Deniz Mahabad
Raşel Rakella Asal’ın yeni kitabı ‘Çılgın Bir Devinimdir Yaşamak’, Doğan Kitap etiketiyle raflardaki yerini aldı. Kitapta çağdaş dünya edebiyatında seyahat yaparken, kanonik karakterlerin fark edilmemiş taraflarını bir daha anımsatıyor Asal. Ele aldığı muharrirlerin metinlerine, çizimlerine ve oyunlarına dair biroldukca inceleme yapan muharrir, çeşitli mecmua ve platformlarda ele aldığı değerlendirmelerini, yer yer öykümsü denemelerini ve edebiyat yazılarını okurla buluşturuyor.
‘Çılgın Bir Devinimdir Yaşamak’, farklı sanat kısımlarının ve edebiyatın karşılaştırılması ile şekilleniyor. Kitap, giriş kısmında “Sizin de benim üzere karalama defteriniz var mı?” cümlesiyle başlıyor. Karalama ya da not defteri dediğimiz bu defterler, müelliflerin kütüphanelerinin şayet olmazsa olmazıdır, insan fikrinin kaybolmayan bahçeleridirler. Bu noktada neden yazdığını anlatan müellifleri hatırlamakta yarar var: “En yeterlisi susmak” diyen Leyla Erbil, öteki tarafta “dünya acılı bir yer olduğu için yazılır” cümlesini kuran Tezer Özlü ve “yazmasaydım delirecektim” diyen Sait Faik Abasıyanık… Kim bilir her birinin kaç karalama defteri vardı?
VIRGINIA WOOLF VE NEZİHE MERİÇ
Müellif kitabına, “Virginia Woolf ve Nezihe Meriç’in benzeşen dünyaları” değerlendirmesiyle başlıyor. Nezihe Meriç’i “O, bayanları kadın bakış açısıyla, bayan duyarlığıyla anlatan bir yazar” olarak niteliyor. Asal, Meriç’in ‘Korsan Çıkmazı’ kitabını kadrajına alıyor ve kitabın, düşünmeye, yapıcılığa ve sevgiye davetiyle bedel taşımakla kalmadığını, lisanı ve kurgu örgüsüyle, bilinçaltına eğilişleri, anışları, çağrıştırmaları, iç içe geçen olaylarla iki bayan kahramanın dar bir vakitte yaşadıklarını edebiyata yenilikçi bir bakış açısıyla kazandırdığını lisana getiriyor. Virginia Woolf’u bir çalışmasıyla değil, ‘Mrs.Dalloway’, ‘Deniz Feneri’, ‘Dalgalar’ üzere rastgele bir olay örgüsü olmayan yapıtlarıyla seyahatine dahil ediyor. Raşel Rakella Asal, yazınsal metinlerden yola çıkarak, düşünsel yelpazesi geniş eşikler açıyor.
Virginia Woolf’un 1924’te yazdığı denemeden bir tespitle incelemesini ayrıntılandırıyor Asal. “Aşağı üst Aralık 1919’da insanın tabiatı değişti” diyen Woolf, periyodunun edebiyat dünyasına alışılmadık bir bakış açısı kazandırıyor. Woolf, Viktorya Çağı’nın akabinde devrin İngiltere’sinde başlayan çağdaş çağın edebiyat lisanını, hem içerik tıpkı vakitte biçim olarak farklı bir boyuta taşıyor. Çeşitli alıntılarla kitabı zenginleştiren müellif, Virginia Woolf’un 1934 tarihindeki güncesinden alıntı yapıyor: “Tüm kalıpları kırmaya, duyduğum ve düşündüğüm her şey için yeni bir var olma biçimi, yani yeni bir söz biçimi bulmaya kendimi zorladım… Daima bir gayret gerektiriyor bu.” şüphesiz Woolf’un üstlendiği bu radikal değişim İngiliz edebiyatının iki yüz yıllık klâsik gerçekliğini sarsıyor. Woolf, çalışmalarında birtakım bazı özgün edebiyat anlayışının doğrultusunda periyodunun romancılarını eleştiriyor.
Çılgın Bir Devinimdir Yaşamak, Raşel Rakella Asal, 296 syf., Doğan Kitap, 2021.
