Şairlerin şiir yazmakla kalmayıp hikaye, roman, deneme üzere yazının başka alanlarında da kalem oynatmaları, hatta sanatın öteki kollarında da (sinema, tiyatro, plastik sanatlar, müzik vb.) varlık göstermeleri bugünün şartlarıyla çatışan, karşıt, muhalif bir tutum, isyankâr bir tavırdır. Zira son derece parçalanmış, minimalize olmuş, uzmanlığın ön plana çıktığı bir hayat kurgusu kelam konusu ve o denli ya da bu biçimde bu kurgunun ortasında yaşıyoruz. Bütünün kıymetini kaybettiği, modülün bedel kazandığı, kabul gördüğü bir müddetçten geçiyoruz. Kesimlerin öne çıktığı, çıkarıldığı, yapının bozulması, sökülmesi, dağıtılması anlayışının kabul görmesinin de bunda hissesi olduğu öne sürülebilir tahminen. Öte yandan şartlar, bilgili nizam ne olursa olsun, sanat var olanın ve yaşanılanın karşısına çıktığında lisanını konuşabiliyor, sesini duyurabiliyor, kelamını söyleyebiliyor. elbette ki sanatçı için de geçerli bu söylemiş olduğimiz.
Şairin de bu manada, sanatın farklı alanlarında, değişik kollarında uğraşı ortasında olması, parçalanmaya itiraz etmesi bir bütünlük arayışı olarak düşünülebilir. Geçen ay yeni şiir kitabı okurla buluşan Nihat Özdal (1984) da sanatın farklı alanlarına olan ilgisinin yanı sıra ömrün değişik mecralarında maceralar yaşayan, arayış ortasında bir şair olarak dikkat çekiyor. Şiirleri birfazlaca lisana çevrilen Özdal’ın daha evvel yayımlanan kitapları şunlar: ‘Google’den Önce’ (2010), ‘Kanat İzleri’ (2012), ‘Düğmeler’ (2015), ‘Deri’ (2017).
Özdal’a “nehir şairi” de deniyor. Ona niye bu biçimde denildiğini anlamak için “nehirdeki yansımalara bakarak büyüdüm” kelamı ipuçlarından biri sayılabilir. Öte yandan ırmağın, bu tanımlamada hem gerçek hem mecaz manasında kullanıldığı da açık. Sözcüğün gerçek manası Özdal’ın ırmaklardaki seyahatleriyle ve dalgıçlığıyla ilgili. Irmağın mecaz manasındaki kullanmasını yorumlamak içinse onun son kitabı kaynak olabilir.
Nihat Özdal’ın, son altı yılda yazdığı şiirleri eylül ayı başında tek kitap olarak okurla buluştu. Özdal’a, geçen ay Kırmızı Kedi Yayınları’ndan çıkan ‘Düğmeler, Deri, Koordinatlar’ isimli yapıtı vesilesiyle şiiri, arayışı, tecrübesi, deher neyselciliği odak alarak sorular yönelttik. Özdal da sorularımızı samimiyetle yanıtladı.
Bu ortada şunu da belirtelim, Özdal’ın tercihinin özellikle şiir ve kendisiyle ilgili mümkün olduğu kadar az konuşmak, hatta konuşmamaktan yana olduğunu gördük. Kimi sorularımızı tek cümleyle, kimilerini tek sözcükle yanıtlamış olması da buna işaret ediyor. Az ya da hayli, söylenmiş her kelamın açtığı bir ilik, iliklediği bir düğme vardır. Hele de bahis şiirse… Öyleyse buyurun sorularımızı, karşılıkları okumaya…
Düğmeler, Deri ve Koordinatlar, Nihat Özdal, 184 syf., Kırmızı Kedi Yayınları, 2021.
Son kitabınız ‘Düğmeler, Deri ve Koordinatlar’ ismiyle yayımlandı. Daha evvel yayımlanan iki kitabınıza bir yenisinin eklenmesiyle oluşan bir toplam. Bu üç kitap içinde nasıl bir benzerlik var, üç kitap nasıl ve neye göre bir ortaya geldi?
