Cet Hacımale
Thomas Hardy’i okumak her vakit için haz verici bir tecrübedir. Müellifin geçtiğimiz ay Taciser Doküman çevirisiyle Bağlantı Yayınları tarafınca yayınlanan romanı ‘Orman Sakinleri’, bu keyifli tecrübeyi Türkiye’deki okurlara bir daha hatırlattığı üzere kaybolan bir hayat usulüne dair düşünmemize de imkân sağlıyor. Thomas Hardy’nin yapıtları, baş döndürücü bir süratle değişen dünyaya ahenk sağlamakta zorlanan okurlar için durup soluklanma fırsatı sunan birer vaha üzeredir. Romanlarında evlilik, ahlak, cinsellik ve mevt temalarına sıkça yer veren Hardy’nin üslubunda, yaşadığı çağdan hayal kırıklığına uğramış bir kişinin sesi ve öfkesi vardır. Lakin bu öfke hiç bir vakit su yüzüne çıkıp isyana dönüşmez, aksine ortasında yaşadığı çağın gerçekliğini kabullenmiş rasyonel bir zihnin hüzün hissini lisana getirmesine aracı olur. Bugünün okuru için Hardy’i hala cazip kılan sebeplerden biri biraz da müellifle paylaştıkları bu hüzün duygusudur.
‘Çılgın Kalabalıktan Uzak’ın muharriri, bir bakıma tam olarak zamanının insanıdır: Determinist bir mimar, Victoria Devri Londra’sının tanınan bir siması ve evrime inanan Darwin’ci bir beyefendi. Fakat öbür yandan onun yaşadığı periyodun ahlak anlayışıyla ve sermaye çağının ince şeylere ehemmiyet vermeyen çok maddeci tarafıyla bir çatışma içerisinde olduğu da açıktır. Hardy, kuvvetlinün ayakta kalıp zayıfın yok olduğu doğal seçilime inanmış ve toplumsal yapının buna uygun halde şekillendiğini savunan burjuva kanısını paylaşmıştır. Fakat bu ideolojinin tutkuyla sevdiği doğayı nasıl yok ettiğine ve insan bağlarındaki masumiyeti nasıl ortadan kaldırdığına da şahit olmuştur. Müellifin birinci vakit içinderda 1887 yılında yayınlanan romanı ‘Orman Sakinleri’, tahminen de bu yüzden toplumsal ömürde kaybolmuş masumiyete yakılmış bir ağıt üzeredir.
Orman Sakinleri, Thomas Hardy, Mütercim: Taciser Doküman, 442 syf., İrtibat Yayınları, 2021.
Romanda tabiatın beşerler içindeki münasebetleri şekillendirmedeki rolünü ele alan Hardy, köklerinden kopmaya yetecek bir süre boyunca kentte hayatış, eğitimli fakat mutsuz insanların karşısına saf ve bilgisiz olsa da masumiyetini yitirmemiş köylü karakterleri çıkartmıştır. Grace, Winterborne, Fitzpiers ve Mrs. Charmond üzere karakterler içindeki bağlar üzerinden İngiltere taşrasını anlatan muharrir, romanın fonunu oluşturan bu tabiat manziçinden çağının problemlerine dair bir epey materyal bulup çıkarmayı başarmıştır. Hintock Köyü’nde doğup büyümüş olan Grace, babasının ısrarıyla kente gidip eğitim görmekle bir arada tabiattaki yaşama has saflığını yitirmiş ve köklerinden uzaklaşmıştır. Buna karşılık su katılmamış birer taşralı olan Winterborne ile Marty üzere şahıslar romanda bütün cehaletlerine karşın köylü bilgeliğinin ve masumiyetin temsilcisidir. Winterborne’un romanın devamında bütün düzgün niyetine karşın mevtten kurtulamamış olması da bu yüzden tabiata ilişkin bu masumiyetin artık kaybolduğunun göstergesidir. Taşralı Winterborne vefattan kurtulamazken Grace’i bir değil iki bayanla birden aldatan eğitimli koca Fitzpiers, romanın sonunda eşiyle barışıp daha güzel bir iş fırsatına kavuşacak ve yaptığı berbatlıklar yanına kâr kalacaktır. Romantizmden son derece uzak bir rasyonaliteye sahip olan bu kurguda muharririn determinizmi son derece açıktır. Hardy, Fitzpiers karşısında Winterborne’un tarafını fiyat, buna karşılık hislerinin kalemini ele geçirmesine müsaade vermez. Bu sayede romanın sonunda kaçınılmaz olan gerçekleşir: Düzgün kalpli lakin bilgisiz Winterborne ölürken karısını aldatmış olan Fitzpiers, Grace’le barışıp memnun bir hayata yelken açar.
