Marc Augé, uzmanlık alanı antropolojinin tarifini genişleterek yoluna devam eden bir isim. Sözlükler ve temel metinlerdeki tarife göre antropoloji, “ilkel” toplumları inceleyerek insanın geçmiş ve bugün içindeki hâli pürmelalini ortaya koyup çağdaş kimliğin inşasını çözümlemeye uğraşan bir bilim kolu. Augé ise bu tanıma “bütünlüğü” ekliyor; periyotları kesin sonlarla birbirinden ayırmadan, çağdaş ve postmodern üzere tarifleri bir kenara koyan muharrir, farklı kültürlerin birebir çağı paylaştığını belirtiyor. “Biz” ve “Onlar”, “Ben” ve “Öteki” ayrımlarını paranteze alan Augé, çabucak her insanın bir anlığına da olsa birebir noktada buluştuğu bir vakit diliminden bahsediyor.
Her türlü eşitsizlikten siyasi tansiyonlara, ekolojik felaketlerden hızla gerçekleştirilen teknolojik atılımlara, Antroposen Çağı tartışmalarından mülteci krizine dek bir fazlaca gelişimin tıpkı anda yaşandığı şimdiki vakte baş yoruyor Augé. Müellif, bu vakit dilimini “gezegensel bir toplum olarak insanlığın tarihöncesi” diye isimlendiriyor.
‘Dünyalıların Geleceği’ başlıklı çalışmasında ise bu şimdiki vakit ve gelecek içinde temas kurup yeni bir topluma nasıl ulaşabileceğimizi tartışıyor.
GÜNÜMÜZÜN ÜÇ TEMEL SINIFI: ‘MUKTEDİRLER, TÜKETİCİLER VE DIŞLANANLAR’
Francis Fukuyama, 1990’ların başında “tarihin sonu” dediğinde, heyecanlanan bir fazlaca insan yeni bir çağın kapılarının gerisine kadar açıldığını, neoliberal kapitalist sistemin tüm imkânlarından eşit ve hür biçimde yararlanacak kitlelerin sıkıntısız bir hayat süreceğini düşünmüştü. O denli olmadı. Augé’nin sözüyle “bilim tarihi ve siyasal tarihin birbirine bağımlı olduğu” büyük çelişkiler periyodu başladı: “Çağımızın en büyük çelişkisi, bilimsel gelişmelerin sonsuz büyüğün ve küçüğün keşfini imkanlı kılmasına rağmen, geleceği bir türlü tasavvur etmeye imkân vermemesidir. Bilim o derece süratle ilerliyor ki günümüzden yaklaşık elli yıl daha sonra, insanlığın sahip olacağı bilgi birikimini hayal bile edemiyoruz. Hâlbuki tarihi ölçekte düşünüldüğünde, elli yıl fazlaca küçük bir vakit dilimi.”
Augé’nin bahsetmiş olduğu çağ, liberal ütopyanın o kadar da liberal olmadığını gözler önüne sererken yeni oligarşik yapılara yer hazırladı. Müellifin deyişiyle üç farklı sınıf oluştu bu vakitte: “Muktedirler, tüketiciler ve dışlananlar.” Bu üçlünün, tıpkı anda var olduğu dünyada “finansal vurgunculuğun, üretimin ve toplumsal refah mantığının önüne geçtiğini” hatırlatan müellif, şimdiki vakte dair bir not daha düşüyor: “Muktedirler; iktisat, siyaset ve bilim dünyasından gelirken yürürlükteki sistemin geleceğinin şekillendirildiği yeri objektif olarak birliktece meydana getiriyor. Öbür taraftan tüketiciler bu sistemin motoru. Tüketmeleri gerekiyor ki sistem çalışsın. Direkt ya da dolaylı, mevcut her türlü reklam düzeneği onları mümkün olabilecek her biçimde tüketime teşvik ediyor (…) Dışlananlar, hem ekonomik refahtan birebir vakitte bilgiye erişimden mahrum. ötürüsıyla globalleşmenin gerçekleri, müşterek yerleri ortak çıkarlar uğruna en güzel formda kullanan, hem yasa karşısında tıpkı vakitte fiîlen eşit, özgür yurttaşlardan oluşan bir Yeryüzü Toplumu formunda ortaya atılan gezegenselleşme ülkülerinin hayli uzağında. Pazar, tüm yeryüzüne yayılıyor yayılmasına lakin düşük fiyatlı çalışanlar bir tarafta, -az yahut fazlaca- varlıklı tüketiciler ise öbür tarafta birikiyor.”
