Onur Bütün
Büyümeye direnen çocukluk, akran zorbalığı, fotoğraf çizer üzere düşünen bir bayan, ikizinin vefatından sorumlu tutulan bir erkek çocuk, şimdinin neresi olduğunu soran bir anlatıcı, oğlunu sevemeyen bir baba… Sıralasam, anlatsam bu biçimde devam eder sarfiyat. “Anlatsam” diyorum zira okuduğum kitabı anlatmak, anlatırken öykülere katılmak ve tamamıyla zaman/mekân gelgitlerini yazmak o denli kolay değil… Tahminen anlatırsam yazmam da kolaylaşır.
Geyikli Dağ için çocuk romanı, ergenlik romanı ve yetişkinler için bir roman demek mümkün, hepsini içeriyor. Ancak birinci cümleme başlarken de söylemiş oldum ya güya büyüyemiyor çocuklar, Zehra daima çocuk üzereyken bilgeliğin ortasından geçiyor. Hem masalı anlatıyor üzere hem masaldan roman yapıyor lakin bir daha de anlatıcı Zehra değil… Bana kalırsa metne dikkat kesilecek herkes Zehra’nın etrafında toparlanan öteki karakterleri açıkça nazaranbilecek. Kastım şu; güya Zehra’nın doğurduğu çocuklar üzere kitabın başka kahramanları…
Bir mahalle, mahallede eski bir mahalle, bir mahzen, bir tekne… Yer yaratımı masalsı bir anlatımla, “oyuncaklı ses” üzere metaforlarla birleşince gerçekten kendinizi bir İskandinav ülkesinin ormanında ya da yunuslarla yüzen Zehra’nın yüzgeçlerinde hissediyorsunuz. Müellif vakte ve yere takıntılı… Takıntısının gerisinde önemli bir felsefi düşünüş biçimi var. Görmek, bakmak ve bilmek üzerine geliştirilmiş onlarca pasaj var metinde… Zehra’nın tefekkür ettiği bir epeyce olay, olgu, mahalledeki çocuklar ve büyükler tarafınca görüleni, bilineni sorgulamanın değerli bir prosedürü olarak karşımıza çıkıyor. Zehra’nın kuklası Refika ile sohbetlerinden birini buraya alayım:
“Bence de orası kesin… Biri bile Zühre Yıldızı’nı görmedi, güneşi hâlâ batıyor çıkıyor sanıyorlar, ayın yamuk aynasında saçlarını taramadı hiç biri. Lakin tek bir işaretle Zühre Yıldızı’nı görürler, güneşi kavrar, ayı pergelle kusursuz bir daire olarak çizerler. Kendimi bildim bileli penceremin önünden geçip duruyorlar. En az Yavuz kadar korkak, aptal, gaddar olduklarını görüyorum.
Ben de vakit zaman kendim için o denli düşünüyorum dedi Refika. Ne garip. Başını eğdi, iki yana salladı, varlığı diğerinin varlığına bağlı olunca herkes biraz korkak, aptal ve de canım ciğerim, herkes biraz gaddar oluyor. Herkes bir işaretle görüyor Zühre Yıldızı’nı, herkes güneşi batıyor çıkıyor sanıyor, herkes ayı kusursuz yuvarlak olarak görüyor.” (1)
Zehra; varlığı, objeyi, yeri, kanıyı hayatının merkezine alan, meczupluğu çok şuurlu yaşayan bir karakter olarak kurgulanmış. Romanda önde duran tartışmalardan biri deliliğin ve en genel manada hayatın, uygarlığın eleştirisi üzerine gelişiyor. Deliyi aklı başında olan beşerden ayıran sonların, çeperlerin ve insanı olağanlığa (düzene, dengeye) kapatmanın ve asıl perişanlığın delilikte mi akıllıkta mı yaşadığını düşünmeye iten, öngörülmez yollara çıkmaya niyetlenen bir ana kahraman ve onun etrafında iğne oyası üzere işlenmiş, baba, anne, çocuk, arkadaşlar, komşular daima bir ağızdan esrik ve delimsirek bir öyküde oynuyorlar. Bu sayede meczupluk tek başına çekilen bir kaygı olmaktan çıkıyor.
