortaya koymayı düşünürken 2020 yılında dünya, pandemi gerçeğiyle karşı karşıya kaldı. Covid-19 salgın sürecinde doğmuş çocuklara “pandemi çocuğu” ismi verildi. Ben de bu eser için “pandemi kitabı” diyorum; kitabın hem konusu tıpkı vakitte yayımlanma süreci, tam olarak pandemiyle bütünleşmiştir. Kitapta yer alan “Yüzüncü Çip” isimli hikaye, 2018’de yayımlanan hikaye kitabında da yer alıyor. Muharrir, bir söyleşisinde bu kitabı “Yüzüncü Çip” isimli hikayeden ilhamla yazdığını da söylemiş oldu.
Müellifin işlediği mevzunun dostluk olması, bu süreçle birleşince daha manalı bir hal alıyor. Bilhassa yüz yüze görüşemediğimiz dostlarımızı ve aile büyüklerimizi düşününce, kitapta verilen mecburî farklı kalma hissinin epeyce daha güzel anlaşılacağını düşünmekteyim. Distopya çeşidinde dostluğu bu kadar derinlemesine işleyen Füzün, insanların dosta muhtaçlığı olduğunu her kısımda tekrar hissettirmiştir. Biyoçip mühendisliği okuyan başkahraman, arkadaşının hastalığını öğrenmesiyle tüm dünyasını ona adamıştır: “Bir aylık ilaçlarımızla yürürken neredeyse hiç konuşmadık. Söyleyeceğimiz bir şey kalmamıştı. Başımın ortasında artık ne yapacağız sorusu vardı yalnızca. Sen hayli hastaydın. Ayakta kalmanı sağlayan tek şey ilaçlarındı ve artık onlar da yasaktı.” (s.16) Ölümcül bir hastalığa yakalanan arkadaşını bu hastalıktan kurtarmak için kendi canını feda etmeyi düşünecek kadar seven biri… Arkası gerisi kesilmeyen bütün yasakları çiğneyip yasa dışı formüllerle tedavinin yolunu arıyor.
Yeni sözler, bilim kurgu yapıtlarının şayet olmazsa olmazlarındandır. Müellif, teknolojik aletlerin gelecekte nasıl görünüp, ne kadar fonksiyonel hale geleceğini ürettiği sözlerle aklımızda canlandırmayı başarmıştır. Füzün’ün ne olduğunu tanımlamadığı irot, exa, phon, taşıyıcı vb. sözlerin manalarının cümlelerdeki bağlamdan çıkarılır olması, anlatıcının okuru yönlendirmeye çalışmadığı aralı üslubu, bir yığın bilgiyi anlatmadan tüm öyküye yedirerek vermesi, hisleri ismini söylemeden aktarabilmesi ve sinema izliyormuş hissi oluşturması kitabının anlatım tekniklerinden gösterme tekniğine âlâ bir örnek olmasını sağlıyor.
Füzün’ün söz yenidenlarını, edebi zevk oluşturmak maksadıyla kullandığını hikayelerini okuyanlar fark etmiştir. Romanda da bu söz yenidenlarını sık sık görüyoruz: “Zamanın yeterli gelmediği bir yara var mıdır? Vaktin dindirmediği bir acı söyleyebilir misin? Vaktin geçiremediği bir sıkıntı pekala?” Bu yenidenlar okurken ciğerimize saplanıyor, tüm gücümüzle asılsak da çıkaramadığımız kelamlar olarak yüreğimizde kalıyor.
