Gökyüzü, sonsuz ve bir o kadar da gizemli kabul edilir. Ne vakit kentten uzaklaşıp gecenin bir vakti başımızı üst kaldırsak göğün sonsuz kudretini, yıldızların gizemli dünyasını bir daha keşfeder, hayalden hayale dalarız.
Bu durum evvelce, yüzseneler evvel de bu biçimdeydi. Hatta bu biçimdelar gökyüzü ve yıldızlar şimdiye kıyasla fazlaca daha değerli bilgiler barındıran, ortasında ilahların kol gezdiği, kutsal ruhların istirahat ettiği, gelecekten haber veren bir bulmaca bakılırsavi görüyordu. Önemli olan o bulmacaya hakkıyla bakmak ve onu layıkıyla çözüp ortasında yaşanan topluluğa yol göstermekti.
GÖKTEN GELEN KISSALAR
Golgate Üniversitesi’nde astronomi, antropoloji, Amerikan yerli çalışmaları hakkında ders veren Anthony Aveni gökyüzü ve yıldızlar üzerine yaptığı çalışmalarla da bilenen bir profesördür. Aveni’nin geçtiğimiz günlerde bir kitabı yayımlandı. Yapı Kredi Yayınları etiketine sahip olan ‘Yıldız Kıssaları – Dünya Kültürlerinde Takımyıldızlar’ isimli kitabı Fazilet Gökyaran çevirdi.
Aveni’ye bakılırsa gökyüzü, hayatın manası hakkında kıssalar anlatmak için tuval vazifesi goren bir bilinmezliktir. Kendini, ortasında yaşadığı ortamı, tüm tehlikesi ve nimetleriyle doğayı, yani dünyayı anlamaya çalışan ilkel toplumlarda gökyüzü ve yıldızlar her vakit yol gösterici olarak kabul edilir. Yeryüzünün kaosu ve bilinmezlikten açığa çıkan endişeler da lakin bu yolla, göklerden gelen işaretleri takip ederek aydınlığa kavuşabilir. Bunun en temel sebebi ise gökyüzünün ve oradaki cisimlerin ulaşılmaz ve büyük olması, ötürüsıyla ilahlarla, tanrıçalarla, totem hayvanlarıyla ve hükümdarlarla ilişkilendirilmesidir.
İşin özü de aslına bakarsanız burasıdır; ilkel toplulukların göğe ve göktekilere yükledikleri ve oradan çıkardıkları manalar birtakım öykülere, müziklere, danslara bürünerek bizlere o topluluk hakkında değerli kıymetli şeyler söylemeye başlar. Aveni’nin anlatmaya çalıştığı şey de tam olarak budur. Nasıl ki bir şaman göğe bakıp geleceğe dair birtakım kehanetlerde bulunursa, Aveni de ilkel topluluklara bakıp geçmişle ilgili birtakım yorumlarda bulunur.
Yıldız Öyküleri – Dünya Kültürlerinde Takımyıldızlar, Anthony Aveni, Mütercim: Fazilet Gökyaran, 152 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2021.
PAREİDOLİA YANILSAMASI
Aveni birinci vakit içinderda göğe rastlantısal olarak dağılmış yıldızlardan bahis açar. Yıldızların dağınık pozisyonları bir şey tabir etmezken, geçmişten bugüne üst bakan insanların yıldızlarda çeşitli figürler görmelerinin sebebi üzerine düşünür ve bizlere pareidolia’dan bahseder. Pareidolia kişinin karşılaştığı/gördüğü bir örüntüde tanıdık bir şey bulması, karmaşayı bu türlü normalleştirip manalı bir forma sokması, yani kaosu çarpıtarak algılaması durumuna verilen isimdir. Kahve telvesinde birtakım formlar görmek, domatesin ortasında Allah yazdığını sav etmek, göğe bakıp kimi yıldızları uç uca ekleyerek onlardan çeşitli figürler meydana getirmek de ruhsal olarak pareidolia’ya karşılık gelir.
Gökyüzünde görülen bütün bu figürler de elbet ki ona bakan insanların ortasında yaşadıkları coğrafik kurallara ve gereksinimlere nazaran şekillenmekte, anlatılan öyküler de bu sıralamayı takip eder.