Pekala bu son sahiden kaçınılmaz mıdır? Thomas Hardy, sözgelimi Charles Dickens üzere davranıp romanının sonunda masumiyeti ödüllendirerek ihaneti cezalandıramaz mıydı? Kelam konusu Thomas Hardy ve onun roman yazma biçimi olduğunda bu beklenti karşılıksız kalmaya mahkûmdur. Onun ömrü algılama biçiminin buna müsaade vermeyeceği belirgindir. Hardy’nin Darwin’i okuduğu bilinmektedir. Onun geliştirdiği evrim teorisini kabul eden ve çağının burjuva ideolojisince çabucak benimsenmiş doğal seçilime inanan müellifin romanındaki olay örgüsünü de buna uygun biçimde inşa ettiği açıktır. Romanın geçtiği Hintock, eski vakit içinderdaki üzere kentten kopuk ve dünyadan bihaber yaşayan izole bir köy değildir artık. Sermaye Çağı’yla bir arada kapitalist sistem, bu ücra köyü bile hür pazar iktisadı içerisine katmayı başarmış, büyük kentlerle entegre bir hale getirmiştir. “[Hintock] hiç de dünyadan kopuk bir örüntü oluşturmuyor”dur artık, “aksine Beyaz Deniz’den Boynuz Burnu’na kadar insanoğlunun her iki yarım kürede yaptığı işlerle ördüğü büyük ağın birer parçasıdır”(1) artık.
Köyle kent içindeki bu bütünleşme, köyün ve ortasında bulunduğu tabiatın kirlenmesine sebep olurken birlikteinde masumiyet de kaybolmaya başlar. Bütün garip meraklarıyla ve olanca yabancılığıyla kentten Hintock’a gelen genç tabip Fitzpiers da bu kirlenmenin temsilcisi olacaktır. Masumiyetin kaybı, baştan çıkarılmayla başlar: Grace’in babası olan Mr. Melbury, kızının güzel bir geleceğe sahip olması için Winterborne yerine Fitzpiers’la evlenmesini tercih eder. Bu sayede kızının saygın bir aileye gelin olacağını düşünen Melbury, bariz bir halde Fitzpiers’ın temsil ettiği modernite tarafınca baştan çıkarılmıştır. Melbury’e nazaran kızı tabiple evlendikten daha sonra “hareketli bir kente gidecek, son moda bir atlı arabası olacak ve en yüksek katmandan biroldukca hanımefendiyle tanışacak”tır.(2) Melbury’i baştan çıkaran bu hayaller hiç bir vakit gerçeğe dönüşmeyeceği üzere Grace’in üzücü bir evlilik yapmasına giden yolu açmaktan öbür bir işe de yaramayacaktır. tıpkı vakitte Winterborne’un bu evliliğin önüne geçebilmek için yapabileceği hiç bir şey yoktur. Fitzpiers karşısında son derece çaresiz bir durumda olan Winterborne, en nihayetinde sırf bir Ceorl’dur, köle olmasa bile özgür insanların en alt sınıfına ilişkin bir çiftçidir. Bu yüzden eğitimli ve kuvvetli Fitzpiers’ın karşısında durmasının imkânı yoktur, gerçekten duramayacaktır da. Winterborne, kocası kendisini aldatmasına karşın Grace’in Fitzpiers’dan boşanıp onunla evlenmesini sağlayacak iktidara sahip değildir. Winterborne, lakin şövalye romanları periyodunun kahramanı olabilecek bir karakterdir, buhar makinesinin hakimiyeti altındaki bir medeniyetteyse onun masumiyeti güçsüzlükle muadildir.
