Parçalanıp dağılmaya yüz tutmuş her şeyi sözcükler bir ortaya getirebilir. Bu yıkımın sebebi sözcükler de olabilir pekâlâ ama denemeye bedel. Sözcüklerin gücüne inanmak ve bunu kavramak, bittiği düşünülen bir şeyi bir daha hayata döndürebilir. Sözcükler, bir bozgunu ve buhranı sonlandırıp bugünü yorumlamayı kolaylaştıracağı üzere geçmiş ve artık içinde irtibat kurmayı sağlayabilir. Hayal gücünü kuvvetlendirerek yeni bir hayat kurmak için bizi cesaretlendirebilir.
Çağdaş Rus edebiyatının en kıymetli temsilcilerinden Mihail Şişkin, tabir yerindeyse feleğin çemberinden geçmiş ve sözcüklerin gücüne inanan bir müellif. Bu payeyi alana dek bir fazlaca iş yapan Şişkin, hayatını sürdürmeye çalışırken oldukça tecrübe kazanıyor ve hem Rusya’nın yakın geçmişini tıpkı vakitte bugününü etraflıca düşünmek için fırsat yakalıyor. 1991 öncesinde ve daha sonrasında kurulan rejime muhalifliğiyle öne çıkan, İsviçre ve Rusya içinde mekik dokuyan Şişkin, memleketinin devasa külçeşidini, insan kavrayışını, siyasi gelgitlerini, giriştiği ve girişmekten kaçındığı savaşları, sırtındaki kamburları ve büyüklüğünü işliyor kitaplarında.
Müellif, romanlarında ve hikayelerinde, ikili alakalara, dağılan ve kurtarılmaya çalışılan, bırakılan ve tutunulan ömürleri anlatırken insanın üzerinde büyük bir baskı kuran vakte ağırlaşıyor. Kelam konusu baskı yüzünden sakınılan, eğilip bükülen ve olduğundan farklı manalara büründürülen sözcüklerin, bireyleri sürüklediği noktaları gündeme getiren Şişkin, bireyde geçmişin yarattığı huzur ve gelecek tedirginliği içinde hassas istikrarlar kuruyor. Bu süreçte, sıkıntı anlatmada sözcüklerin kimi birtakım yetersiz kaldığını, kimi bazı manasını aştığını sezdiriyor.
Rus edebiyat mirasına tutunduğu, Sovyetler periyodundaki yüzeyin altına indiği, sözcüklerin gücüyle dağılma öncesini ve daha sonrasını bir daha insan bağlarından hareketle öyküleştirdiği ‘Mürekkep Lekesi’yle karşımızda bu kere Şişkin.
DEĞİŞEN VAKİT VE BİREYLER
Şişkin’in hikayeleri; parçalanmışlıklardan, belirsizliklerden, hislerine ket vuranlardan ve savrulanlardan besleniyor. Bocalayanlar, arayıştakiler ve kaygısını hakikat düzgün söz etme uğraşıyla yanıp tutuşanlar çıkıyor karşımıza ‘Mürekkep Lekesi’nde. Onlardan biri şöyleki diyor: “Evet, her şeyin temelinde bir yanlışsız, çizgi, çizgi yatar. Boşlukta rastgele iki noktayı alın, rastgele iki objeyi alın; ortalarına onları bağlayacak bir gerçek çekebilirsiniz. Dünyadaki her şeyin içinde gözle görülmeyen doğrular vardır, hepsi birbirine bağlıdır, ayrılamazlar. Uzaklık da bu gerçeğin önünde mahzur teşkil edemez; doğrular uzadıkça uzar, lastik üzere uzadıkça şeyleri daha sıkı bağlar birbirine. Gördüğünüz üzere mürekkep hokkası ile parke yere düşmüş as içinde, kuyruklu piyanonun pedalı ile pencere pervazına düşen ağaç kısımlarının gölgeleri içinde, benimle sizin aranızda birer gerçek uzanıyor. Onlar da bir nevi damarlar, dünyanın dağılıp gitmesini engelleyen damarlar.”
Mürekkep Lekesi, Mihail Şişkin, Tercüman: Fazilet Erinç, 172 syf., Jaguar Kitap, 2021.
Kalemin, kâğıdın ve sözcüklerin gücünü karakterlerine yansıtan Şişkin; kimi vakit bir ömrün özetini veriyor hikayelerinde, kimi vakit bireyleri geriye dönüp bakmaya zorluyor, işin içine kapanmamış hesapları katıyor.
