Buse Hasret Bay
Yüzü kızaran tek canlı tipi olan insan, ya nitekim de o kadar makus değilse?
Çağdaş dünyanın ve onun işleyen çarklarının bize öğrettiği tek bir şey var ise o da insanlara güvenmememiz gerektiği. Beşerler bencildir ve öngörülmezlerdir. İçlerinde bir caniyle yaşarlar ve bu yanlarını asla yok edemezler, yalnızca medeniyetle ve Leviathanlarıyla ona set çekebilirler. Bu bilginin kusurlu bulunmasına imkân yok, değil mi? İnanmayan haberleri açsın, izlesin. Ona da güvenmiyorsa Twitter’da gündeme baksın, canım. Shakespeare her zamanki üzere haklıydı; cehennem nitekim de boş, şeytanlar ortamızda. Evet, dünya hakikaten vahim bir yer fakat felaketsever yanımız için üzücü bir haber var: İnsanların birçok -melek olmasalar da- aslında hâlâ güzeller.
Rutger Bregman, Hollandalı bir tarihçi ve muharrir. Bregman’ı birçok toplumsal bilimciden ayıran bir nokta var: Bregman umudu savunuyor. Bir tarihçi olarak linçler, savaşlar, katliamlar ve cinayetlerle dolu geçmişimize çok hâkim. Biz bir hayvanız, sevecen bir hayvanız lakin hakikaten bir daha de hayvanız. Güçle karmaşık bir alakamız var, iktidarı elde ettiğimizde saçmalamaya ve zalimleşmeye meylediyoruz. Lakin kozmosun uzun ve bizim kısa tarihimizde bir biçimde hayatta kaldık. Her şeyi başlatan birinci şifreyi bir türlü çözemesek de yalnız olmadığımızı ve hiç bir vakit da olmayacağımızı biliyoruz. Felaketleri hayli sevsek de, tahminen de o kadar bencil değilizdir. İstatistiklere göre birden fazla insan sahiden düzgün, yardımsever ve şefkatli.
Birden fazla İnsan Yeterlidir: Yeni Bir İnsanlık Tarihi, Ruther Bregman, Tercüman: Gül Özlen, 456 syf., Mundi Kitap, 2021.
Türkçeye Hollandaca aslından Gül Özlen’in çevirdiği ve Mundi Kitap tarafınca yayımlanan ‘Çoğu İnsan Güzeldir: Yeni Bir İnsanlık Tarihi’nde Bregman, bu felaket ve bencilsever yanımızın peşine düşüyor. Yüzlerce yıldır insanın kötücül yanını merkeze alan medya, tarih, ideoloji, iktisat ve bilime alternatif bir düşünme biçimi sunuyor. İnsanlık tarihli birden fazla olaya sorgulayıcı gözlerle bakarsak, hepsinin önündeki pesimist perdeyi aralamamızın mümkün olabileceğini ortaya koyuyor. Bu şüphesiz pembe gözlüklerimizle ufka bakıp kurtarıcımızı beklemek manasına gelmiyor. Yalnızca, sırtımızda kanatlarımızın olmamasının bizleri birer şeytan yapmadığı manasına geliyor.
Psikoloji derslerinde ve kitaplarında büyük yer kaplayan Stanford Hapishane Deneyi ve Milgram Deneyi üzere araştırmalara gözü kapalı güvenmemiz bir kusur olabilir mi? Bregman’a nazaran evet. Deney şartları gerçek bir biçimde sağlanmadığında sonuçlar da gerçek olmayacaktır ve bizim küçük birer şeytan olduğumuz gerçeği de… Bregman, ‘Çoğu İnsan İyidir’de bunlar üzere birçok deney üzerine yaptığı teğe bir araştırmalar ve başka bilim insanlarının ortaya koyduğu çalışmalarla tezini kuvvetlendiriyor. Sorgulamaya başladığı bu deneylerle bir arada geçmiştekinden epey farklı sonuçlara ulaşıyor. Keza, 1950’lerden beri okullarda okutulmaya devam eden ve çocukların karanlık tabiatına dair tespitleriyle oldukcasatan listelerinde yer alan ‘Sineklerin Tanrısı’ üzere edebiyat yapıtlarına de bizleri farklı bir gözle bakmaya davet ediyor. Sahiden de ıssız bir adaya düşen çocukların davranışları Golding’in beklediği üzere mi olmuştur? Bregman’ın araştırmalarına göre beşerler aslında sıkıntı şartlar altında bir ortaya geldiklerinde pek de Golding’in öngördüğü davranışları göstermiyor. Kışkırtılmadıkları sürece… Reality show’larda insanların barış ortasında yarışa devam edememeleri üzere. Zira çatışma şayet olmazsa reyting de olmaz. Kendi hâlinde sakince oturup konuşan insanları kimse izlemek istemez. Her akşam haberlerde gün ortasında birbirimize yaptığımız uygunlukları görmek de pek ilgi uyandırmaz.
