Cet Hacımale
Bir şehircilik terimi olan “Ekümenopolis” kavramı, “gezegenin tümünü kaplayan kent” manasına gelmektedir. birinci vakit içinderda Constantinos Doxiadis tarafınca literatüre kazandırılmış olan bu terim, Yunanca “şehir” manasına gelen polis sözünden türetilmiş ve “metropolis” ile “megapolis” tariflerinin korkutucu bir süratle büyüyen kentleri söz etmede yetersiz kalmaya başlamasından daha sonra kullanılmaya başlanmıştır. Dünya üzerinde “ekümenopolis” olarak söz edilebilecek bir fazlaca kent vardır. yıllar içerisinde nüfusu denetimsizce artan, yeşil alanlarını süratle yitiren, her tarafı fabrika ve binalarla çevrilen İstanbul da kısa müddette ekümenopolis olmaya aday kentlerden birisi haline gelmiştir.
1950 daha sonrasında köyden kente göçün yaygınlaşmasıyla bir arada büyük bir süratle büyüyen İstanbul’un sonu doğuda Kocaeli’ne, batıdaysa Tekirdağ’a kadar dayanmış, kentler ortası geçişi sağlayan boş topraklar ve tarım alanları neredeyse bütünüyle ortadan kalkmıştır. Kent, büyük bir oburlukla sırf doğuya ve batıya yanlışsız ilerlemekle kalmamış, hem de kuzeye yanlışsız genişlemesini de sürdürmüştür. Kent nüfusunda yaşanan patlama ve köyden kente durmaksızın süren göç, bu duruma hazırlıksız yakalanan kentin yeni gelen insanları sistemin içine dahil edememesine sebep olmuştur. İstanbul, altyapı sıkıntıları ve konut yetersizliği niçiniyle büyük umutlarla kente gelen fakirleri devamlı kentin çeperlerine püskürtmüştür. Büyük kent tarafınca kabul edilmeyen bu kent fakirleri, kentin periferisinde karşı karşıya kaldıkları ömür savaşıyla başa çıkabilmek için ağır gayret göstermiş, sığınacak bir yuvaya sahip olabilmek için çabucak inşa edilen gecekondularda yaşamaya başlamıştır. Toplumsal bir sorun haline gelen ve İstanbul’un kültürel dokusuna bütünüyle zıt bir görünüm arz eden bu gecekondu mahalleleri, vakit içinde kendi kültürel kodlarıyla dilsel telaffuzunu de açığa çıkarmış, İstanbul’un her yerinde varlığını kabul ettiren toplumsal olgulara dönüşmüştür.
Latife Tekin’in İstanbul’da yaşanan bu toplumsal dönüşümün ortasında yayınlanan romanı ‘Berci Kristin Çöp Masalları’ da tam olarak bu sıkıntıların etrafında şekillenen bir metindir. birinci vakit içinderda 1984 yılında yayınlanan roman, İstanbul’un yeni gerçeği olan gecekondu mahallelerinin dünyasını ele almaktadır. Romanda anlatılan gecekondularda yaşanan dramatik insan kıssalarının art planında daima İstanbul vardır. İstanbul, kitabın büyülü dünyasında adeta bir döşek fonksiyonu görür ve merkezi bir karakteri olmayan romanda odağı sağlayan öge haline gelir. Bu manada İstanbul’un romanda sadece bir yer olmaktan çıkıp, başlı başına bir karakter haline geldiğini söylemek mümkündür.
Berci Kristin Çöp Masalları, Latife Tekin, Can Yayınları, 2018.
