Joyoti Chowdhury*
“Sınıf, akademideki en radikal imkân alanı olmayı sürdürüyor.”
1994’te yayımlanan ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek: Özgürlük Pratiği Olarak Eğitim’, bell hooks’un eğitim hakkında yazdığı birinci büyük çalışma. şahsi bir üslupla, sınıf ortamını belirleyen pedagojik anlayışı eleştirel biçimde betimliyor ve bize ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te öğrenmenin nasıl bir şey olduğunun yanı sıra öğretmede direncin, tecrübenin ve esrimenin (ekstazinin) ehemmiyetine dikkat çekiyor.
Okul, farklılıkları yok etmek için çeşitli kurumsal prosedürler uygulayarak “ideal” eğitim ortamı yaratmaya çalışır, öğrencilerin zihnini ve vücudunu daima disipline ederek yahut gözlemleyerek bu durumu mümkün hale getirir (Kjaran 2014). 2018’deki bir olayı anımsıyorum, Kolkata’daki Kamala Kız Okulu’nda, on kız öğrenci eşcinsel işler karıştırmakla suçlandı, “suçlarını” okulun vekil müdürünce ellerine tutuşturulan yazılı belgeyi zorla imzalayarak kabul ettiler.
bell hooks, ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te, çeşitli olasılıkları devreye sokmak ve sınıf ortamında “birbirinin sesini duymak, birbirinin varlığını tanımakla” derinden ilgilenen yeni bir öğrenme topluluğu oluşturmak emeliyle pedagojik biçimlerin feminist açıdan bir daha değerlendirilmesinin değerinden bahsediyor.
ELEŞTİREL PEDAGOJİ: DEVRİMCİ BİR DİRENİŞ PEDAGOJİSİ
“Ev, bir oburunun gözünden kim yahut ne olman gerektiğini söyleyen, o imaja uymanı bekleyen bir yerdi. Okulsa o kişiyi unuttuğun, fikir yoluyla kendini bir daha icat ettiğin yer…”
‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te bell hooks, ırk entegrasyonuyla öğrenmenin ve okula devam etmenin uğradığı değişiklikleri ele alır. İlköğretim boyunca yeni fikirleri ve kendini keşfetmenin verdiği “saf sevinç” vakit içinde ırkçı klişelerce güçlendirilen problemli bir sınıf gerçeğine dönüşür. Ekseriyetle “coşkunun” ve “zevkin” sınıf alanındaki rolü reddedilir, “bankacı eğitim modeli” gereği bu çeşit tecrübelerin öğrenme sürecini baltaladığı düşünülür. Ayrıyeten hooks, öğrenmedeki “seri üretim bandı” anlayışının öğrencileri geliştirmek yerine kısıtlamayı amaçladığını tabir eder.
bell hooks, kitabında eleştirel pedagojiye başlamak için (‘Ezilenlerin Pedagojisi’ kitabının muharriri Brezilyalı düşünür) Paulo Friere’nin çalışmalarını örnek gösteredursun, benim eleştirel pedagojiyle resmi tanışmam hooks okurken gerçekleşti. Burjuva eğitim sisteminin kamu ve özel ikilemini nasıl teşvik ettiğine çoğunlukla şahit olunur. Aslında akademisyen olmanın getirdiği alışkanlıklar ve hayat pratikleri içinde ayrım yapmak gerekir.
Sonları Aşmayı Öğretmek: Özgürlük Pratiği Olarak Eğitim, Tercüman: İstek Hareket, 192 syf., NotaBene Yayınları, 2021.
