1882 yılında, Prag’da doğan Leo Perutz, Yahudi bir aile mensuptu. Yazarlığın yanı sıra matematikle de ilgilenen Perutz, I. Dünya Savaşı’nda Avusturya ordusunda nazaranv yaparken yaralandı ve Viyana’ya dönmek zorunda kaldı. Birinci romanı olan ‘Üçüncü Kurşun’u da bu süreçte, güzelleşme devrindeyken kaleme aldı.
1938’de Nazilerin Avusturya’yı işgalinden daha sonra yurdundan olan Perutz, bir daha Naziler tarafınca yasaklansa da yazmaya devam etti. Toplamda yazdığı on bir romanın dördü Türkçeye çevrildi. Bunlar; ‘Kıyamet Günü Ustası’, ‘Dokuzla Dokuz içinde’, ‘Şeytan Tozu’ ve ‘Leonardo’nun Yahuda’sı.
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları etiketine sahip olan, ‘Leonardo’nun Yahuda’sı’, Almanca aslından Zehra Aksu Yılmazer tarafınca çevrildi. Okuru 1498’e, büyük üstat Leonardo da Vinci’nin yanına götüren roman, hem de resme ve beşere, sevgiye ve ihanete de farklı bakışı yardımıyla öne çıkmayı başarıyor.
BİR SURETİN PEŞİNDE
“… benim aradığım rastgele bir sahtekâr ya da makus bir insan değil, hayır, ben Milano’daki en makus insanı bulmak istiyorum, Yahuda’ya yüz sınırlarını verebilmek için peşindeyim onun; gece gündüz her yerde onu arıyorum, sokaklarda, meyhanelerde, pazarlarda, hatta sizin şatonuzda büyük efendim; onu bulmadan çalışmaya devam edemem.”
Leonardo, Dominiken Santa Maria delle Grazie Manastırı’na bir fotoğraf yapmaya başlamış, lakin “Son Akşam Yemeği” ismini verdiği bu resmi bir türlü tamamlayamamıştır. Leonardo’ya kafayı takan ve onu tembellikle, hatta dolandırıcılıkla suçlayan manastır rahibi, onu bulundukları bölgenin düküne, Moro’ya şikayet etmek üzere yola çıkar.
Rahip şatoya varıp kaygısını anlatınca, Moro, Leonardo’yu da çağırtır ve olayı bir de ondan dinlemek ister. Leonardo duyduklarına inanamaz, zira bu resme o denli odaklanmıştır ki kimi vakit yemek yemeyi bile unuttuğunu söyler.
Leonardo fotoğrafın karşısına geçip saatlerce düşünerek yalnızca bakar. Bütün detayları yerli yerine oturtmak, her şeyden emin olmak ister. Bir öbür değerli mevzuysa havarilerin yüzleridir; Leonardo havarilerin yüzlerini etrafındaki insanlardan yola çıkarak, onların karakterleriyle bir havariyi ilişkilendirerek resmeder, lakin bu metot onun elini kolunu bağlar, zira İsa’ya ihanet eden havariyi, Yahuda’yı çizmekte zorlanır. Bunun için Milano’daki en makûs insanın peşine düşer. Pekala makûs nedir, ihanet nasıl bir şeydir?
İHANETİN TEMEL SEBEBİ SEVGİDİR
“Yahuda’yı seyirciye gerisini dönmüş vaziyette de tasvir edebilirim alışılmış, lakin bu benim gururuma leke sürer. Bana Yahuda’yı verin büyük efendim, bu biçimde işe nasıl dört elle sarıldığımı nazaranceksiniz.”
