Burcu Özkaya Günaydın
Bir halkı, toplumu, kimliği anlayabilmenin en temel yolu lisanı, kültürü anlatan kaynaklardan geçiyor. Celadet Bedirxan’lar ile filizlenen lisan ve edebiyat çalışmaları; Mehmed Uzun üzere isimlerin katkılarıyla gelişerek devam etti. Son olarak 1995 yılında Kürtçe çıkan ve akademik yayınlar için kıymetli bir çalışma olan ‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’ (Kürt Edebiyatı Antolojisi), 20 yılı aşkın mühlet daha sonra Ferhadê Mihemed imzasıyla bir daha okuyucularla buluşacak.
Yeni nesil Kürt lisanı çalışmalarında öne çıkan isimlerinden Mihemed ile ‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’ ve hazırlık sürecini konuştuk.
‘DÖRT BİR YANA DAĞILMIŞ KÜRT MÜELLİFLER BU KİTAPTA’
‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’nin birinci temelleri, 1985 yılında Mehmed Uzun, Kürdistan Press Dergisi’nin yöneticilerinden biri iken atılmaya başlandı. Yaklaşık on yıl daha sonra 1995 yılında iki cilt halinde okuyucularla buluştu. Kürt edebiyatı için son derecede değerli bir eser olduğunu biliyoruz. Yeni çalışmanızda hangi müellifler var ve ne cins çalışma yapanlar bu kaynaktan yararlanabilirler?
Antolojiya Edebiyata Kurdî’nin birinci temelleri o senelerda, çabucak hemen birinci sürgün yıllarını yaşayan ve çiçeği burnunda birinci romanını ─TU, 1985.─ yayımlayan Mehmed Uzun tarafınca atıldı. Uzun, bu biçimde bir muhtaçlığın Kürt edebiyatı tarihi açısından elzem olduğunu anlayarak ve okuyucuların beklenti ve taleplerini karşılamak için çalışmayı başlatmıştır. Lakin, unutulmamalıdır ki ‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’nin oluşumunda daha öbür Kürt muharrirlerin emeği de büyüktür. Örneğin bilhassa ve başta, Z. Abidîn Zinar, Firat Cewerî, Mehmûd Lewendî, Xelîl Dihokî ve Rohat Alakom üzere isimler…
Bu fazlaca katmanlı akademik yapıtta Kürtlerin yaşadığı coğrafyadan, çabucak her kesimden ve sürgünde, özetlemek gerekirsesı dünyanın dört bir yanına dağılmış olan muharrirler mevcuttur diyebilmek mümkün. Bu antolojinin ihtivasında yüzden çok müellif, şair ve entelektüel yer alıyor. Benim en epeyce ilgimi çeken iki isim oldu. Birincisi Fêrîk Egît Polatbekov; SSCB Kürtlerinden, şairlik ve gazeteciliği ile bilinir, fazlaca kısa süren hayatında, fazlaca değerli başarılara imza atmış. İkinci isim ise Diyarbekirli Şêx Evdirehmanê Axtepî oldu. İsmine birinci defa ‘Antolojiya Edebiyata Kurdi’de denk geldim. Bu büyük mistik şairin her bir dizesi adeta ruhumu sardı, beni fazlaca etkiledi. Bu kaynaktan çabucak her kesim faydalanabilir. Kıymetli bir kültür ve akademik hazine.
Mehmed Uzun’un vefatından daha sonra ‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’ bir daha orjinal lisanda yayımlanmadı. Türkçe çevirisi okuyucuların taleplerini karşıladı mı?
‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’, birinci vakit içinderda 1995 yılında Tüm vakit içinder Yayıncılık tarafınca, ikinci olarak da 2003 yılında Kürt muharrir, Sîdar Jîr’in editörlüğü idaresinde, Aram Yayınları tarafınca yayımlandı. Bildiğiniz üzere Mehmed Uzun 2007 yılında ortamızdan ayrıldı ve kitap tekrar özgün lisanda yayımlanmadı. Türkçe çevirisi oldu evet, Metin Aksoy tarafınca. Lakin Türkçe’ye çevrilmiş olan hali, aslında seyreltilmiş ve özetlenmiş halidir diyebilirim. Zira özgün çalışma bu kadar kısa ve özetli değil. Bu yüzden okuyucuların muhtaçlığını tam tamına karşılayamayacağını düşünüyorum. Mehmed Uzun’un gıyabında birinci kere yayımlanmış oldu.