Aveni öyküleri epeyce önemser. İlkel toplumları anlayabilmek bu öykülerin kıymetini vurgulayarak, farklı coğrafyada yaşayan topluluklardan ve tıpkı şeye yüklenen farklı manalardan bahseder. ondan sonrasında, bilimsel formasyona sahip kimi araştırmacıların tavrını eleştirmeye başlar. Soyut somut ayrımının olmadığı, hayallerin bile gerçek kabul edildiği, bin bir türlü ruhun kol gezdiği bir devri bedelsiz bakılırsanlerin rasyonaliteye saplanıp kaldıklarını belirtir. Öteki bir değişle irrasyonel olana yalnızca rasyonel sistemlerle yaklaşılamayacağını, şayet bu biçimde yapılırsa birtakım şeylerin gözden kaçırılacağını savunur. Zira ona nazaran antropoloji sonuçları doğru-yanlış, iyi-kötü halinde yorumlamakla ilgilenmez, ilgilenmemelidir.
“Yıldız kıssaları, hepimizin ortak bir istikametini ele alıyor. Ahlaki konulardan ve toplumsal kurallardan, pratik ve manevi sıkıntılardan, en acil gereksinimlerimiz ve en gerçek dışı düşlerimizden bahsetmek hedefiyle takımyıldızlar yarattık. Bu öykülerin burada bir defa daha anlatılmasının, insanlığın hudut tanımayan hayal gücüne bir övgü niteliği taşıyacağını umuyorum.”
Aveni bu fikirden yola çıkarak kaleme aldığı ‘Yıldız Öyküleri’nde ilkel toplumların yorumlamalarından yola çıkarak yıldızların insanlık tarihine olan tesirine, bu yolda çıkan öykülere ve öykülerin günümüz toplumundaki yansımalarına değinir ve çabucak hepsini çizimlerle destekleyerek anlatır.
Aveni’nin ‘Yıldız Öyküleri’nden öbür Türkçeye çevrilmiş bir kitabı daha var. ‘Zamanın Kültürel Tarihi – Takvimler, Saatler ve Kültürler’ ismini taşıyan, Sinan Coşkun’un çevirisi ve Ketebe Yayınları etiketine sahip olan bu kitabı da akılda tutmakta yarar var.
Bu durum evvelce, yüzseneler evvel de bu biçimdeydi. Hatta bu biçimdelar gökyüzü ve yıldızlar şimdiye kıyasla fazlaca daha değerli bilgiler barındıran, ortasında ilahların kol gezdiği, kutsal ruhların istirahat ettiği, gelecekten haber veren bir bulmaca bakılırsavi görüyordu. Önemli olan o bulmacaya hakkıyla bakmak ve onu layıkıyla çözüp ortasında yaşanan topluluğa yol göstermekti.
GÖKTEN GELEN KISSALAR
Golgate Üniversitesi’nde astronomi, antropoloji, Amerikan yerli çalışmaları hakkında ders veren Anthony Aveni gökyüzü ve yıldızlar üzerine yaptığı çalışmalarla da bilenen bir profesördür. Aveni’nin geçtiğimiz günlerde bir kitabı yayımlandı. Yapı Kredi Yayınları etiketine sahip olan ‘Yıldız Kıssaları – Dünya Kültürlerinde Takımyıldızlar’ isimli kitabı Fazilet Gökyaran çevirdi.
Aveni’ye bakılırsa gökyüzü, hayatın manası hakkında kıssalar anlatmak için tuval vazifesi goren bir bilinmezliktir. Kendini, ortasında yaşadığı ortamı, tüm tehlikesi ve nimetleriyle doğayı, yani dünyayı anlamaya çalışan ilkel toplumlarda gökyüzü ve yıldızlar her vakit yol gösterici olarak kabul edilir. Yeryüzünün kaosu ve bilinmezlikten açığa çıkan endişeler da lakin bu yolla, göklerden gelen işaretleri takip ederek aydınlığa kavuşabilir. Bunun en temel sebebi ise gökyüzünün ve oradaki cisimlerin ulaşılmaz ve büyük olması, ötürüsıyla ilahlarla, tanrıçalarla, totem hayvanlarıyla ve hükümdarlarla ilişkilendirilmesidir.