Geyikli Dağ’ın müellifi Cüneyt Uzunlar oyunculuk ve kolektif üretim üzerine düşünen, eyleyen bir zihin çalışanı. Daha evvel yayımlanan kitapları ve bloğundaki çevrimiçi metinlerine bakmak isteyenler olabilir. (2) Ben birinci sefer Katiller Komitası isimli metniyle müellifi tanımıştım. çabucak sonrasında Oyunculuk Atlası isimli metnini bloğundan okudum. Sokak Davası (2006), Karınca Kapanı (2012) ve Merdâne (2021) Uzunlar’ın yazdığı oyunlar… Düşünmeyi ve eylemeyi seven ancak bilhassa “müşterekler” oluşturmaya niyetli ve meyilli bir aktör ve öğretmen Cüneyt Uzunlar. Geyikli Dağ’ın girişinde şu biçimde teşekkür ediyordu kendisine katkıda bulunanlara:
“Bu roman yazılırken, yayın sürecinin öncesinde, resen bir ‘Geyikli Dağ’ müştereği oluştu. İştirakçilerin kimi okudu, kimi yazma alanı sağladı… Sağ olsunlar, var olsunlar. Bu dünyada kimse yalnız başına nefes alıp vermiyor.” (3)
İNSAN OLAN VE OLMAYAN BAĞLAMINDA GEYİKLİ DAĞ
Geyikli Dağ bir roman ismi olarak daha en başından insan olmayana da kuvvetle gönderme yapan, varlıkların farklılıklarıyla birlikte ilişkisellikleri üzerine odaklanan bir metin. Çabucak her varlığın aklı, ruhu ve vücudu varmışçasına kabul eden, insan merkezci izleği, Avrupa ideolojisinin akılla donatılmış insan inşasını reddeden ve edebiyatta insan daha sonrası gündemin anahtar ögelerinden en temel olanını sav eden (Bu işte hepimiz birlikteiz) (4) kıymetli bir metin. Zehra’nın düşleri, geyikleri, ormanı, dağı hem bir özne olarak kendilik hallerini tıpkı vakitte metinde fark edilebilen “biz” mefhumunu anlatabilmek için kurgulanmış.
Kurgu demişken, Cüneyt Uzunlar’ın kullandığı bir yazım usulünden de kelam etmeliyim. Roman 18 kısımdan oluşuyor. 6. kısmın sonunda bir final var aslında, Musa’nın Muvaz’a dönüştüğü… Geyikli Dağ üzere hacimli metinlerde final üstüne final yapmak, okurun eşikte türbülansa kapılmadan durabilmesini sağlamak kolay iş değildir. Metinde ayrıca finaller de var fakat anlatmayayım, okura kalsın uçak piste indiğinde üzerine düşünmek…
Romanın masalsı başlayan birinci kısımlarında üstte kelam ettiğim “biz” mefhumu, kız çocuğunun bir bayana, sincabın güzel bir şehzadeye dönüşmesi üzere örneklerde cisimleşiyor. Dönüşmek ve dönüşürken düşünmek; kız çocuğu karakterlerin büyüdüklerinde nasıl birer bayan olacakları bağlamında feminist edebiyat tenkidinin ve insan daha sonrası bilginin ilgisine mahzar olacak nitelikte işlenmiş. Metinde vurulan martılar, erkeklik ve avcılık, silahları bilmek, mahalledeki erkekliğe has körlük, gülsuyuyla saçı taranan kız çocuğu, ağaçların, otların, rüzgârın, güneşin, tüm canlı ve cansızların bir resmigeçidi üzere hem de…
kimi vakit antagonistik çelişkiyle kitlenen kimi vakit diyalektiğin edebiyattaki kendiliğindenliğiyle yürüyen Geyikli Dağ, “At Maskeli Geyikler”, “Geldiler: KurtlarDomuzlarAyılarCinlerEjderler” (Soyut ve somut varlıkların ortak ismi üzere düşünülmüş ve o niçinle birleşik yazılmış bir ad), “Ben Kendimi Gülün Tabanında Buldum”, “Karadan Denize Dönüş”, “Bir Duvar Halısının İçinden Geçerek” ve “Geyiksiz Dağ” üzere kısım isimleriyle birbirinin ortasından geçen, birbirini içerip aşan özel bir ritüele sahip. Romanı okurken mum yakabilirsiniz, gece gördüğü düşünü konut halkına anlatırken “Çeşmeyi açın, su akıtın!” diyen masalcı ve bilge bayanların gösterdiği yolu takip edebilirsiniz. her insanın bir ritüeli vardır olmadı yaratılır.
