Gizem Bilkay
Fransız edebiyatının ‘en Amerikalı’ muharriri olarak bilinen Philippe Djian’ın Yansımalar isimli kitabı, Hakan Tansel çevirisi ile Detay Yayınları’ndan yayımlandı. Yirmiyi aşkın kitabı olan müellifin ismi özgün ismiyle 37°2 Le Matin, bilinen haliyle ‘Betty Blue’ kitabı ile duyulmuştur. hem de sinemaya da uyarlanan bu roman 16 lisana çevrildi; hem basılı tıpkı vakitte beyazperdedeki haliyle geniş kitlelere ulaştı ve muharrire ün kazandırdı.
Djian, bütün kitaplarında göze çarpan akıcı üslubunu, ‘Yansımalar’da da bir daha maceracı bir öykü ve çarpıcı karakterler ile birleştirerek okurlarını alışık oldukları o asi güç ve dinamizm hissinden yoksun bırakmıyor.
EDEBİ ÇERÇEVENİN DIŞINDA
Philippe Djian, 1949 yılında Paris’te doğdu. Muharrir, Vincennes’te edebiyat okuduktan daha sonra kısa bir süre gazetecilik eğitimi de aldı. Erken yaşta çalışmaya başlayan müellif birfazlaca farklı iş kolunda çalıştı lakin bunların içerisinde hayatını değiştiren dünyaca ünlü yayınevi Gallimard’ın deposunda çalışmak oldu.
Bunun haricinde liman personelliği yaptı; demiryollarında, otoyol gişelerinde çalıştı. Takma isimle mecmualara makaleler yazdı. Müelliflik serüveni boyunca yazdıkları yer yer fazla erotik bulundu ve sıklıkla müstehcenlikle suçlandı. Müellifin birinci kitabı, Gallimard tarafınca yayın heyetinin ‘’kendisini kasıtlı bir halde edebiyatın dışına yerleştirdiği’’ notuyla edebi bir eser sayılmayarak reddedildi, lakin daha sonrasında diğer yayınevleri tarafınca yayımlandı. Erken devir kitaplarında onu reddeden Gallimard, ilerleyen senelerda müellifi rekor bir fiyatla transfer etmiş ve günümüzde bütün yapıtlarının tek yayıncısı olmuştur. Djian, en çarpıcı kitaplarından biri olan ‘Vay…’ romanıyla 2012’de Prix Interallié mükafatını kazandı.
‘YAZMAKTAN DİĞER İŞİM OLMADI – NE KEYİFLİ BANA!’
Philippe Djian, Charles Bukowski, Jack Kerouac, ve Henry Miller üzere yeraltı ve Beat jenerasyonu temsilcilerinden etkilendiğini sıkça belirtir. Etkilendiği müelliflere bakılırsa karakter yapılarını daha derinlikli kurgulayan, anlatımda tempoyu hiç düşürmeyen ve şaşırtma ögesini sıkça kullanan Djian bu istikametiyle benzerlerinden ayrışır.
Kerouac’tan aldığı ilhamla Djian, 20’li yaşlarının birçoklarını yollarda geçirdi. “Okumayı severdim lakin muharrir olmak mı, hayır; benim neslim için cazibeli gelen müzik ve sinemalardı. Aslında diğer meslekler peşinde koşmadım, yalnızca dünyayı ve ömrü keşfetmek için fazlaca seyahat ettim. Lakin 14-15 yaşımdayken Gallimard’da bir yaz işim vardı, oradaki yaşlı bir adam benimle ilgilendi ve arkadaş olduk. ‘niçin yazmayı denemiyorsun?’ diyen oydu. daha sonrasında Paris’ten ayrılıp Fransa’nın güneyinde bir köye yerleştim; köyde fazla paraya gereksinimim olmadı, bu yüzden kucak dolusu yazabildim. daha sonra 1981’de birinci öykülerim yayımlandı ve bununla geçimimi sağlamaya başladım. Yazmaktan diğer bir işim olmadı – ne memnun bana!”
Yansımalar, Philippe Djian, Tercüman: Hakan Tansel, 160 syf., Detay Yayınları, 2021.