Öte yandan, eski ve yeni Ruslar içindeki karşılaştırmalar, dünyayı ve hayatı algılayışı nasıl değiştirdiğini anlatıyor. Öbür bir deyişle değişen vakit içinde birlikte yükselenler, olduğu yerde kalanlar ve bulunduğu noktadan aşağı düşenler çıkıyor karşımıza. Bu ortada, Rusya’nın kültür öznelerinin, büyük müelliflerinin kişiliği ve sanatçılığı da dâhil oluyor bu karşılaştırmaya; hepsi, bir kerteriz meydana getiriyor.
Eski Rusya ve yeni Ruslar içindeki ilişkiyi ya da ayrımları, hikayeler ve kurmaca karakterler üzerinden sunan Şişkin, Nabokov’dan kalan mürekkep lekesine, Gogol’e ve Çehov’a kırıyor dümeni, âdeta bu isimlerin koylarına sığınarak yıpranmışlığı ve çürümüşlüğü kültürel mirasla aşma yolları arıyor.
Denk gelişler ve gerek kendisiyle gerek etrafıyla hesaplaşanlar da hikayelerdeki yerini alıyor. Bir karakterin bu bahisle ilgili belirmemesi dikkat alımlı: “Geride bırakılan hayatı bir şeyle ölçmek mümkünse şayet o şey, hissesine düşen müsabakaların sayısıdır herbiçimde.” Yaşananların ve ölümlerin çetelesini tutmanın yolu buradan geçiyor, gülümsenen ya da ciddiyetle poz verilen fotoğraflara bu yoldan ilerlenerek manalar yükleniyor. Bu karelerin bazısında keyifli yüzler, bazısında kocaman bir hapishane hâline getirilen ülkenin izleri görülüyor. Huzursuz edici şimdiden bakıp kaybolmuş geçmişini arayanlar selamlıyor okuru.
‘VAR OLMANIN LÜZUMUNA’ YÖNELİK TENKİTLER
Şişkin’in hikayeleri, yakın ve uzak geçmişle, edebiyatla, memnunlukla ve hüzünle yâd edilen aile tablolarıyla, biten ve tam olarak başlamayan aşklarla örülü. Bunlara kaygılar, kaçışlar, açılıp kapanan hesap defterleri, memnunluktan yahut yalnızlıktan boğulma eşiğine gelen, ömrünü siyasetle tükettiğini ve yaşamayı ötelediğini düşünen insanların öykülerini de ekleyebiliriz.
Hikayelerdeki karakterler mektuplarla, konuşmalarla, çıkardıkları hayat derslerinin transferiyle, farklı insanları ve kültürleri karşılaştırarak kendi “başkalıklarını” ortaya koymaya uğraşıyor. Başka bir sözle hayata bakış açılarını tartıp kendilerine bir yol çizmeye çabalıyorlar. Bu ortada kırılıp dökülenleri birleştirmek için tartışıyor, daha evvelce gittikleri patikaları sorguluyor; evlilikleri, politik tercihleri, ömür biçimlerini ve bir vakit içinder göz gerisi ettikleri seçenekleri masaya yatırıyorlar. Tüm bunları, Rusya’nın geçmişiyle kontaklar kurarak gerçekleştirirken ihtilal teorisi ve pratiği içindeki farkları sıralıyorlar ömür deneyimlerinin ışığında.
Akabinde hayati bir sorgulama; “var olmanın lüzumuna” yönelik eleştirel bir belirleme yapıyor karakterlerden biri: “Hayat geçiyor, bense bu hayata ne demeye geldiğimi hâlâ bilmiyorum. Tek bir beşere bile yararım dokunmadı. Hiç kimse için hiç bir şey yapamadım. Kendime duyduğum inancı kaybettim. Beşerler içinde kendime yer bulamıyorum. En yakınlarımın içinde bile (…) Hayatta en çok pişman olduğum şey ne, biliyor musun? O denli hesapsızca çarçur edemediğim aşkımı senle paylaşabilirdim, benden sana bir tek acı kaldı. Affet beni, şayet yapabilirsen! Düşündükçe kalbim parçalanacakmış üzere geliyor, benim asıl varoluş niçinim sana aşkımı verebilmekti, bense kimseye hayrı dokunmayan hayatımı, ne idiği bilinmeyen yaratıklara heba ettim.”
Şişkin’in hikayelerinde kopuşlar ve hayatta tutunacak bir şeyler arama gayreti ön planda. Kâğıda ve kelama dökülenler, daima bu uğraşa denk geliyor: “Kalem, yalnızca kâğıda her dokunuşunuzda, avuç içinizden girip sizi geriye iten tüm hayalleri ve dehşetleri, faziletleri ve kusurları en ufak kusur olmadan kaydeder. Ömrünüzde olup biten her şey bir de bakmışsınız kalemin ucuna gelivermiş.”