Bunların yanında Bregman soykırım, askerlerin ruh hâli, ırkçılık üzere mevzuları bilhassa İkinci Dünya Savaşı özelinde ele alırken, Hannah Arendt üzere felsefecilerin fikirlerinden hareketle Holokost’un ortasındaki güzelliğin ve berbatlığın sahiden “bayağı” olup olmadığını sorguluyor.
‘Çoğu İnsan İyidir’, insanın yeterlilik tarihinde adım adım ilerlerken son kısımlarında odağını çağdaş dünyanın siyaset, iktisat ve eğitim üzere alanlarına çeviriyor. Makyavelizm, Hobbesçu fikir biçimi üzere ideolojilerle temellendirdiğimiz bu alanlar için alternatifler sunuyor. Yöneticisiz çalışma alanları, kuralları olmayan parklar, oyuna alan tanıyan okullar… Salgınların, global ısınmanın ve türlü çeşit krizin içinde umutsuzca kaybolurken bizlere bir bahtımız daha olduğunu hatırlatıyor zira dünyayı ele geçiren Homo sapiens için her vakit farklı bir hayat mümkün. Bundan emin olmak için de geçmişimize bakmak ve kim olduğumuzu, neler yaptığımızı hatırlamak kâfi. Bregman’ın ‘Çoğu İnsan İyidir’i temellendirdiği Çehov alıntısındaki üzere, “Kim olduğu gösterilince insan daha düzgün biri olur.”
Yüzü kızaran tek canlı tipi olan insan, ya nitekim de o kadar makus değilse?
Çağdaş dünyanın ve onun işleyen çarklarının bize öğrettiği tek bir şey var ise o da insanlara güvenmememiz gerektiği. Beşerler bencildir ve öngörülmezlerdir. İçlerinde bir caniyle yaşarlar ve bu yanlarını asla yok edemezler, yalnızca medeniyetle ve Leviathanlarıyla ona set çekebilirler. Bu bilginin kusurlu bulunmasına imkân yok, değil mi? İnanmayan haberleri açsın, izlesin. Ona da güvenmiyorsa Twitter’da gündeme baksın, canım. Shakespeare her zamanki üzere haklıydı; cehennem nitekim de boş, şeytanlar ortamızda. Evet, dünya hakikaten vahim bir yer fakat felaketsever yanımız için üzücü bir haber var: İnsanların birçok -melek olmasalar da- aslında hâlâ güzeller.
Rutger Bregman, Hollandalı bir tarihçi ve muharrir. Bregman’ı birçok toplumsal bilimciden ayıran bir nokta var: Bregman umudu savunuyor. Bir tarihçi olarak linçler, savaşlar, katliamlar ve cinayetlerle dolu geçmişimize çok hâkim. Biz bir hayvanız, sevecen bir hayvanız lakin hakikaten bir daha de hayvanız. Güçle karmaşık bir alakamız var, iktidarı elde ettiğimizde saçmalamaya ve zalimleşmeye meylediyoruz. Lakin kozmosun uzun ve bizim kısa tarihimizde bir biçimde hayatta kaldık. Her şeyi başlatan birinci şifreyi bir türlü çözemesek de yalnız olmadığımızı ve hiç bir vakit da olmayacağımızı biliyoruz. Felaketleri hayli sevsek de, tahminen de o kadar bencil değilizdir. İstatistiklere göre birden fazla insan sahiden düzgün, yardımsever ve şefkatli.
Birden fazla İnsan Yeterlidir: Yeni Bir İnsanlık Tarihi, Ruther Bregman, Tercüman: Gül Özlen, 456 syf., Mundi Kitap, 2021.