Djian, bugünlerde yazılarının yanı sıra İsviçre ve Fransa’da atölye çalışmaları yürüterek kendi topraklarında pek ilgi görmeyen bir Amerikan geleneğini sürdürüyor. Müellifin kelamlarıyla aktarmak gerekirse, “Fransa’da eleştirmenler, ‘Bu imkansız, yazmayı öğretemezsiniz’ dediler, ki bu epey saçma: John Gardner ve Raymond Carver üzere büyük Amerikalı muharrirler da bu biçimde başlamıştı. Açıkçası, ben kimseyi müellif yapmıyorum, lakin onların yazılarını düzenleyebilir, sorgulayabilir, onlara biraz vakit kazandırabilir, ilerlemelerine yardımcı olabilirim. Her meslekte, birinin size verdiğini geri vermeniz gereken bir an gelir. Amerikalı müellifler yazılarıyla bana o kadar fazlaca sevinç verdiler ki, bunu öbür bir kuşağa vermem gerektiğini hissediyorum” diyor.
Hayranı olduğu Amerikalı müellifler üzere, ilhama inanmayan ve edebiyatı “ağır emek” işi olarak nazarann Djian’a bakılırsa yazmak bir zanaatkarlık biçimidir. ‘’Roman, birbirini takip eden ardışık cümlelerle inşa edilir, sıkıntı taşları gerçek yere yerleştirmektir’’ diyen muharrir, kitaplarının yanında müzik kelamları de yazıyor ve yazım biçiminin, müzikalitenin ve sesin kıssadan daha kıymetli olduğunu da vurguluyor.
DJIAN’IN ÇİZGİDIŞI KARAKTERLERİ
İnsanın ömrüne dair her şey bütün gerçekliğiyle Djian’ın yarattığı karakterlerde kendine yer bulur. Öfke, kararsızlık, hayal kırıklıkları, aşk, cinsellik, şiddet kitaplarında bariz temalardır. Yiğit bir lisan kullanan Djian, kimi yerde sokağın lisanına ve argoya başvurmaktan da çekinmez.
Bütün romanlarında sürükleyici bir lisan kullanan müellif, ekseriyetle karakterlerini dürtüsel motivasyonlarla yönetir. Yazınında birinci tekil şahıs kullanan Djian, bu tercihle okurun karakterle kurduğu bağı kuvvetli meblağ.
Djian’ın karakterleri kesinlikle özgün, belli taraflarıyla toplumdışı ve marjinaldir. Kült yapıtı ‘Betty Blue’da, Betty bütün kitabı tek başına domine eder. Betty’nin karakteristik ve ruhsal özellikleri okuru aksi köşeye yatırır, sıra dışı aşk öyküsü okuyucuda derin izler bırakır.
Ödüllü romanı ‘Vay…’da ise, bir bayan karakterin ağzından anlatılan kıssada, Michele karakteri hem kuvvetli hem savunmasız, hem temkinli birebir vakitte dürtüsel, yani bir nevi paradoksal olarak kurgulanır. Her romanında etik bir tartışma ögesi yaratmayı başaran Djian, bu kitabında da cinsel hücuma uğrayan bir hanımın saldırgan ile kurduğu alakayı ve bunun etrafında dağılan ömrünü inceler.
Mevt, cinayet, ihanet, cinsel hücum üzere travmatik mevzuları yazılarında kendine mahsus üslubuyla ele alan müellif, karakterlerini de bu olayların ekseninde tartışmalı biçimde oluşturur. Muhakkak noktalarla okuyucu, her biri anti-kahraman olan karakterlerle öylesine özdeşleşir ki, gerçeklik ile bağların erimesi ve etik bedellerin sorgulanması içten bile değildir.
Kitaplarında kesinlikle çarpıcı finaller kurgulayan Djian, yapıtlarının sonlarına gerçek ruhsal açıdan okuyucuyu karamsarlığa sürükler ve bu istikametiyle de kesinlikle akılda kalır.