#metoo hareketinin yükselmesiyle, önyargıları yok sayan ve ayakta kalanların tecrübelerini görmezden gelen bölümlendirmenin nasıl ele alınacağı sorusu merkezi değer kazandı. Bu niçinle hooks, ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te ilerici pedagojik pratiğe duyulan muhtaçlığı lisana getiriyor. Öğrenme ve öğretme alternatif stratejilerin keşfini kapsamalı, öğretmenler ve öğrenciler “kendini gerçekleştirme” muhtaçlığı duymalı. Bu yüzden öğretmen/profesör “zihin ve vücut ayrılığı fikrini” desteklemek yerine sınıftakilere “ayrıcalık tanımak” gerektiğini kabul etmeli. Angaje pedagoji pratiği, bireyin sınıftaki günlük tartışmalara öykülerini ve tecrübelerini taşımasıyla çeşitli konumsallıkların sorgulanmasının altını çizer: Önyargıları sorgulama yahut onlara direnme kapasitesini ve yeteneğini geliştirir ve yalnızca birey olarak değil, bununla birlikte öğrenci ve öğretmen topluluğu olarak da bütünlüklü, kapsayıcı bir güçlendirme için daha büyük riskler alınmış olur.
FRIERE’NİN YAPITI VE HOOKS ÜSTÜNDEKİ TESİRİ
Freire’nin şu cümlesi benim için devrimci bir mantra hâline gelmiştir: “Özne olmak istiyorsak uğraşa obje olarak giremeyiz.”
‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’ kitabının “Paulo Friere” başlıklı dördüncü kısmı, Gloria Watkins (kendi benliği) ile bell hooks (yazar sesi) içinde süren eğlenceli bir diyalogdan oluşur. Kısımda, eleştirel düşünmeye baş yoran hooks’u Freire’nin özgürleştirici çalışmalarının nasıl etkilediği girift biçimde ele alınır. Friere’nin düşünme ve şuur yükseltme üstünde derin tesir sağlayan çalışmalarıyla nasıl derinden özdeşleştiğini anlatır. Friere’nin okuryazarlıkla yakından ilgilenmesi, eğitim sistemine her insanın dâhil edildiği özgürleştirici paradigmalara karşı direnildiğini keşfetmesine yardımcı olur.
Irkçılık tersi feminist müellif hooks, ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te Friere’nin özgürlük telaffuzundaki “fallosentrik” yapıyı kabul eder. Buna karşın Freire’nin öznenin pozisyonunu tanımaya ait tespitlerinin eleştirel pedagoji modelini anlamak için kıymetli ve elzem olduğunu vurgular. hooks, başvurduğu feminist niyetin, çalışmalarındaki şuuru temsil eden Freire’yi tümüyle reddetmektense, yapan biçimde eleştirme kapasitesini geliştirmek için kıymetlendirilmesi gerektiğini muharrir. Şöyle der: “…eleştirel sorgulamayı topyekûn reddetmekten ayırmalıyız.”
Freire’in okuryazarlık anlayışı sıklıkla sınıf ortamında şahit olunan hakimiyet siyasetini sorgular. Bu da hooks’un ırka ve cinsiyete dayalı gerçeklerin sınıf ortamına ait tartışmalarda nasıl görünmez kılındığını anlamasına yardım eder. Paulo ile şahsi alakasını tanım etmek için şu biçimde müellif: “Kendi adıma buluşmamız inanılmazdı, bu sayede ömür uzunluğu Paulo’nun sadık bir öğrencisi ve yoldaşı oldum.” Freire’nin teorik seviyede sunduğu pratiğini nasıl somutlaştırdığına tanıklık eder. Bu niçinle ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te manalı biçimde “praksisten” bahseder. Toplumun sahiden dönüşmesi için “harekete” geçmenin ve “refleks” göstermenin ve eleştirel pedagojiyi yaşama geçirmek için hudutları aşmanın kıymetini vurgular.
SINIFTA FEMİNİZM
“Kendinize eleştirel açıdan bakmayı öğrendiğinizde, her şeye yeni gözlerle görürsünüz.”