‘Berci Kristin Çöp Masalları’nın İstanbul’u, Tanpınar’ın ‘Huzur’da anlattığı sanat ve medeniyet kentinden hayli farklıdır. Latife Tekin’in İstanbul’u okuyucuyu hoş mescitleri, boğazı ya da musikisiyle değil, bir gecede “naylon leğenden çatıları, eski kilimlerden kapıları, muşambadan camları, ıslak briketlerden duvarlarıyla çöp yığınlarının etrafında, ampul ve ilaç fabrikalarının alt yanında, tabak fabrikasının karşısında, ilaç artıklarının ve çamurun kucağına doğmuş” gecekondu mahalleleriyle karşılar.(1) Bu gecekondu mahallelerine her yeni gelen göçmen, yalnızca kente biraz daha evvel gelip gecekondusunu kurmayı başarabildiği için kendisini ondan daha “şehirli” goren fabrika personelleri tarafınca gülerek karşılanır. Lakin fabrika çalışanlarının bu alaycı yaklaşımı onlar için sırf başlangıçtır zira kentin yeni sakinlerini İstanbul’da hayli daha güçlü uğraşlar beklemektedir. Kente yeni göç etmiş bu insanların İstanbul’da var olabilmeleri için yerleşik düzenle kıyasıya bir çabaya girmeleri gerekecektir. Bir gece vakti gelip gecekonduya yerleşen bu “konducular” kentin kültürel kodlarıyla uyumsuzluk ortasındadır. Kentin bu davetsiz konuklarının sahibi olmadıkları topraklara bir oldubittiyle yerleşmeye çalışmalarıysa devleti rahatsız edecektir. Kentin merkezine yerleşmesi hayal bile edilemeyecek bu madunların kendilerine çöplükte bir yuva kurmaları bile kabul edilemez bulunacak, kuşlar gecekonduların üzerinde “cik cik bebecik” diye uçuşurken “yıkımcılar” mahalleye geleceklerdir:
“O gece mahalleye kocaman kamyonlar geldi. Beş kamyon bir cipin gerisinden konduların ortasına girdi. Farlar yakıldı. Silahlar göğüslere dayandı. Beşerler farların ışığına çağrıldı. […] Bir saate yakın süren çatışmadan daha sonra mahalle halkını farların ışığında simit yapıp ortalarına aldılar. Meskenlerin duvarlarını eşyaların üstüne yıktılar. Sabahın birinci ışıklarıyla birlikte mahalle halkını kamyonlara tıkış tıkış doldurup götürdüler.”(2)
“Yıkıcıların” birinci sefer gelip gecekonduları yıkmasıyla birlikte çöplükte yaşayan beşerlerle devlet nazaranvlilerinin içinde kıyasıya bir çaba başlar. Birinci yıkımın akabinde çabucak hemen bir ismi olmayan bu gecekondu mahallesinin sakinleri, “kırık tahtaları bir solukta yan yana çatıp”, “tenekeleri üst üste çakarak” kendilerine bir daha bir yuva inşa ederler. Lakin yıkıcıların geri gelip bunları da yıkması uzun sürmeyecektir. Bu yıkma ve bir daha inşa etme süreci tam otuz yedi gün boyunca devam eder, “her yıkımdan daha sonra kurulan kondular biraz daha küçülür, gittikçe meskene benzemez olur.”(3) İstanbul bir ekümenopolis üzere gittikçe büyümektedir fakat büyük bir süratle genişleyen bu kentte kendine ilişkin bir yere sahip olmak için bile iktidarla amansız bir arbedeye tutuşmak zorunluluktur. Bu hengamede ısrarcı olup sonuna kadar direnmeyi başaran nihayetinde kendisini İstanbul’a kabul ettirmiş olacaktır. Gerçekten süreç romanda da bu türlü gerçekleşir. En son yıkımın akabinde bir süre kendisini gizleyen göçmenler, bir daha bir konut inşa etmek yerine bu kez yıkımcıları atlatmaya karar verir. Çöplüğü bir daha ziyaret eden yıkımcılar, evvelden meskenlerin olduğu dorukta rastgele bir konut varlığı yerine evcilik oynayan ufak bir kız çocuğu görür görmez gerisin geriye döner. Bu, onların çöplüğü son ziyaretleri olacaktır.