Dünyalıların Geleceği – İnsanlığın Tarihöncesinin Sonu, Marc Auge, Mütercim: Yasemin Özden Charles, 92 syf., Eksik Modül Yayınları, 2021.
Kelam konusu eşitsizlikleri ve tansiyonu pekiştirense global ve yerelin, meyyit ve her an irtibatla geçen vaktin ahenk ortasında gösterilmesi. Bunların tamamı, Augé’ye bakılırsa gittiğimiz istikameti bulanıklaştırıyor ve bu biçimdece telaşımız artıyor: “Bugün her birimizin üzerine kapanan dünya, toplumlardan daha süratli ilerleyen değişen teknolojinin dünyası. Bu teknoloji dünyasının bize dayattığı araçları kullanmak için âdeta kendimizi tüketiyoruz. Genel olarak geçmiş tarafınca belirlenme hissinden çok, baş döndüren ve düşünemediğimiz bir gelecek tarafınca soğrulduğumuz hissine kapılıyoruz.”
Augé, bahsi geçen tasanın azaltılması yolunda “herkes için eğitim”den kelam ediyor. Bu da bir bakıma ilerleme düsturunun her türlü ayrımcılığa karşı itici gücü ve günümüze (normal olarak geleceğe de) uyarlanmış formu olarak sunuluyor muharrir tarafınca.
GEÇMİŞ-BUGÜN-GELECEK İLİŞKİSİ
Etnik kurmaca üstadı Augé, antropologluğunu konuşturup disipline getirdiği yorumlarla geçmiş-bugün kontağını tahliller ve geleceğe dair kimi önermelerde bulunurken tarihten, psikanalizden ve farklı coğrafyalardaki toplumsal hayattan hareket ediyor. Akabinde, artık ve burada bulunan bireylerin başına gelen talihsizlikleri ve hayati aksaklıkları çözümlemeye girişip geçmişteki şifacılarla günümüzdekiler içinde kültürel köprüler kuruyor. birebir vakitte, olaylarla ilgili bilgi edinmenin ve şahısların kavrayışlarının ilişkisine ağırlaşıyor: “İç içe geçmiş kaygıların ve yayılan tasaların düğümünü çözmek hayli sıkıntı. Zira irtibat araçlarından yayılan haberler, Güney Amerika’da yaşanan bir sarsıntıdan Avrupa’daki bir siyasal krize atlayarak olayları birbirine yakınlaştırıyor. Birebir biçimde, kapalı devre yayın hâlinde dönüp duran, daima yeniden eden imgelerin tesiriyle olayları, izleyenlere yaklaştırıyor. Bu durum, vakit ve yerin katı belirleyiciliğinden sıyrılmış yeni bir kavrayış formu yaratıyor.”
Augé’nin kurduğu bu kültürel köprüde karşımıza “bir yer arama arzusu” da çıkıyor. Muharrir, klasik gezginliğin, göçerliğin ve arayışın yanı sıra toplumsal ağlarda bulunma, arkadaş edinme, yalnız kalma ve dışlanma hususlarına ağırlaşırken vakit ve yerde kayıtlı münasebet kurma biçiminin günümüzdeki değişiminin, toplumsal bağlantıların kişisellikten çıkmasına yol açtığını anlatıyor.