bell hooks, ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te, sınıftaki feminist niyetin şahsen sınıf ortamını, kişisel muhalefeti temsil eden, hem de kişilerarası bağlantıların kurulmasını sağlayan bir diyalog alanına dönüştürerek geliştirebileceğini keşfeder. Feminist harekete ırk sorununun dâhil edilmesini hegemonik tavırlarına karşı tehdit üzere goren beyaz feministlerin bilgi akışını düzenleme eforuna hayli değinir. Siyah bayanların karşılaştığı spesifik gerçeklikler ve problemler uzun vakittir feminist öğretinin gövdesinde asla yer bulmaz. Ayrıyeten siyah bayanların feminist öğretiye bağlanmasını ve öğretiye katkı sunmasını engelleyen bir hayli faktörün nasıl doğduğunu da açıklar. Feminist siyasete bağlılığın birçok vakit kuşkuyla anılması işlenmiş bir cürümden fazlasıdır. Şahısların kendini feminist olarak tanımlarken yaşadığı yabancılaşmış duygusu, genç bayanlar içinde feminizme karşı aralıklı bir tavra niye olur. hooks, bakış açımızı eleştirel biçimde incelemenin ve şuurumuzu dönüştürmenin “feminist siyasallaşmanın birinci adımı” olmasının üstüne kıymetli ölçüde masraf. ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te beyaz bayanların siyah bayanlara yardımseverce ya da zalimce güç uyguladığını ayrıntılı biçimde ele alır.
Yüzleşme eksikliği ve diyaloga girme isteği, kolektif feminist hareketin öne çıkması için beyaz ve siyah bayanların dayanışması için yolda durur. Sınıflarda feminist niyetin tanıtılması yalnızca mevcut hegemonyayı ortadan kaldırmakla yetinmez, hem de kişinin önyargılarını sorgulamasını savunur.
SONUÇ
“Özgürlük için eğitimin ardından, pedagojik süreçle ilgili düşünme biçimine meydan okumalı ve onu değiştirmeliyiz.”
bell hooks, sınıf ortamını eleştirel sorgulama ve karşılıklı diyalogla nitelendirilen bir alan olarak bir daha tasavvur eder. Profesyonel bir akademisyen (öğretmen/profesör) olan kişinin kendi pedagojik hallerini eleştirmesi, oburlarının, bilhassa de öğrencilerin tenkitlerini kabul etmesi gerekir. Kişi, sınıftaki konumuna eşlik eden ayrıcalıklı olma halini kavramalı, buna karşı hassas olmalı. Zihin/beden bölünmesi kişinin sınıftaki ayrıcalıklı pozisyonuna bakar, hegemonik mefkureleri ve kıymetleri pekiştirir. Bu niçinle hooks, ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te pedagojik pratiğimizi bir daha düşünmenin ve kendimizle birlikte sınıfa taşıdığımız bilindik önyargıları yıkmanın vaktinin geldiğini belirtir. Müfredata sıradan görünen radikal mevzular ekleme teşebbüsü birinci adım sayılır, fakat özgürleştirici pedagojiyi hayata geçirmek için kâfi değildir. “Özgürlük pratiği olarak eğitim yalnızca özgürleştirici bilgiyle değil, sınıfı özgürleştiren pratikle ilgili” diye muharrir hooks.
Çoklukla sınıfın etkin vaizler (öğretmenler/profesörler) ve pasif dinleyiciler (öğrenciler) halinde ikiye ayrıldığı düşünülür. Özgürleştirici pedagojiyi eleştirmek için sınıf öğretmenleriyle öğrencilerin birlikte çalıştığı bir alanı tahayyül etmek güç. Bir öğretmen sadece öğrencilerin görüşlerini lisana getirdiği, bununla birlikte oburlarının niyetlerini hürmetle dinlediği bir ortam yaratmaktan sorumlu değil. ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te hooks şu biçimde der: “Özgürlük pratiği olarak eğitimin yarattığı fark bu. Kelamın özü, var iseyım sınıftaki her insanın sorumluluğunu bilerek hareket etmesi olmalı.” Tam da bu yüzden sınıf öğrencilerle öğretmenleri eşzamanlı yetkilendiren, bir arada bir öğrenme topluluğu oluşturan kıymetli bir alandır. Özgürlükle eleştirel halde ilgilenen, sorgulayan ve uygulayan eğitimi bir daha tahayyül etmeye ait kâfi bir taahhüt bu kitap.
*Yazının yepyenisi Feminism In Indıa sitesinde yayımlanmıştır. (Çeviren: İstek Eylem)
“Sınıf, akademideki en radikal imkân alanı olmayı sürdürüyor.”