Birbirine iliklenmiş farklı sözlerden oluşuyoruz. Rastgele bir söz yuvalandığı boşluk kadar iliklenebilir. Göç örüntülerinin çoğunlukla yer değiştirdiği bir dünyada yaşıyoruz; duygulanım, imge, iktidar alanları genişleyebilir. Burada canlı bir ritim var. Almanya’da 1999’da bir düğme fabrikasını ziyaret etmiştim. Faal değil terk edilmiş bir fabrika, her taraf düğmelerle dolu. Fabrikanın ritmik kurgusu bu kadar küçük objelerin geçişi için tasarlanmıştı, bu şiir değil mi? Sanırım o ziyaretten daha sonra hem düğmeler hem başka küçük objelerle görsel-işitsel bir telaffuz aradım. ‘Düğmeler’de bunu bulduğumu düşünüyorum.
Düğmelerin çözülmesi çıplaklıkla ilgili bir taşıma ekseni oluşturur. ‘Deri’ye birinci yazan ben değilim lakin düğmelerden daha sonra nereye/neye yazacağımı biliyordum. Etik dertlerin farkında olsam da o periyot dermatophia hastaları aramış, bulamamıştım. Deri mümkün buluşmaların alanıdır, pandemi bir uzaklık khalbuki da tokalaşır ve öpüşürüz, yaralandığımız ve kabuk bağladığımız birinci mecradır orası, deri şiirleri bir biçimde başladı. ‘Koordinatlar’ ise tüm bunlar olurken çoktan başlamıştı. Tarihî bir hareket halinde olan cinsimiz imaj materyalinin kainatta ve vakitte bir yerleştirme olduğunun birden fazla vakit farkında değil. Bir biçimde hayatlar sürüyoruz, bir derimiz ve o deride yaşantılar var. Deriden ayrılan vaktin yeryüzü ile noktasal bağlarını inceledim koordinatlarda, hareketlerde donatılmış hayatların yeryüzünde kaldığı noktaları işaretledim.
Şairin şiire giden yolunun, seyahatinin, çalışma usulünün, ortamının da aslında metne dahil olduğu kanısındayım. O merakla soruyorum. Kitaplarınızın ortaya çıktığı farklı süreçler yaşıyorsunuz… Anladığımız kadarıyla her kitabınızın başka bir macerası, ötürüsıyla öyküsü var… O denli mi? Sonu kitaba varan şiir seyahatlerine ait maceralarınızı paylaşmak ister misiniz? Macera diyorum, zira her şiir, hatta yazmak bir maceradır.
Hissetmeyi önemserim.
‘ŞİİRDE YARATILAN AN, OKUYANIN ÖNERDİĞİ MANADA GERÇEKLEŞİR’
Şiirlerin için “uyuyan, fakat uyutmayan bir şiir” denilse bunu nasıl yorumlarsınız?
Farklı disiplinlerle uğraşıyorum, bunların şiirde eşzamanlı işlenişi nasıl olur baş yoruyorum. Şiirde yaratılan an, okuyanın önerdiği manada gerçekleşir ve yavaşlar. Şiirde yaratılan figürü ayrıştırmak ya da okumanın belleğine dahil etmek burada sona eriyor.
Deher neysel şiirle ilgili ne düşünüyorsunuz? Şiirlerinizin deher neysel olduğunu düşünüyor musunuz?
Mersbow konserinde bulunmak isterdim. Mersbow, “duyamadığı sesleri temsil etmektense duyma hareketini bile kısa devreye uğratan, sesin kaynağını sorgulayan şeyleri temsil etmeye çalış”ır. Hepimiz bağda olduğumuz şeylerin dışını merak ederiz, kimimiz bunun dışına çıkarız. Açılım ziyadesiyle bu biçimlenmiş örgülerin dışına çıkmayı seviyorum.
Spesifik bahislerle ilgileniyorsunuz. Özel olarak seçildiği anlaşılan objelerin lisandaki karşılıklarından hayli o objelerin şiirsel boyutlarıyla; imgesel, metaforik manalarının, çağrışımsal karşılıklarının peşine düşüyor üzeresiniz. Şiirde açmaya, bakmaya, konuşmaya çalıştığınız problemle bir ilgisi olmalı bu teşebbüsün, bu biçemsel halin. Bu hususta ne söylemek istersiniz?