Bireylerin şahıslarla, eşyalarla, teknolojik aygıtlarla ve kendisiyle bağlantısındaki farklılıklar ise Augé’ye nazaran başta hudut olmak üzere bir epey değişimi bir daha yorumlamayı gerektiriyor: “Dünya üzerinde hudut kavramı değişiyor. Hür pazara ve internet ile bağlantıya rağmen, sonları olmayan bir dünyadan fazla, sonun ne manaya geldiğini her geçen gün bir daha tanımlamak gerektiği bir dünyada yaşıyoruz. Öteki bir sözle hudut dediğimiz şey, aslında tam da bir taraftan başkasına geçilebilecek bir eşik. Gezegensel toplum bir gün gerçekleşirse bir cins eşikler ve geçişler toplumu olacak. Farklı nesillerin tıpkı vakit diliminde birliktece hayatta olması diye isimlendirebileceğimiz nesil çeşitliliği, şayet nesillerin her birine, tıpkı maceraya (yani eğitime ve bilgiye ulaşma serüvenine) atıldığını hatırlatmayı başarabilirse bir avantaj olacaktır.”
Augé, çözümlemelerini geçmiş-bugün-gelecek çizgisinde yaparken küresel-evrensel-yerel tansiyonuna de baş yoruyor. Global teriminin, kozmik yerine kullanılmasıyla doğan sıkıntılara ve geçmiş-bugün içinde yol açtığı kopukluklara değinen müellif, tikel ve üniversal bağının, global oligarklara hatırlatılması gerektiği ihtarında bulunurken birbiriyle ilintili iki soru yöneltiyor: “İnsan varlığının en son ereği nedir? Bunun gerçekleştirilmesi için ne yapmalıyız?”
Augé, ‘Dünyalıların Geleceği’nde geçmiş-bugün ilişkisini (ve hem de bağlantısızlığını) ele alırken insanın kıssasını özetliyor. Öteden beri zihinleri meşgul eden “Ne için yaşıyoruz?” sorusunu bir defa daha hatırlatan müellif, buna cevap ararken ütopyaların göz önünde bulundurulması gerektiğini vurguluyor. daha sonra, geleceğe dair öngörüsünü ya da iddiasını paylaşıyor: “Gezegenin ortasında bulunduğu duruma nazaran gelinen nokta, daha evvel eşi gibisi görülmemiş bir felaketi tetikleyebileceği üzere birebir biçimde insan çeşidinin hayatta kalabilmesi için gerekli olan yardımlaşma mecburiliği manasında ortak bir şuur geliştirmesi istikametinde umutları yeşertebilir.”
Olayların nasıl gelişeceğini yaşayıp goreceğiz.
Her türlü eşitsizlikten siyasi tansiyonlara, ekolojik felaketlerden hızla gerçekleştirilen teknolojik atılımlara, Antroposen Çağı tartışmalarından mülteci krizine dek bir fazlaca gelişimin tıpkı anda yaşandığı şimdiki vakte baş yoruyor Augé. Müellif, bu vakit dilimini “gezegensel bir toplum olarak insanlığın tarihöncesi” diye isimlendiriyor.
‘Dünyalıların Geleceği’ başlıklı çalışmasında ise bu şimdiki vakit ve gelecek içinde temas kurup yeni bir topluma nasıl ulaşabileceğimizi tartışıyor.
GÜNÜMÜZÜN ÜÇ TEMEL SINIFI: ‘MUKTEDİRLER, TÜKETİCİLER VE DIŞLANANLAR’
Francis Fukuyama, 1990’ların başında “tarihin sonu” dediğinde, heyecanlanan bir fazlaca insan yeni bir çağın kapılarının gerisine kadar açıldığını, neoliberal kapitalist sistemin tüm imkânlarından eşit ve hür biçimde yararlanacak kitlelerin sıkıntısız bir hayat süreceğini düşünmüştü. O denli olmadı. Augé’nin sözüyle “bilim tarihi ve siyasal tarihin birbirine bağımlı olduğu” büyük çelişkiler periyodu başladı: “Çağımızın en büyük çelişkisi, bilimsel gelişmelerin sonsuz büyüğün ve küçüğün keşfini imkanlı kılmasına rağmen, geleceği bir türlü tasavvur etmeye imkân vermemesidir. Bilim o derece süratle ilerliyor ki günümüzden yaklaşık elli yıl daha sonra, insanlığın sahip olacağı bilgi birikimini hayal bile edemiyoruz. Hâlbuki tarihi ölçekte düşünüldüğünde, elli yıl fazlaca küçük bir vakit dilimi.”
