Tüm dünyayı tesiri altına alan ve binlerce insanın vefatına niye olan Covid-19 pandemisi kimseyi eşitlemedi. Fakirler daha da fakirleşirken sermaye, krizi fırsata çevirerek kendi varlığını bir daha yarattı. Emekçiler, bayanlar, sıhhat hizmetlerine ulaşamayan binlerce işçi yığını, çarklarını acımasızlaştıran kapitalizme karşı ömür uğraşı verdi. Kimisi sokaklarda motosiklet üstünde alınteri dökerken, kimisi ‘hapishane’ye dönüşen konutlarda erkek şiddetiyle karşı karşıya kaldı. İnsanlık için bir imtihan olan pandemi, sınıf çelişkisinin en üst seviyede hissedildiği bir problem halini aldı. İnsanlık onurunu yaralayan göstermelik yardımlar ve halkın muhtaçlığını yok sayan tedbirler, insanları yalnızlığa itti. Pandemi, yeni bir ‘öteki’ yarattı. Üretim çarklarında sömürülmeye elverişli olmayanlar yok sayıldı, kendi ‘küçük dünyasını’ yaratan burjuvalar pandeminin oluşturduğu sistemde tam da sermayenin istediği biçimde hareket ederek, bir adım ötesindekini sömürmenin ve yok saymanın getirdiği o yırtıcı ‘iktidar’ hissine kapıldı.
Aşı patentinin halkların lehine ve fiyatsız erişime açılmaması, devletlerin sermayeyi kurtarma telaşı ve sermayenin sömüremeyeceği emekçiyi ‘utandırma’ yolları arayışı yaşanan bu büyük krizi bir noktada hepimizin kıssası kıldı. Sıhhat işçileri, çalışanlar, kuryeler, sanatkarlar, meskene tıkılan 65 yaş üstü beşerler, bayanlar ve daha kacının anlattıkları kalbimize çarptı, orada büyüdü, sızladı ve kanadı.
Pınar Öğünç, pandeminin çabucak başında ve bir daha tıpkı beşerlerle bir yıl daha sonra yaptığı söyleşilerde yaşananların nabzını tuttu. Öğünç, meslek hayatı boyunca kararlılıkla sürdürdüğü halini bu noktada da devam ettirdi ve kelamı öykünün asıl öznelerine bıraktı.
Gazetecilik üzere salt kamu faydası gözeten bir meslekte Pınar Öğünç’ün süratli ve etraflıca yaptığı bu söyleşiler gelecek on senelerda dönüp geriye baktığımızda yaşanan katliamın tek sorumlusunun virüs olmadığını da bize gösterecek bir niteliğe sahip.
Öğünç’le, Duvar Medya Vakfı’nın katkılarıyla hayata geçen ve Bağlantı Yayınları tarafınca yayımlanan ‘Pandemi Zayiatı-Bir Yıldan 35 Hayat Hikâyesi’ kitabı üzerine konuştuk.
Pandemi, yaşayan tüm gazeteciler için bir birinciydi. bu biçimdesi olağanüstü bir durumda başta hangi dürtü ile harekete geçmiştiniz, daha sonra bu görüşmeleri sürdürmeye nasıl karar verdiniz? Tıpkı bireylere tekrar ulaşma fikri bu biçimde da var mıydı mesela?