Raşel Rakella Asal, Woolf’un ‘Dalgalar’ kitabını, klâsik roman anlayışından farklı ele alıyor; Woolf düzyazı halinde bir nevi şiir yazmıştır. Kitabın döngüsel, akıcı, daima bir ritim halinde olduğunu vurguluyor Asal. Virginia Woolf ve Nezihe Meriç’in çalışmaları içinde birfazlaca istikametten benzerlik saptayan muharrir, Virginia Woolf’un yazım dünyasındaki bellek biçimleri ile Nezihe Meriç’in postmodern edebiyat çizgisi içinde temas kuruyor. Nezihe Meriç, Woolf’tan farklı olmayacak biçimde şuur akışı ve iç monologlarla konuşmanın beraberinde varoluşsal bir edim olduğunu hissettiriyor.
MARCEL PROUST VE JOHN BANVILLE
Kitabın ikinci kıymetli başlığını “Marcel Proust’un vakit algısı üzerinden John Banville’in ‘Mavi Gitar’ romanını okumak” oluşturuyor. Marcel Proust ile İrlandalı yazar/ressam John Banville’yi ele alan müellif, metnin girişindeki “İnsan olmak güç. Elimizden geldiğince insan olma uğraşımız hayatımız boyunca bizi hiç terk etmez” tabiri ile çalışmanın içeriği hakkında ipucu veriyor. ‘Mavi Gitar’ kitabının içeriğini “yasak aşk” formunda özetliyor Asal; sahip olma dileğini, insan yüreğinin kırılganlığını, evlilik ve ihaneti hüzün verici bir mizahla ele alınmış roman olarak nitelerken, ‘Mavi Gitar’ ile bu hisleri mercek altına alıyor.
John Banville, kitabında geçmişte yaşayamadıklarını bir daha yaşamak istiyormuşçasına sahip olmak istediği özelliklere yer veriyor. Bundandır, eleştirmenler John Banville’yi Marcel Proust’a yakın görüyor. “Zaman eşsiz devinimi ile insanı var eden bir yapıttır” diyen muharrir, insanın vakit ile olan uyumsuzluğunu edebiyatın gölgesinde sorguluyor. Bu noktada Byung-Chul Han’ın ‘Zamanın Kokusu ‘Bulunma Sanatı’ Üzerine Felsefi Bir Deneme’ kitabını hatırlamakta yarar var; çağdaş edebiyatta yer kadar vaktin da kıymetine vurgu yapıyor. Asal’a göre Banville, vaktin ve onun devinimiyle insan varlığının değişimini, vakit ideolojisinin edebiyat ortasındaki yerini vurgulayan Proust’un yolundan ilerlemektedir. ‘Kayıp Vaktin İzinde’ Proust, geçmişin belleğin istem dışı devinimiyle bir daha kurar ve bu biçimdece geçmişe sahip çıkmaya çalışır. Raşel’in mukayeseli yaklaşımı haliyle bireyi çeşitli sorularla baş başa bırakırken benim zihnimi meşgul eden soru ise: “İnsanın vaktin ortasında kendini dirilttiği yer neresidir?”
HALBWACHS’UN ‘KOLEKTİF HAFIZA’SI VE MONIKA MARON’UN ‘ANIMAL TRISTE’Sİ
Öbür bir kısımda “Halbwachs’un ‘Kollektif Hafıza’ kavramı üzerinden ‘Animal Triste’yi okumak”sına dair inceleme yapıyor muharrir. Büyülü gerçekliğin büyük ustası Gabriel Garcia Marquez’in anılarını anlattığı ‘Anlatmak İçin Yaşamak’ yapıtında “İnsanın yaşadığı değildir hayat, aslolan hatırladığı ve anlatmak için nasıl hatırladığıdır” der muharrir ve insanı bir nevi yeni keşifler için anlatı serüvenine dâhil eder. Kolektif hafıza, bireyi sabit bir form olmaktan kurtarırken içine yönelen insan doğal varoluşun başına kendini konumlandırır. Fakat anıları olmadan yaşayamayan bir canlıdan kelam ediyoruz. Belleğinin girdaplarında keyifli ve hüzünlü insan modelini ele alan Alman müellif Monika Maron’un ‘Animal Triste’ çalışması bu minvalde bir kitap.