Ne var ki bu talep “yanlış” anlaşılmaya da açıktır. Vakti vaktinde Donato keşişleri için başladığı “Çobanların Tapınması” isimli yapıtı yarım bırakma niçini de bu “yanlış” anlaşılmadır. Leonardo’nun “Çobanların Tapınması”nda en önemsediği şey, Mesih’in doğum haberinin insanlardaki yansımasıdır ve Leonardo tasvirdeki insanlardan birinin de sağır bulunmasına karar verir. Pekala sağır bir insan nasıl duyar? Leonardo, sağır birinin bu muştuyu etrafındaki insanların yüzünde görmesini, bunun yarattığı huzursuzluğu, merakı, endişeyi, heyecanı ve belgisiz memnunluğu, bütün bu orta hisleri hakkıyla resmedebilmek için Milano sokaklarında günlerce bir sağır arar. Bu gecikmeden sıkılan keşişler, yıllar daha sonra kente dönmüş bir sürgünü cezalandırarak sağır ederler ve Leonardo’nun karşısına koyarlar. O da epeyce sonlanır ve resmi yarım bırakıp masraf.
Leonardo’nun Yahuda’sı, Leo Perutz, Mütercim: Zehra Aksu Yılmazer, İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
Yahuda’yı, yani kentin en makus insanını bulmak için bu biçimdesi bir durum yaşanmamış olsa da, daha derinlikli bir tartışmaya kapı aralanır: Yahuda, İsa’ya niye ihanet etmiştir? Onu bulmak için evvel bu soruya yanıt bulması gerekir.
Bu hususta her insanın bir fikri vardır olağan. Hatta Leonardo bile yanlış bir varsayımda bulunur. Milano’daki en makus insanın Borcetta olduğunu söyler; tefecilikle, kimseye borcunu ödememekle, hatta akşama kadar çalıştırdığı biçimde öz kızına bile bir kuru ekmeği hayli nazarann Borcetta’nın kentin en berbatı olduğunu düşünür ancak daha sonra bu fikirden vazgeçer. “Hayır, Yahuda’nın günahı cimrilik değildi” der. “… Yahuda’nın günahı kendi sevgisine ihanet edecek kadar kibirli olmasıydı.”
Yani ihanetin temel niçini sevgidir. Ne var ki kibir, epey sevgiye müsaade vermez.
YAHUDA’NIN DOĞUMU
Tüm bunlar olurken, bir tüccar olan Joachim Behaim, iki soylu atı düke satıp gerisin geri memleketine dönecekken pazarda hoşlar hoşu bir kızla karşılaşır ve görünce ona âşık olur. İşine dönmek yerine bir süre daha Milano’da kalmaya karar veren Behaim, buna niye olarak, her ne kadar evvelce kalma bir alacağı öne sürse, kendini kandırmaya çalışsa da, işin aslının bu kız olduğunu bilir ve ona ulaşmak, onunla buluşmak için her şeyi yapar. Onu o kadar fazlaca sevmektedir ki…
Leo Perutz, birbirinden bağımsızmış üzere görünen bu iki kıssayı ustalıkla birleştirmeyi başardığı üzere, sevgi-nefret; hayranlık-ihanet içinde da değerli irtibatlar kurarak yola devam eder. (Hatta eski kadim ihanet öyküsüyle kendi anlatısı içinde küçük benzerlikler kurmaktan çekinmez; Yahuda’nın gammazcılık karşısında Romalılardan aldığı bir kese dolusu altını sıkıca kavrayıp kaçar üzere uzaklaşmasının bir karşılığını Behaim’de görürüz.) Perutz, romanın Leonardo kısmında fotoğraf sanatına, ideolojisine, bilhassa de dünyaya bakışına dair değerli tespitlerde bulunurken; Behaim’in olduğu kısımda sahip olma hırsının, aşkın, paranın, gösterişin ve ihanetin izini adap metot sürer.
Biz de bu biçimdelikle Yahuda’nın doğumunu anbean takip ederiz güya. Yalnızca sevgiyi, kibri, ihaneti ve hırsı değil, bir insanı Yahuda’laştıran kademeleri da görürüz ve bu basamaklar sanıldığının tersine o kadar şeytani, o kadar kötücül ve o kadar ibretlik de değildir. Bilhassa de günümüzde. Çünkü İsa’nın Yahuda’sı ihanetin akabinde keseyi fırlatıp vicdan azabından kendini paralar ve daha fazla dayanamayıp intihar eder.
