Tuna Arıgüç
“Yirminci yüzyıl başlarında Pierre Janet, fakir görünen bir hastaya oranla varlıklı bir hastaya daha ‘yumuşak’ bir teşhis konulduğuna işaret etmişti; günümüzde de düzgün bilinen bir dizi deneyde, tuhaf fikirlerden yakınan güzel giysili, belâgatli insanların, birebir tıpkı semptomlardan yakınan, kılıksız ve berbat konuşanlara oranla daha sık ‘ayrıksı’ olarak nitelendiği ortaya çıkmıştır. İkinci kümede olanlara şizofreni tanısı konulması, hastaneye yatırılıp ilaç tedavisine başlatılmaları ihtimali daha yüksektir.” D. Leader, ‘Delilik Nedir’ (2016, B. E. Aksoy çev.)
Haydar Akın’ın ‘Delilik, Melankoli, Cinlenme – Hıristiyan Batı Dünyası’nda Karşıtlık Yaratan Hallerin Tarihi’ isimli kitabı Verba Yayınları tarafınca kısa bir süre evvel yayımlandı.
Haydar Akın’ın 703 sayfa boyunca ele aldığı toplumsal yapı, yer yer Foucault’yu anımsatıyor. Foucault’daki üzere deliliğin ayrıksı ve ötekileştirici yanları öne çıkıyor lakin Foucault’dan farklı olarak Hıristiyan Batı dünyasının adeta keski aletiyle anatomisini çıkartan Akın’ın akıcı lisanı bir yandan okumayı kolaylaştırırken, öteki yandan da yapılan alıntılar ve dipnotlarla akademik çalışmanın ciddiyetini ve ağır emeğini gözler önüne seriyor. Foucault’da mecnunluk, siyasi yapılanmanın, sosyolojik kurumların bir kararı olarak ele alınırken, Haydar Akın, meczupluğu antropolojik incelemeye yakın tarihî bağlamında okuyucuların ilgisine sunmuş.
Meczupluk Melankoli Cinlenme – Hıristiyan Batı Dünyası’nda Karşıtlık Yaratan Hallerin Tarihi, Haydar Akın, 312 syf., Verba Yayınları, 2021.
Yaptığım alıntıda da vurgulandığı üzere meczupluk, cinlenme, melankoli sıklıkla bir fakir ve öteki hastalığı olarak kabul ediliyor. Antik çağda, hastalık olarak karşımıza çıkan melankoli, Ortaçağ’da cadılık, cinlenme ve içine şeytan kaçma durumlarına kadar geliyor. Kitap, evvela hastalık kavramı ile bahse başlıyor:
“Çok garip, hasta ve aptal, gerçek söz edip edemeyeceğimi bilemiyorum ancak bana pek özellikli görünüyor, şayet birisi aptal ve bununla birlikte hasta ise, yani her ikisi bir ortadaysa bu dünyadaki en elem verici durumdur.” (T. Mann, Zauberberg 1987)
Hastalık teriminin vakit ortasında farklı kültürlerdeki evrimi, dinî, tarihi, felsefi, sosyokültürel ve biyolojik bağlamları öne çıkarılmak suretiyle yapılan tanımlar detaylı bir biçimde incelenerek antropolojiye daha da yakınlaşıyor. Farklı kültürlerde hastalık, niçinleri ve tedavi biçimleri bütün bir kitap boyunca ele alınmış. Temel sıkıntı, Hıristiyan batı tarihinde hastalıklı insanın işe yaramaz, öteki ve asalak olarak görülmesi. Tarih boyunca toplumlara yük olarak algılanan hastalıklı insan, ülkü topluma ulaşmanın da bir kamburu olarak bedellendiriliyor.
“Hastalık bize ilişkin bir şey değildir ki, ziyanlıdır, geceyle birlikte geçip giden bir kabusa emsal. Salt yitip gitmesinden öte bir şey istenmez evvela uykunun yorgunluğu uzaklaştırması üzere.” (Bloch, 2007:547)
Düşünceli bir yurttaşlık olarak tanımlanan hastalık, tarih boyunca doktorların üzerinde çalıştığı, yok etmek istediği ve merak uyandıran bir durum. Antik Çağ’da, vücut sıvılarının hastalığa niye olduğu düşünülürken, Ortaçağ’a geldiğimizde hastalık Tanrı’nın laneti olarak görülüyor. Toplumsal, dinî yapı hastalık tariflerini da direkt etkiliyor.