Halbwachs ve Monika Maron’un metinleri içinde biroldukca istikametten temas kuran müellif, ferdî ve toplumsal hafızayı birbirinden başka tutmayan Halbwachs’a dair değerli örnekler veriyor. Halbwachs, hafızanın canlı olduğunu belirtirken bilhassa en şahsi anıların dâhil yalnızca toplumsal kümelerin bağlantı ve etkileşimi ile ortaya çıktığını belirtiyor. Raşel Rakella Asal, buradan yola çıkarak hafızanın tıpkı lisan üzere, bağlantıyla yani anıların anlatılması ve sahiplenmesi yoluyla oluştuğunu vurguluyor. ‘Animal Triste’, isimsiz bir anlatıcının problemli geçmişine dair kurgulanmış bir çalışma. İsimsiz anlatıcının geçmişini, kesintisiz ve ucu açık bir müddetç olarak kıymetlendiriyor Asal.
WILLIAM SHAKESPEARE
“Yazmak bir daha Yazmaktır” başlıklı kısımda William Shakespeare’in vakit çok oyunlarından ‘Hamlet’, ‘Othello’ ve ‘Kral Lear’a dair değerlendirmelerde bulunuyor müellif. Tüm sanat kısımlarında olduğu üzere, edebiyat da çağın gerçeklikle kurduğu münasebet doğrultusunda yenilenir, gelişir. Bilhassa 20. yüzyılda yaşanan süratli değişime sanat kayıtsız kalmamıştır. “Yazmak bir daha Yazmaktır”, William Shakespeare’in tüm oyunları ve çalışmaları üzerine şekilleniyor. Her çağda Shakespeare’in metinlerine dair uyarlanmalar olagelmiştir. Örneğin ‘Othello’nun Türkiye’de 1930’lu ve 1940’lı senelerda çadır ve halk tiyatrolarında yaygın olarak “Arabın İntikamı” ismiyle temsil edildiğini söylüyor Asal. 1953 yılında ‘Kral Lear’, 1956 da ‘Othello’nun sinemaları çekilir. Ayrıyeten kıymetli direktörlerden Akira Kurosawa ‘Macbeth’i kendi ülkesinin ortaçağına yerleştirerek uyarlıyor. Ayrıyeten muharrir, Ekim 2015’te Hogarth Press’in ‘Shakespeare Project’ ismi altında Shakespeare’in 400 yıl evvel yazdığı tragedya, güldürü, tarihi oyun çeşidindeki vakte yenilmeyen metinleri çağdaş muharrirlerin kalemi ile şimdiki romanlara dönüştürme projesi başlattı. Bu proje kapsamında ‘Othello’, Tracy Chevalier’e sunuluyor.
Raşel Rakella Asal, Tracy Chevalier bu yapıtını romana çevirirken Shakespeare’in şiirsel lisanıyla yarışmayacağını belirtiyor. Bu noktada Borges’in bir konuşmasında göz önünde bulundurduğu telaffuzunu hatırlatalım: “Edebiyatta söylenen şeyler değişmez: Kıymetli olan nasıl söylendiği…” Bu paralelde Tracy Chevalier’e nazaran taklit aptallıktır. ‘Othello’yu ırkçı bakış açısına odaklanarak günümüze taşıyor Chevalier. Asal da ‘Othello’yu ele alırken, yakın tarihte yaşanan birfazlaca ırkçı olayı örnek veriyor: Vietnam savaşı, Martin Luther King, Malcom X, siyah insanlar… Bugünün Türkiye’sinin farklı kültürleri sömürme anlayışını da yadsıyamayız elbet.
EMİNE SEVGİ ÖZDAMAR
Kitabın öbür bir kısmında muharrir, Emine Sevgi Özdamar’ın ‘Hayat Bir Kervansaray’ romanını inceliyor. Özdamar’ın yazı lisanına dair, birbiri gerisine kullanılan fazlaca sayıda atasözleri, tabirler, eğretilemeler, şiirler, müzik kelamları dualar, tekerlemeler, sloganlar üzere halk ağzının kelamlı tarihini yapıtlarının dokusuna dâhil ettiğini belirtiyor. Otobiyografik bir roman olan ‘Hayat Bir Kervansaray’, 1950’li yılların Türkiye’sinin fotoğrafı niteliğinde. Kitabın odak noktasında hanımın toplumsal pozisyonu yer alıyor.