Dipnotlar
1. Geyikli Dağ, Cüneyt Uzunlar, Yitik Ülke Yayınları, s. 143
2. https://siyahmecmua.wordpress.com/
3. A.g.e., s: 6
4. İnsan daha sonrası Bilgi, Rosi Braidotti, Kolektif Kitap, s: 21
Büyümeye direnen çocukluk, akran zorbalığı, fotoğraf çizer üzere düşünen bir bayan, ikizinin vefatından sorumlu tutulan bir erkek çocuk, şimdinin neresi olduğunu soran bir anlatıcı, oğlunu sevemeyen bir baba… Sıralasam, anlatsam bu biçimde devam eder sarfiyat. “Anlatsam” diyorum zira okuduğum kitabı anlatmak, anlatırken öykülere katılmak ve tamamıyla zaman/mekân gelgitlerini yazmak o denli kolay değil… Tahminen anlatırsam yazmam da kolaylaşır.
Geyikli Dağ için çocuk romanı, ergenlik romanı ve yetişkinler için bir roman demek mümkün, hepsini içeriyor. Ancak birinci cümleme başlarken de söylemiş oldum ya güya büyüyemiyor çocuklar, Zehra daima çocuk üzereyken bilgeliğin ortasından geçiyor. Hem masalı anlatıyor üzere hem masaldan roman yapıyor lakin bir daha de anlatıcı Zehra değil… Bana kalırsa metne dikkat kesilecek herkes Zehra’nın etrafında toparlanan öteki karakterleri açıkça nazaranbilecek. Kastım şu; güya Zehra’nın doğurduğu çocuklar üzere kitabın başka kahramanları…
Bir mahalle, mahallede eski bir mahalle, bir mahzen, bir tekne… Yer yaratımı masalsı bir anlatımla, “oyuncaklı ses” üzere metaforlarla birleşince gerçekten kendinizi bir İskandinav ülkesinin ormanında ya da yunuslarla yüzen Zehra’nın yüzgeçlerinde hissediyorsunuz. Müellif vakte ve yere takıntılı… Takıntısının gerisinde önemli bir felsefi düşünüş biçimi var. Görmek, bakmak ve bilmek üzerine geliştirilmiş onlarca pasaj var metinde… Zehra’nın tefekkür ettiği bir epeyce olay, olgu, mahalledeki çocuklar ve büyükler tarafınca görüleni, bilineni sorgulamanın değerli bir prosedürü olarak karşımıza çıkıyor. Zehra’nın kuklası Refika ile sohbetlerinden birini buraya alayım:
“Bence de orası kesin… Biri bile Zühre Yıldızı’nı görmedi, güneşi hâlâ batıyor çıkıyor sanıyorlar, ayın yamuk aynasında saçlarını taramadı hiç biri. Lakin tek bir işaretle Zühre Yıldızı’nı görürler, güneşi kavrar, ayı pergelle kusursuz bir daire olarak çizerler. Kendimi bildim bileli penceremin önünden geçip duruyorlar. En az Yavuz kadar korkak, aptal, gaddar olduklarını görüyorum.
Ben de vakit zaman kendim için o denli düşünüyorum dedi Refika. Ne garip. Başını eğdi, iki yana salladı, varlığı diğerinin varlığına bağlı olunca herkes biraz korkak, aptal ve de canım ciğerim, herkes biraz gaddar oluyor. Herkes bir işaretle görüyor Zühre Yıldızı’nı, herkes güneşi batıyor çıkıyor sanıyor, herkes ayı kusursuz yuvarlak olarak görüyor.” (1)
Zehra; varlığı, objeyi, yeri, kanıyı hayatının merkezine alan, meczupluğu çok şuurlu yaşayan bir karakter olarak kurgulanmış. Romanda önde duran tartışmalardan biri deliliğin ve en genel manada hayatın, uygarlığın eleştirisi üzerine gelişiyor. Deliyi aklı başında olan beşerden ayıran sonların, çeperlerin ve insanı olağanlığa (düzene, dengeye) kapatmanın ve asıl perişanlığın delilikte mi akıllıkta mı yaşadığını düşünmeye iten, öngörülmez yollara çıkmaya niyetlenen bir ana kahraman ve onun etrafında iğne oyası üzere işlenmiş, baba, anne, çocuk, arkadaşlar, komşular daima bir ağızdan esrik ve delimsirek bir öyküde oynuyorlar. Bu sayede meczupluk tek başına çekilen bir kaygı olmaktan çıkıyor.