Her İsa’nın bir Yahuda’sı olsa bile her Yahuda farklı farklıdır.
1938’de Nazilerin Avusturya’yı işgalinden daha sonra yurdundan olan Perutz, bir daha Naziler tarafınca yasaklansa da yazmaya devam etti. Toplamda yazdığı on bir romanın dördü Türkçeye çevrildi. Bunlar; ‘Kıyamet Günü Ustası’, ‘Dokuzla Dokuz içinde’, ‘Şeytan Tozu’ ve ‘Leonardo’nun Yahuda’sı.
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları etiketine sahip olan, ‘Leonardo’nun Yahuda’sı’, Almanca aslından Zehra Aksu Yılmazer tarafınca çevrildi. Okuru 1498’e, büyük üstat Leonardo da Vinci’nin yanına götüren roman, hem de resme ve beşere, sevgiye ve ihanete de farklı bakışı yardımıyla öne çıkmayı başarıyor.
BİR SURETİN PEŞİNDE
“… benim aradığım rastgele bir sahtekâr ya da makus bir insan değil, hayır, ben Milano’daki en makus insanı bulmak istiyorum, Yahuda’ya yüz sınırlarını verebilmek için peşindeyim onun; gece gündüz her yerde onu arıyorum, sokaklarda, meyhanelerde, pazarlarda, hatta sizin şatonuzda büyük efendim; onu bulmadan çalışmaya devam edemem.”
Leonardo, Dominiken Santa Maria delle Grazie Manastırı’na bir fotoğraf yapmaya başlamış, lakin “Son Akşam Yemeği” ismini verdiği bu resmi bir türlü tamamlayamamıştır. Leonardo’ya kafayı takan ve onu tembellikle, hatta dolandırıcılıkla suçlayan manastır rahibi, onu bulundukları bölgenin düküne, Moro’ya şikayet etmek üzere yola çıkar.
Rahip şatoya varıp kaygısını anlatınca, Moro, Leonardo’yu da çağırtır ve olayı bir de ondan dinlemek ister. Leonardo duyduklarına inanamaz, zira bu resme o denli odaklanmıştır ki kimi vakit yemek yemeyi bile unuttuğunu söyler.
Leonardo fotoğrafın karşısına geçip saatlerce düşünerek yalnızca bakar. Bütün detayları yerli yerine oturtmak, her şeyden emin olmak ister. Bir öbür değerli mevzuysa havarilerin yüzleridir; Leonardo havarilerin yüzlerini etrafındaki insanlardan yola çıkarak, onların karakterleriyle bir havariyi ilişkilendirerek resmeder, lakin bu metot onun elini kolunu bağlar, zira İsa’ya ihanet eden havariyi, Yahuda’yı çizmekte zorlanır. Bunun için Milano’daki en makûs insanın peşine düşer. Pekala makûs nedir, ihanet nasıl bir şeydir?
İHANETİN TEMEL SEBEBİ SEVGİDİR
“Yahuda’yı seyirciye gerisini dönmüş vaziyette de tasvir edebilirim alışılmış, lakin bu benim gururuma leke sürer. Bana Yahuda’yı verin büyük efendim, bu biçimde işe nasıl dört elle sarıldığımı nazaranceksiniz.”
Ne var ki bu talep “yanlış” anlaşılmaya da açıktır. Vakti vaktinde Donato keşişleri için başladığı “Çobanların Tapınması” isimli yapıtı yarım bırakma niçini de bu “yanlış” anlaşılmadır. Leonardo’nun “Çobanların Tapınması”nda en önemsediği şey, Mesih’in doğum haberinin insanlardaki yansımasıdır ve Leonardo tasvirdeki insanlardan birinin de sağır bulunmasına karar verir. Pekala sağır bir insan nasıl duyar? Leonardo, sağır birinin bu muştuyu etrafındaki insanların yüzünde görmesini, bunun yarattığı huzursuzluğu, merakı, endişeyi, heyecanı ve belgisiz memnunluğu, bütün bu orta hisleri hakkıyla resmedebilmek için Milano sokaklarında günlerce bir sağır arar. Bu gecikmeden sıkılan keşişler, yıllar daha sonra kente dönmüş bir sürgünü cezalandırarak sağır ederler ve Leonardo’nun karşısına koyarlar. O da epeyce sonlanır ve resmi yarım bırakıp masraf.