Rastgele bir mecrada tertipli gazetecilik yapmadığım, özgür yazarlıkla geçinerek yeni bir hikaye kitabına giriştiğim bir periyotta başlamıştı pandemi. Gazetecilikle o devir aramdaki mesafe, tuhaf biçimde tahminen daha süratli hareket etmeme niye oldu, bu formda ve lisanda bir röportaj dizisine meyletmemi kolaylaştırdı. Hepimizdeki ‘Biz şu anda ne yaşıyoruz’ şaşkınlığı, dehşeti ortasında ‘bildiğimi’ yapmaktan doğan bir motivasyonla yola çıkmıştım sonuçta. O günlerden bir kayıt kalmasını istedim, o seferberlik hali ortasında kendimi bununla nazaranvlendirdim. İkinci sefer görüşme fikri aslında daha bu biçimdelar belirmişti, ama epey öbür halde. Malum, bu sıkıntının yaza, en çok sonbahara ömrümüzden çıkacağına dair hepimizde saf bir inanç vardı bu biçimdelar; daha ötesine dair bir ihtimali düşünmeden def ediyorduk başımızdan. Bu 35 bireyden yalnızca birini önce tanıdığım için, benim de yaz sonunda her biriyle yüz yüze gelebileceğim bir ‘turne’ canlanıyordu başımda. Görüştüğüm şahısların birden fazla, hadise ve vefat sayılarında da yükü teşkil ettiği üzere İstanbul’dan, fakat on bir kentten öykü var bu kitapta. Konutta kapalı geçen ayların akabinde gezmek, her biriyle kendi yerinde görüşüp bu buluşmaları yazmak üzere bir niyetim vardı. Kimiyle tahminen yüz yüze gelsek bu kadar derinleşemeyecek sohbetler etmiştik, fazlaca insanî bir meraktan doğmuştu bu istek. Lakin 2020’nin bizim planlarımızın ciddiye alınacağı bir yıl olmadığı başından muhakkaktı. Akşamları sokağa dahi çıkamadığımız bir devirde, bir daha telefonda, bu defa birden fazla sefer birincisinden de uzun görüşmeler yaptık. Genelde haberlerini okuduğumuz şahısların çabucak sonrasında başlarına ne geldiğini bilmeyiz. Bir gazetecilik terimi olarak ‘fikri takibin’ de öbür bir biçimi oldu. Ben öyküleri takip ettim, ‘fikri’ onlar getirdi.
‘KENDİ İDRAK SÜRECİMİ DE AKIŞA DAHİL EDEREK İLERLEDİM’
Sıcağı sıcağına hazırlanmış bir röportaj serisi ile karşı karşıyayız. Pandeminin en başında ve bir yıl daha sonra dinlediğiniz öykülere dair birinci izleniminiz ne oldu?
Yazı dizisi gerçekten ‘sıcak’tı. Mart’ta, birinci resmi mevtin belirtildiğı gün görüşmeye başlayıp Mayıs sonuna kadar tek bir gün durmadan, ötürüsıyla kendi idrak sürecimi de bu akışa dahil ederek ilerlemiştim. İkinci görüşmelerin de 2021, Nisan sonu bittiği düşünülürse, “sıcak” sıfatı Haziran’da çıkmış bir kitap için de makûl aslında. Pandemi bitmiş değil, başımıza daha neler gelebileceğini bilmiyoruz ancak hem epeyce uzun, hem fazlaca kısa gelen bu bir yılın, bıraktığı izlerle, yerinden oynattığı taşlarla, şimdiyi ve geleceği düşünmek için bir kerteriz noktası olacağına inanıyorum. İkinci görüşmelerin hem kişisel, hem toplumsal seviyede evvela hissettirdiği de bu oldu.
Karşınızdaki beşerler ve sizin açınızdan neler değişti bu süreçte? Gitgide kıyıcı hale gelen siyasetlerle büyüyen pandeminin tesiri, yaptığınız ikinci görüşmelerde nasıl çıktı karşınıza?
Bir defa hem şahsi olarak kendimde, hem anlatılanlarda gözlemlediğim şey ‘alışmak’tı. Alışmak, kanıksamak, olağanlaştırmak… Pandemiyle kristalleşen kapitalizmin bu anına dair düşünürken de başımızı en çok kurcalaması gereken fiil bu olmalı tahminen de. İkinci ortak hissede daha evvel yaşadıklarımıza benzemeyen bu deneyimin biricik kıldığı bir yorgunluktu. Lakin bu iki baskın hali aşan, hatta buna karşın, bundan doğan bir yenilenme dileği, güzelleşme uğraşı da gördüm birfazlaca şahısta. Hayatları olumlu tarafta değişenler de vardı. Dinlerken beni de sağalttı bu. Hiç değişmeyen şeyler olduğu üzere, fazlaca şaşırtan kıssalar de dinledim.
‘İSİMSİZLİĞİN’ DERİNLEŞTİRİCİ TESİRİ OLDU’
Geçen yıl bu röportajlar yayınlanırken bir noktadan daha sonra ‘anonim’ bir hal almıştı. Birebir baskıyla karşı karşıya kalanlar yaşananları kendi öyküsü olarak görmeye başladı. Bunu bekliyor muydunuz?
