Ekim ayını bitirmeden Everest Yayınları tarafınca bir Javier Cercas yapıtıyla daha buluşturulduk: ‘Karanlıkların Hükümdarı’. Kitabın Türkçe çevirisi alıştığımız üzere Gökhan Aksay’a ilişkin. Cercas, biraz da Gökhan Aksay demek oldu bizler için. Daha evvelce ‘Sahtekâr’ (1) ve ‘Işığın Hızı’ (2) için kaleme aldığım yazılarda üzerinde durmuştum bunun. Ki önümüzdeki günlerde Gökhan Aksay’ın Türkçesiyle bir Cercas yapıtının daha yayımlanacağını söylememde sakınca yok: Muharririn Türkiye’deki okur kitlesince en çok beklenen kitaplarından ‘Bir Anın Anatomisi’. Türkçede bir Cercas külliyatı oluşması için yıllardır emek veren Aksay’a, bu yazıda da bir okur olarak teşekkürlerimi sunmak isterim.
Javier Cercas’ı ‘Salamina Askerleri’yle tanıdık. ‘Sahtekâr’ ise muharririn bir daha gündeme gelmesini sağladı, desem yanlış olmaz zannederim. Hatta Cercas’ı ‘Sahtekâr’la birlikte keşfeden ve muharririn Türkçede yayımlanmış birinci kitabı olma özelliğini taşıyan, on dört lisana çevrilmiş ‘Salamina Askerleri’nden bu biçimdece haberdar olan okurların sayısı da azımsanabilecek üzere değil.
Cercas, çağdaş dünya edebiyatının güçlü isimlerinden biri ve uzun yıllar bulunduğu pozisyonu koruyacağa benziyor. “Cercas tarzı” olarak niteleyebileceğimiz bir yazma tarzına sahip olması, onun, İspanyol edebiyatının özgün kalemleri içinde zikredilmesini sağlıyor. “Cercas tarzı” diyerek kastettiğim şey, muharririn şahsi olanı toplumsal olana, toplumsal olanıysa üniversal olana dönüştürmesi; şahsi tarihle toplumların tarihi/şahsi bellekle toplumsal bellek içinde bir köprü kurması. Cercas’ın en güçlü yanı, “görme/bakılırsabilme” ve gördüğünü nasıl aktaracağını bilme kabiliyeti. Örneğin ‘Sahtekâr’da, halka mal olmuş bir ismin öyküsünün perde gerisindekileri görmüş ve “giz”i metninin en kıymetli öğesi haline getirerek, okuru da tansiyona dahil ederek, öyküyü görünür ve ilgi cazip kılmıştı. ‘Işığın Hızı’nda ise, halka mal olmuş bir ismi değil (yoksa tam da halka mal olmuş bir ismi mi?!), hayalleri olan bir gencin müelliflik yolundaki serüvenini anlatmış lakin bunu hem baş karışıklıkları yaratarak tıpkı vakitte kıssanın orta yerine öteki bir ismi -Rodney Falk’u- yerleştirerek yapmıştı; biyografik/otobiyografik nitelikleri baskın metinlerin alışılmış tabir üslubundan sıyrılarak sonları genişletmişti. bu biçimdece kitabı, bu stilde kaleme alınmış, o sıkıcı atmosferde var olan metinler kervanına dahil olmadı.