İstanbul’da var olabilmek için devletle girişilen bu çabadan zaferle ayrılan yeni kentliler, zaferlerinin hatırlatıcısı olarak gecekondu mahallelerine “Savaştepe” ismini verirler. Giderek büyüyen ve kültürel dokusunu yitirerek birbirine benzeyen mahallelerden ibaret hale gelmeye başlayan İstanbul’da yeni bir yer daha yerleşime açılmış, bu türlü kentin dışa yanlışsız genişlemesi devam etmiştir. Geriye kalan tek şey, İstanbul’un bu yeni mahallesinin devlet tarafınca tanınmasıdır. Bir ay daha sonra resmi giysili iki adam gelip tahta levhadaki “Savaştepe” yazısını indirecek, yerine resmi mavi tabelalı “Çiçektepe” levhasını asacaktır. Devlet, çöplükte yaşayan bu madunların varlığını sonunda tanımış lakin onların kendisine karşı kazandığı zaferin hatırlatıcısı olan “Savaştepe” isminden rahatsız olarak onu “Çiçektepe”ye çevirmiştir. İstanbul’a yerleşebilme uğraşını muvaffakiyetle veren Çiçektepeliler’in önündeki yeni gayret, bu ürkütücü kentte ayakta kalabilmektir artık.
Çiçektepe, resmi makamlar tarafınca tanındıktan ve beşerler buraya büyük bir süratle yerleşmeye başladıktan daha sonra bu yeni mahallenin kentlileşme süreci başlar. Bunu gerçekleştirebilmek için birinci yapılan iş, mahallenin ortasına minaresi tenekeden bir cami inşa etmek olacaktır. Bu cami de tıpkı gecekondular üzere özensiz, zevksiz ve dayanıksızdır. Minaresi birkaç kere rüzgarda uçacak, yerine her seferinde bir daha tenekeden bir minare koyulacaktır. Cami’nin inşasından daha sonra bulunan bir taş, etrafta bir yatırın yattığı söylentisine sebep olur. Süratlice kutsal bir alan olarak kabul edilen o bölge, her insanın geçerken hürmet gösterdiği ve adak adadığı bir yere dönüşür. Bilindiği üzere İstanbul’un tarihi yarımadası mescitlerle ve kıymetli şahısların türbeleriyle doludur. Mimar Sinan’ın inşa ettiği cami ve türbeler sadece bir ibadet yeri olarak değil, taşıdıkları mimari estetik açısından da kente bedel katan yerlerdir. Çiçektepe’nin teneke minareli cami ve yalancı bir türbeyle çevrelenmesiyse, asıl İstanbul’un makus bir taklidinden ibarettir. İstanbul süratli ve sistemsiz bir biçimde büyüdükçe, kendi kimliğinin gülünç bir parodisine dönüşür. Çiçektepe de bu parodinin kendisini en besbelli biçimde gösterdiği yerlerden biri haline gelir.
Asıl İstanbul’daki kenti güzelleştiren sarayların, kasırların, apartmanların yerini Çiçektepe’de tek tip boyalı gecekondular alır. Bütünüyle maviye boyanan konutlarla dolu Çiçektepe’de estetik, bir imparatorluk başşehrinde görülmeyecek biçimde önemsenmeyen bir olgudur:
“Kondu mavisi Çiçektepe’nin her şebir daha sindi. Konutların yüzüne vurulacak kireçler bu suyla karıldı. Kondular maviye boyandı. Bütün kondular birbirinin birebir oldu. Beşerler kondularını şaşırdı.”(4)
Fakat Çiçektepe halkının mimari ve estetikle ilgilenmesini imkânsız kılan öteki meseleleri vardır, bunların başında da işsizlik gelir. Çiçektepe’nin erkekleri “günlerce işsiz dolanırlar” akabinde “geçinebilmek için Çiçektepe’den dışarıya iş aramaya çıkarlar.”(5) Uzaktan bakıldığında insanları zenginliğiyle büyüleyen ve büyük umutlarla herkesi kendisine çeken İstanbul’daki kent yoksulluğu gerçeğiyle müsabaka sırası artık Çiçektepeliler’dedir. Her gün “Çiçektepe’den yarım saat çeken minibüs yoluna bağlanan çöp yoluna” yürüyerek işe gitmek İstanbul’un gerçek bedelidir, aç kalmak istemeyenlerin de her gün bu bedeli ödemesi gerekir.