Antolojiya Edebiyata Kurdi – 1, Mehmed Uzun, Editör: Ferhadê Mihemed, 415 syf. Sel Yayıncılık, 2021.
‘ESERLERDE ÇOK FARKLI SES VE EDEBİ KİMLİK VAR’
Uzun vakit daha sonra birinci defa yayıma kavuştu ‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’. Bu çalışmayı hazırlama süreci nasıldı?
Mehmed Uzun, filhakika üzerinde durulması, derinlemesine anlaşılması gereken bir müellif. Bilhassa onun Kürt romanına yaptığı kocaman katkıları mütemadiyen göz önünde bulundurmak gerek. Daha evvelden romanlarını hazırladım yayına. Diyebilirim ki romanları beni pek zorlamadı. Ama ‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’ nitekim epeyce zordu. Zira epey farklı edebi ses ve edebi kimlik vardı ve bunların her birinin kendine has bir üslubu bulunuyordu. Hepsine birden kol kanat germek hiç kolay olmadı.
Bu süreçte sizi en epeyce ne motive etti?
Bu süreçte beni en hayli motive eden, sürgünde ve imkânsızlıklarla dolu o yabancı ülkede, epeyce çetin şartlarda yapıtlarını yaratan, türlü zorlukları aşan müellifler oldu. Bilhassa de Celadet Alî Bedirxan Bey’in, Hawar ve Ronahî mecmualarını çıkardığı sırada verdiği insanüstü efor kararı muvaffakiyete ulaşması güç kattı, motive etti.
Son olarak, Mehmed Uzun’un diğer kitapları da yayımlanacak mı?
Evet, son üç kitabını yayına hazırlayacağız; ikisini ben, ötekini de yayınevi hazırlayacak. Benim yayına hazırlayacağım kitaplar: ‘Ziman û Roman’ ve ‘Hêz û Bedewiya Pênûsê’. Yayınevi de ‘Defter-î Âmâlim’i (Mehmed Salih Bedirxan Bey’in Anıları) yayına hazırlayacak ve bu biçimdelikle Mehmed Uzun’un tüm külliyatı tamamlanmış olacak.
Bir halkı, toplumu, kimliği anlayabilmenin en temel yolu lisanı, kültürü anlatan kaynaklardan geçiyor. Celadet Bedirxan’lar ile filizlenen lisan ve edebiyat çalışmaları; Mehmed Uzun üzere isimlerin katkılarıyla gelişerek devam etti. Son olarak 1995 yılında Kürtçe çıkan ve akademik yayınlar için kıymetli bir çalışma olan ‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’ (Kürt Edebiyatı Antolojisi), 20 yılı aşkın mühlet daha sonra Ferhadê Mihemed imzasıyla bir daha okuyucularla buluşacak.
Yeni nesil Kürt lisanı çalışmalarında öne çıkan isimlerinden Mihemed ile ‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’ ve hazırlık sürecini konuştuk.
‘DÖRT BİR YANA DAĞILMIŞ KÜRT MÜELLİFLER BU KİTAPTA’
‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’nin birinci temelleri, 1985 yılında Mehmed Uzun, Kürdistan Press Dergisi’nin yöneticilerinden biri iken atılmaya başlandı. Yaklaşık on yıl daha sonra 1995 yılında iki cilt halinde okuyucularla buluştu. Kürt edebiyatı için son derecede değerli bir eser olduğunu biliyoruz. Yeni çalışmanızda hangi müellifler var ve ne cins çalışma yapanlar bu kaynaktan yararlanabilirler?