Türkçeye Hollandaca aslından Gül Özlen’in çevirdiği ve Mundi Kitap tarafınca yayımlanan ‘Çoğu İnsan Güzeldir: Yeni Bir İnsanlık Tarihi’nde Bregman, bu felaket ve bencilsever yanımızın peşine düşüyor. Yüzlerce yıldır insanın kötücül yanını merkeze alan medya, tarih, ideoloji, iktisat ve bilime alternatif bir düşünme biçimi sunuyor. İnsanlık tarihli birden fazla olaya sorgulayıcı gözlerle bakarsak, hepsinin önündeki pesimist perdeyi aralamamızın mümkün olabileceğini ortaya koyuyor. Bu şüphesiz pembe gözlüklerimizle ufka bakıp kurtarıcımızı beklemek manasına gelmiyor. Yalnızca, sırtımızda kanatlarımızın olmamasının bizleri birer şeytan yapmadığı manasına geliyor.
Psikoloji derslerinde ve kitaplarında büyük yer kaplayan Stanford Hapishane Deneyi ve Milgram Deneyi üzere araştırmalara gözü kapalı güvenmemiz bir kusur olabilir mi? Bregman’a nazaran evet. Deney şartları gerçek bir biçimde sağlanmadığında sonuçlar da gerçek olmayacaktır ve bizim küçük birer şeytan olduğumuz gerçeği de… Bregman, ‘Çoğu İnsan İyidir’de bunlar üzere birçok deney üzerine yaptığı teğe bir araştırmalar ve başka bilim insanlarının ortaya koyduğu çalışmalarla tezini kuvvetlendiriyor. Sorgulamaya başladığı bu deneylerle bir arada geçmiştekinden epey farklı sonuçlara ulaşıyor. Keza, 1950’lerden beri okullarda okutulmaya devam eden ve çocukların karanlık tabiatına dair tespitleriyle oldukcasatan listelerinde yer alan ‘Sineklerin Tanrısı’ üzere edebiyat yapıtlarına de bizleri farklı bir gözle bakmaya davet ediyor. Sahiden de ıssız bir adaya düşen çocukların davranışları Golding’in beklediği üzere mi olmuştur? Bregman’ın araştırmalarına göre beşerler aslında sıkıntı şartlar altında bir ortaya geldiklerinde pek de Golding’in öngördüğü davranışları göstermiyor. Kışkırtılmadıkları sürece… Reality show’larda insanların barış ortasında yarışa devam edememeleri üzere. Zira çatışma şayet olmazsa reyting de olmaz. Kendi hâlinde sakince oturup konuşan insanları kimse izlemek istemez. Her akşam haberlerde gün ortasında birbirimize yaptığımız uygunlukları görmek de pek ilgi uyandırmaz.
Bunların yanında Bregman soykırım, askerlerin ruh hâli, ırkçılık üzere mevzuları bilhassa İkinci Dünya Savaşı özelinde ele alırken, Hannah Arendt üzere felsefecilerin fikirlerinden hareketle Holokost’un ortasındaki güzelliğin ve berbatlığın sahiden “bayağı” olup olmadığını sorguluyor.
‘Çoğu İnsan İyidir’, insanın yeterlilik tarihinde adım adım ilerlerken son kısımlarında odağını çağdaş dünyanın siyaset, iktisat ve eğitim üzere alanlarına çeviriyor. Makyavelizm, Hobbesçu fikir biçimi üzere ideolojilerle temellendirdiğimiz bu alanlar için alternatifler sunuyor. Yöneticisiz çalışma alanları, kuralları olmayan parklar, oyuna alan tanıyan okullar… Salgınların, global ısınmanın ve türlü çeşit krizin içinde umutsuzca kaybolurken bizlere bir bahtımız daha olduğunu hatırlatıyor zira dünyayı ele geçiren Homo sapiens için her vakit farklı bir hayat mümkün. Bundan emin olmak için de geçmişimize bakmak ve kim olduğumuzu, neler yaptığımızı hatırlamak kâfi. Bregman’ın ‘Çoğu İnsan İyidir’i temellendirdiği Çehov alıntısındaki üzere, “Kim olduğu gösterilince insan daha düzgün biri olur.”