Romanın sonunda Fitzpiers, Grace’le barışacak ve Winterborne karşısında zaferini ilan edecektir. Buna karşılık Winterborne, güzel niyetinin kurbanı olacak ve mevtten kurtulamayacaktır. Mukadderatçı bir yaklaşıma sahip olan Hardy, tabiatın kendi yasasını herkese dayattığının altını çizer ve olacak olanın kaçınılmaz biçimde gerçekleşeceğini hatırlatır. Lakin bir daha de Winterborne’un vefatında soylu bir yan vardır. Thomas Hardy, ‘Orman Sakinleri’nde kuvvetli ile zayıf içindeki bu tansiyonu büyük bir ustalıkla kaleme alırken hayatın acı gerçekliği karşısında kayıp giden masumiyetin de yasını meblağ.
‘Orman Sakinleri’nin bugünün okuru için ağır bir tempoya sahip olduğu kabul edilebilir. Romanda ele alınan ihanet, evlilik ya da tek eşlilik üzere temalar ortadan geçen vakitte fazlacaça irdelenmiş ve bu mevzular üzerinde söylenmedik pek az şey kalmıştır. Lakin tıpkı vakitte ‘Orman Sakinleri’nin insan tabiatına dair fazlacaça özgün yorumlar sunan bir eser olduğunu söylemek de mümkündür. Tabiatın insanı nasıl şekillendirdiği ve kuvvetli ile zayıf içindeki çabayı nasıl etkilediğine dair yorumlar, romanı bugün bile özgün kılmayı sürdürür. Fakat hepsinin ötesinde romanı bugün hala kıymetli kılan asıl öge, Thomas Hardy’nin kuvvetli üslubu ve okuması son derece keyifli tabiat tasvirleridir. Müellif, karakterleriyle birlikte ormanın ortasında dolaşırken adeta kaybolur ve okuru da birlikteinde sürükler. Rüzgârda sallanan ağaçların, eğilmiş kuru otların, ince ince yağan yağmurların büyük bir ustalıkla tasvir edildiği bu romanı okumak, okuyucuya bir benzerine sıkıntı rastlayacağı edebi bir haz hissini miras bırakır. Modernizmle birlikte kaybolmuş masumiyete bir ağıt üzere olan bu roman, ele aldığı problemleri kavrayış stiliyle ve üslubunun lezzetiyle Avrupa romanı için büyük bir parıltıdır.
Thomas Hardy’i okumak her vakit için haz verici bir tecrübedir. Müellifin geçtiğimiz ay Taciser Doküman çevirisiyle Bağlantı Yayınları tarafınca yayınlanan romanı ‘Orman Sakinleri’, bu keyifli tecrübeyi Türkiye’deki okurlara bir daha hatırlattığı üzere kaybolan bir hayat usulüne dair düşünmemize de imkân sağlıyor. Thomas Hardy’nin yapıtları, baş döndürücü bir süratle değişen dünyaya ahenk sağlamakta zorlanan okurlar için durup soluklanma fırsatı sunan birer vaha üzeredir. Romanlarında evlilik, ahlak, cinsellik ve mevt temalarına sıkça yer veren Hardy’nin üslubunda, yaşadığı çağdan hayal kırıklığına uğramış bir kişinin sesi ve öfkesi vardır. Lakin bu öfke hiç bir vakit su yüzüne çıkıp isyana dönüşmez, aksine ortasında yaşadığı çağın gerçekliğini kabullenmiş rasyonel bir zihnin hüzün hissini lisana getirmesine aracı olur. Bugünün okuru için Hardy’i hala cazip kılan sebeplerden biri biraz da müellifle paylaştıkları bu hüzün duygusudur.
‘Çılgın Kalabalıktan Uzak’ın muharriri, bir bakıma tam olarak zamanının insanıdır: Determinist bir mimar, Victoria Devri Londra’sının tanınan bir siması ve evrime inanan Darwin’ci bir beyefendi. Fakat öbür yandan onun yaşadığı periyodun ahlak anlayışıyla ve sermaye çağının ince şeylere ehemmiyet vermeyen çok maddeci tarafıyla bir çatışma içerisinde olduğu da açıktır. Hardy, kuvvetlinün ayakta kalıp zayıfın yok olduğu doğal seçilime inanmış ve toplumsal yapının buna uygun halde şekillendiğini savunan burjuva kanısını paylaşmıştır. Fakat bu ideolojinin tutkuyla sevdiği doğayı nasıl yok ettiğine ve insan bağlarındaki masumiyeti nasıl ortadan kaldırdığına da şahit olmuştur. Müellifin birinci vakit içinderda 1887 yılında yayınlanan romanı ‘Orman Sakinleri’, tahminen de bu yüzden toplumsal ömürde kaybolmuş masumiyete yakılmış bir ağıt üzeredir.