Kitabı okurken cümleler olaylarla bir arada süratle akıp gidiyor. Müellif, başkahramanın bir yerden gidişini anlatırken valizle bütünleştirdiği hislerin tartısını, soğuk bir bakışın karşıdakinde nasıl bir tesir bırakacağını eksiksiz bir üslupla anlatıyor:
“Bir bumerang üzere gidip geri gelmesi seslerin… Zihnimin kimi noktalarında birikmesi ve göğüs kafesimi sıkıştırması… İçine doldurduklarım yavaşça bulunmasına karşın valizimin gitgide ağırlaşması… Adımlarımın valizimin suratına ayak uydurmaya çalışması. Beni yavaşlatıp gücümü tüketmesi…” (s. 83)
“Soğuk bir bakış attın yüzüme. Bakışın göğsümün ortasında kocaman bir delik açtı. Delikten rüzgâr girdi ciğerlerime. Ciğerlerim sızladı. Göğsüm sızladı. Gözlerim sızladı. Gözyaşlarım yürüdü dudaklarıma. Dudaklarım sızladı. tekrar bakışını görmeyim diye gözlerimi yere indirdim.” (s. 90)
Ayrıyeten bir çırpıda akıp giden cümleler de Füzün’ün ağırlaşmayı seven bir okur istediğini gösteriyor. Bu durum muharririn hikayelerinde de vardı. ‘Dünya Topraklarında’da tek seferde bahsedilen olaylar bulunuyor. Şayet okur, ortada kopar ve ağırlaşmadan okursa, kaçırdığı birden çok şey olacaktır. Bu uzarsa, bir süre daha sonra romandan büsbütün ayrılıp şaşkın şaşkın bakabilir. Yahut koptuğu yeri bulup yenidendan okuma ihtiyacı duyabilir. örneğin başkahramanın anne ve babasının boşanma anıyla bir arada mahkemelerin evvelce hayli süratli ilerlediğini bir cümlenin içerisine sığdırmıştır muharrir. Bu cümleden olayın geçtiği vakitte mahkemelerin uzun sürdüğünü de anlıyoruz: “Yumruklarımı sıkmış, ikisini de istemediğimi söylemiştim hâkime, isteğim kabul edilmişti. Onlar boşanmıştı. Tek duruşmada. Ben annesiz ve babasız kalmıştım. Tek duruşmada. Hatırlarsın bu biçimdelar mahkemeler epey süratli karar alırdı. İşleri oldukçatu. Daha boşayacakları bir yığın çift vardı. Tek duruşmada dağılırdı aileler.” (s. 82)
Yüz yirmi sekiz sayfalık bir yapıtın tesiri ne kadar kuvvetli olabilir diye düşünebilirsiniz. Ben, salgın devrinden sağlam çıkmaya çalışan bir okur olarak, fütüristik bir metin kaleme alan müellifin yakın geleceği öngördüğünü düşündüm. Çağdaş dünyada insanın kendi eliyle kendini yalnızlaştırması, tedavisi olmayan hastalıkların görülmesi, insan bedeninin kurtlanacak biçimde olsa da yasaklardan dolayı hiç bir şey yapamaması, insansı robotlardan insanlara yer kalmaması, kendini yalnızlaştıran insanın bu yalnızlığı paylaşmaya kıymet dost araması…
Toparlayacak olursak; bu yapıtın bir usulü ve hali vardır. Müellif, gelecekte bizi hangi hastalıkların beklediğini ya da değişen teknolojinin getireceği büyük sıkıntıların neler olduğunu, tek bir devletin elinde kalan dünyada yaşanacak felaketleri anlatmaya çalışmıştır. Kitapta kurguyla kimi var iseyımların birleşmesi, sağlam bir öngörü gerektirmektedir. Müellif; ilaçların ziyanlarını, hastalıkların insanları duygusal, fizikî ve ruhsal olarak yıpratmasını, insanın yalnız yaşayamadığını ve en epey sevmeye, sevilmeye muhtaçlık duyduğunu anlatır. Biyoçip mühendisi olan kahraman, senarist olan arkadaşı için ne kadar fedakarlık yapabilir? Bu bahisler, beşere distopya yapıtları sevdiren bir usul zira ortasında insani hisler var. Romanın hali ise her insanın kendinden bir şeyler bulabileceği olaylar… Sevgili Zeynep Kahraman Füzün, romanı dikip büyüten bir çiftçi üzereydi benim gözümde; tohumu fikirle, cümleleri can suyuyla, lisan ve üslubu da potasyumla canlandırmış…
Öykücü Zeynep Kahraman Füzün’ün ‘Dünya Topraklarında’ isimli novellası Sahi Kitap tarafınca yayımlandı. Haziran 2021’de okurla buluşan distopik eser, ‘Köz Yanılması’ hikaye kitabı ile tanınan Füzün’ün ikinci kitabı. Hikaye kitabında küçürek hikayelerini ve deher neysel metinlerini de okuduğumuz Füzün, cinsler ortası geçiş yaparak kendini konfor alanının haricinde tutuyor.