Bireylerin anonim kalması evvela pratik bir gereklilikten doğmuştu; hâlâ çalışmakta olan kimse anlatacaklarından dolayı işini kaybetmek ya da ileride iş ararken patronun Google ağına takılmak istemiyordu. Ancak sanırım bu ‘isimsizliğin’, telefonun öbür ucunda tanımadıkları bir beşere konuşurken öteki bir derinleştirici tesiri de oldu. Aramızdaki inanç problemine indirgenmeyecek bir rahatlık bu kelam ettiğim; daha ruhsal seviyede bir özgürleşme… Öteki yandan ‘başımıza gelenler’, tek tek bu beşerler olmamızdan değil, bir sistemden, onu işler kılan bir akıldan kaynaklanıyor. O yüzden okuyanların da oburlarının öykülerinde kendilerini bulması kolaylaştı sanırım. Ve tam da bu yüzden mesela özel bir psikiyatri kliniğinde çalışan psikoloğun tanım ettiği sömürü tertibi, onu okuyup da bana yazan bir özel okul öğretmeninkine benziyordu.
‘PANDEMİDE DAHA EVVEL BİLMEDİĞİMİZ BİR FORMDA YANDIK’
Pandemi, faşizmi, kapitalizmi ve sınıf problemini bir sefer daha tartışmaya açtı ve gördük ki tüm bu sorunlar bu süreçte daha da derinleşti. Derinleşen bu vahşet, asıl öznelerde ne üzere bir tesire niye oldu?
Kitaptaki kıssalar bizatihi virüse, vücutlarda bıraktığı tahribata, üzerine bu türlü eğilmeyi ziyadesiyle hak etse de bir halk sıhhat sıkıntısı olarak pandemiye odaklanmıyor. Burada anlatılanlarda direkt pandeminin yönetiliş biçiminden kaynaklanan tahribat var. Pandemi tüm dünyada bir finansal çalkantıya niye oldu, ama Türkiye bu tecrübeyi bir de tarihinin tahminen de en derin ekonomik kriziyle birlikte yaşadı. Orta sınıfı eriten, fakirleri mübalağasız açlık hududuna iten, virüs vefatlarına çaresizlik intiharlarının eklendiği fazlaca kıyıcı bir müddetç yaşadık. Bunun gerçek hayatlardaki tezahürü kelam ettiğim, o tahminen daha evvel yaşananlara benzemeyen tıptaki yorgunluk, yılgınlık oldu. Bugünle ve gelecekle alakayı, varlık algısını değiştiren bir güçten düşme hali bu. bir süre güneş ışığını bir mercekte toplarsanız altındaki kağıt yanar. Geçen bir yılda dünyanın üzerine güya bir mercek tutuldu; virüs ve yaygınlık ölçeği yeni olsa da pandemi etrafında örülen yeni hayatta kapitalizmin fıtratından farklı, aslında yeni bir şey yok. Lakin mercek her şeyi katladı. Eşitsizliği, sömürüyü, cinsiyetçiliği, sermayeden yana devlet siyasetlerinin müdanasızlığını… Ve işte bu bir yılda o kağıt daha fazla yerinden tutuştu, merceğin tam altındakiler yandı. aslına bakarsan bu biçimde işliyordu, birebir gemideydik, kimilerinin her daim geminin yakıtı olması gerekiyordu. Lakin pandemide daha evvel bilmediğimiz bir formda de yandık.
Yas hiyerarşisinden bahsediyorsunuz. Psikiyatristlerin de radarına giren ‘yas’ kavramı pandemiyle bir arada sert bir sınıfsal yere oturdu ve bu durumun toplumsal depresyona yol açacağı aşikar. Sizce yas hiyerarşisi ne üzere tesirlere sebep oldu?