1994’te yayımlanan ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek: Özgürlük Pratiği Olarak Eğitim’, bell hooks’un eğitim hakkında yazdığı birinci büyük çalışma. şahsi bir üslupla, sınıf ortamını belirleyen pedagojik anlayışı eleştirel biçimde betimliyor ve bize ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te öğrenmenin nasıl bir şey olduğunun yanı sıra öğretmede direncin, tecrübenin ve esrimenin (ekstazinin) ehemmiyetine dikkat çekiyor.
Okul, farklılıkları yok etmek için çeşitli kurumsal prosedürler uygulayarak “ideal” eğitim ortamı yaratmaya çalışır, öğrencilerin zihnini ve vücudunu daima disipline ederek yahut gözlemleyerek bu durumu mümkün hale getirir (Kjaran 2014). 2018’deki bir olayı anımsıyorum, Kolkata’daki Kamala Kız Okulu’nda, on kız öğrenci eşcinsel işler karıştırmakla suçlandı, “suçlarını” okulun vekil müdürünce ellerine tutuşturulan yazılı belgeyi zorla imzalayarak kabul ettiler.
bell hooks, ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te, çeşitli olasılıkları devreye sokmak ve sınıf ortamında “birbirinin sesini duymak, birbirinin varlığını tanımakla” derinden ilgilenen yeni bir öğrenme topluluğu oluşturmak emeliyle pedagojik biçimlerin feminist açıdan bir daha değerlendirilmesinin değerinden bahsediyor.
ELEŞTİREL PEDAGOJİ: DEVRİMCİ BİR DİRENİŞ PEDAGOJİSİ
“Ev, bir oburunun gözünden kim yahut ne olman gerektiğini söyleyen, o imaja uymanı bekleyen bir yerdi. Okulsa o kişiyi unuttuğun, fikir yoluyla kendini bir daha icat ettiğin yer…”
‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te bell hooks, ırk entegrasyonuyla öğrenmenin ve okula devam etmenin uğradığı değişiklikleri ele alır. İlköğretim boyunca yeni fikirleri ve kendini keşfetmenin verdiği “saf sevinç” vakit içinde ırkçı klişelerce güçlendirilen problemli bir sınıf gerçeğine dönüşür. Ekseriyetle “coşkunun” ve “zevkin” sınıf alanındaki rolü reddedilir, “bankacı eğitim modeli” gereği bu çeşit tecrübelerin öğrenme sürecini baltaladığı düşünülür. Ayrıyeten hooks, öğrenmedeki “seri üretim bandı” anlayışının öğrencileri geliştirmek yerine kısıtlamayı amaçladığını tabir eder.
bell hooks, kitabında eleştirel pedagojiye başlamak için (‘Ezilenlerin Pedagojisi’ kitabının muharriri Brezilyalı düşünür) Paulo Friere’nin çalışmalarını örnek gösteredursun, benim eleştirel pedagojiyle resmi tanışmam hooks okurken gerçekleşti. Burjuva eğitim sisteminin kamu ve özel ikilemini nasıl teşvik ettiğine çoğunlukla şahit olunur. Aslında akademisyen olmanın getirdiği alışkanlıklar ve hayat pratikleri içinde ayrım yapmak gerekir.
Sonları Aşmayı Öğretmek: Özgürlük Pratiği Olarak Eğitim, Tercüman: İstek Hareket, 192 syf., NotaBene Yayınları, 2021.