Bilhassa “Romanda vakit ve yer ilişkisi” alt başlığında, insanın vakit ve yer ile olan bağlantısı ele alınıyor. İnsanın vakit ve yer ile olan alakası, doğumuyla birlikte başlayıp vefatına kadar süren uzun ya da kısa süreci kapsar. İnsan için birinci yer anne karnı daha sonrası doğduğu meskendir. Lakin hayata gözlerimizi açtığımız yerin kimlik oluşumunda üstlendiği rol hayli farklı bir boyut kazanır. bu biçimdece mesken, mimari bir yapı olmaktan çıkıp sosyolojik ve kültürel bir yere döner. Müellif, romanda “…Evin gözü kulağı vardır. Biz ona çıplak ruhlarımızı gösterdik” diyor. Gündelik hayatımızın merkezi olan mesken, ömrün asıl aktörleri olan bayanlarla özdeşleşmiş üzeredir. Yaşadığı meskeni giyinmiştir bayan. Bütün ağrılarını yalnızca vücuduyla değil zihniyle de taşır.
Asal kitabında, varlık sebebini sorgulamaktan ve görülmeyen ayrıntılara kadar birfazlaca noktadan yola çıkarak 20. ve 21. yüzyıl edebiyatının fazlaca boyutluluğuna ağırlaşıyor. Yazmanın bir öteki hali olan karalama defterinin bugün bize sunduğu ‘Çılgın Bir Devinimdir Yaşamak’, hayli geniş bir havzayı içine alıyor. Süratlice bitirilecek kitaplardan değil, her sayfasında kesinlikle araştırma mecburiliği hissettiği biroldukça müellifle karşılaşıyor okur. Karalama defterinin kurguladığı bellek, okuruna derinlikli bir çerçevede nüfuz ediyor ve bu biçimdece bir belleğin kaydettikleri sizi meşgul ediyor.
Raşel Rakella Asal’ın yeni kitabı ‘Çılgın Bir Devinimdir Yaşamak’, Doğan Kitap etiketiyle raflardaki yerini aldı. Kitapta çağdaş dünya edebiyatında seyahat yaparken, kanonik karakterlerin fark edilmemiş taraflarını bir daha anımsatıyor Asal. Ele aldığı muharrirlerin metinlerine, çizimlerine ve oyunlarına dair biroldukca inceleme yapan muharrir, çeşitli mecmua ve platformlarda ele aldığı değerlendirmelerini, yer yer öykümsü denemelerini ve edebiyat yazılarını okurla buluşturuyor.
‘Çılgın Bir Devinimdir Yaşamak’, farklı sanat kısımlarının ve edebiyatın karşılaştırılması ile şekilleniyor. Kitap, giriş kısmında “Sizin de benim üzere karalama defteriniz var mı?” cümlesiyle başlıyor. Karalama ya da not defteri dediğimiz bu defterler, müelliflerin kütüphanelerinin şayet olmazsa olmazıdır, insan fikrinin kaybolmayan bahçeleridirler. Bu noktada neden yazdığını anlatan müellifleri hatırlamakta yarar var: “En yeterlisi susmak” diyen Leyla Erbil, öteki tarafta “dünya acılı bir yer olduğu için yazılır” cümlesini kuran Tezer Özlü ve “yazmasaydım delirecektim” diyen Sait Faik Abasıyanık… Kim bilir her birinin kaç karalama defteri vardı?