Augé’nin bahsetmiş olduğu çağ, liberal ütopyanın o kadar da liberal olmadığını gözler önüne sererken yeni oligarşik yapılara yer hazırladı. Müellifin deyişiyle üç farklı sınıf oluştu bu vakitte: “Muktedirler, tüketiciler ve dışlananlar.” Bu üçlünün, tıpkı anda var olduğu dünyada “finansal vurgunculuğun, üretimin ve toplumsal refah mantığının önüne geçtiğini” hatırlatan müellif, şimdiki vakte dair bir not daha düşüyor: “Muktedirler; iktisat, siyaset ve bilim dünyasından gelirken yürürlükteki sistemin geleceğinin şekillendirildiği yeri objektif olarak birliktece meydana getiriyor. Öbür taraftan tüketiciler bu sistemin motoru. Tüketmeleri gerekiyor ki sistem çalışsın. Direkt ya da dolaylı, mevcut her türlü reklam düzeneği onları mümkün olabilecek her biçimde tüketime teşvik ediyor (…) Dışlananlar, hem ekonomik refahtan birebir vakitte bilgiye erişimden mahrum. ötürüsıyla globalleşmenin gerçekleri, müşterek yerleri ortak çıkarlar uğruna en güzel formda kullanan, hem yasa karşısında tıpkı vakitte fiîlen eşit, özgür yurttaşlardan oluşan bir Yeryüzü Toplumu formunda ortaya atılan gezegenselleşme ülkülerinin hayli uzağında. Pazar, tüm yeryüzüne yayılıyor yayılmasına lakin düşük fiyatlı çalışanlar bir tarafta, -az yahut fazlaca- varlıklı tüketiciler ise öbür tarafta birikiyor.”
Dünyalıların Geleceği – İnsanlığın Tarihöncesinin Sonu, Marc Auge, Mütercim: Yasemin Özden Charles, 92 syf., Eksik Modül Yayınları, 2021.
Kelam konusu eşitsizlikleri ve tansiyonu pekiştirense global ve yerelin, meyyit ve her an irtibatla geçen vaktin ahenk ortasında gösterilmesi. Bunların tamamı, Augé’ye bakılırsa gittiğimiz istikameti bulanıklaştırıyor ve bu biçimdece telaşımız artıyor: “Bugün her birimizin üzerine kapanan dünya, toplumlardan daha süratli ilerleyen değişen teknolojinin dünyası. Bu teknoloji dünyasının bize dayattığı araçları kullanmak için âdeta kendimizi tüketiyoruz. Genel olarak geçmiş tarafınca belirlenme hissinden çok, baş döndüren ve düşünemediğimiz bir gelecek tarafınca soğrulduğumuz hissine kapılıyoruz.”
Augé, bahsi geçen tasanın azaltılması yolunda “herkes için eğitim”den kelam ediyor. Bu da bir bakıma ilerleme düsturunun her türlü ayrımcılığa karşı itici gücü ve günümüze (normal olarak geleceğe de) uyarlanmış formu olarak sunuluyor muharrir tarafınca.