“Cercas tarzı” teriminin içini doldururken, görme ve aktarma kabiliyetinin yanına, Cercas metinlerinde “leitmotiv” haline gelen sıkıntıları de eklemek gerek. En başta da kurmaca-gerçeklik bağını. Cercas, bu bağlantıyı didikleyen, onunla uğraşmayı seven müelliflerden; birçok vakit uçlarda geziyor ve kurmacanın sonlarını zorluyor. Anı, otobiyografi, biyografi, “otokurmaca” vs. hangi cinse dahil edilirse edilsin, tam da bu niçinle onun kimi yapıtları için “kurgu dışı” veyahut “kurgusal/kurmaca olmayan roman” tabiri kullanılmakta. ‘Karanlıkların Hükümdarı’ bu yapıtların başında geliyor zira şahsen Cercas tarafınca “kurmaca olmayan roman” formunda tanımlanmakta. Bir röportajında, kitabını neden “kurmaca olmayan roman” olarak tanımladığı sorulduğunda, sırf şöyleki diyor: neden “kurmaca olmayan” olmasın? (3)
GERÇEKLİK-KURMACA BAĞINDA ‘CERCAS TARZI’
‘Karanlıkların Hükümdarı’nda, ‘Salamina Askerleri’nden on beş sene daha sonra bir daha İspanya İç Savaşı’nı problem ediyor Cercas. Bilindiği üzere, bu romanı müellif olmaya karar verdiğinden beri planlıyormuş. Pekala, bir daha “Cercas tarzı”yla mı? elbette. Cercas, ‘Karanlıkların Hükümdarı’nda, şahsi tarihini toplumsal tarihle kavuşturmayı bir sefer daha başarıyor ve ailesinin geçmişindeki karanlıklardan ilhamla, annesinin amcası Manuel Mena’nın öyküsünü bu kere “kendisi” anlatmak istiyor. Zira çocukluğundan beri, farklı vakit ve yerlerde, farklı aile üyelerinden dinlemiş onun kıssasını -muhtemelen kıssanın farklı varyasyonlarını da-. Artık kelam sırası Cercas’ta ve Cercas üslubunda.
Koyu bir Frankocu olan Manuel Mena, çabucak hemen 19 yaşında yitirmiş hayatını. Ebro Çatışması’nda, İç Savaş’ın sonlarına yakın. Aslında bu bilgi bile kıssasını dikkate kıymet kılıyor; genç yaşına sığdırdıkları sebebiyle, yıllarce ailenin “kahraman subayı” olarak anıldığı varsayım edilebilir. Cercas’ın bu öyküyü kendince anlatmaya karar veriş sürecini anlattığı satırlar da dikkate bedel. Mena’nın kıssası için “efsane” sözünü kullanmayı tercih ediyor muharrir. Anlatıla anlatıla “efsaneleşmiş” olduğunun vurgusu olarak yorumlanabilir bu. Öte yandan, kıssada abartılan ögeler olduğuna ve birtakım eksiklerin anlatan kişi tarafınca doldurulduğuna işaret ettiğini söylemek mümkün. Nihayetinde, misal çıkarımlara varacağımıza inanıyorum.
Karanlıkların Hükümdarı, Javier Cercas, Mütercim: Gökhan Aksay, 280 syf., Everest Yayınları, 2021.
“Onun kıssasını, daha doğrusu o efsaneyi çocukluğumdan bu yana tekraren anlattılar bana. O denli ki, muharrir olmadan evvel, onun hakkında bir kitap yazmam gerektiğini düşünürdüm. Ancak muharrir olur olmaz, Manuel Mena’nın, aileden kalan sıkıntılı mirasın eksiksiz bir temsilcisi olduğunu düşündüğüm için, bu fikri ıskartaya çıkardım. Onun öyküsünü anlatarak sırf onun değil, hem de bana ziyadesiyle utanç veren ailemin siyasal geçmişinin de sorumluluğunu üstlenmiş olacaktım; o denli hissediyordum.” (4)
Bu satırların devamında gerçeklik-kurmaca ilgisine değiniyor Cercas. Mena’nın öyküsündeki boşlukları doldururken gerçekliğe sıkı sıkıya bağlı mı kalmalıydı, yoksa gerçeklikle kurmacayı harmanlamalı mıydı? Bir üçüncü seçenek olarak: Sonunda her insanın gerçek olduğunu düşüneceği lakin sahiden tamamen bağımsız bir kurmaca mı yaratmalıydı? Gerçeklik problemi, bana “Çağımızın Don Quijote”si tanımlamasıyla hakkında kelam söylemiş olduğim ‘Sahtekâr’daki cümlelerini hatırlattı. “Kurmaca bir hayat” yaşayan Enric Marco’nun “gerçek” öyküsünü anlattığı kitabında şu biçimde diyordu Cercas: “Ya gerçeklik? Gerçeklik, Marco’nun biyografisini soğanın kabuğu misali kat kat soyarken keşfettiğim üzere, bu palavra silsilesinin doğrularla yoğrulmuş olduğudur.” (5) Enric Marco’nun geçmişini kurmacadan arındırma niyetiyle yola çıkıp, kendi tabiriyle, bir soğanın kabuğunu soyar üzere yapmıştır bunu. Veyahut ‘Işığın Hızı’nda tıpkı sıkıntıyı farklı bir usulle ele almıştır. Başkişi pozisyonundaki anlatıcıya, çabucak hemen kitabın başında, “yalancı bir hayat” sürdürdüğünü söyletmiştir, “sahici olanından gerçek olsa da gözlerden uzak bir hayat”. Ve -anlatıcı- ünlü bir müellif olduğunda, yazmayı arzuladığı Rodney’in kıssasını hakkıyla anlatabilmesi için, öyküde karanlık kalan kısımları aydınlatmak zorunda olduğunu düşünmüştür.