VIRGINIA WOOLF VE NEZİHE MERİÇ
Müellif kitabına, “Virginia Woolf ve Nezihe Meriç’in benzeşen dünyaları” değerlendirmesiyle başlıyor. Nezihe Meriç’i “O, bayanları kadın bakış açısıyla, bayan duyarlığıyla anlatan bir yazar” olarak niteliyor. Asal, Meriç’in ‘Korsan Çıkmazı’ kitabını kadrajına alıyor ve kitabın, düşünmeye, yapıcılığa ve sevgiye davetiyle bedel taşımakla kalmadığını, lisanı ve kurgu örgüsüyle, bilinçaltına eğilişleri, anışları, çağrıştırmaları, iç içe geçen olaylarla iki bayan kahramanın dar bir vakitte yaşadıklarını edebiyata yenilikçi bir bakış açısıyla kazandırdığını lisana getiriyor. Virginia Woolf’u bir çalışmasıyla değil, ‘Mrs.Dalloway’, ‘Deniz Feneri’, ‘Dalgalar’ üzere rastgele bir olay örgüsü olmayan yapıtlarıyla seyahatine dahil ediyor. Raşel Rakella Asal, yazınsal metinlerden yola çıkarak, düşünsel yelpazesi geniş eşikler açıyor.
Virginia Woolf’un 1924’te yazdığı denemeden bir tespitle incelemesini ayrıntılandırıyor Asal. “Aşağı üst Aralık 1919’da insanın tabiatı değişti” diyen Woolf, periyodunun edebiyat dünyasına alışılmadık bir bakış açısı kazandırıyor. Woolf, Viktorya Çağı’nın akabinde devrin İngiltere’sinde başlayan çağdaş çağın edebiyat lisanını, hem içerik tıpkı vakitte biçim olarak farklı bir boyuta taşıyor. Çeşitli alıntılarla kitabı zenginleştiren müellif, Virginia Woolf’un 1934 tarihindeki güncesinden alıntı yapıyor: “Tüm kalıpları kırmaya, duyduğum ve düşündüğüm her şey için yeni bir var olma biçimi, yani yeni bir söz biçimi bulmaya kendimi zorladım… Daima bir gayret gerektiriyor bu.” şüphesiz Woolf’un üstlendiği bu radikal değişim İngiliz edebiyatının iki yüz yıllık klâsik gerçekliğini sarsıyor. Woolf, çalışmalarında birtakım bazı özgün edebiyat anlayışının doğrultusunda periyodunun romancılarını eleştiriyor.
Çılgın Bir Devinimdir Yaşamak, Raşel Rakella Asal, 296 syf., Doğan Kitap, 2021.
Raşel Rakella Asal, Woolf’un ‘Dalgalar’ kitabını, klâsik roman anlayışından farklı ele alıyor; Woolf düzyazı halinde bir nevi şiir yazmıştır. Kitabın döngüsel, akıcı, daima bir ritim halinde olduğunu vurguluyor Asal. Virginia Woolf ve Nezihe Meriç’in çalışmaları içinde birfazlaca istikametten benzerlik saptayan muharrir, Virginia Woolf’un yazım dünyasındaki bellek biçimleri ile Nezihe Meriç’in postmodern edebiyat çizgisi içinde temas kuruyor. Nezihe Meriç, Woolf’tan farklı olmayacak biçimde şuur akışı ve iç monologlarla konuşmanın beraberinde varoluşsal bir edim olduğunu hissettiriyor.
MARCEL PROUST VE JOHN BANVILLE
Kitabın ikinci kıymetli başlığını “Marcel Proust’un vakit algısı üzerinden John Banville’in ‘Mavi Gitar’ romanını okumak” oluşturuyor. Marcel Proust ile İrlandalı yazar/ressam John Banville’yi ele alan müellif, metnin girişindeki “İnsan olmak güç. Elimizden geldiğince insan olma uğraşımız hayatımız boyunca bizi hiç terk etmez” tabiri ile çalışmanın içeriği hakkında ipucu veriyor. ‘Mavi Gitar’ kitabının içeriğini “yasak aşk” formunda özetliyor Asal; sahip olma dileğini, insan yüreğinin kırılganlığını, evlilik ve ihaneti hüzün verici bir mizahla ele alınmış roman olarak nitelerken, ‘Mavi Gitar’ ile bu hisleri mercek altına alıyor.