Geyikli Dağ’ın müellifi Cüneyt Uzunlar oyunculuk ve kolektif üretim üzerine düşünen, eyleyen bir zihin çalışanı. Daha evvel yayımlanan kitapları ve bloğundaki çevrimiçi metinlerine bakmak isteyenler olabilir. (2) Ben birinci sefer Katiller Komitası isimli metniyle müellifi tanımıştım. çabucak sonrasında Oyunculuk Atlası isimli metnini bloğundan okudum. Sokak Davası (2006), Karınca Kapanı (2012) ve Merdâne (2021) Uzunlar’ın yazdığı oyunlar… Düşünmeyi ve eylemeyi seven ancak bilhassa “müşterekler” oluşturmaya niyetli ve meyilli bir aktör ve öğretmen Cüneyt Uzunlar. Geyikli Dağ’ın girişinde şu biçimde teşekkür ediyordu kendisine katkıda bulunanlara:
“Bu roman yazılırken, yayın sürecinin öncesinde, resen bir ‘Geyikli Dağ’ müştereği oluştu. İştirakçilerin kimi okudu, kimi yazma alanı sağladı… Sağ olsunlar, var olsunlar. Bu dünyada kimse yalnız başına nefes alıp vermiyor.” (3)
İNSAN OLAN VE OLMAYAN BAĞLAMINDA GEYİKLİ DAĞ
Geyikli Dağ bir roman ismi olarak daha en başından insan olmayana da kuvvetle gönderme yapan, varlıkların farklılıklarıyla birlikte ilişkisellikleri üzerine odaklanan bir metin. Çabucak her varlığın aklı, ruhu ve vücudu varmışçasına kabul eden, insan merkezci izleği, Avrupa ideolojisinin akılla donatılmış insan inşasını reddeden ve edebiyatta insan daha sonrası gündemin anahtar ögelerinden en temel olanını sav eden (Bu işte hepimiz birlikteiz) (4) kıymetli bir metin. Zehra’nın düşleri, geyikleri, ormanı, dağı hem bir özne olarak kendilik hallerini tıpkı vakitte metinde fark edilebilen “biz” mefhumunu anlatabilmek için kurgulanmış.
Kurgu demişken, Cüneyt Uzunlar’ın kullandığı bir yazım usulünden de kelam etmeliyim. Roman 18 kısımdan oluşuyor. 6. kısmın sonunda bir final var aslında, Musa’nın Muvaz’a dönüştüğü… Geyikli Dağ üzere hacimli metinlerde final üstüne final yapmak, okurun eşikte türbülansa kapılmadan durabilmesini sağlamak kolay iş değildir. Metinde ayrıca finaller de var fakat anlatmayayım, okura kalsın uçak piste indiğinde üzerine düşünmek…
Romanın masalsı başlayan birinci kısımlarında üstte kelam ettiğim “biz” mefhumu, kız çocuğunun bir bayana, sincabın güzel bir şehzadeye dönüşmesi üzere örneklerde cisimleşiyor. Dönüşmek ve dönüşürken düşünmek; kız çocuğu karakterlerin büyüdüklerinde nasıl birer bayan olacakları bağlamında feminist edebiyat tenkidinin ve insan daha sonrası bilginin ilgisine mahzar olacak nitelikte işlenmiş. Metinde vurulan martılar, erkeklik ve avcılık, silahları bilmek, mahalledeki erkekliğe has körlük, gülsuyuyla saçı taranan kız çocuğu, ağaçların, otların, rüzgârın, güneşin, tüm canlı ve cansızların bir resmigeçidi üzere hem de…
kimi vakit antagonistik çelişkiyle kitlenen kimi vakit diyalektiğin edebiyattaki kendiliğindenliğiyle yürüyen Geyikli Dağ, “At Maskeli Geyikler”, “Geldiler: KurtlarDomuzlarAyılarCinlerEjderler” (Soyut ve somut varlıkların ortak ismi üzere düşünülmüş ve o niçinle birleşik yazılmış bir ad), “Ben Kendimi Gülün Tabanında Buldum”, “Karadan Denize Dönüş”, “Bir Duvar Halısının İçinden Geçerek” ve “Geyiksiz Dağ” üzere kısım isimleriyle birbirinin ortasından geçen, birbirini içerip aşan özel bir ritüele sahip. Romanı okurken mum yakabilirsiniz, gece gördüğü düşünü konut halkına anlatırken “Çeşmeyi açın, su akıtın!” diyen masalcı ve bilge bayanların gösterdiği yolu takip edebilirsiniz. her insanın bir ritüeli vardır olmadı yaratılır.
Dipnotlar
1. Geyikli Dağ, Cüneyt Uzunlar, Yitik Ülke Yayınları, s. 143
2. https://siyahmecmua.wordpress.com/
3. A.g.e., s: 6
4. İnsan daha sonrası Bilgi, Rosi Braidotti, Kolektif Kitap, s: 21