Aslında ‘Karanlıklar Hükümdarı’nı yazmaya karar verişini anlattığı satırlar da ‘Sahtekâr’a götürdü beni. Hatırlamakta yarar var:
“Bu kitabı yazmak istemiyordum. niye yazmak istemediğimi de tam olarak bilmiyordum (…) Sonunda bu kitabı unutamamış olsam da, bu müddet boyunca öbür iki kitap yazdım. zatenız, o iki kitabı yazarken, bir manada bu kitabı da yazıyordum. Tahminen de, bir manada, bu kitap beni yazıyordu.” (6)
GÜVENİLMEZ EFSANELER, SAĞLAM GERÇEKLER
Cercas, ‘Salamina Askerleri’ ve ‘Sahtekâr’da, İspanya’nın geçmişine ayna tuttu, ülkenin sürüklendiği kaosu araştırdı; ‘Karanlıkların Hükümdarı’nın gayesi ise sadece benzeri bir araştırma değil, bununla birlikte muharririn ailesinin ve Mena’nın dokunaklı anılarını aktarmak. Her ne kadar kendisini metne dahil ederek kurguya bir kapı aralasa da, bu transfer için kesinlikle kurgunun ötesine geçmek gerekiyor. Manuel Mena hakkında bulabileceği her şeyi bulmaya adıyor kendini. Bunun kolay bir iş olduğunu söylemek mümkün değil. Mena’nın askerlik hayatının birinci anılarından son anılarına kadar hayal ediyor Cercas. Hayal ederek var ediyor.
Sağcılar, solcular; Frankocular, Cumhuriyetçiler; Falanjizm, idealizm… Cercas’ın başka metinlerinden alışık olduğumuz tabirler, “Karanlıkların Hükümdarı”nda da yer alıyor. Türkçe çevirisinin yayımlanacağını haber verdiğim “Bir Anın Anatomisi”nin konusu da bir daha İspanya tarihinden: 1981 yılındaki darbe teşebbüsü. Müellifin külliyatına hâkim okurlar Cercas’ın birebir problemlerin etrafında dönüp durduğunu, İspanya’nın belleğini -özellikle İç Savaş’ı- kaygı edindiğini, ötürüsıyla benzeri metinler ortaya koyduğunu düşünebilir tahminen. Lakin bu noktada, Cercas’a özgünlüğünü verenin, benzeri sıkıntıları farklı zarflarla sunması olduğunu bir dahaleyebilirim. Kitabın savaşa dönük yüzüne gelirsek… Gencecik insanların savaş uğruna yitirilmesi olağan olarak her vakit epey acı. bu biçimdedan bu vakte değişen bir şey yok; gerçek gün üzere ortada ve herkes için birebir, onu görmek kelam konusu olduğunda sağcı veyahut solcu olmanın bir manası yok. Öte yandan, Cercas ve Mena alakasında aksi görüşlerin çarpıştığını görüyoruz. Cercas, ailesinin Mena’yı bir kahraman olarak anlattığını, ötürüsıyla “Frankocu” olduklarını söylüyor. Bu durumda, Mena’nın, ailenin Frankoculuğunun simgesi olduğunu söyleyebiliriz. Cercas bu durumu kendisi için bir utanç, bir yük olarak görmüş; aslında “yazarak” omuzlarındaki yükü hafifçelettiğini de söyleyebiliriz.