Orman Sakinleri, Thomas Hardy, Mütercim: Taciser Doküman, 442 syf., İrtibat Yayınları, 2021.
Romanda tabiatın beşerler içindeki münasebetleri şekillendirmedeki rolünü ele alan Hardy, köklerinden kopmaya yetecek bir süre boyunca kentte hayatış, eğitimli fakat mutsuz insanların karşısına saf ve bilgisiz olsa da masumiyetini yitirmemiş köylü karakterleri çıkartmıştır. Grace, Winterborne, Fitzpiers ve Mrs. Charmond üzere karakterler içindeki bağlar üzerinden İngiltere taşrasını anlatan muharrir, romanın fonunu oluşturan bu tabiat manziçinden çağının problemlerine dair bir epey materyal bulup çıkarmayı başarmıştır. Hintock Köyü’nde doğup büyümüş olan Grace, babasının ısrarıyla kente gidip eğitim görmekle bir arada tabiattaki yaşama has saflığını yitirmiş ve köklerinden uzaklaşmıştır. Buna karşılık su katılmamış birer taşralı olan Winterborne ile Marty üzere şahıslar romanda bütün cehaletlerine karşın köylü bilgeliğinin ve masumiyetin temsilcisidir. Winterborne’un romanın devamında bütün düzgün niyetine karşın mevtten kurtulamamış olması da bu yüzden tabiata ilişkin bu masumiyetin artık kaybolduğunun göstergesidir. Taşralı Winterborne vefattan kurtulamazken Grace’i bir değil iki bayanla birden aldatan eğitimli koca Fitzpiers, romanın sonunda eşiyle barışıp daha güzel bir iş fırsatına kavuşacak ve yaptığı berbatlıklar yanına kâr kalacaktır. Romantizmden son derece uzak bir rasyonaliteye sahip olan bu kurguda muharririn determinizmi son derece açıktır. Hardy, Fitzpiers karşısında Winterborne’un tarafını fiyat, buna karşılık hislerinin kalemini ele geçirmesine müsaade vermez. Bu sayede romanın sonunda kaçınılmaz olan gerçekleşir: Düzgün kalpli lakin bilgisiz Winterborne ölürken karısını aldatmış olan Fitzpiers, Grace’le barışıp memnun bir hayata yelken açar.
Pekala bu son sahiden kaçınılmaz mıdır? Thomas Hardy, sözgelimi Charles Dickens üzere davranıp romanının sonunda masumiyeti ödüllendirerek ihaneti cezalandıramaz mıydı? Kelam konusu Thomas Hardy ve onun roman yazma biçimi olduğunda bu beklenti karşılıksız kalmaya mahkûmdur. Onun ömrü algılama biçiminin buna müsaade vermeyeceği belirgindir. Hardy’nin Darwin’i okuduğu bilinmektedir. Onun geliştirdiği evrim teorisini kabul eden ve çağının burjuva ideolojisince çabucak benimsenmiş doğal seçilime inanan müellifin romanındaki olay örgüsünü de buna uygun biçimde inşa ettiği açıktır. Romanın geçtiği Hintock, eski vakit içinderdaki üzere kentten kopuk ve dünyadan bihaber yaşayan izole bir köy değildir artık. Sermaye Çağı’yla bir arada kapitalist sistem, bu ücra köyü bile hür pazar iktisadı içerisine katmayı başarmış, büyük kentlerle entegre bir hale getirmiştir. “[Hintock] hiç de dünyadan kopuk bir örüntü oluşturmuyor”dur artık, “aksine Beyaz Deniz’den Boynuz Burnu’na kadar insanoğlunun her iki yarım kürede yaptığı işlerle ördüğü büyük ağın birer parçasıdır”(1) artık.