Antolojiya Edebiyata Kurdî’nin birinci temelleri o senelerda, çabucak hemen birinci sürgün yıllarını yaşayan ve çiçeği burnunda birinci romanını ─TU, 1985.─ yayımlayan Mehmed Uzun tarafınca atıldı. Uzun, bu biçimde bir muhtaçlığın Kürt edebiyatı tarihi açısından elzem olduğunu anlayarak ve okuyucuların beklenti ve taleplerini karşılamak için çalışmayı başlatmıştır. Lakin, unutulmamalıdır ki ‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’nin oluşumunda daha öbür Kürt muharrirlerin emeği de büyüktür. Örneğin bilhassa ve başta, Z. Abidîn Zinar, Firat Cewerî, Mehmûd Lewendî, Xelîl Dihokî ve Rohat Alakom üzere isimler…
Bu fazlaca katmanlı akademik yapıtta Kürtlerin yaşadığı coğrafyadan, çabucak her kesimden ve sürgünde, özetlemek gerekirsesı dünyanın dört bir yanına dağılmış olan muharrirler mevcuttur diyebilmek mümkün. Bu antolojinin ihtivasında yüzden çok müellif, şair ve entelektüel yer alıyor. Benim en epeyce ilgimi çeken iki isim oldu. Birincisi Fêrîk Egît Polatbekov; SSCB Kürtlerinden, şairlik ve gazeteciliği ile bilinir, fazlaca kısa süren hayatında, fazlaca değerli başarılara imza atmış. İkinci isim ise Diyarbekirli Şêx Evdirehmanê Axtepî oldu. İsmine birinci defa ‘Antolojiya Edebiyata Kurdi’de denk geldim. Bu büyük mistik şairin her bir dizesi adeta ruhumu sardı, beni fazlaca etkiledi. Bu kaynaktan çabucak her kesim faydalanabilir. Kıymetli bir kültür ve akademik hazine.
Mehmed Uzun’un vefatından daha sonra ‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’ bir daha orjinal lisanda yayımlanmadı. Türkçe çevirisi okuyucuların taleplerini karşıladı mı?
‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’, birinci vakit içinderda 1995 yılında Tüm vakit içinder Yayıncılık tarafınca, ikinci olarak da 2003 yılında Kürt muharrir, Sîdar Jîr’in editörlüğü idaresinde, Aram Yayınları tarafınca yayımlandı. Bildiğiniz üzere Mehmed Uzun 2007 yılında ortamızdan ayrıldı ve kitap tekrar özgün lisanda yayımlanmadı. Türkçe çevirisi oldu evet, Metin Aksoy tarafınca. Lakin Türkçe’ye çevrilmiş olan hali, aslında seyreltilmiş ve özetlenmiş halidir diyebilirim. Zira özgün çalışma bu kadar kısa ve özetli değil. Bu yüzden okuyucuların muhtaçlığını tam tamına karşılayamayacağını düşünüyorum. Mehmed Uzun’un gıyabında birinci kere yayımlanmış oldu.
Antolojiya Edebiyata Kurdi – 1, Mehmed Uzun, Editör: Ferhadê Mihemed, 415 syf. Sel Yayıncılık, 2021.
‘ESERLERDE ÇOK FARKLI SES VE EDEBİ KİMLİK VAR’
Uzun vakit daha sonra birinci defa yayıma kavuştu ‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’. Bu çalışmayı hazırlama süreci nasıldı?
Mehmed Uzun, filhakika üzerinde durulması, derinlemesine anlaşılması gereken bir müellif. Bilhassa onun Kürt romanına yaptığı kocaman katkıları mütemadiyen göz önünde bulundurmak gerek. Daha evvelden romanlarını hazırladım yayına. Diyebilirim ki romanları beni pek zorlamadı. Ama ‘Antolojiya Edebiyata Kurdî’ nitekim epeyce zordu. Zira epey farklı edebi ses ve edebi kimlik vardı ve bunların her birinin kendine has bir üslubu bulunuyordu. Hepsine birden kol kanat germek hiç kolay olmadı.
Bu süreçte sizi en epeyce ne motive etti?
Bu süreçte beni en hayli motive eden, sürgünde ve imkânsızlıklarla dolu o yabancı ülkede, epeyce çetin şartlarda yapıtlarını yaratan, türlü zorlukları aşan müellifler oldu. Bilhassa de Celadet Alî Bedirxan Bey’in, Hawar ve Ronahî mecmualarını çıkardığı sırada verdiği insanüstü efor kararı muvaffakiyete ulaşması güç kattı, motive etti.
Son olarak, Mehmed Uzun’un diğer kitapları da yayımlanacak mı?
Evet, son üç kitabını yayına hazırlayacağız; ikisini ben, ötekini de yayınevi hazırlayacak. Benim yayına hazırlayacağım kitaplar: ‘Ziman û Roman’ ve ‘Hêz û Bedewiya Pênûsê’. Yayınevi de ‘Defter-î Âmâlim’i (Mehmed Salih Bedirxan Bey’in Anıları) yayına hazırlayacak ve bu biçimdelikle Mehmed Uzun’un tüm külliyatı tamamlanmış olacak.