Evet, sevdiklerini kaybedenler yas sürecinin, ötürüsıyla da ölümlerin akabinde devam gücünü toplayabilmenin değerli etaplarını yaşayamadı. Vedalaşamadık, cenazelerimize gidemedik, ömrü manalı kılmayı sürdürecek kucaklaşmalardan yoksun kaldık. Bu mahrumiyette bir eşitlik olsaydı, tahminen her şeye karşın tüm bunları kabullenmenin bir yolunu bulabilirdik. İnsanlığın başına gelmiş bu büyük hadisenin karşısında bir çaresizlikte buluşmuş olurduk en azından. Beşerler en yakınlarını toprağa veremezken, hükümet örgütlü kitlesel cenazeler öbür bir öfke doğurdu. Sınıfsal bir yanı vardı şüphesiz fakat daha öncelikli olarak toplumu siyasal çizgiden bölen uygulamalardı. Toplumsallaşma hiyerarşisi de yaratıldı malum. Açık havadaki konserler, tiyatro oyunları dahi yasakken, binlerce AKP’li kongrelerde buluştu. Yasak koyucunun, seçtiği kitlelere yasakları delme imtiyazı tanımasını, iktidar mefhumu üzerinden okumak mümkündür. Lakin bunu virüs riskine karşın yapmakta tuhaf bir yan da var. Seçilen bireylere bu hürriyet, sonunda pekâla mevt de olabilecek bir riskle bir arada sunuluyor. ‘Ölümüne sevenlerin’ erişebileceği bir imtiyaz üzere. Ya da olağan bunu yalnızca oradaki herkese önce beş sefer test yapılmış olması ihtimaliyle de açıklayabiliriz. Bir devir test kıtlığı yaşanırken, bu da öbür bir hiyerarşi demek oluyor. 65 yaş üstündekilere uygulanan akıl almaz haksızlığı da öbür bir hiyerarşi boyutu olarak eklemek gerekli. Bu, akıldan, bilimden eşitlikten uzak uygulamaların dayatılması, süregiden keyfilik rejimini de güçlendirdi. Sonuçta artık daha da fazla sayıda insan kendini ‘ikinci sınıf’ hissediyor bugün.
‘SAĞLIK ÇALIŞANLARI İÇİN YÜKSELEN ALKIŞLAR ERİDİ’
Sermayenin, kapitalizmin tüm araçlarını kullandığı ve işçiyi tarihten silmeye cüret ettiği bir yılın akabinde baktığınızda, konuştuğunuz isimler ve temsil ettikleri işçi yığınlarının bir daha özne olabilmesinin yolu nedir? olağan olarak telafisi önemli bir politik-psikolojik gayret gerektiren pandemi ve bir daha üretilmesine aracı olduğu kapitalizmin akabinde ‘iyileşmek’ mümkün mü?
Keşke benim ya da öteki birinin kendinden emin olduğu bir yanıtı olsaydı bu soruya. Pandeminin başında beliren bir hakikat anı vardı açıkçası. Kimlerin meskende kalabildiğini, kimlerin açıkça vefat ve açlık içinde tercihe bırakıldığını, eşitsizliğin çıplaklığını gezegenin her kesiminde, birebir anda birfazlaca kişinin gördüğü bir an… Bu sistemin yarattığı yabancılaşmayı telafi etmek için pompalanan tüketimin beyhudeliği belirdi. hayatın pekâla daha da küçülebileceği, dayanışmanın eski moda bir temenni değil kurucu bir ögeye dönüşebileceği, bütün bu olasılıklar milyarlarca zihinden geçti. Çıkışsızlığına, doğallığına ve alternatifsizliğine ikna ederek işlerliğini sağlayan kapitalizmin, önümüzdeki bu yeni görünümü karşısında, içtenlikle daha fazla sayıda insan “Bu bu biçimde gitmez” dedi. Zira ‘doğru’ olan buydu. Pandeminin başında boş metropol sokaklarına inen yaban hayvanları üzere, hakikatin içimizdeki deliklerden çıkıp kendini hatırlatma anıydı bu. Toplum hayatını işler kılanın aslında hangi meslekler olduğunu, ‘kilit çalışanlar’ın emeğinin değerini anlamıştık mesela. daha sonra ne oldu? Unuttuk. Hepsini. Sıhhat çalışanları için yükselen alkışlar fazlaca uzakta eridi, gitti. Covid’den ölenlerin büyük kısmını ‘kilit çalışanlar’ oluşturuyor. Tüm bunları bir an görmüş olmamıza karşın devam ettiğimiz için, unuttuğumuz, kanıksadığımız için, başladığımızdan daha ‘barbar’ bir noktadayız aslında. Bunu kesif bir karamsarlıkla söylemiyorum. Salgını bu formda yaşamaktan kaynaklanan bu katmerlenmiş yeni tıp yılgınlığın, öteki türlü iltihaplı yaraların, hiç beklemediğimiz bir anda, ummadığımız sonuçlara yol açabileceğini de düşünüyorum. Burada da yeni bir şey var zira. Bunu da çaresizlikten sığınılan bir optimistlikle söylemiyorum. Seçilmiş bir optimistlik diyelim buna.