Leonardo’nun Yahuda’sı, Leo Perutz, Mütercim: Zehra Aksu Yılmazer, İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
Yahuda’yı, yani kentin en makus insanını bulmak için bu biçimdesi bir durum yaşanmamış olsa da, daha derinlikli bir tartışmaya kapı aralanır: Yahuda, İsa’ya niye ihanet etmiştir? Onu bulmak için evvel bu soruya yanıt bulması gerekir.
Bu hususta her insanın bir fikri vardır olağan. Hatta Leonardo bile yanlış bir varsayımda bulunur. Milano’daki en makus insanın Borcetta olduğunu söyler; tefecilikle, kimseye borcunu ödememekle, hatta akşama kadar çalıştırdığı biçimde öz kızına bile bir kuru ekmeği hayli nazarann Borcetta’nın kentin en berbatı olduğunu düşünür ancak daha sonra bu fikirden vazgeçer. “Hayır, Yahuda’nın günahı cimrilik değildi” der. “… Yahuda’nın günahı kendi sevgisine ihanet edecek kadar kibirli olmasıydı.”
Yani ihanetin temel niçini sevgidir. Ne var ki kibir, epey sevgiye müsaade vermez.
YAHUDA’NIN DOĞUMU
Tüm bunlar olurken, bir tüccar olan Joachim Behaim, iki soylu atı düke satıp gerisin geri memleketine dönecekken pazarda hoşlar hoşu bir kızla karşılaşır ve görünce ona âşık olur. İşine dönmek yerine bir süre daha Milano’da kalmaya karar veren Behaim, buna niye olarak, her ne kadar evvelce kalma bir alacağı öne sürse, kendini kandırmaya çalışsa da, işin aslının bu kız olduğunu bilir ve ona ulaşmak, onunla buluşmak için her şeyi yapar. Onu o kadar fazlaca sevmektedir ki…
Leo Perutz, birbirinden bağımsızmış üzere görünen bu iki kıssayı ustalıkla birleştirmeyi başardığı üzere, sevgi-nefret; hayranlık-ihanet içinde da değerli irtibatlar kurarak yola devam eder. (Hatta eski kadim ihanet öyküsüyle kendi anlatısı içinde küçük benzerlikler kurmaktan çekinmez; Yahuda’nın gammazcılık karşısında Romalılardan aldığı bir kese dolusu altını sıkıca kavrayıp kaçar üzere uzaklaşmasının bir karşılığını Behaim’de görürüz.) Perutz, romanın Leonardo kısmında fotoğraf sanatına, ideolojisine, bilhassa de dünyaya bakışına dair değerli tespitlerde bulunurken; Behaim’in olduğu kısımda sahip olma hırsının, aşkın, paranın, gösterişin ve ihanetin izini adap metot sürer.
Biz de bu biçimdelikle Yahuda’nın doğumunu anbean takip ederiz güya. Yalnızca sevgiyi, kibri, ihaneti ve hırsı değil, bir insanı Yahuda’laştıran kademeleri da görürüz ve bu basamaklar sanıldığının tersine o kadar şeytani, o kadar kötücül ve o kadar ibretlik de değildir. Bilhassa de günümüzde. Çünkü İsa’nın Yahuda’sı ihanetin akabinde keseyi fırlatıp vicdan azabından kendini paralar ve daha fazla dayanamayıp intihar eder.
Her İsa’nın bir Yahuda’sı olsa bile her Yahuda farklı farklıdır.