İş aramayı sürdüren Çiçektepeliler’in bir gün çöp yolunun üzerindeki fabrikalardan birinin üstüne asılmış mavi levhalı “NATO Caddesi” tabelasını görmeleriyle birlikte kentin bu bölgeyi de yavaş yavaş içine almaya başladığı ortaya çıkar. bir süre öncesine kadar kentin varlığını kabul etmek istemediği gecekondu mahallesine artık cadde açılmış ve yol üstüne bunu gösteren resmi bir levha asılmıştır. Bu kentlileşme süreci vakit içinde hızlanacak, Çiçektepe giderek İstanbul’un bir kesimi haline gelecektir. Fabrikada yapılan greve Çiçektepeliler de katılacak, maaş artırımının yanında altyapı beklentilerini de lisana getireceklerdir: “Konducuların dilekleri, iş, yol, otobüs, okul diye eğri büğrü harflerle yazılmış mâniler olarak uzayıp gidiyordu.”(6) Bu beklentiler yavaş yavaş karşılık bulacak, vakit içinde Çiçektepe’ye tankerlerle içme suyu taşınmaya başlanacaktır. Kaçak biçimde inşa edilmiş konutlara kapı numarası verilmesiyle bir arada bu dönüşüm uygunca sürat kazanacak, başlangıçta kentin uç bölgesinde kalan Çiçektepe, giderek kent tarafınca kuşatılacaktır. Çiçektepe’de bir bankanın açılmasıyla bir arada kapitalizm de burada varlık göstermeye başlar. Bankanın açılışını, tam önüne yapılan “Banka Caddesi” takip eder. Kısa bir vakit öncesine kadar kimsenin yaşamak istemeyeceği bir çöplükten artık yeni bir semt doğmuştur. Devletin burada yaşayan insanlara para karşılığı oturdukları gecekonduların tapusunu satmasıyla bir arada süreç tamamlanır. İstanbul, bu çöplüğü de yutarak bünyesine katmış ve genişlemesini sürdürmek üzere gözünü öteki dorukların arkasına dikmiştir.
Latife Tekin’in en kıymetli romanlarından biri olan ‘Berci Kristin Çöp Masalları’nda anlatılan kıssa, her şeydilk evvel İstanbul’un değişim ve dönüşümünün hikayesidir. Bu dönüşüm içerisindeki insanların yaşadıkları zorluklar, onların kentle kurdukları ilgiyi de şekillendirmiştir. Nurdan Gürbilek’in “mırıltı” olarak söz ettiği romanın lisanı, tam da bu dönüşüm karşısında ezilmiş olan “yersiz yurtsuzların” kendini söz aracına dönüşmüştür. Kent, bir ekümenopolis üzere önüne çıkan her şeyi yutup devamlı büyürken bireyin kendisini söz etmesi de zorlaşır. Madunların ve kent fakirlerinin fakat devamlı gayret ederek ayakta kalabildikleri İstanbul, büyüme hırsının kurbanı olarak kendi kimliğini de kaybeder, birbirinin birebiri olan zevksiz yerler ortasında tüm estetik çağrışımlarının yok olduğuna şahit olur. Gecekondulardan yükselen mırıltı da bu yüzden bu dönüşümü en âlâ anlatan telaffuz biçimine dönüşür.