Köyle kent içindeki bu bütünleşme, köyün ve ortasında bulunduğu tabiatın kirlenmesine sebep olurken birlikteinde masumiyet de kaybolmaya başlar. Bütün garip meraklarıyla ve olanca yabancılığıyla kentten Hintock’a gelen genç tabip Fitzpiers da bu kirlenmenin temsilcisi olacaktır. Masumiyetin kaybı, baştan çıkarılmayla başlar: Grace’in babası olan Mr. Melbury, kızının güzel bir geleceğe sahip olması için Winterborne yerine Fitzpiers’la evlenmesini tercih eder. Bu sayede kızının saygın bir aileye gelin olacağını düşünen Melbury, bariz bir halde Fitzpiers’ın temsil ettiği modernite tarafınca baştan çıkarılmıştır. Melbury’e nazaran kızı tabiple evlendikten daha sonra “hareketli bir kente gidecek, son moda bir atlı arabası olacak ve en yüksek katmandan biroldukca hanımefendiyle tanışacak”tır.(2) Melbury’i baştan çıkaran bu hayaller hiç bir vakit gerçeğe dönüşmeyeceği üzere Grace’in üzücü bir evlilik yapmasına giden yolu açmaktan öbür bir işe de yaramayacaktır. tıpkı vakitte Winterborne’un bu evliliğin önüne geçebilmek için yapabileceği hiç bir şey yoktur. Fitzpiers karşısında son derece çaresiz bir durumda olan Winterborne, en nihayetinde sırf bir Ceorl’dur, köle olmasa bile özgür insanların en alt sınıfına ilişkin bir çiftçidir. Bu yüzden eğitimli ve kuvvetli Fitzpiers’ın karşısında durmasının imkânı yoktur, gerçekten duramayacaktır da. Winterborne, kocası kendisini aldatmasına karşın Grace’in Fitzpiers’dan boşanıp onunla evlenmesini sağlayacak iktidara sahip değildir. Winterborne, lakin şövalye romanları periyodunun kahramanı olabilecek bir karakterdir, buhar makinesinin hakimiyeti altındaki bir medeniyetteyse onun masumiyeti güçsüzlükle muadildir.
Romanın sonunda Fitzpiers, Grace’le barışacak ve Winterborne karşısında zaferini ilan edecektir. Buna karşılık Winterborne, güzel niyetinin kurbanı olacak ve mevtten kurtulamayacaktır. Mukadderatçı bir yaklaşıma sahip olan Hardy, tabiatın kendi yasasını herkese dayattığının altını çizer ve olacak olanın kaçınılmaz biçimde gerçekleşeceğini hatırlatır. Lakin bir daha de Winterborne’un vefatında soylu bir yan vardır. Thomas Hardy, ‘Orman Sakinleri’nde kuvvetli ile zayıf içindeki bu tansiyonu büyük bir ustalıkla kaleme alırken hayatın acı gerçekliği karşısında kayıp giden masumiyetin de yasını meblağ.
‘Orman Sakinleri’nin bugünün okuru için ağır bir tempoya sahip olduğu kabul edilebilir. Romanda ele alınan ihanet, evlilik ya da tek eşlilik üzere temalar ortadan geçen vakitte fazlacaça irdelenmiş ve bu mevzular üzerinde söylenmedik pek az şey kalmıştır. Lakin tıpkı vakitte ‘Orman Sakinleri’nin insan tabiatına dair fazlacaça özgün yorumlar sunan bir eser olduğunu söylemek de mümkündür. Tabiatın insanı nasıl şekillendirdiği ve kuvvetli ile zayıf içindeki çabayı nasıl etkilediğine dair yorumlar, romanı bugün bile özgün kılmayı sürdürür. Fakat hepsinin ötesinde romanı bugün hala kıymetli kılan asıl öge, Thomas Hardy’nin kuvvetli üslubu ve okuması son derece keyifli tabiat tasvirleridir. Müellif, karakterleriyle birlikte ormanın ortasında dolaşırken adeta kaybolur ve okuru da birlikteinde sürükler. Rüzgârda sallanan ağaçların, eğilmiş kuru otların, ince ince yağan yağmurların büyük bir ustalıkla tasvir edildiği bu romanı okumak, okuyucuya bir benzerine sıkıntı rastlayacağı edebi bir haz hissini miras bırakır. Modernizmle birlikte kaybolmuş masumiyete bir ağıt üzere olan bu roman, ele aldığı problemleri kavrayış stiliyle ve üslubunun lezzetiyle Avrupa romanı için büyük bir parıltıdır.
- Thomas Hardy, Orman Sakinleri, çev. Taciser Doküman, (İstanbul: Bağlantı Yayınları, 2021), s. 68.
- A.g.e., 214.