Objelerin tıpkı yüzey ve çizgileri üzere iştahları olduğunu düşünüyorum. Algılanışları, kavranışları, görünüşleri bir yük taşıyor. Yaşayamamaktan, bir gün son bulmaktan korkmuyorlar. Hayata daha sıkı sarılmamızı sağlayan objeler vardır, o objelerle kurulan münasebetin sahiciliği bir bileşimi tabir eder. Hem bu bileşim tıpkı vakitte orayı bağlayan münasebetin yitirilmesi ile oluşan kesimler şiirsel bir boyut taşıyor. Bu bir etkileniş, vücutlarımızın objelerle ilgisi sözcüklerin varlıklarını sürdürmek için şiire gereksinimine benziyor.
‘İLK İKİ KİTAPTA DÜNYADA OLMANIN ZAMANSALLIĞI, SON KİTAP İLE MEKÂNSALLIĞINI BULDU’
‘Koordinatlar’, güya ‘Düğmeler’in ve ‘Deri’nin eksik kalan “ilikler”i üzere… bu biçimde de yorumlanabilir. Sizin fikriniz nedir?
Burada ilik biraz vakit ile ilgili, ‘Koordinatlar’daki yerlerin temsil ettikleri his ile değişiyor, manipüle oluyor. Kaybolmak için vakit, geçen bir şeyse; kalmak, onun durmasıdır. ‘Deri ve Düğmeler’, onları bağlayan bağın müsabaka yeriydi. Bu yakınlık bir müsabaka yerine bağlı olmaksızın eksik kalacaktı. Jakob Von Uexküll’den alıntıyla, “Mekânın özgül hususu, yani yer işaretleri tıpkı yerin formu üzere öznenin eseridir.” Aslında ‘Koordinatlar’da bu ilikler bir daha epey uzağa değil, bir yerin yer olabilmesi hayal edebileceklerimiz ya da yaşadıklarımız ile mümkün. Dünyadayız, birinci iki kitaptaki dünyada olmanın zamansallığı, son kitap ile mekânsallığını buldu.
Tecrübeye değer veriyorsunuz. Kitaptaki şiirler, yaşama pratiğinizden çıkan tecrübelerin transferi olarak da okunabiliyor. Bu beraberinde sizin için poetik bir tercih midir?
Evet.
Şiirde ne yapmak istiyorsunuz? Yaptıklarınızı mı, yoksa yaptıklarınız yapacaklarınızın küçük bir kesimi mı?
bundan evvelki soruya atıfla tecrübeye ehemmiyet veriyorum. Ve bu tecrübeler, farklı disiplinlerdeki uğraşlarım, şiirime dahil oluyor. Yıl bitmeden yeni kitaplar olacak, ‘Sualtındaki Hafıza’ kitabım sanırım birkaç hafta daha sonra yayımlanacak, ‘Düğmeler, Deri ve Koordinatlar’daki tecrübeden daha farklı olarak suyun altında geçirdiğim “deneyimler” orada olacak. Buradan bakınca evet, yaptıklarım, yapacaklarımın küçük bir kesimi üzere gözüküyor.
Şairin de bu manada, sanatın farklı alanlarında, değişik kollarında uğraşı ortasında olması, parçalanmaya itiraz etmesi bir bütünlük arayışı olarak düşünülebilir. Geçen ay yeni şiir kitabı okurla buluşan Nihat Özdal (1984) da sanatın farklı alanlarına olan ilgisinin yanı sıra ömrün değişik mecralarında maceralar yaşayan, arayış ortasında bir şair olarak dikkat çekiyor. Şiirleri birfazlaca lisana çevrilen Özdal’ın daha evvel yayımlanan kitapları şunlar: ‘Google’den Önce’ (2010), ‘Kanat İzleri’ (2012), ‘Düğmeler’ (2015), ‘Deri’ (2017).
Özdal’a “nehir şairi” de deniyor. Ona niye bu biçimde denildiğini anlamak için “nehirdeki yansımalara bakarak büyüdüm” kelamı ipuçlarından biri sayılabilir. Öte yandan ırmağın, bu tanımlamada hem gerçek hem mecaz manasında kullanıldığı da açık. Sözcüğün gerçek manası Özdal’ın ırmaklardaki seyahatleriyle ve dalgıçlığıyla ilgili. Irmağın mecaz manasındaki kullanmasını yorumlamak içinse onun son kitabı kaynak olabilir.