Notlar
Bir şehircilik terimi olan “Ekümenopolis” kavramı, “gezegenin tümünü kaplayan kent” manasına gelmektedir. birinci vakit içinderda Constantinos Doxiadis tarafınca literatüre kazandırılmış olan bu terim, Yunanca “şehir” manasına gelen polis sözünden türetilmiş ve “metropolis” ile “megapolis” tariflerinin korkutucu bir süratle büyüyen kentleri söz etmede yetersiz kalmaya başlamasından daha sonra kullanılmaya başlanmıştır. Dünya üzerinde “ekümenopolis” olarak söz edilebilecek bir fazlaca kent vardır. yıllar içerisinde nüfusu denetimsizce artan, yeşil alanlarını süratle yitiren, her tarafı fabrika ve binalarla çevrilen İstanbul da kısa müddette ekümenopolis olmaya aday kentlerden birisi haline gelmiştir.
1950 daha sonrasında köyden kente göçün yaygınlaşmasıyla bir arada büyük bir süratle büyüyen İstanbul’un sonu doğuda Kocaeli’ne, batıdaysa Tekirdağ’a kadar dayanmış, kentler ortası geçişi sağlayan boş topraklar ve tarım alanları neredeyse bütünüyle ortadan kalkmıştır. Kent, büyük bir oburlukla sırf doğuya ve batıya yanlışsız ilerlemekle kalmamış, hem de kuzeye yanlışsız genişlemesini de sürdürmüştür. Kent nüfusunda yaşanan patlama ve köyden kente durmaksızın süren göç, bu duruma hazırlıksız yakalanan kentin yeni gelen insanları sistemin içine dahil edememesine sebep olmuştur. İstanbul, altyapı sıkıntıları ve konut yetersizliği niçiniyle büyük umutlarla kente gelen fakirleri devamlı kentin çeperlerine püskürtmüştür. Büyük kent tarafınca kabul edilmeyen bu kent fakirleri, kentin periferisinde karşı karşıya kaldıkları ömür savaşıyla başa çıkabilmek için ağır gayret göstermiş, sığınacak bir yuvaya sahip olabilmek için çabucak inşa edilen gecekondularda yaşamaya başlamıştır. Toplumsal bir sorun haline gelen ve İstanbul’un kültürel dokusuna bütünüyle zıt bir görünüm arz eden bu gecekondu mahalleleri, vakit içinde kendi kültürel kodlarıyla dilsel telaffuzunu de açığa çıkarmış, İstanbul’un her yerinde varlığını kabul ettiren toplumsal olgulara dönüşmüştür.
Latife Tekin’in İstanbul’da yaşanan bu toplumsal dönüşümün ortasında yayınlanan romanı ‘Berci Kristin Çöp Masalları’ da tam olarak bu sıkıntıların etrafında şekillenen bir metindir. birinci vakit içinderda 1984 yılında yayınlanan roman, İstanbul’un yeni gerçeği olan gecekondu mahallelerinin dünyasını ele almaktadır. Romanda anlatılan gecekondularda yaşanan dramatik insan kıssalarının art planında daima İstanbul vardır. İstanbul, kitabın büyülü dünyasında adeta bir döşek fonksiyonu görür ve merkezi bir karakteri olmayan romanda odağı sağlayan öge haline gelir. Bu manada İstanbul’un romanda sadece bir yer olmaktan çıkıp, başlı başına bir karakter haline geldiğini söylemek mümkündür.
Berci Kristin Çöp Masalları, Latife Tekin, Can Yayınları, 2018.