‘Mürekkep Lekesi’, tam olarak işte bu biçimde bir kaydetme anlayışının eseri.
Çağdaş Rus edebiyatının en kıymetli temsilcilerinden Mihail Şişkin, tabir yerindeyse feleğin çemberinden geçmiş ve sözcüklerin gücüne inanan bir müellif. Bu payeyi alana dek bir fazlaca iş yapan Şişkin, hayatını sürdürmeye çalışırken oldukça tecrübe kazanıyor ve hem Rusya’nın yakın geçmişini tıpkı vakitte bugününü etraflıca düşünmek için fırsat yakalıyor. 1991 öncesinde ve daha sonrasında kurulan rejime muhalifliğiyle öne çıkan, İsviçre ve Rusya içinde mekik dokuyan Şişkin, memleketinin devasa külçeşidini, insan kavrayışını, siyasi gelgitlerini, giriştiği ve girişmekten kaçındığı savaşları, sırtındaki kamburları ve büyüklüğünü işliyor kitaplarında.
Müellif, romanlarında ve hikayelerinde, ikili alakalara, dağılan ve kurtarılmaya çalışılan, bırakılan ve tutunulan ömürleri anlatırken insanın üzerinde büyük bir baskı kuran vakte ağırlaşıyor. Kelam konusu baskı yüzünden sakınılan, eğilip bükülen ve olduğundan farklı manalara büründürülen sözcüklerin, bireyleri sürüklediği noktaları gündeme getiren Şişkin, bireyde geçmişin yarattığı huzur ve gelecek tedirginliği içinde hassas istikrarlar kuruyor. Bu süreçte, sıkıntı anlatmada sözcüklerin kimi birtakım yetersiz kaldığını, kimi bazı manasını aştığını sezdiriyor.
Rus edebiyat mirasına tutunduğu, Sovyetler periyodundaki yüzeyin altına indiği, sözcüklerin gücüyle dağılma öncesini ve daha sonrasını bir daha insan bağlarından hareketle öyküleştirdiği ‘Mürekkep Lekesi’yle karşımızda bu kere Şişkin.
DEĞİŞEN VAKİT VE BİREYLER
Şişkin’in hikayeleri; parçalanmışlıklardan, belirsizliklerden, hislerine ket vuranlardan ve savrulanlardan besleniyor. Bocalayanlar, arayıştakiler ve kaygısını hakikat düzgün söz etme uğraşıyla yanıp tutuşanlar çıkıyor karşımıza ‘Mürekkep Lekesi’nde. Onlardan biri şöyleki diyor: “Evet, her şeyin temelinde bir yanlışsız, çizgi, çizgi yatar. Boşlukta rastgele iki noktayı alın, rastgele iki objeyi alın; ortalarına onları bağlayacak bir gerçek çekebilirsiniz. Dünyadaki her şeyin içinde gözle görülmeyen doğrular vardır, hepsi birbirine bağlıdır, ayrılamazlar. Uzaklık da bu gerçeğin önünde mahzur teşkil edemez; doğrular uzadıkça uzar, lastik üzere uzadıkça şeyleri daha sıkı bağlar birbirine. Gördüğünüz üzere mürekkep hokkası ile parke yere düşmüş as içinde, kuyruklu piyanonun pedalı ile pencere pervazına düşen ağaç kısımlarının gölgeleri içinde, benimle sizin aranızda birer gerçek uzanıyor. Onlar da bir nevi damarlar, dünyanın dağılıp gitmesini engelleyen damarlar.”
Mürekkep Lekesi, Mihail Şişkin, Tercüman: Fazilet Erinç, 172 syf., Jaguar Kitap, 2021.
Kalemin, kâğıdın ve sözcüklerin gücünü karakterlerine yansıtan Şişkin; kimi vakit bir ömrün özetini veriyor hikayelerinde, kimi vakit bireyleri geriye dönüp bakmaya zorluyor, işin içine kapanmamış hesapları katıyor.
Öte yandan, eski ve yeni Ruslar içindeki karşılaştırmalar, dünyayı ve hayatı algılayışı nasıl değiştirdiğini anlatıyor. Öbür bir deyişle değişen vakit içinde birlikte yükselenler, olduğu yerde kalanlar ve bulunduğu noktadan aşağı düşenler çıkıyor karşımıza. Bu ortada, Rusya’nın kültür öznelerinin, büyük müelliflerinin kişiliği ve sanatçılığı da dâhil oluyor bu karşılaştırmaya; hepsi, bir kerteriz meydana getiriyor.