Djian’ın okuyucuları, kirli gerçekçilik akımına, şeytanlarıyla boğuşan melankolik erkeklere, tehlikeli bayanlara, uçurumun kıyısındaki karakterlere, etiyle kemiğiyle gerçek ve sarsıcı öykülere aşinadırlar. Muharririn bütün hayatı boyunca deneyim ettiği ‘beat kuşağı’ ilhamlı hayatın ve hayatı algılayış biçiminin karakterlerini de şekillendirdiğini söylersek epeyce da yanılmış olmayız.
YANSIMALAR: OKURU SARSAN BİR ANLATI
‘Yansımalar’ da işte bu kitaplardan bir tanesi. Bu kitaptaki ana karakterimiz Marc, aslında ‘kazara’ bir katil, bir hatalıdır. Lakin Djian bir daha burada da karşıt köşe yapar, karakterin suçluluğu muğlak bırakılır ve değersiz bir ayrıntı üzere görünür, müellif bizi bilerek öteki bir yere çekmektedir, Marc’ın öyküsüne odaklanırız, karakter ile bağlarımız derinleşir, onu severiz, ona sempati duyarız, kendimizi onun yerine koyarız ve yaptığı hiç bir şeyde onu yargılamayız.
Muharrir bu kitapta kendine mahsus yazım lisanını gereksiz detaylarla boğmaktan kaçınıp, heyecanın dozunu kitap boyunca yüksek tutuyor. Nefes bile almadan okunan bu anlatıyı, süratli, çalkantılı ve tuzaklarla dolu bir ırmak üzerinde rafting yapmaya benzetebiliriz. Yan karakterleri de neredeyse birebir derecede kuvvetli kurgulayan Djian, bir daha bu kitabında da çarpıcı bir son ile okuyucuyu selamlıyor.
Rastgele bir Djian yapıtından sağ çıkabilen okuyucu en nihayetinde şelalenin doruğundan aşağı yuvarlanarak sersemlemiş, sudan nefes nefese çıkarken bulur kendini; maharetli bir elden çıkma ve rahatsız edici bir kıssanın tam göbeğinde, sarsıntılı lakin hoş bir gezintiyi tamamlamıştır.
Fransız edebiyatının ‘en Amerikalı’ muharriri olarak bilinen Philippe Djian’ın Yansımalar isimli kitabı, Hakan Tansel çevirisi ile Detay Yayınları’ndan yayımlandı. Yirmiyi aşkın kitabı olan müellifin ismi özgün ismiyle 37°2 Le Matin, bilinen haliyle ‘Betty Blue’ kitabı ile duyulmuştur. hem de sinemaya da uyarlanan bu roman 16 lisana çevrildi; hem basılı tıpkı vakitte beyazperdedeki haliyle geniş kitlelere ulaştı ve muharrire ün kazandırdı.
Djian, bütün kitaplarında göze çarpan akıcı üslubunu, ‘Yansımalar’da da bir daha maceracı bir öykü ve çarpıcı karakterler ile birleştirerek okurlarını alışık oldukları o asi güç ve dinamizm hissinden yoksun bırakmıyor.
EDEBİ ÇERÇEVENİN DIŞINDA
Philippe Djian, 1949 yılında Paris’te doğdu. Muharrir, Vincennes’te edebiyat okuduktan daha sonra kısa bir süre gazetecilik eğitimi de aldı. Erken yaşta çalışmaya başlayan müellif birfazlaca farklı iş kolunda çalıştı lakin bunların içerisinde hayatını değiştiren dünyaca ünlü yayınevi Gallimard’ın deposunda çalışmak oldu.
Bunun haricinde liman personelliği yaptı; demiryollarında, otoyol gişelerinde çalıştı. Takma isimle mecmualara makaleler yazdı. Müelliflik serüveni boyunca yazdıkları yer yer fazla erotik bulundu ve sıklıkla müstehcenlikle suçlandı. Müellifin birinci kitabı, Gallimard tarafınca yayın heyetinin ‘’kendisini kasıtlı bir halde edebiyatın dışına yerleştirdiği’’ notuyla edebi bir eser sayılmayarak reddedildi, lakin daha sonrasında diğer yayınevleri tarafınca yayımlandı. Erken devir kitaplarında onu reddeden Gallimard, ilerleyen senelerda müellifi rekor bir fiyatla transfer etmiş ve günümüzde bütün yapıtlarının tek yayıncısı olmuştur. Djian, en çarpıcı kitaplarından biri olan ‘Vay…’ romanıyla 2012’de Prix Interallié mükafatını kazandı.