MELANKOLİ
Antik Çağ’da melankoli, vücut sıvıları ile ilişkilendirilirken, Ortaçağ’da cinlenme, Yeni Çağ’da ise “sanatçı hastağı” olarak görülebiliyor. Kitapta, melankoliye karşı Antik Çağ’da tedavi formları olarak güzelleştirici otlar, hamamlar, ılık banyolar ve diyet ön plana çıkıyor.
Mecnunluk hallerinin haricinde bugün engelli bireylerin hakları tartışılırken, Ortaçağ’da özürlü doğumlar bir anamoli olarak Tanrı’nın laneti halinde bedellendiriliyor.
Melankoli, günümüzün bipolar hastalığının birinci görülme formunun genel ismi olarak karşımıza çıkmış. Derin kederin akabinde olağanüstü çılgınlık devri ya da tam karşıtı. Bugünün akıl hastalığının geçmişine baktığımızda hala tedavi edilememiş olması ise okuyucuda enteresan bir anekdot olarak görülebilir. Evet, Antik Çağ’dan günümüze kalıcı bir tedavi yolu bulunamamış, semptomların baskılanması (bugün kullanılan ilaçlar) olarak yaşanan tedavi ismi altında “deliliğin” yok edilememiş olmasını ise değişik bir tarihî bakış eşliğinde değerlendirilebiliriz. Melankoli (bipolar bozukluğun) tarihi olarak yapılan okuma da pek enteresan ve keyifli detaylar sunmuş.
VEBA SALGINI
Kitabın kıymetli bir kısmı de veba salgınına ayrılmış. Vebada beşerler, fakirler ve zenginler olarak ayrılamadığı için vebanın bir fakir hastalığı olarak görülmemesi, vebalılara karşı insaflı olunmasına yol açmış. Yani, melankoli yahut delilikte ya da özürlülükte fakir beşerler dışlanırken, olağan olarak hükümdarların meczupluğu örtbas ediliyordu. Lakin vebada fakir ve varlıklı ayrımı ortadan kalktı. Meryem Ana’nın kurtarıcı olduğu inancı ağırlaşırken, vebadan kurtulmanın bir toplumsal kurtuluş olduğu fikri kabul görüyor.
TANRISAL ŞİFA VE İBADET
Hıristiyan Batı dünyasında Ortaçağ ve Yakın Çağ’ın başlangıcında şifanın Tanrı’dan geleceğine ve lakin ibadet yoluyla elde edildiğine inanılmış. Bu çağlarda, manastırlar hasta ve fakir bakımına açılarak, din adamları ve rahibeler halka ibadet yoluyla şifa bulmanın yollarını gösteriyor.
CADI AVI
Büsbütün ötekileştirilen mecnunluk ve özürlülük halleri Ortaçağ’da bir öteki toplumsal travmayı ortaya çıkarıyor. Cadı avı, halk tabibi sayılabilecek bilge bayanların yakılması, tıbbın gerilemesine, insanların sıradan niçinlerle ölmesine niye olmuş. Ortaçağ’ın din adamları sofuluklarıyla ön plana çıkarken, şeytan korkusu daha da cinlenmeyi, fakir hayat biçimi daha da delirmeyi sağlıyor. Ayrıyeten melankolik bayanların da cadı olarak kabul edildiği devirde kimi doktorlar, melankolinin bir hastalık olduğunu, melankoliye yakalanmış bayanların hatalı değil hasta olduğunu söylüyor. Lakin bir daha de bayan düşmanlığından kurtulamayan bu doktorlar de bayanları beşerden saymamış.
Akın’ın bu çalışması, Batı dünyasının, “ötekilerinin” tarihini gözler önüne seriyor. Toplumdan dışlanan, hastalıklı bireyler, fakirler, cinlenmişler, 18. yüzyıla gelindiğinde psikiyatrinin ortaya çıkmasıyla hastanelere kapatılıp, toplumdan yalıtılırlar. Ayrıyeten hastanelere, karşıt düşünen beşerler ve bilhassa bayanlar kapatılır. Yani, Batı’nın yüzseneler süren serüveninde insan hakları, bayan hakları, çocuk hakları, engelli hakları ihlalleriyle dolu yüzü, kitapta detaylı bir biçimde yer alıyor.