Nihat Özdal’ın, son altı yılda yazdığı şiirleri eylül ayı başında tek kitap olarak okurla buluştu. Özdal’a, geçen ay Kırmızı Kedi Yayınları’ndan çıkan ‘Düğmeler, Deri, Koordinatlar’ isimli yapıtı vesilesiyle şiiri, arayışı, tecrübesi, deher neyselciliği odak alarak sorular yönelttik. Özdal da sorularımızı samimiyetle yanıtladı.
Bu ortada şunu da belirtelim, Özdal’ın tercihinin özellikle şiir ve kendisiyle ilgili mümkün olduğu kadar az konuşmak, hatta konuşmamaktan yana olduğunu gördük. Kimi sorularımızı tek cümleyle, kimilerini tek sözcükle yanıtlamış olması da buna işaret ediyor. Az ya da hayli, söylenmiş her kelamın açtığı bir ilik, iliklediği bir düğme vardır. Hele de bahis şiirse… Öyleyse buyurun sorularımızı, karşılıkları okumaya…
Düğmeler, Deri ve Koordinatlar, Nihat Özdal, 184 syf., Kırmızı Kedi Yayınları, 2021.
Son kitabınız ‘Düğmeler, Deri ve Koordinatlar’ ismiyle yayımlandı. Daha evvel yayımlanan iki kitabınıza bir yenisinin eklenmesiyle oluşan bir toplam. Bu üç kitap içinde nasıl bir benzerlik var, üç kitap nasıl ve neye göre bir ortaya geldi?
Birbirine iliklenmiş farklı sözlerden oluşuyoruz. Rastgele bir söz yuvalandığı boşluk kadar iliklenebilir. Göç örüntülerinin çoğunlukla yer değiştirdiği bir dünyada yaşıyoruz; duygulanım, imge, iktidar alanları genişleyebilir. Burada canlı bir ritim var. Almanya’da 1999’da bir düğme fabrikasını ziyaret etmiştim. Faal değil terk edilmiş bir fabrika, her taraf düğmelerle dolu. Fabrikanın ritmik kurgusu bu kadar küçük objelerin geçişi için tasarlanmıştı, bu şiir değil mi? Sanırım o ziyaretten daha sonra hem düğmeler hem başka küçük objelerle görsel-işitsel bir telaffuz aradım. ‘Düğmeler’de bunu bulduğumu düşünüyorum.
Düğmelerin çözülmesi çıplaklıkla ilgili bir taşıma ekseni oluşturur. ‘Deri’ye birinci yazan ben değilim lakin düğmelerden daha sonra nereye/neye yazacağımı biliyordum. Etik dertlerin farkında olsam da o periyot dermatophia hastaları aramış, bulamamıştım. Deri mümkün buluşmaların alanıdır, pandemi bir uzaklık khalbuki da tokalaşır ve öpüşürüz, yaralandığımız ve kabuk bağladığımız birinci mecradır orası, deri şiirleri bir biçimde başladı. ‘Koordinatlar’ ise tüm bunlar olurken çoktan başlamıştı. Tarihî bir hareket halinde olan cinsimiz imaj materyalinin kainatta ve vakitte bir yerleştirme olduğunun birden fazla vakit farkında değil. Bir biçimde hayatlar sürüyoruz, bir derimiz ve o deride yaşantılar var. Deriden ayrılan vaktin yeryüzü ile noktasal bağlarını inceledim koordinatlarda, hareketlerde donatılmış hayatların yeryüzünde kaldığı noktaları işaretledim.
Şairin şiire giden yolunun, seyahatinin, çalışma usulünün, ortamının da aslında metne dahil olduğu kanısındayım. O merakla soruyorum. Kitaplarınızın ortaya çıktığı farklı süreçler yaşıyorsunuz… Anladığımız kadarıyla her kitabınızın başka bir macerası, ötürüsıyla öyküsü var… O denli mi? Sonu kitaba varan şiir seyahatlerine ait maceralarınızı paylaşmak ister misiniz? Macera diyorum, zira her şiir, hatta yazmak bir maceradır.
Hissetmeyi önemserim.
‘ŞİİRDE YARATILAN AN, OKUYANIN ÖNERDİĞİ MANADA GERÇEKLEŞİR’
Şiirlerin için “uyuyan, fakat uyutmayan bir şiir” denilse bunu nasıl yorumlarsınız?
Farklı disiplinlerle uğraşıyorum, bunların şiirde eşzamanlı işlenişi nasıl olur baş yoruyorum. Şiirde yaratılan an, okuyanın önerdiği manada gerçekleşir ve yavaşlar. Şiirde yaratılan figürü ayrıştırmak ya da okumanın belleğine dahil etmek burada sona eriyor.