Aşı patentinin halkların lehine ve fiyatsız erişime açılmaması, devletlerin sermayeyi kurtarma telaşı ve sermayenin sömüremeyeceği emekçiyi ‘utandırma’ yolları arayışı yaşanan bu büyük krizi bir noktada hepimizin kıssası kıldı. Sıhhat işçileri, çalışanlar, kuryeler, sanatkarlar, meskene tıkılan 65 yaş üstü beşerler, bayanlar ve daha kacının anlattıkları kalbimize çarptı, orada büyüdü, sızladı ve kanadı.
Pınar Öğünç, pandeminin çabucak başında ve bir daha tıpkı beşerlerle bir yıl daha sonra yaptığı söyleşilerde yaşananların nabzını tuttu. Öğünç, meslek hayatı boyunca kararlılıkla sürdürdüğü halini bu noktada da devam ettirdi ve kelamı öykünün asıl öznelerine bıraktı.
Gazetecilik üzere salt kamu faydası gözeten bir meslekte Pınar Öğünç’ün süratli ve etraflıca yaptığı bu söyleşiler gelecek on senelerda dönüp geriye baktığımızda yaşanan katliamın tek sorumlusunun virüs olmadığını da bize gösterecek bir niteliğe sahip.
Öğünç’le, Duvar Medya Vakfı’nın katkılarıyla hayata geçen ve Bağlantı Yayınları tarafınca yayımlanan ‘Pandemi Zayiatı-Bir Yıldan 35 Hayat Hikâyesi’ kitabı üzerine konuştuk.
Pandemi, yaşayan tüm gazeteciler için bir birinciydi. bu biçimdesi olağanüstü bir durumda başta hangi dürtü ile harekete geçmiştiniz, daha sonra bu görüşmeleri sürdürmeye nasıl karar verdiniz? Tıpkı bireylere tekrar ulaşma fikri bu biçimde da var mıydı mesela?
Rastgele bir mecrada tertipli gazetecilik yapmadığım, özgür yazarlıkla geçinerek yeni bir hikaye kitabına giriştiğim bir periyotta başlamıştı pandemi. Gazetecilikle o devir aramdaki mesafe, tuhaf biçimde tahminen daha süratli hareket etmeme niye oldu, bu formda ve lisanda bir röportaj dizisine meyletmemi kolaylaştırdı. Hepimizdeki ‘Biz şu anda ne yaşıyoruz’ şaşkınlığı, dehşeti ortasında ‘bildiğimi’ yapmaktan doğan bir motivasyonla yola çıkmıştım sonuçta. O günlerden bir kayıt kalmasını istedim, o seferberlik hali ortasında kendimi bununla nazaranvlendirdim. İkinci sefer görüşme fikri aslında daha bu biçimdelar belirmişti, ama epey öbür halde. Malum, bu sıkıntının yaza, en çok sonbahara ömrümüzden çıkacağına dair hepimizde saf bir inanç vardı bu biçimdelar; daha ötesine dair bir ihtimali düşünmeden def ediyorduk başımızdan. Bu 35 bireyden yalnızca birini önce tanıdığım için, benim de yaz sonunda her biriyle yüz yüze gelebileceğim bir ‘turne’ canlanıyordu başımda. Görüştüğüm şahısların birden fazla, hadise ve vefat sayılarında da yükü teşkil ettiği üzere İstanbul’dan, fakat on bir kentten öykü var bu kitapta. Konutta kapalı geçen ayların akabinde gezmek, her biriyle kendi yerinde görüşüp bu buluşmaları yazmak üzere bir niyetim vardı. Kimiyle tahminen yüz yüze gelsek bu kadar derinleşemeyecek sohbetler etmiştik, fazlaca insanî bir meraktan doğmuştu bu istek. Lakin 2020’nin bizim planlarımızın ciddiye alınacağı bir yıl olmadığı başından muhakkaktı. Akşamları sokağa dahi çıkamadığımız bir devirde, bir daha telefonda, bu defa birden fazla sefer birincisinden de uzun görüşmeler yaptık. Genelde haberlerini okuduğumuz şahısların çabucak sonrasında başlarına ne geldiğini bilmeyiz. Bir gazetecilik terimi olarak ‘fikri takibin’ de öbür bir biçimi oldu. Ben öyküleri takip ettim, ‘fikri’ onlar getirdi.