John Banville, kitabında geçmişte yaşayamadıklarını bir daha yaşamak istiyormuşçasına sahip olmak istediği özelliklere yer veriyor. Bundandır, eleştirmenler John Banville’yi Marcel Proust’a yakın görüyor. “Zaman eşsiz devinimi ile insanı var eden bir yapıttır” diyen muharrir, insanın vakit ile olan uyumsuzluğunu edebiyatın gölgesinde sorguluyor. Bu noktada Byung-Chul Han’ın ‘Zamanın Kokusu ‘Bulunma Sanatı’ Üzerine Felsefi Bir Deneme’ kitabını hatırlamakta yarar var; çağdaş edebiyatta yer kadar vaktin da kıymetine vurgu yapıyor. Asal’a göre Banville, vaktin ve onun devinimiyle insan varlığının değişimini, vakit ideolojisinin edebiyat ortasındaki yerini vurgulayan Proust’un yolundan ilerlemektedir. ‘Kayıp Vaktin İzinde’ Proust, geçmişin belleğin istem dışı devinimiyle bir daha kurar ve bu biçimdece geçmişe sahip çıkmaya çalışır. Raşel’in mukayeseli yaklaşımı haliyle bireyi çeşitli sorularla baş başa bırakırken benim zihnimi meşgul eden soru ise: “İnsanın vaktin ortasında kendini dirilttiği yer neresidir?”
HALBWACHS’UN ‘KOLEKTİF HAFIZA’SI VE MONIKA MARON’UN ‘ANIMAL TRISTE’Sİ
Öbür bir kısımda “Halbwachs’un ‘Kollektif Hafıza’ kavramı üzerinden ‘Animal Triste’yi okumak”sına dair inceleme yapıyor muharrir. Büyülü gerçekliğin büyük ustası Gabriel Garcia Marquez’in anılarını anlattığı ‘Anlatmak İçin Yaşamak’ yapıtında “İnsanın yaşadığı değildir hayat, aslolan hatırladığı ve anlatmak için nasıl hatırladığıdır” der muharrir ve insanı bir nevi yeni keşifler için anlatı serüvenine dâhil eder. Kolektif hafıza, bireyi sabit bir form olmaktan kurtarırken içine yönelen insan doğal varoluşun başına kendini konumlandırır. Fakat anıları olmadan yaşayamayan bir canlıdan kelam ediyoruz. Belleğinin girdaplarında keyifli ve hüzünlü insan modelini ele alan Alman müellif Monika Maron’un ‘Animal Triste’ çalışması bu minvalde bir kitap.
Halbwachs ve Monika Maron’un metinleri içinde biroldukca istikametten temas kuran müellif, ferdî ve toplumsal hafızayı birbirinden başka tutmayan Halbwachs’a dair değerli örnekler veriyor. Halbwachs, hafızanın canlı olduğunu belirtirken bilhassa en şahsi anıların dâhil yalnızca toplumsal kümelerin bağlantı ve etkileşimi ile ortaya çıktığını belirtiyor. Raşel Rakella Asal, buradan yola çıkarak hafızanın tıpkı lisan üzere, bağlantıyla yani anıların anlatılması ve sahiplenmesi yoluyla oluştuğunu vurguluyor. ‘Animal Triste’, isimsiz bir anlatıcının problemli geçmişine dair kurgulanmış bir çalışma. İsimsiz anlatıcının geçmişini, kesintisiz ve ucu açık bir müddetç olarak kıymetlendiriyor Asal.
WILLIAM SHAKESPEARE
“Yazmak bir daha Yazmaktır” başlıklı kısımda William Shakespeare’in vakit çok oyunlarından ‘Hamlet’, ‘Othello’ ve ‘Kral Lear’a dair değerlendirmelerde bulunuyor müellif. Tüm sanat kısımlarında olduğu üzere, edebiyat da çağın gerçeklikle kurduğu münasebet doğrultusunda yenilenir, gelişir. Bilhassa 20. yüzyılda yaşanan süratli değişime sanat kayıtsız kalmamıştır. “Yazmak bir daha Yazmaktır”, William Shakespeare’in tüm oyunları ve çalışmaları üzerine şekilleniyor. Her çağda Shakespeare’in metinlerine dair uyarlanmalar olagelmiştir. Örneğin ‘Othello’nun Türkiye’de 1930’lu ve 1940’lı senelerda çadır ve halk tiyatrolarında yaygın olarak “Arabın İntikamı” ismiyle temsil edildiğini söylüyor Asal. 1953 yılında ‘Kral Lear’, 1956 da ‘Othello’nun sinemaları çekilir. Ayrıyeten kıymetli direktörlerden Akira Kurosawa ‘Macbeth’i kendi ülkesinin ortaçağına yerleştirerek uyarlıyor. Ayrıyeten muharrir, Ekim 2015’te Hogarth Press’in ‘Shakespeare Project’ ismi altında Shakespeare’in 400 yıl evvel yazdığı tragedya, güldürü, tarihi oyun çeşidindeki vakte yenilmeyen metinleri çağdaş muharrirlerin kalemi ile şimdiki romanlara dönüştürme projesi başlattı. Bu proje kapsamında ‘Othello’, Tracy Chevalier’e sunuluyor.