‘Berci Kristin Çöp Masalları’nın İstanbul’u, Tanpınar’ın ‘Huzur’da anlattığı sanat ve medeniyet kentinden hayli farklıdır. Latife Tekin’in İstanbul’u okuyucuyu hoş mescitleri, boğazı ya da musikisiyle değil, bir gecede “naylon leğenden çatıları, eski kilimlerden kapıları, muşambadan camları, ıslak briketlerden duvarlarıyla çöp yığınlarının etrafında, ampul ve ilaç fabrikalarının alt yanında, tabak fabrikasının karşısında, ilaç artıklarının ve çamurun kucağına doğmuş” gecekondu mahalleleriyle karşılar.(1) Bu gecekondu mahallelerine her yeni gelen göçmen, yalnızca kente biraz daha evvel gelip gecekondusunu kurmayı başarabildiği için kendisini ondan daha “şehirli” goren fabrika personelleri tarafınca gülerek karşılanır. Lakin fabrika çalışanlarının bu alaycı yaklaşımı onlar için sırf başlangıçtır zira kentin yeni sakinlerini İstanbul’da hayli daha güçlü uğraşlar beklemektedir. Kente yeni göç etmiş bu insanların İstanbul’da var olabilmeleri için yerleşik düzenle kıyasıya bir çabaya girmeleri gerekecektir. Bir gece vakti gelip gecekonduya yerleşen bu “konducular” kentin kültürel kodlarıyla uyumsuzluk ortasındadır. Kentin bu davetsiz konuklarının sahibi olmadıkları topraklara bir oldubittiyle yerleşmeye çalışmalarıysa devleti rahatsız edecektir. Kentin merkezine yerleşmesi hayal bile edilemeyecek bu madunların kendilerine çöplükte bir yuva kurmaları bile kabul edilemez bulunacak, kuşlar gecekonduların üzerinde “cik cik bebecik” diye uçuşurken “yıkımcılar” mahalleye geleceklerdir:
“O gece mahalleye kocaman kamyonlar geldi. Beş kamyon bir cipin gerisinden konduların ortasına girdi. Farlar yakıldı. Silahlar göğüslere dayandı. Beşerler farların ışığına çağrıldı. […] Bir saate yakın süren çatışmadan daha sonra mahalle halkını farların ışığında simit yapıp ortalarına aldılar. Meskenlerin duvarlarını eşyaların üstüne yıktılar. Sabahın birinci ışıklarıyla birlikte mahalle halkını kamyonlara tıkış tıkış doldurup götürdüler.”(2)
“Yıkıcıların” birinci sefer gelip gecekonduları yıkmasıyla birlikte çöplükte yaşayan beşerlerle devlet nazaranvlilerinin içinde kıyasıya bir çaba başlar. Birinci yıkımın akabinde çabucak hemen bir ismi olmayan bu gecekondu mahallesinin sakinleri, “kırık tahtaları bir solukta yan yana çatıp”, “tenekeleri üst üste çakarak” kendilerine bir daha bir yuva inşa ederler. Lakin yıkıcıların geri gelip bunları da yıkması uzun sürmeyecektir. Bu yıkma ve bir daha inşa etme süreci tam otuz yedi gün boyunca devam eder, “her yıkımdan daha sonra kurulan kondular biraz daha küçülür, gittikçe meskene benzemez olur.”(3) İstanbul bir ekümenopolis üzere gittikçe büyümektedir fakat büyük bir süratle genişleyen bu kentte kendine ilişkin bir yere sahip olmak için bile iktidarla amansız bir arbedeye tutuşmak zorunluluktur. Bu hengamede ısrarcı olup sonuna kadar direnmeyi başaran nihayetinde kendisini İstanbul’a kabul ettirmiş olacaktır. Gerçekten süreç romanda da bu türlü gerçekleşir. En son yıkımın akabinde bir süre kendisini gizleyen göçmenler, bir daha bir konut inşa etmek yerine bu kez yıkımcıları atlatmaya karar verir. Çöplüğü bir daha ziyaret eden yıkımcılar, evvelden meskenlerin olduğu dorukta rastgele bir konut varlığı yerine evcilik oynayan ufak bir kız çocuğu görür görmez gerisin geriye döner. Bu, onların çöplüğü son ziyaretleri olacaktır.