özetlemek gerekirse, okuması pek keyifli, zihin açıcı ve tarihî meraklara ışık tutacak özellikte, ağır emeğin ve araştırmanın eseri bir kitap, okuyucuları ile buluştu desek, son kelamı söylemiş oluruz…
“Yirminci yüzyıl başlarında Pierre Janet, fakir görünen bir hastaya oranla varlıklı bir hastaya daha ‘yumuşak’ bir teşhis konulduğuna işaret etmişti; günümüzde de düzgün bilinen bir dizi deneyde, tuhaf fikirlerden yakınan güzel giysili, belâgatli insanların, birebir tıpkı semptomlardan yakınan, kılıksız ve berbat konuşanlara oranla daha sık ‘ayrıksı’ olarak nitelendiği ortaya çıkmıştır. İkinci kümede olanlara şizofreni tanısı konulması, hastaneye yatırılıp ilaç tedavisine başlatılmaları ihtimali daha yüksektir.” D. Leader, ‘Delilik Nedir’ (2016, B. E. Aksoy çev.)
Haydar Akın’ın ‘Delilik, Melankoli, Cinlenme – Hıristiyan Batı Dünyası’nda Karşıtlık Yaratan Hallerin Tarihi’ isimli kitabı Verba Yayınları tarafınca kısa bir süre evvel yayımlandı.
Haydar Akın’ın 703 sayfa boyunca ele aldığı toplumsal yapı, yer yer Foucault’yu anımsatıyor. Foucault’daki üzere deliliğin ayrıksı ve ötekileştirici yanları öne çıkıyor lakin Foucault’dan farklı olarak Hıristiyan Batı dünyasının adeta keski aletiyle anatomisini çıkartan Akın’ın akıcı lisanı bir yandan okumayı kolaylaştırırken, öteki yandan da yapılan alıntılar ve dipnotlarla akademik çalışmanın ciddiyetini ve ağır emeğini gözler önüne seriyor. Foucault’da mecnunluk, siyasi yapılanmanın, sosyolojik kurumların bir kararı olarak ele alınırken, Haydar Akın, meczupluğu antropolojik incelemeye yakın tarihî bağlamında okuyucuların ilgisine sunmuş.
Meczupluk Melankoli Cinlenme – Hıristiyan Batı Dünyası’nda Karşıtlık Yaratan Hallerin Tarihi, Haydar Akın, 312 syf., Verba Yayınları, 2021.
Yaptığım alıntıda da vurgulandığı üzere meczupluk, cinlenme, melankoli sıklıkla bir fakir ve öteki hastalığı olarak kabul ediliyor. Antik çağda, hastalık olarak karşımıza çıkan melankoli, Ortaçağ’da cadılık, cinlenme ve içine şeytan kaçma durumlarına kadar geliyor. Kitap, evvela hastalık kavramı ile bahse başlıyor:
“Çok garip, hasta ve aptal, gerçek söz edip edemeyeceğimi bilemiyorum ancak bana pek özellikli görünüyor, şayet birisi aptal ve bununla birlikte hasta ise, yani her ikisi bir ortadaysa bu dünyadaki en elem verici durumdur.” (T. Mann, Zauberberg 1987)
Hastalık teriminin vakit ortasında farklı kültürlerdeki evrimi, dinî, tarihi, felsefi, sosyokültürel ve biyolojik bağlamları öne çıkarılmak suretiyle yapılan tanımlar detaylı bir biçimde incelenerek antropolojiye daha da yakınlaşıyor. Farklı kültürlerde hastalık, niçinleri ve tedavi biçimleri bütün bir kitap boyunca ele alınmış. Temel sıkıntı, Hıristiyan batı tarihinde hastalıklı insanın işe yaramaz, öteki ve asalak olarak görülmesi. Tarih boyunca toplumlara yük olarak algılanan hastalıklı insan, ülkü topluma ulaşmanın da bir kamburu olarak bedellendiriliyor.
“Hastalık bize ilişkin bir şey değildir ki, ziyanlıdır, geceyle birlikte geçip giden bir kabusa emsal. Salt yitip gitmesinden öte bir şey istenmez evvela uykunun yorgunluğu uzaklaştırması üzere.” (Bloch, 2007:547)
Düşünceli bir yurttaşlık olarak tanımlanan hastalık, tarih boyunca doktorların üzerinde çalıştığı, yok etmek istediği ve merak uyandıran bir durum. Antik Çağ’da, vücut sıvılarının hastalığa niye olduğu düşünülürken, Ortaçağ’a geldiğimizde hastalık Tanrı’nın laneti olarak görülüyor. Toplumsal, dinî yapı hastalık tariflerini da direkt etkiliyor.