Raşel Rakella Asal, Tracy Chevalier bu yapıtını romana çevirirken Shakespeare’in şiirsel lisanıyla yarışmayacağını belirtiyor. Bu noktada Borges’in bir konuşmasında göz önünde bulundurduğu telaffuzunu hatırlatalım: “Edebiyatta söylenen şeyler değişmez: Kıymetli olan nasıl söylendiği…” Bu paralelde Tracy Chevalier’e nazaran taklit aptallıktır. ‘Othello’yu ırkçı bakış açısına odaklanarak günümüze taşıyor Chevalier. Asal da ‘Othello’yu ele alırken, yakın tarihte yaşanan birfazlaca ırkçı olayı örnek veriyor: Vietnam savaşı, Martin Luther King, Malcom X, siyah insanlar… Bugünün Türkiye’sinin farklı kültürleri sömürme anlayışını da yadsıyamayız elbet.
EMİNE SEVGİ ÖZDAMAR
Kitabın öbür bir kısmında muharrir, Emine Sevgi Özdamar’ın ‘Hayat Bir Kervansaray’ romanını inceliyor. Özdamar’ın yazı lisanına dair, birbiri gerisine kullanılan fazlaca sayıda atasözleri, tabirler, eğretilemeler, şiirler, müzik kelamları dualar, tekerlemeler, sloganlar üzere halk ağzının kelamlı tarihini yapıtlarının dokusuna dâhil ettiğini belirtiyor. Otobiyografik bir roman olan ‘Hayat Bir Kervansaray’, 1950’li yılların Türkiye’sinin fotoğrafı niteliğinde. Kitabın odak noktasında hanımın toplumsal pozisyonu yer alıyor.
Bilhassa “Romanda vakit ve yer ilişkisi” alt başlığında, insanın vakit ve yer ile olan bağlantısı ele alınıyor. İnsanın vakit ve yer ile olan alakası, doğumuyla birlikte başlayıp vefatına kadar süren uzun ya da kısa süreci kapsar. İnsan için birinci yer anne karnı daha sonrası doğduğu meskendir. Lakin hayata gözlerimizi açtığımız yerin kimlik oluşumunda üstlendiği rol hayli farklı bir boyut kazanır. bu biçimdece mesken, mimari bir yapı olmaktan çıkıp sosyolojik ve kültürel bir yere döner. Müellif, romanda “…Evin gözü kulağı vardır. Biz ona çıplak ruhlarımızı gösterdik” diyor. Gündelik hayatımızın merkezi olan mesken, ömrün asıl aktörleri olan bayanlarla özdeşleşmiş üzeredir. Yaşadığı meskeni giyinmiştir bayan. Bütün ağrılarını yalnızca vücuduyla değil zihniyle de taşır.
Asal kitabında, varlık sebebini sorgulamaktan ve görülmeyen ayrıntılara kadar birfazlaca noktadan yola çıkarak 20. ve 21. yüzyıl edebiyatının fazlaca boyutluluğuna ağırlaşıyor. Yazmanın bir öteki hali olan karalama defterinin bugün bize sunduğu ‘Çılgın Bir Devinimdir Yaşamak’, hayli geniş bir havzayı içine alıyor. Süratlice bitirilecek kitaplardan değil, her sayfasında kesinlikle araştırma mecburiliği hissettiği biroldukça müellifle karşılaşıyor okur. Karalama defterinin kurguladığı bellek, okuruna derinlikli bir çerçevede nüfuz ediyor ve bu biçimdece bir belleğin kaydettikleri sizi meşgul ediyor.