Eski Rusya ve yeni Ruslar içindeki ilişkiyi ya da ayrımları, hikayeler ve kurmaca karakterler üzerinden sunan Şişkin, Nabokov’dan kalan mürekkep lekesine, Gogol’e ve Çehov’a kırıyor dümeni, âdeta bu isimlerin koylarına sığınarak yıpranmışlığı ve çürümüşlüğü kültürel mirasla aşma yolları arıyor.
Denk gelişler ve gerek kendisiyle gerek etrafıyla hesaplaşanlar da hikayelerdeki yerini alıyor. Bir karakterin bu bahisle ilgili belirmemesi dikkat alımlı: “Geride bırakılan hayatı bir şeyle ölçmek mümkünse şayet o şey, hissesine düşen müsabakaların sayısıdır herbiçimde.” Yaşananların ve ölümlerin çetelesini tutmanın yolu buradan geçiyor, gülümsenen ya da ciddiyetle poz verilen fotoğraflara bu yoldan ilerlenerek manalar yükleniyor. Bu karelerin bazısında keyifli yüzler, bazısında kocaman bir hapishane hâline getirilen ülkenin izleri görülüyor. Huzursuz edici şimdiden bakıp kaybolmuş geçmişini arayanlar selamlıyor okuru.
‘VAR OLMANIN LÜZUMUNA’ YÖNELİK TENKİTLER
Şişkin’in hikayeleri, yakın ve uzak geçmişle, edebiyatla, memnunlukla ve hüzünle yâd edilen aile tablolarıyla, biten ve tam olarak başlamayan aşklarla örülü. Bunlara kaygılar, kaçışlar, açılıp kapanan hesap defterleri, memnunluktan yahut yalnızlıktan boğulma eşiğine gelen, ömrünü siyasetle tükettiğini ve yaşamayı ötelediğini düşünen insanların öykülerini de ekleyebiliriz.
Hikayelerdeki karakterler mektuplarla, konuşmalarla, çıkardıkları hayat derslerinin transferiyle, farklı insanları ve kültürleri karşılaştırarak kendi “başkalıklarını” ortaya koymaya uğraşıyor. Başka bir sözle hayata bakış açılarını tartıp kendilerine bir yol çizmeye çabalıyorlar. Bu ortada kırılıp dökülenleri birleştirmek için tartışıyor, daha evvelce gittikleri patikaları sorguluyor; evlilikleri, politik tercihleri, ömür biçimlerini ve bir vakit içinder göz gerisi ettikleri seçenekleri masaya yatırıyorlar. Tüm bunları, Rusya’nın geçmişiyle kontaklar kurarak gerçekleştirirken ihtilal teorisi ve pratiği içindeki farkları sıralıyorlar ömür deneyimlerinin ışığında.
Akabinde hayati bir sorgulama; “var olmanın lüzumuna” yönelik eleştirel bir belirleme yapıyor karakterlerden biri: “Hayat geçiyor, bense bu hayata ne demeye geldiğimi hâlâ bilmiyorum. Tek bir beşere bile yararım dokunmadı. Hiç kimse için hiç bir şey yapamadım. Kendime duyduğum inancı kaybettim. Beşerler içinde kendime yer bulamıyorum. En yakınlarımın içinde bile (…) Hayatta en çok pişman olduğum şey ne, biliyor musun? O denli hesapsızca çarçur edemediğim aşkımı senle paylaşabilirdim, benden sana bir tek acı kaldı. Affet beni, şayet yapabilirsen! Düşündükçe kalbim parçalanacakmış üzere geliyor, benim asıl varoluş niçinim sana aşkımı verebilmekti, bense kimseye hayrı dokunmayan hayatımı, ne idiği bilinmeyen yaratıklara heba ettim.”
Şişkin’in hikayelerinde kopuşlar ve hayatta tutunacak bir şeyler arama gayreti ön planda. Kâğıda ve kelama dökülenler, daima bu uğraşa denk geliyor: “Kalem, yalnızca kâğıda her dokunuşunuzda, avuç içinizden girip sizi geriye iten tüm hayalleri ve dehşetleri, faziletleri ve kusurları en ufak kusur olmadan kaydeder. Ömrünüzde olup biten her şey bir de bakmışsınız kalemin ucuna gelivermiş.”
‘Mürekkep Lekesi’, tam olarak işte bu biçimde bir kaydetme anlayışının eseri.