MELANKOLİ
Antik Çağ’da melankoli, vücut sıvıları ile ilişkilendirilirken, Ortaçağ’da cinlenme, Yeni Çağ’da ise “sanatçı hastağı” olarak görülebiliyor. Kitapta, melankoliye karşı Antik Çağ’da tedavi formları olarak güzelleştirici otlar, hamamlar, ılık banyolar ve diyet ön plana çıkıyor.
Mecnunluk hallerinin haricinde bugün engelli bireylerin hakları tartışılırken, Ortaçağ’da özürlü doğumlar bir anamoli olarak Tanrı’nın laneti halinde bedellendiriliyor.
Melankoli, günümüzün bipolar hastalığının birinci görülme formunun genel ismi olarak karşımıza çıkmış. Derin kederin akabinde olağanüstü çılgınlık devri ya da tam karşıtı. Bugünün akıl hastalığının geçmişine baktığımızda hala tedavi edilememiş olması ise okuyucuda enteresan bir anekdot olarak görülebilir. Evet, Antik Çağ’dan günümüze kalıcı bir tedavi yolu bulunamamış, semptomların baskılanması (bugün kullanılan ilaçlar) olarak yaşanan tedavi ismi altında “deliliğin” yok edilememiş olmasını ise değişik bir tarihî bakış eşliğinde değerlendirilebiliriz. Melankoli (bipolar bozukluğun) tarihi olarak yapılan okuma da pek enteresan ve keyifli detaylar sunmuş.
VEBA SALGINI
Kitabın kıymetli bir kısmı de veba salgınına ayrılmış. Vebada beşerler, fakirler ve zenginler olarak ayrılamadığı için vebanın bir fakir hastalığı olarak görülmemesi, vebalılara karşı insaflı olunmasına yol açmış. Yani, melankoli yahut delilikte ya da özürlülükte fakir beşerler dışlanırken, olağan olarak hükümdarların meczupluğu örtbas ediliyordu. Lakin vebada fakir ve varlıklı ayrımı ortadan kalktı. Meryem Ana’nın kurtarıcı olduğu inancı ağırlaşırken, vebadan kurtulmanın bir toplumsal kurtuluş olduğu fikri kabul görüyor.
TANRISAL ŞİFA VE İBADET
Hıristiyan Batı dünyasında Ortaçağ ve Yakın Çağ’ın başlangıcında şifanın Tanrı’dan geleceğine ve lakin ibadet yoluyla elde edildiğine inanılmış. Bu çağlarda, manastırlar hasta ve fakir bakımına açılarak, din adamları ve rahibeler halka ibadet yoluyla şifa bulmanın yollarını gösteriyor.
CADI AVI
Büsbütün ötekileştirilen mecnunluk ve özürlülük halleri Ortaçağ’da bir öteki toplumsal travmayı ortaya çıkarıyor. Cadı avı, halk tabibi sayılabilecek bilge bayanların yakılması, tıbbın gerilemesine, insanların sıradan niçinlerle ölmesine niye olmuş. Ortaçağ’ın din adamları sofuluklarıyla ön plana çıkarken, şeytan korkusu daha da cinlenmeyi, fakir hayat biçimi daha da delirmeyi sağlıyor. Ayrıyeten melankolik bayanların da cadı olarak kabul edildiği devirde kimi doktorlar, melankolinin bir hastalık olduğunu, melankoliye yakalanmış bayanların hatalı değil hasta olduğunu söylüyor. Lakin bir daha de bayan düşmanlığından kurtulamayan bu doktorlar de bayanları beşerden saymamış.
Akın’ın bu çalışması, Batı dünyasının, “ötekilerinin” tarihini gözler önüne seriyor. Toplumdan dışlanan, hastalıklı bireyler, fakirler, cinlenmişler, 18. yüzyıla gelindiğinde psikiyatrinin ortaya çıkmasıyla hastanelere kapatılıp, toplumdan yalıtılırlar. Ayrıyeten hastanelere, karşıt düşünen beşerler ve bilhassa bayanlar kapatılır. Yani, Batı’nın yüzseneler süren serüveninde insan hakları, bayan hakları, çocuk hakları, engelli hakları ihlalleriyle dolu yüzü, kitapta detaylı bir biçimde yer alıyor.
özetlemek gerekirse, okuması pek keyifli, zihin açıcı ve tarihî meraklara ışık tutacak özellikte, ağır emeğin ve araştırmanın eseri bir kitap, okuyucuları ile buluştu desek, son kelamı söylemiş oluruz…