#metoo hareketinin yükselmesiyle, önyargıları yok sayan ve ayakta kalanların tecrübelerini görmezden gelen bölümlendirmenin nasıl ele alınacağı sorusu merkezi değer kazandı. Bu niçinle hooks, ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te ilerici pedagojik pratiğe duyulan muhtaçlığı lisana getiriyor. Öğrenme ve öğretme alternatif stratejilerin keşfini kapsamalı, öğretmenler ve öğrenciler “kendini gerçekleştirme” muhtaçlığı duymalı. Bu yüzden öğretmen/profesör “zihin ve vücut ayrılığı fikrini” desteklemek yerine sınıftakilere “ayrıcalık tanımak” gerektiğini kabul etmeli. Angaje pedagoji pratiği, bireyin sınıftaki günlük tartışmalara öykülerini ve tecrübelerini taşımasıyla çeşitli konumsallıkların sorgulanmasının altını çizer: Önyargıları sorgulama yahut onlara direnme kapasitesini ve yeteneğini geliştirir ve yalnızca birey olarak değil, bununla birlikte öğrenci ve öğretmen topluluğu olarak da bütünlüklü, kapsayıcı bir güçlendirme için daha büyük riskler alınmış olur.
FRIERE’NİN YAPITI VE HOOKS ÜSTÜNDEKİ TESİRİ
Freire’nin şu cümlesi benim için devrimci bir mantra hâline gelmiştir: “Özne olmak istiyorsak uğraşa obje olarak giremeyiz.”
‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’ kitabının “Paulo Friere” başlıklı dördüncü kısmı, Gloria Watkins (kendi benliği) ile bell hooks (yazar sesi) içinde süren eğlenceli bir diyalogdan oluşur. Kısımda, eleştirel düşünmeye baş yoran hooks’u Freire’nin özgürleştirici çalışmalarının nasıl etkilediği girift biçimde ele alınır. Friere’nin düşünme ve şuur yükseltme üstünde derin tesir sağlayan çalışmalarıyla nasıl derinden özdeşleştiğini anlatır. Friere’nin okuryazarlıkla yakından ilgilenmesi, eğitim sistemine her insanın dâhil edildiği özgürleştirici paradigmalara karşı direnildiğini keşfetmesine yardımcı olur.
Irkçılık tersi feminist müellif hooks, ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te Friere’nin özgürlük telaffuzundaki “fallosentrik” yapıyı kabul eder. Buna karşın Freire’nin öznenin pozisyonunu tanımaya ait tespitlerinin eleştirel pedagoji modelini anlamak için kıymetli ve elzem olduğunu vurgular. hooks, başvurduğu feminist niyetin, çalışmalarındaki şuuru temsil eden Freire’yi tümüyle reddetmektense, yapan biçimde eleştirme kapasitesini geliştirmek için kıymetlendirilmesi gerektiğini muharrir. Şöyle der: “…eleştirel sorgulamayı topyekûn reddetmekten ayırmalıyız.”
Freire’in okuryazarlık anlayışı sıklıkla sınıf ortamında şahit olunan hakimiyet siyasetini sorgular. Bu da hooks’un ırka ve cinsiyete dayalı gerçeklerin sınıf ortamına ait tartışmalarda nasıl görünmez kılındığını anlamasına yardım eder. Paulo ile şahsi alakasını tanım etmek için şu biçimde müellif: “Kendi adıma buluşmamız inanılmazdı, bu sayede ömür uzunluğu Paulo’nun sadık bir öğrencisi ve yoldaşı oldum.” Freire’nin teorik seviyede sunduğu pratiğini nasıl somutlaştırdığına tanıklık eder. Bu niçinle ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te manalı biçimde “praksisten” bahseder. Toplumun sahiden dönüşmesi için “harekete” geçmenin ve “refleks” göstermenin ve eleştirel pedagojiyi yaşama geçirmek için hudutları aşmanın kıymetini vurgular.
SINIFTA FEMİNİZM
“Kendinize eleştirel açıdan bakmayı öğrendiğinizde, her şeye yeni gözlerle görürsünüz.”