İstanbul’da var olabilmek için devletle girişilen bu çabadan zaferle ayrılan yeni kentliler, zaferlerinin hatırlatıcısı olarak gecekondu mahallelerine “Savaştepe” ismini verirler. Giderek büyüyen ve kültürel dokusunu yitirerek birbirine benzeyen mahallelerden ibaret hale gelmeye başlayan İstanbul’da yeni bir yer daha yerleşime açılmış, bu türlü kentin dışa yanlışsız genişlemesi devam etmiştir. Geriye kalan tek şey, İstanbul’un bu yeni mahallesinin devlet tarafınca tanınmasıdır. Bir ay daha sonra resmi giysili iki adam gelip tahta levhadaki “Savaştepe” yazısını indirecek, yerine resmi mavi tabelalı “Çiçektepe” levhasını asacaktır. Devlet, çöplükte yaşayan bu madunların varlığını sonunda tanımış lakin onların kendisine karşı kazandığı zaferin hatırlatıcısı olan “Savaştepe” isminden rahatsız olarak onu “Çiçektepe”ye çevirmiştir. İstanbul’a yerleşebilme uğraşını muvaffakiyetle veren Çiçektepeliler’in önündeki yeni gayret, bu ürkütücü kentte ayakta kalabilmektir artık.
Çiçektepe, resmi makamlar tarafınca tanındıktan ve beşerler buraya büyük bir süratle yerleşmeye başladıktan daha sonra bu yeni mahallenin kentlileşme süreci başlar. Bunu gerçekleştirebilmek için birinci yapılan iş, mahallenin ortasına minaresi tenekeden bir cami inşa etmek olacaktır. Bu cami de tıpkı gecekondular üzere özensiz, zevksiz ve dayanıksızdır. Minaresi birkaç kere rüzgarda uçacak, yerine her seferinde bir daha tenekeden bir minare koyulacaktır. Cami’nin inşasından daha sonra bulunan bir taş, etrafta bir yatırın yattığı söylentisine sebep olur. Süratlice kutsal bir alan olarak kabul edilen o bölge, her insanın geçerken hürmet gösterdiği ve adak adadığı bir yere dönüşür. Bilindiği üzere İstanbul’un tarihi yarımadası mescitlerle ve kıymetli şahısların türbeleriyle doludur. Mimar Sinan’ın inşa ettiği cami ve türbeler sadece bir ibadet yeri olarak değil, taşıdıkları mimari estetik açısından da kente bedel katan yerlerdir. Çiçektepe’nin teneke minareli cami ve yalancı bir türbeyle çevrelenmesiyse, asıl İstanbul’un makus bir taklidinden ibarettir. İstanbul süratli ve sistemsiz bir biçimde büyüdükçe, kendi kimliğinin gülünç bir parodisine dönüşür. Çiçektepe de bu parodinin kendisini en besbelli biçimde gösterdiği yerlerden biri haline gelir.
Asıl İstanbul’daki kenti güzelleştiren sarayların, kasırların, apartmanların yerini Çiçektepe’de tek tip boyalı gecekondular alır. Bütünüyle maviye boyanan konutlarla dolu Çiçektepe’de estetik, bir imparatorluk başşehrinde görülmeyecek biçimde önemsenmeyen bir olgudur:
“Kondu mavisi Çiçektepe’nin her şebir daha sindi. Konutların yüzüne vurulacak kireçler bu suyla karıldı. Kondular maviye boyandı. Bütün kondular birbirinin birebir oldu. Beşerler kondularını şaşırdı.”(4)
Fakat Çiçektepe halkının mimari ve estetikle ilgilenmesini imkânsız kılan öteki meseleleri vardır, bunların başında da işsizlik gelir. Çiçektepe’nin erkekleri “günlerce işsiz dolanırlar” akabinde “geçinebilmek için Çiçektepe’den dışarıya iş aramaya çıkarlar.”(5) Uzaktan bakıldığında insanları zenginliğiyle büyüleyen ve büyük umutlarla herkesi kendisine çeken İstanbul’daki kent yoksulluğu gerçeğiyle müsabaka sırası artık Çiçektepeliler’dedir. Her gün “Çiçektepe’den yarım saat çeken minibüs yoluna bağlanan çöp yoluna” yürüyerek işe gitmek İstanbul’un gerçek bedelidir, aç kalmak istemeyenlerin de her gün bu bedeli ödemesi gerekir.