Deher neysel şiirle ilgili ne düşünüyorsunuz? Şiirlerinizin deher neysel olduğunu düşünüyor musunuz?
Mersbow konserinde bulunmak isterdim. Mersbow, “duyamadığı sesleri temsil etmektense duyma hareketini bile kısa devreye uğratan, sesin kaynağını sorgulayan şeyleri temsil etmeye çalış”ır. Hepimiz bağda olduğumuz şeylerin dışını merak ederiz, kimimiz bunun dışına çıkarız. Açılım ziyadesiyle bu biçimlenmiş örgülerin dışına çıkmayı seviyorum.
Spesifik bahislerle ilgileniyorsunuz. Özel olarak seçildiği anlaşılan objelerin lisandaki karşılıklarından hayli o objelerin şiirsel boyutlarıyla; imgesel, metaforik manalarının, çağrışımsal karşılıklarının peşine düşüyor üzeresiniz. Şiirde açmaya, bakmaya, konuşmaya çalıştığınız problemle bir ilgisi olmalı bu teşebbüsün, bu biçemsel halin. Bu hususta ne söylemek istersiniz?
Objelerin tıpkı yüzey ve çizgileri üzere iştahları olduğunu düşünüyorum. Algılanışları, kavranışları, görünüşleri bir yük taşıyor. Yaşayamamaktan, bir gün son bulmaktan korkmuyorlar. Hayata daha sıkı sarılmamızı sağlayan objeler vardır, o objelerle kurulan münasebetin sahiciliği bir bileşimi tabir eder. Hem bu bileşim tıpkı vakitte orayı bağlayan münasebetin yitirilmesi ile oluşan kesimler şiirsel bir boyut taşıyor. Bu bir etkileniş, vücutlarımızın objelerle ilgisi sözcüklerin varlıklarını sürdürmek için şiire gereksinimine benziyor.
‘İLK İKİ KİTAPTA DÜNYADA OLMANIN ZAMANSALLIĞI, SON KİTAP İLE MEKÂNSALLIĞINI BULDU’
‘Koordinatlar’, güya ‘Düğmeler’in ve ‘Deri’nin eksik kalan “ilikler”i üzere… bu biçimde de yorumlanabilir. Sizin fikriniz nedir?
Burada ilik biraz vakit ile ilgili, ‘Koordinatlar’daki yerlerin temsil ettikleri his ile değişiyor, manipüle oluyor. Kaybolmak için vakit, geçen bir şeyse; kalmak, onun durmasıdır. ‘Deri ve Düğmeler’, onları bağlayan bağın müsabaka yeriydi. Bu yakınlık bir müsabaka yerine bağlı olmaksızın eksik kalacaktı. Jakob Von Uexküll’den alıntıyla, “Mekânın özgül hususu, yani yer işaretleri tıpkı yerin formu üzere öznenin eseridir.” Aslında ‘Koordinatlar’da bu ilikler bir daha epey uzağa değil, bir yerin yer olabilmesi hayal edebileceklerimiz ya da yaşadıklarımız ile mümkün. Dünyadayız, birinci iki kitaptaki dünyada olmanın zamansallığı, son kitap ile mekânsallığını buldu.
Tecrübeye değer veriyorsunuz. Kitaptaki şiirler, yaşama pratiğinizden çıkan tecrübelerin transferi olarak da okunabiliyor. Bu beraberinde sizin için poetik bir tercih midir?
Evet.
Şiirde ne yapmak istiyorsunuz? Yaptıklarınızı mı, yoksa yaptıklarınız yapacaklarınızın küçük bir kesimi mı?
bundan evvelki soruya atıfla tecrübeye ehemmiyet veriyorum. Ve bu tecrübeler, farklı disiplinlerdeki uğraşlarım, şiirime dahil oluyor. Yıl bitmeden yeni kitaplar olacak, ‘Sualtındaki Hafıza’ kitabım sanırım birkaç hafta daha sonra yayımlanacak, ‘Düğmeler, Deri ve Koordinatlar’daki tecrübeden daha farklı olarak suyun altında geçirdiğim “deneyimler” orada olacak. Buradan bakınca evet, yaptıklarım, yapacaklarımın küçük bir kesimi üzere gözüküyor.