Günümüzde tiplerin keskin çizgilerle ayrılmadığı konusunda pek çoğumuz hemfikiriz. Fakat kitapta başkahraman tarafınca yazılmış günlük şeklinde bir mektup defterinin olması, olayların o günlerle modül kesim aktarılması ve kısımların bir-iki sayfada anlatılması, hikaye okuyormuş hissi veriyor olsa da değişim ve yenilik seven muharrirler, okurla birlikte hareket edince şiirsel lisanla yazılan hikayeler, kısımlardan oluşan romanlar, düzyazı formatında şiirler kaleme alıyor; romanın içine hikayeler, şiirler, müzikler ekleniyor. Füzün de ‘Dünya Topraklarında’ yapıtında bu biçimde küçük farklılıklara yer vermiş.
Asıl mesleği öğretmenlik olan muharririn, romanını öğrencilerine ithaf ettiğini görür görmez Vladimir Nabokov’un yazarlıkla ilgili şu kelamı aklıma geldi: “Yazarın kıymetlendirilebileceği üç farklı bakış açısı var: Bir kıssa anlatıcısı, bir öğretmen ya da bir büyücü olarak düşünülebilir. Büyük bir muharrir bu üç kimliği kendinde barındırabilendir. Lakin bilhassa büyücü kimliği en ağır basandır ve onu güzel bir muharrir yapandır.”(1) Bir müellif öğretmen için öğrencilerine hitap etmenin en hoş yolu, kitap ithaf etmek olabilir. Bu ihtimalden yola çıkarak bir soru yönelteceğim. Kitaba baştan sona hakim olan dostluk temasının öğrencileri için de kıymetli olduğunu fark eden muharrir, ulaşmak istediği kitlenin bilhassa gençler olduğunu anlatmak istemiş olabilir mi? Sorunun karşılığı okurdan okura farklılık gösterecektir. Bana goreyse muharrir, ithaf edilen kitleye ulaşabilmenin en hoş yolunu seçerek onları yapıtın bahsiyle, temasıyla, kurgusuyla büyülemek istemiştir. Tıpkı Nabakov’un bahsetmiş olduğu kıymetlendirme ölçütlerindeki üzere.
Kıssa, kahramanın acı ortasında uyanması, bakılırsamediğini ve fiziki değişimini fark etmesiyle başlıyor: “Ellerimle yüzümü yokluyorum. Birinci dokunduğumda irkiliyorum. Cildim o kadar yabancı geliyor ki ellerime. Hayır, bu deri bana ilişkin olamaz. Yüz nakli mi yapıldı yoksa? Çıldırmak üzereyim.” (s.8)
Bu değişimin sebebini merak eden okur, uzunca bir süre öğrenemeyecektir. Bu durum kitabın başından sonuna kadar merak ögesinin canlı tutulmasını sağlıyor. Kitapta olaylar, iki kişi üzerinden ilerliyor; Biyoçip mühendisi başkahramanımız ve onun “canım arkadaşım” diye seslendiği senarist dostu. Bu kahramanlara isim vermeyen muharrir, cinsiyetlerinin de aşikâr olmasını istememiş, bayan yahut erkek olduklarını belirten en ufak bir tasvir yapmamıştır. “Artık çocuğum olsun istiyorum.” (s.26) Bu cümleyi birinci okuduğumuzda kahramanın bayan olduğunu düşünenler olacaktır lakin burada anne ya da baba olmak istiyorum yazmadığı için cinsiyetsiz bir kahraman olduğuna da dikkat çekmek isterim. Ayrıyeten az kahramanlı bir roman yazmak kolay olmuştur, diyenler de olabilir. Lakin geriye dönüşlerin sık olduğu ve kahramanın kitabın sonuna kadar anılara gidip geldiği bir novella için bunun hayli da kolay olduğunu sanmıyorum.