Birkaç yerde karşılaştığım bir anekdotu paylaşmam yerinde olur. Müellif ve sinema imalcisi David Trueba ile arkadaşı Cercas içinde -Mena hakkında konuşurlarken- şu biçimde bir diyalog geçmiş: Trueba, “ailesinin kahramanının bir Frankocu olduğu gerçeğini gizlemek için, Salamina Askerleri’nde Cumhuriyetçi bir kahraman icat ettiğini” söylüyor. Cercas ise yanıt verirken, savunmacı bir tutumla, onun “daha epey bir Falanjist’e benzediğini” söylüyor.
“Manolo Amca vatan için ölmedi, anne. Seni, babaannen Carolina’yı, senin aileni savunmak için ölmedi. (…) Kendi çıkarlarını savunduğu yanılsamasını yaratarak kandırdılar onu. Aslında ötekilerin çıkarlarını savunuyordu. hayatını kendi çıkarları için ortaya koyduğunu sanıyor lakin aslında başkalarının çıkarları için tehlikeye atıyordu.” (7)
Son olarak, yazar-metin-okur üçgeni sonlarında bir yorum getirirsek, ‘Karanlıkların Hükümdarı’yla birlikte Cercas’ın, okuruna her ülkenin, her toplumun, her ailenin -ötürüsıyla her bireyin- geçmişiyle sorunları olduğunu hatırlattığı ve okurunu, bu bağı unutursa, birebir yanlışları yeniden yine yapma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu konusunda uyardığı kararına varabiliriz. Bir manada, hem yaşayarak hatırlıyoruz birebir vakitte hatırlayarak yaşatıyoruz.
Efsaneler güvenilmezdir lakin gerçekler muteberdir. Emniyetli oldukları kadar acımasızdırlar da: Manuel Mena, bir hiç uğruna hayatını yitirdi.
Notlar
Javier Cercas’ı ‘Salamina Askerleri’yle tanıdık. ‘Sahtekâr’ ise muharririn bir daha gündeme gelmesini sağladı, desem yanlış olmaz zannederim. Hatta Cercas’ı ‘Sahtekâr’la birlikte keşfeden ve muharririn Türkçede yayımlanmış birinci kitabı olma özelliğini taşıyan, on dört lisana çevrilmiş ‘Salamina Askerleri’nden bu biçimdece haberdar olan okurların sayısı da azımsanabilecek üzere değil.
Cercas, çağdaş dünya edebiyatının güçlü isimlerinden biri ve uzun yıllar bulunduğu pozisyonu koruyacağa benziyor. “Cercas tarzı” olarak niteleyebileceğimiz bir yazma tarzına sahip olması, onun, İspanyol edebiyatının özgün kalemleri içinde zikredilmesini sağlıyor. “Cercas tarzı” diyerek kastettiğim şey, muharririn şahsi olanı toplumsal olana, toplumsal olanıysa üniversal olana dönüştürmesi; şahsi tarihle toplumların tarihi/şahsi bellekle toplumsal bellek içinde bir köprü kurması. Cercas’ın en güçlü yanı, “görme/bakılırsabilme” ve gördüğünü nasıl aktaracağını bilme kabiliyeti. Örneğin ‘Sahtekâr’da, halka mal olmuş bir ismin öyküsünün perde gerisindekileri görmüş ve “giz”i metninin en kıymetli öğesi haline getirerek, okuru da tansiyona dahil ederek, öyküyü görünür ve ilgi cazip kılmıştı. ‘Işığın Hızı’nda ise, halka mal olmuş bir ismi değil (yoksa tam da halka mal olmuş bir ismi mi?!), hayalleri olan bir gencin müelliflik yolundaki serüvenini anlatmış lakin bunu hem baş karışıklıkları yaratarak tıpkı vakitte kıssanın orta yerine öteki bir ismi -Rodney Falk’u- yerleştirerek yapmıştı; biyografik/otobiyografik nitelikleri baskın metinlerin alışılmış tabir üslubundan sıyrılarak sonları genişletmişti. bu biçimdece kitabı, bu stilde kaleme alınmış, o sıkıcı atmosferde var olan metinler kervanına dahil olmadı.