GEÇMİŞ-BUGÜN-GELECEK İLİŞKİSİ
Etnik kurmaca üstadı Augé, antropologluğunu konuşturup disipline getirdiği yorumlarla geçmiş-bugün kontağını tahliller ve geleceğe dair kimi önermelerde bulunurken tarihten, psikanalizden ve farklı coğrafyalardaki toplumsal hayattan hareket ediyor. Akabinde, artık ve burada bulunan bireylerin başına gelen talihsizlikleri ve hayati aksaklıkları çözümlemeye girişip geçmişteki şifacılarla günümüzdekiler içinde kültürel köprüler kuruyor. birebir vakitte, olaylarla ilgili bilgi edinmenin ve şahısların kavrayışlarının ilişkisine ağırlaşıyor: “İç içe geçmiş kaygıların ve yayılan tasaların düğümünü çözmek hayli sıkıntı. Zira irtibat araçlarından yayılan haberler, Güney Amerika’da yaşanan bir sarsıntıdan Avrupa’daki bir siyasal krize atlayarak olayları birbirine yakınlaştırıyor. Birebir biçimde, kapalı devre yayın hâlinde dönüp duran, daima yeniden eden imgelerin tesiriyle olayları, izleyenlere yaklaştırıyor. Bu durum, vakit ve yerin katı belirleyiciliğinden sıyrılmış yeni bir kavrayış formu yaratıyor.”
Augé’nin kurduğu bu kültürel köprüde karşımıza “bir yer arama arzusu” da çıkıyor. Muharrir, klasik gezginliğin, göçerliğin ve arayışın yanı sıra toplumsal ağlarda bulunma, arkadaş edinme, yalnız kalma ve dışlanma hususlarına ağırlaşırken vakit ve yerde kayıtlı münasebet kurma biçiminin günümüzdeki değişiminin, toplumsal bağlantıların kişisellikten çıkmasına yol açtığını anlatıyor.
Bireylerin şahıslarla, eşyalarla, teknolojik aygıtlarla ve kendisiyle bağlantısındaki farklılıklar ise Augé’ye nazaran başta hudut olmak üzere bir epey değişimi bir daha yorumlamayı gerektiriyor: “Dünya üzerinde hudut kavramı değişiyor. Hür pazara ve internet ile bağlantıya rağmen, sonları olmayan bir dünyadan fazla, sonun ne manaya geldiğini her geçen gün bir daha tanımlamak gerektiği bir dünyada yaşıyoruz. Öteki bir sözle hudut dediğimiz şey, aslında tam da bir taraftan başkasına geçilebilecek bir eşik. Gezegensel toplum bir gün gerçekleşirse bir cins eşikler ve geçişler toplumu olacak. Farklı nesillerin tıpkı vakit diliminde birliktece hayatta olması diye isimlendirebileceğimiz nesil çeşitliliği, şayet nesillerin her birine, tıpkı maceraya (yani eğitime ve bilgiye ulaşma serüvenine) atıldığını hatırlatmayı başarabilirse bir avantaj olacaktır.”
Augé, çözümlemelerini geçmiş-bugün-gelecek çizgisinde yaparken küresel-evrensel-yerel tansiyonuna de baş yoruyor. Global teriminin, kozmik yerine kullanılmasıyla doğan sıkıntılara ve geçmiş-bugün içinde yol açtığı kopukluklara değinen müellif, tikel ve üniversal bağının, global oligarklara hatırlatılması gerektiği ihtarında bulunurken birbiriyle ilintili iki soru yöneltiyor: “İnsan varlığının en son ereği nedir? Bunun gerçekleştirilmesi için ne yapmalıyız?”
Augé, ‘Dünyalıların Geleceği’nde geçmiş-bugün ilişkisini (ve hem de bağlantısızlığını) ele alırken insanın kıssasını özetliyor. Öteden beri zihinleri meşgul eden “Ne için yaşıyoruz?” sorusunu bir defa daha hatırlatan müellif, buna cevap ararken ütopyaların göz önünde bulundurulması gerektiğini vurguluyor. daha sonra, geleceğe dair öngörüsünü ya da iddiasını paylaşıyor: “Gezegenin ortasında bulunduğu duruma nazaran gelinen nokta, daha evvel eşi gibisi görülmemiş bir felaketi tetikleyebileceği üzere birebir biçimde insan çeşidinin hayatta kalabilmesi için gerekli olan yardımlaşma mecburiliği manasında ortak bir şuur geliştirmesi istikametinde umutları yeşertebilir.”
Olayların nasıl gelişeceğini yaşayıp goreceğiz.