Dünya Topraklarında, Zeynep Kahraman Füzün, 128 syf., Sahi Kitap, 2021.
Kitabını 2019 yılında yazan Füzün, distopik bir eser ortaya koymayı düşünürken 2020 yılında dünya, pandemi gerçeğiyle karşı karşıya kaldı. Covid-19 salgın sürecinde doğmuş çocuklara “pandemi çocuğu” ismi verildi. Ben de bu eser için “pandemi kitabı” diyorum; kitabın hem konusu tıpkı vakitte yayımlanma süreci, tam olarak pandemiyle bütünleşmiştir. Kitapta yer alan “Yüzüncü Çip” isimli hikaye, 2018’de yayımlanan hikaye kitabında da yer alıyor. Muharrir, bir söyleşisinde bu kitabı “Yüzüncü Çip” isimli hikayeden ilhamla yazdığını da söylemiş oldu.
Müellifin işlediği mevzunun dostluk olması, bu süreçle birleşince daha manalı bir hal alıyor. Bilhassa yüz yüze görüşemediğimiz dostlarımızı ve aile büyüklerimizi düşününce, kitapta verilen mecburî farklı kalma hissinin epeyce daha güzel anlaşılacağını düşünmekteyim. Distopya çeşidinde dostluğu bu kadar derinlemesine işleyen Füzün, insanların dosta muhtaçlığı olduğunu her kısımda tekrar hissettirmiştir. Biyoçip mühendisliği okuyan başkahraman, arkadaşının hastalığını öğrenmesiyle tüm dünyasını ona adamıştır: “Bir aylık ilaçlarımızla yürürken neredeyse hiç konuşmadık. Söyleyeceğimiz bir şey kalmamıştı. Başımın ortasında artık ne yapacağız sorusu vardı yalnızca. Sen hayli hastaydın. Ayakta kalmanı sağlayan tek şey ilaçlarındı ve artık onlar da yasaktı.” (s.16) Ölümcül bir hastalığa yakalanan arkadaşını bu hastalıktan kurtarmak için kendi canını feda etmeyi düşünecek kadar seven biri… Arkası gerisi kesilmeyen bütün yasakları çiğneyip yasa dışı formüllerle tedavinin yolunu arıyor.
Yeni sözler, bilim kurgu yapıtlarının şayet olmazsa olmazlarındandır. Müellif, teknolojik aletlerin gelecekte nasıl görünüp, ne kadar fonksiyonel hale geleceğini ürettiği sözlerle aklımızda canlandırmayı başarmıştır. Füzün’ün ne olduğunu tanımlamadığı irot, exa, phon, taşıyıcı vb. sözlerin manalarının cümlelerdeki bağlamdan çıkarılır olması, anlatıcının okuru yönlendirmeye çalışmadığı aralı üslubu, bir yığın bilgiyi anlatmadan tüm öyküye yedirerek vermesi, hisleri ismini söylemeden aktarabilmesi ve sinema izliyormuş hissi oluşturması kitabının anlatım tekniklerinden gösterme tekniğine âlâ bir örnek olmasını sağlıyor.
Füzün’ün söz yenidenlarını, edebi zevk oluşturmak maksadıyla kullandığını hikayelerini okuyanlar fark etmiştir. Romanda da bu söz yenidenlarını sık sık görüyoruz: “Zamanın yeterli gelmediği bir yara var mıdır? Vaktin dindirmediği bir acı söyleyebilir misin? Vaktin geçiremediği bir sıkıntı pekala?” Bu yenidenlar okurken ciğerimize saplanıyor, tüm gücümüzle asılsak da çıkaramadığımız kelamlar olarak yüreğimizde kalıyor.