“Cercas tarzı” teriminin içini doldururken, görme ve aktarma kabiliyetinin yanına, Cercas metinlerinde “leitmotiv” haline gelen sıkıntıları de eklemek gerek. En başta da kurmaca-gerçeklik bağını. Cercas, bu bağlantıyı didikleyen, onunla uğraşmayı seven müelliflerden; birçok vakit uçlarda geziyor ve kurmacanın sonlarını zorluyor. Anı, otobiyografi, biyografi, “otokurmaca” vs. hangi cinse dahil edilirse edilsin, tam da bu niçinle onun kimi yapıtları için “kurgu dışı” veyahut “kurgusal/kurmaca olmayan roman” tabiri kullanılmakta. ‘Karanlıkların Hükümdarı’ bu yapıtların başında geliyor zira şahsen Cercas tarafınca “kurmaca olmayan roman” formunda tanımlanmakta. Bir röportajında, kitabını neden “kurmaca olmayan roman” olarak tanımladığı sorulduğunda, sırf şöyleki diyor: neden “kurmaca olmayan” olmasın? (3)
GERÇEKLİK-KURMACA BAĞINDA ‘CERCAS TARZI’
‘Karanlıkların Hükümdarı’nda, ‘Salamina Askerleri’nden on beş sene daha sonra bir daha İspanya İç Savaşı’nı problem ediyor Cercas. Bilindiği üzere, bu romanı müellif olmaya karar verdiğinden beri planlıyormuş. Pekala, bir daha “Cercas tarzı”yla mı? elbette. Cercas, ‘Karanlıkların Hükümdarı’nda, şahsi tarihini toplumsal tarihle kavuşturmayı bir sefer daha başarıyor ve ailesinin geçmişindeki karanlıklardan ilhamla, annesinin amcası Manuel Mena’nın öyküsünü bu kere “kendisi” anlatmak istiyor. Zira çocukluğundan beri, farklı vakit ve yerlerde, farklı aile üyelerinden dinlemiş onun kıssasını -muhtemelen kıssanın farklı varyasyonlarını da-. Artık kelam sırası Cercas’ta ve Cercas üslubunda.
Koyu bir Frankocu olan Manuel Mena, çabucak hemen 19 yaşında yitirmiş hayatını. Ebro Çatışması’nda, İç Savaş’ın sonlarına yakın. Aslında bu bilgi bile kıssasını dikkate kıymet kılıyor; genç yaşına sığdırdıkları sebebiyle, yıllarce ailenin “kahraman subayı” olarak anıldığı varsayım edilebilir. Cercas’ın bu öyküyü kendince anlatmaya karar veriş sürecini anlattığı satırlar da dikkate bedel. Mena’nın kıssası için “efsane” sözünü kullanmayı tercih ediyor muharrir. Anlatıla anlatıla “efsaneleşmiş” olduğunun vurgusu olarak yorumlanabilir bu. Öte yandan, kıssada abartılan ögeler olduğuna ve birtakım eksiklerin anlatan kişi tarafınca doldurulduğuna işaret ettiğini söylemek mümkün. Nihayetinde, misal çıkarımlara varacağımıza inanıyorum.
Karanlıkların Hükümdarı, Javier Cercas, Mütercim: Gökhan Aksay, 280 syf., Everest Yayınları, 2021.