‘YAZMAKTAN DİĞER İŞİM OLMADI – NE KEYİFLİ BANA!’
Philippe Djian, Charles Bukowski, Jack Kerouac, ve Henry Miller üzere yeraltı ve Beat jenerasyonu temsilcilerinden etkilendiğini sıkça belirtir. Etkilendiği müelliflere bakılırsa karakter yapılarını daha derinlikli kurgulayan, anlatımda tempoyu hiç düşürmeyen ve şaşırtma ögesini sıkça kullanan Djian bu istikametiyle benzerlerinden ayrışır.
Kerouac’tan aldığı ilhamla Djian, 20’li yaşlarının birçoklarını yollarda geçirdi. “Okumayı severdim lakin muharrir olmak mı, hayır; benim neslim için cazibeli gelen müzik ve sinemalardı. Aslında diğer meslekler peşinde koşmadım, yalnızca dünyayı ve ömrü keşfetmek için fazlaca seyahat ettim. Lakin 14-15 yaşımdayken Gallimard’da bir yaz işim vardı, oradaki yaşlı bir adam benimle ilgilendi ve arkadaş olduk. ‘niçin yazmayı denemiyorsun?’ diyen oydu. daha sonrasında Paris’ten ayrılıp Fransa’nın güneyinde bir köye yerleştim; köyde fazla paraya gereksinimim olmadı, bu yüzden kucak dolusu yazabildim. daha sonra 1981’de birinci öykülerim yayımlandı ve bununla geçimimi sağlamaya başladım. Yazmaktan diğer bir işim olmadı – ne memnun bana!”
Yansımalar, Philippe Djian, Tercüman: Hakan Tansel, 160 syf., Detay Yayınları, 2021.
Djian, bugünlerde yazılarının yanı sıra İsviçre ve Fransa’da atölye çalışmaları yürüterek kendi topraklarında pek ilgi görmeyen bir Amerikan geleneğini sürdürüyor. Müellifin kelamlarıyla aktarmak gerekirse, “Fransa’da eleştirmenler, ‘Bu imkansız, yazmayı öğretemezsiniz’ dediler, ki bu epey saçma: John Gardner ve Raymond Carver üzere büyük Amerikalı muharrirler da bu biçimde başlamıştı. Açıkçası, ben kimseyi müellif yapmıyorum, lakin onların yazılarını düzenleyebilir, sorgulayabilir, onlara biraz vakit kazandırabilir, ilerlemelerine yardımcı olabilirim. Her meslekte, birinin size verdiğini geri vermeniz gereken bir an gelir. Amerikalı müellifler yazılarıyla bana o kadar fazlaca sevinç verdiler ki, bunu öbür bir kuşağa vermem gerektiğini hissediyorum” diyor.
Hayranı olduğu Amerikalı müellifler üzere, ilhama inanmayan ve edebiyatı “ağır emek” işi olarak nazarann Djian’a bakılırsa yazmak bir zanaatkarlık biçimidir. ‘’Roman, birbirini takip eden ardışık cümlelerle inşa edilir, sıkıntı taşları gerçek yere yerleştirmektir’’ diyen muharrir, kitaplarının yanında müzik kelamları de yazıyor ve yazım biçiminin, müzikalitenin ve sesin kıssadan daha kıymetli olduğunu da vurguluyor.
DJIAN’IN ÇİZGİDIŞI KARAKTERLERİ
İnsanın ömrüne dair her şey bütün gerçekliğiyle Djian’ın yarattığı karakterlerde kendine yer bulur. Öfke, kararsızlık, hayal kırıklıkları, aşk, cinsellik, şiddet kitaplarında bariz temalardır. Yiğit bir lisan kullanan Djian, kimi yerde sokağın lisanına ve argoya başvurmaktan da çekinmez.