İş aramayı sürdüren Çiçektepeliler’in bir gün çöp yolunun üzerindeki fabrikalardan birinin üstüne asılmış mavi levhalı “NATO Caddesi” tabelasını görmeleriyle birlikte kentin bu bölgeyi de yavaş yavaş içine almaya başladığı ortaya çıkar. bir süre öncesine kadar kentin varlığını kabul etmek istemediği gecekondu mahallesine artık cadde açılmış ve yol üstüne bunu gösteren resmi bir levha asılmıştır. Bu kentlileşme süreci vakit içinde hızlanacak, Çiçektepe giderek İstanbul’un bir kesimi haline gelecektir. Fabrikada yapılan greve Çiçektepeliler de katılacak, maaş artırımının yanında altyapı beklentilerini de lisana getireceklerdir: “Konducuların dilekleri, iş, yol, otobüs, okul diye eğri büğrü harflerle yazılmış mâniler olarak uzayıp gidiyordu.”(6) Bu beklentiler yavaş yavaş karşılık bulacak, vakit içinde Çiçektepe’ye tankerlerle içme suyu taşınmaya başlanacaktır. Kaçak biçimde inşa edilmiş konutlara kapı numarası verilmesiyle bir arada bu dönüşüm uygunca sürat kazanacak, başlangıçta kentin uç bölgesinde kalan Çiçektepe, giderek kent tarafınca kuşatılacaktır. Çiçektepe’de bir bankanın açılmasıyla bir arada kapitalizm de burada varlık göstermeye başlar. Bankanın açılışını, tam önüne yapılan “Banka Caddesi” takip eder. Kısa bir vakit öncesine kadar kimsenin yaşamak istemeyeceği bir çöplükten artık yeni bir semt doğmuştur. Devletin burada yaşayan insanlara para karşılığı oturdukları gecekonduların tapusunu satmasıyla bir arada süreç tamamlanır. İstanbul, bu çöplüğü de yutarak bünyesine katmış ve genişlemesini sürdürmek üzere gözünü öteki dorukların arkasına dikmiştir.
Latife Tekin’in en kıymetli romanlarından biri olan ‘Berci Kristin Çöp Masalları’nda anlatılan kıssa, her şeydilk evvel İstanbul’un değişim ve dönüşümünün hikayesidir. Bu dönüşüm içerisindeki insanların yaşadıkları zorluklar, onların kentle kurdukları ilgiyi de şekillendirmiştir. Nurdan Gürbilek’in “mırıltı” olarak söz ettiği romanın lisanı, tam da bu dönüşüm karşısında ezilmiş olan “yersiz yurtsuzların” kendini söz aracına dönüşmüştür. Kent, bir ekümenopolis üzere önüne çıkan her şeyi yutup devamlı büyürken bireyin kendisini söz etmesi de zorlaşır. Madunların ve kent fakirlerinin fakat devamlı gayret ederek ayakta kalabildikleri İstanbul, büyüme hırsının kurbanı olarak kendi kimliğini de kaybeder, birbirinin birebiri olan zevksiz yerler ortasında tüm estetik çağrışımlarının yok olduğuna şahit olur. Gecekondulardan yükselen mırıltı da bu yüzden bu dönüşümü en âlâ anlatan telaffuz biçimine dönüşür.
Notlar
- Latife Tekin, Berci Kristin Çöp Masalları, (İstanbul: Can Yayınları, 2021), 12.
- A.g.e., 14.
- A.g.e., 18.
- A.g.e., 23.
- A.g.e., 26.
- A.g.e., 41.