bell hooks, ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te, sınıftaki feminist niyetin şahsen sınıf ortamını, kişisel muhalefeti temsil eden, hem de kişilerarası bağlantıların kurulmasını sağlayan bir diyalog alanına dönüştürerek geliştirebileceğini keşfeder. Feminist harekete ırk sorununun dâhil edilmesini hegemonik tavırlarına karşı tehdit üzere goren beyaz feministlerin bilgi akışını düzenleme eforuna hayli değinir. Siyah bayanların karşılaştığı spesifik gerçeklikler ve problemler uzun vakittir feminist öğretinin gövdesinde asla yer bulmaz. Ayrıyeten siyah bayanların feminist öğretiye bağlanmasını ve öğretiye katkı sunmasını engelleyen bir hayli faktörün nasıl doğduğunu da açıklar. Feminist siyasete bağlılığın birçok vakit kuşkuyla anılması işlenmiş bir cürümden fazlasıdır. Şahısların kendini feminist olarak tanımlarken yaşadığı yabancılaşmış duygusu, genç bayanlar içinde feminizme karşı aralıklı bir tavra niye olur. hooks, bakış açımızı eleştirel biçimde incelemenin ve şuurumuzu dönüştürmenin “feminist siyasallaşmanın birinci adımı” olmasının üstüne kıymetli ölçüde masraf. ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te beyaz bayanların siyah bayanlara yardımseverce ya da zalimce güç uyguladığını ayrıntılı biçimde ele alır.
Yüzleşme eksikliği ve diyaloga girme isteği, kolektif feminist hareketin öne çıkması için beyaz ve siyah bayanların dayanışması için yolda durur. Sınıflarda feminist niyetin tanıtılması yalnızca mevcut hegemonyayı ortadan kaldırmakla yetinmez, hem de kişinin önyargılarını sorgulamasını savunur.
SONUÇ
“Özgürlük için eğitimin ardından, pedagojik süreçle ilgili düşünme biçimine meydan okumalı ve onu değiştirmeliyiz.”
bell hooks, sınıf ortamını eleştirel sorgulama ve karşılıklı diyalogla nitelendirilen bir alan olarak bir daha tasavvur eder. Profesyonel bir akademisyen (öğretmen/profesör) olan kişinin kendi pedagojik hallerini eleştirmesi, oburlarının, bilhassa de öğrencilerin tenkitlerini kabul etmesi gerekir. Kişi, sınıftaki konumuna eşlik eden ayrıcalıklı olma halini kavramalı, buna karşı hassas olmalı. Zihin/beden bölünmesi kişinin sınıftaki ayrıcalıklı pozisyonuna bakar, hegemonik mefkureleri ve kıymetleri pekiştirir. Bu niçinle hooks, ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te pedagojik pratiğimizi bir daha düşünmenin ve kendimizle birlikte sınıfa taşıdığımız bilindik önyargıları yıkmanın vaktinin geldiğini belirtir. Müfredata sıradan görünen radikal mevzular ekleme teşebbüsü birinci adım sayılır, fakat özgürleştirici pedagojiyi hayata geçirmek için kâfi değildir. “Özgürlük pratiği olarak eğitim yalnızca özgürleştirici bilgiyle değil, sınıfı özgürleştiren pratikle ilgili” diye muharrir hooks.
Çoklukla sınıfın etkin vaizler (öğretmenler/profesörler) ve pasif dinleyiciler (öğrenciler) halinde ikiye ayrıldığı düşünülür. Özgürleştirici pedagojiyi eleştirmek için sınıf öğretmenleriyle öğrencilerin birlikte çalıştığı bir alanı tahayyül etmek güç. Bir öğretmen sadece öğrencilerin görüşlerini lisana getirdiği, bununla birlikte oburlarının niyetlerini hürmetle dinlediği bir ortam yaratmaktan sorumlu değil. ‘Sınırları Aşmayı Öğretmek’te hooks şu biçimde der: “Özgürlük pratiği olarak eğitimin yarattığı fark bu. Kelamın özü, var iseyım sınıftaki her insanın sorumluluğunu bilerek hareket etmesi olmalı.” Tam da bu yüzden sınıf öğrencilerle öğretmenleri eşzamanlı yetkilendiren, bir arada bir öğrenme topluluğu oluşturan kıymetli bir alandır. Özgürlükle eleştirel halde ilgilenen, sorgulayan ve uygulayan eğitimi bir daha tahayyül etmeye ait kâfi bir taahhüt bu kitap.
*Yazının yepyenisi Feminism In Indıa sitesinde yayımlanmıştır. (Çeviren: İstek Eylem)