İşin özü de aslına bakarsanız burasıdır; ilkel toplulukların göğe ve göktekilere yükledikleri ve oradan çıkardıkları manalar birtakım öykülere, müziklere, danslara bürünerek bizlere o topluluk hakkında değerli kıymetli şeyler söylemeye başlar. Aveni’nin anlatmaya çalıştığı şey de tam olarak budur. Nasıl ki bir şaman göğe bakıp geleceğe dair birtakım kehanetlerde bulunursa, Aveni de ilkel topluluklara bakıp geçmişle ilgili birtakım yorumlarda bulunur.
Yıldız Öyküleri – Dünya Kültürlerinde Takımyıldızlar, Anthony Aveni, Mütercim: Fazilet Gökyaran, 152 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2021.
PAREİDOLİA YANILSAMASI
Aveni birinci vakit içinderda göğe rastlantısal olarak dağılmış yıldızlardan bahis açar. Yıldızların dağınık pozisyonları bir şey tabir etmezken, geçmişten bugüne üst bakan insanların yıldızlarda çeşitli figürler görmelerinin sebebi üzerine düşünür ve bizlere pareidolia’dan bahseder. Pareidolia kişinin karşılaştığı/gördüğü bir örüntüde tanıdık bir şey bulması, karmaşayı bu türlü normalleştirip manalı bir forma sokması, yani kaosu çarpıtarak algılaması durumuna verilen isimdir. Kahve telvesinde birtakım formlar görmek, domatesin ortasında Allah yazdığını sav etmek, göğe bakıp kimi yıldızları uç uca ekleyerek onlardan çeşitli figürler meydana getirmek de ruhsal olarak pareidolia’ya karşılık gelir.
Gökyüzünde görülen bütün bu figürler de elbet ki ona bakan insanların ortasında yaşadıkları coğrafik kurallara ve gereksinimlere nazaran şekillenmekte, anlatılan öyküler de bu sıralamayı takip eder.
Aveni öyküleri epeyce önemser. İlkel toplumları anlayabilmek bu öykülerin kıymetini vurgulayarak, farklı coğrafyada yaşayan topluluklardan ve tıpkı şeye yüklenen farklı manalardan bahseder. ondan sonrasında, bilimsel formasyona sahip kimi araştırmacıların tavrını eleştirmeye başlar. Soyut somut ayrımının olmadığı, hayallerin bile gerçek kabul edildiği, bin bir türlü ruhun kol gezdiği bir devri bedelsiz bakılırsanlerin rasyonaliteye saplanıp kaldıklarını belirtir. Öteki bir değişle irrasyonel olana yalnızca rasyonel sistemlerle yaklaşılamayacağını, şayet bu biçimde yapılırsa birtakım şeylerin gözden kaçırılacağını savunur. Zira ona nazaran antropoloji sonuçları doğru-yanlış, iyi-kötü halinde yorumlamakla ilgilenmez, ilgilenmemelidir.
“Yıldız kıssaları, hepimizin ortak bir istikametini ele alıyor. Ahlaki konulardan ve toplumsal kurallardan, pratik ve manevi sıkıntılardan, en acil gereksinimlerimiz ve en gerçek dışı düşlerimizden bahsetmek hedefiyle takımyıldızlar yarattık. Bu öykülerin burada bir defa daha anlatılmasının, insanlığın hudut tanımayan hayal gücüne bir övgü niteliği taşıyacağını umuyorum.”
Aveni bu fikirden yola çıkarak kaleme aldığı ‘Yıldız Öyküleri’nde ilkel toplumların yorumlamalarından yola çıkarak yıldızların insanlık tarihine olan tesirine, bu yolda çıkan öykülere ve öykülerin günümüz toplumundaki yansımalarına değinir ve çabucak hepsini çizimlerle destekleyerek anlatır.
Aveni’nin ‘Yıldız Öyküleri’nden öbür Türkçeye çevrilmiş bir kitabı daha var. ‘Zamanın Kültürel Tarihi – Takvimler, Saatler ve Kültürler’ ismini taşıyan, Sinan Coşkun’un çevirisi ve Ketebe Yayınları etiketine sahip olan bu kitabı da akılda tutmakta yarar var.