Kitabı okurken cümleler olaylarla bir arada süratle akıp gidiyor. Müellif, başkahramanın bir yerden gidişini anlatırken valizle bütünleştirdiği hislerin tartısını, soğuk bir bakışın karşıdakinde nasıl bir tesir bırakacağını eksiksiz bir üslupla anlatıyor:
“Bir bumerang üzere gidip geri gelmesi seslerin… Zihnimin kimi noktalarında birikmesi ve göğüs kafesimi sıkıştırması… İçine doldurduklarım yavaşça bulunmasına karşın valizimin gitgide ağırlaşması… Adımlarımın valizimin suratına ayak uydurmaya çalışması. Beni yavaşlatıp gücümü tüketmesi…” (s. 83)
“Soğuk bir bakış attın yüzüme. Bakışın göğsümün ortasında kocaman bir delik açtı. Delikten rüzgâr girdi ciğerlerime. Ciğerlerim sızladı. Göğsüm sızladı. Gözlerim sızladı. Gözyaşlarım yürüdü dudaklarıma. Dudaklarım sızladı. tekrar bakışını görmeyim diye gözlerimi yere indirdim.” (s. 90)
Ayrıyeten bir çırpıda akıp giden cümleler de Füzün’ün ağırlaşmayı seven bir okur istediğini gösteriyor. Bu durum muharririn hikayelerinde de vardı. ‘Dünya Topraklarında’da tek seferde bahsedilen olaylar bulunuyor. Şayet okur, ortada kopar ve ağırlaşmadan okursa, kaçırdığı birden çok şey olacaktır. Bu uzarsa, bir süre daha sonra romandan büsbütün ayrılıp şaşkın şaşkın bakabilir. Yahut koptuğu yeri bulup yenidendan okuma ihtiyacı duyabilir. örneğin başkahramanın anne ve babasının boşanma anıyla bir arada mahkemelerin evvelce hayli süratli ilerlediğini bir cümlenin içerisine sığdırmıştır muharrir. Bu cümleden olayın geçtiği vakitte mahkemelerin uzun sürdüğünü de anlıyoruz: “Yumruklarımı sıkmış, ikisini de istemediğimi söylemiştim hâkime, isteğim kabul edilmişti. Onlar boşanmıştı. Tek duruşmada. Ben annesiz ve babasız kalmıştım. Tek duruşmada. Hatırlarsın bu biçimdelar mahkemeler epey süratli karar alırdı. İşleri oldukçatu. Daha boşayacakları bir yığın çift vardı. Tek duruşmada dağılırdı aileler.” (s. 82)
Yüz yirmi sekiz sayfalık bir yapıtın tesiri ne kadar kuvvetli olabilir diye düşünebilirsiniz. Ben, salgın devrinden sağlam çıkmaya çalışan bir okur olarak, fütüristik bir metin kaleme alan müellifin yakın geleceği öngördüğünü düşündüm. Çağdaş dünyada insanın kendi eliyle kendini yalnızlaştırması, tedavisi olmayan hastalıkların görülmesi, insan bedeninin kurtlanacak biçimde olsa da yasaklardan dolayı hiç bir şey yapamaması, insansı robotlardan insanlara yer kalmaması, kendini yalnızlaştıran insanın bu yalnızlığı paylaşmaya kıymet dost araması…
Toparlayacak olursak; bu yapıtın bir usulü ve hali vardır. Müellif, gelecekte bizi hangi hastalıkların beklediğini ya da değişen teknolojinin getireceği büyük sıkıntıların neler olduğunu, tek bir devletin elinde kalan dünyada yaşanacak felaketleri anlatmaya çalışmıştır. Kitapta kurguyla kimi var iseyımların birleşmesi, sağlam bir öngörü gerektirmektedir. Müellif; ilaçların ziyanlarını, hastalıkların insanları duygusal, fizikî ve ruhsal olarak yıpratmasını, insanın yalnız yaşayamadığını ve en epey sevmeye, sevilmeye muhtaçlık duyduğunu anlatır. Biyoçip mühendisi olan kahraman, senarist olan arkadaşı için ne kadar fedakarlık yapabilir? Bu bahisler, beşere distopya yapıtları sevdiren bir usul zira ortasında insani hisler var. Romanın hali ise her insanın kendinden bir şeyler bulabileceği olaylar… Sevgili Zeynep Kahraman Füzün, romanı dikip büyüten bir çiftçi üzereydi benim gözümde; tohumu fikirle, cümleleri can suyuyla, lisan ve üslubu da potasyumla canlandırmış…