“Onun kıssasını, daha doğrusu o efsaneyi çocukluğumdan bu yana tekraren anlattılar bana. O denli ki, muharrir olmadan evvel, onun hakkında bir kitap yazmam gerektiğini düşünürdüm. Ancak muharrir olur olmaz, Manuel Mena’nın, aileden kalan sıkıntılı mirasın eksiksiz bir temsilcisi olduğunu düşündüğüm için, bu fikri ıskartaya çıkardım. Onun öyküsünü anlatarak sırf onun değil, hem de bana ziyadesiyle utanç veren ailemin siyasal geçmişinin de sorumluluğunu üstlenmiş olacaktım; o denli hissediyordum.” (4)
Bu satırların devamında gerçeklik-kurmaca ilgisine değiniyor Cercas. Mena’nın öyküsündeki boşlukları doldururken gerçekliğe sıkı sıkıya bağlı mı kalmalıydı, yoksa gerçeklikle kurmacayı harmanlamalı mıydı? Bir üçüncü seçenek olarak: Sonunda her insanın gerçek olduğunu düşüneceği lakin sahiden tamamen bağımsız bir kurmaca mı yaratmalıydı? Gerçeklik problemi, bana “Çağımızın Don Quijote”si tanımlamasıyla hakkında kelam söylemiş olduğim ‘Sahtekâr’daki cümlelerini hatırlattı. “Kurmaca bir hayat” yaşayan Enric Marco’nun “gerçek” öyküsünü anlattığı kitabında şu biçimde diyordu Cercas: “Ya gerçeklik? Gerçeklik, Marco’nun biyografisini soğanın kabuğu misali kat kat soyarken keşfettiğim üzere, bu palavra silsilesinin doğrularla yoğrulmuş olduğudur.” (5) Enric Marco’nun geçmişini kurmacadan arındırma niyetiyle yola çıkıp, kendi tabiriyle, bir soğanın kabuğunu soyar üzere yapmıştır bunu. Veyahut ‘Işığın Hızı’nda tıpkı sıkıntıyı farklı bir usulle ele almıştır. Başkişi pozisyonundaki anlatıcıya, çabucak hemen kitabın başında, “yalancı bir hayat” sürdürdüğünü söyletmiştir, “sahici olanından gerçek olsa da gözlerden uzak bir hayat”. Ve -anlatıcı- ünlü bir müellif olduğunda, yazmayı arzuladığı Rodney’in kıssasını hakkıyla anlatabilmesi için, öyküde karanlık kalan kısımları aydınlatmak zorunda olduğunu düşünmüştür.
Aslında ‘Karanlıklar Hükümdarı’nı yazmaya karar verişini anlattığı satırlar da ‘Sahtekâr’a götürdü beni. Hatırlamakta yarar var:
“Bu kitabı yazmak istemiyordum. niye yazmak istemediğimi de tam olarak bilmiyordum (…) Sonunda bu kitabı unutamamış olsam da, bu müddet boyunca öbür iki kitap yazdım. zatenız, o iki kitabı yazarken, bir manada bu kitabı da yazıyordum. Tahminen de, bir manada, bu kitap beni yazıyordu.” (6)
GÜVENİLMEZ EFSANELER, SAĞLAM GERÇEKLER
Cercas, ‘Salamina Askerleri’ ve ‘Sahtekâr’da, İspanya’nın geçmişine ayna tuttu, ülkenin sürüklendiği kaosu araştırdı; ‘Karanlıkların Hükümdarı’nın gayesi ise sadece benzeri bir araştırma değil, bununla birlikte muharririn ailesinin ve Mena’nın dokunaklı anılarını aktarmak. Her ne kadar kendisini metne dahil ederek kurguya bir kapı aralasa da, bu transfer için kesinlikle kurgunun ötesine geçmek gerekiyor. Manuel Mena hakkında bulabileceği her şeyi bulmaya adıyor kendini. Bunun kolay bir iş olduğunu söylemek mümkün değil. Mena’nın askerlik hayatının birinci anılarından son anılarına kadar hayal ediyor Cercas. Hayal ederek var ediyor.