Bütün romanlarında sürükleyici bir lisan kullanan müellif, ekseriyetle karakterlerini dürtüsel motivasyonlarla yönetir. Yazınında birinci tekil şahıs kullanan Djian, bu tercihle okurun karakterle kurduğu bağı kuvvetli meblağ.
Djian’ın karakterleri kesinlikle özgün, belli taraflarıyla toplumdışı ve marjinaldir. Kült yapıtı ‘Betty Blue’da, Betty bütün kitabı tek başına domine eder. Betty’nin karakteristik ve ruhsal özellikleri okuru aksi köşeye yatırır, sıra dışı aşk öyküsü okuyucuda derin izler bırakır.
Ödüllü romanı ‘Vay…’da ise, bir bayan karakterin ağzından anlatılan kıssada, Michele karakteri hem kuvvetli hem savunmasız, hem temkinli birebir vakitte dürtüsel, yani bir nevi paradoksal olarak kurgulanır. Her romanında etik bir tartışma ögesi yaratmayı başaran Djian, bu kitabında da cinsel hücuma uğrayan bir hanımın saldırgan ile kurduğu alakayı ve bunun etrafında dağılan ömrünü inceler.
Mevt, cinayet, ihanet, cinsel hücum üzere travmatik mevzuları yazılarında kendine mahsus üslubuyla ele alan müellif, karakterlerini de bu olayların ekseninde tartışmalı biçimde oluşturur. Muhakkak noktalarla okuyucu, her biri anti-kahraman olan karakterlerle öylesine özdeşleşir ki, gerçeklik ile bağların erimesi ve etik bedellerin sorgulanması içten bile değildir.
Kitaplarında kesinlikle çarpıcı finaller kurgulayan Djian, yapıtlarının sonlarına gerçek ruhsal açıdan okuyucuyu karamsarlığa sürükler ve bu istikametiyle de kesinlikle akılda kalır.
Djian’ın okuyucuları, kirli gerçekçilik akımına, şeytanlarıyla boğuşan melankolik erkeklere, tehlikeli bayanlara, uçurumun kıyısındaki karakterlere, etiyle kemiğiyle gerçek ve sarsıcı öykülere aşinadırlar. Muharririn bütün hayatı boyunca deneyim ettiği ‘beat kuşağı’ ilhamlı hayatın ve hayatı algılayış biçiminin karakterlerini de şekillendirdiğini söylersek epeyce da yanılmış olmayız.
YANSIMALAR: OKURU SARSAN BİR ANLATI
‘Yansımalar’ da işte bu kitaplardan bir tanesi. Bu kitaptaki ana karakterimiz Marc, aslında ‘kazara’ bir katil, bir hatalıdır. Lakin Djian bir daha burada da karşıt köşe yapar, karakterin suçluluğu muğlak bırakılır ve değersiz bir ayrıntı üzere görünür, müellif bizi bilerek öteki bir yere çekmektedir, Marc’ın öyküsüne odaklanırız, karakter ile bağlarımız derinleşir, onu severiz, ona sempati duyarız, kendimizi onun yerine koyarız ve yaptığı hiç bir şeyde onu yargılamayız.
Muharrir bu kitapta kendine mahsus yazım lisanını gereksiz detaylarla boğmaktan kaçınıp, heyecanın dozunu kitap boyunca yüksek tutuyor. Nefes bile almadan okunan bu anlatıyı, süratli, çalkantılı ve tuzaklarla dolu bir ırmak üzerinde rafting yapmaya benzetebiliriz. Yan karakterleri de neredeyse birebir derecede kuvvetli kurgulayan Djian, bir daha bu kitabında da çarpıcı bir son ile okuyucuyu selamlıyor.
Rastgele bir Djian yapıtından sağ çıkabilen okuyucu en nihayetinde şelalenin doruğundan aşağı yuvarlanarak sersemlemiş, sudan nefes nefese çıkarken bulur kendini; maharetli bir elden çıkma ve rahatsız edici bir kıssanın tam göbeğinde, sarsıntılı lakin hoş bir gezintiyi tamamlamıştır.