Sağcılar, solcular; Frankocular, Cumhuriyetçiler; Falanjizm, idealizm… Cercas’ın başka metinlerinden alışık olduğumuz tabirler, “Karanlıkların Hükümdarı”nda da yer alıyor. Türkçe çevirisinin yayımlanacağını haber verdiğim “Bir Anın Anatomisi”nin konusu da bir daha İspanya tarihinden: 1981 yılındaki darbe teşebbüsü. Müellifin külliyatına hâkim okurlar Cercas’ın birebir problemlerin etrafında dönüp durduğunu, İspanya’nın belleğini -özellikle İç Savaş’ı- kaygı edindiğini, ötürüsıyla benzeri metinler ortaya koyduğunu düşünebilir tahminen. Lakin bu noktada, Cercas’a özgünlüğünü verenin, benzeri sıkıntıları farklı zarflarla sunması olduğunu bir dahaleyebilirim. Kitabın savaşa dönük yüzüne gelirsek… Gencecik insanların savaş uğruna yitirilmesi olağan olarak her vakit epey acı. bu biçimdedan bu vakte değişen bir şey yok; gerçek gün üzere ortada ve herkes için birebir, onu görmek kelam konusu olduğunda sağcı veyahut solcu olmanın bir manası yok. Öte yandan, Cercas ve Mena alakasında aksi görüşlerin çarpıştığını görüyoruz. Cercas, ailesinin Mena’yı bir kahraman olarak anlattığını, ötürüsıyla “Frankocu” olduklarını söylüyor. Bu durumda, Mena’nın, ailenin Frankoculuğunun simgesi olduğunu söyleyebiliriz. Cercas bu durumu kendisi için bir utanç, bir yük olarak görmüş; aslında “yazarak” omuzlarındaki yükü hafifçelettiğini de söyleyebiliriz.
Birkaç yerde karşılaştığım bir anekdotu paylaşmam yerinde olur. Müellif ve sinema imalcisi David Trueba ile arkadaşı Cercas içinde -Mena hakkında konuşurlarken- şu biçimde bir diyalog geçmiş: Trueba, “ailesinin kahramanının bir Frankocu olduğu gerçeğini gizlemek için, Salamina Askerleri’nde Cumhuriyetçi bir kahraman icat ettiğini” söylüyor. Cercas ise yanıt verirken, savunmacı bir tutumla, onun “daha epey bir Falanjist’e benzediğini” söylüyor.
“Manolo Amca vatan için ölmedi, anne. Seni, babaannen Carolina’yı, senin aileni savunmak için ölmedi. (…) Kendi çıkarlarını savunduğu yanılsamasını yaratarak kandırdılar onu. Aslında ötekilerin çıkarlarını savunuyordu. hayatını kendi çıkarları için ortaya koyduğunu sanıyor lakin aslında başkalarının çıkarları için tehlikeye atıyordu.” (7)
Son olarak, yazar-metin-okur üçgeni sonlarında bir yorum getirirsek, ‘Karanlıkların Hükümdarı’yla birlikte Cercas’ın, okuruna her ülkenin, her toplumun, her ailenin -ötürüsıyla her bireyin- geçmişiyle sorunları olduğunu hatırlattığı ve okurunu, bu bağı unutursa, birebir yanlışları yeniden yine yapma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu konusunda uyardığı kararına varabiliriz. Bir manada, hem yaşayarak hatırlıyoruz birebir vakitte hatırlayarak yaşatıyoruz.
Efsaneler güvenilmezdir lakin gerçekler muteberdir. Emniyetli oldukları kadar acımasızdırlar da: Manuel Mena, bir hiç uğruna hayatını yitirdi.
Notlar
- “Çağımızın Don Quijote’si: Sahtekâr”, bkz. https://www.gazeteduvar.com.tr/kitap/2020/09/10/cagimizin-don-quijotesi-sahtekar
- “Javier Cercas külliyatına nitelikli bir katkı: Işığın Hızı”, bkz. https://www.gazeteduvar.com.tr/javier-cercas-kulliyatina-nitelikli-bir-katki-isigin-hizi-haber-1509940
- Bkz. https://www.npr.org/2020/01/18/797229989/javier-cercas-on-lord-of-all-the-dead
- Karanlıkların Hükümdarı, Javier Cercas, çev. Gökhan Aksay, Everest Yayınları, 2021, s. 12.
- Sahtekâr, Javier Cercas, çev. Gökhan Aksay, Everest Yayınları, 2020, s. 105.
- Sahtekâr, Javier Cercas, çev. Gökhan Aksay, Everest Yayınları, 2020, s. 11.
- Karanlıkların Hükümdarı, Javier Cercas, çev. Gökhan Aksay, Everest Yayınları, 2021, s. 261.