‘KENDİ İDRAK SÜRECİMİ DE AKIŞA DAHİL EDEREK İLERLEDİM’
Sıcağı sıcağına hazırlanmış bir röportaj serisi ile karşı karşıyayız. Pandeminin en başında ve bir yıl daha sonra dinlediğiniz öykülere dair birinci izleniminiz ne oldu?
Yazı dizisi gerçekten ‘sıcak’tı. Mart’ta, birinci resmi mevtin belirtildiğı gün görüşmeye başlayıp Mayıs sonuna kadar tek bir gün durmadan, ötürüsıyla kendi idrak sürecimi de bu akışa dahil ederek ilerlemiştim. İkinci görüşmelerin de 2021, Nisan sonu bittiği düşünülürse, “sıcak” sıfatı Haziran’da çıkmış bir kitap için de makûl aslında. Pandemi bitmiş değil, başımıza daha neler gelebileceğini bilmiyoruz ancak hem epeyce uzun, hem fazlaca kısa gelen bu bir yılın, bıraktığı izlerle, yerinden oynattığı taşlarla, şimdiyi ve geleceği düşünmek için bir kerteriz noktası olacağına inanıyorum. İkinci görüşmelerin hem kişisel, hem toplumsal seviyede evvela hissettirdiği de bu oldu.
Karşınızdaki beşerler ve sizin açınızdan neler değişti bu süreçte? Gitgide kıyıcı hale gelen siyasetlerle büyüyen pandeminin tesiri, yaptığınız ikinci görüşmelerde nasıl çıktı karşınıza?
Bir defa hem şahsi olarak kendimde, hem anlatılanlarda gözlemlediğim şey ‘alışmak’tı. Alışmak, kanıksamak, olağanlaştırmak… Pandemiyle kristalleşen kapitalizmin bu anına dair düşünürken de başımızı en çok kurcalaması gereken fiil bu olmalı tahminen de. İkinci ortak hissede daha evvel yaşadıklarımıza benzemeyen bu deneyimin biricik kıldığı bir yorgunluktu. Lakin bu iki baskın hali aşan, hatta buna karşın, bundan doğan bir yenilenme dileği, güzelleşme uğraşı da gördüm birfazlaca şahısta. Hayatları olumlu tarafta değişenler de vardı. Dinlerken beni de sağalttı bu. Hiç değişmeyen şeyler olduğu üzere, fazlaca şaşırtan kıssalar de dinledim.
‘İSİMSİZLİĞİN’ DERİNLEŞTİRİCİ TESİRİ OLDU’
Geçen yıl bu röportajlar yayınlanırken bir noktadan daha sonra ‘anonim’ bir hal almıştı. Birebir baskıyla karşı karşıya kalanlar yaşananları kendi öyküsü olarak görmeye başladı. Bunu bekliyor muydunuz?
Bireylerin anonim kalması evvela pratik bir gereklilikten doğmuştu; hâlâ çalışmakta olan kimse anlatacaklarından dolayı işini kaybetmek ya da ileride iş ararken patronun Google ağına takılmak istemiyordu. Ancak sanırım bu ‘isimsizliğin’, telefonun öbür ucunda tanımadıkları bir beşere konuşurken öteki bir derinleştirici tesiri de oldu. Aramızdaki inanç problemine indirgenmeyecek bir rahatlık bu kelam ettiğim; daha ruhsal seviyede bir özgürleşme… Öteki yandan ‘başımıza gelenler’, tek tek bu beşerler olmamızdan değil, bir sistemden, onu işler kılan bir akıldan kaynaklanıyor. O yüzden okuyanların da oburlarının öykülerinde kendilerini bulması kolaylaştı sanırım. Ve tam da bu yüzden mesela özel bir psikiyatri kliniğinde çalışan psikoloğun tanım ettiği sömürü tertibi, onu okuyup da bana yazan bir özel okul öğretmeninkine benziyordu.
‘PANDEMİDE DAHA EVVEL BİLMEDİĞİMİZ BİR FORMDA YANDIK’
Pandemi, faşizmi, kapitalizmi ve sınıf problemini bir sefer daha tartışmaya açtı ve gördük ki tüm bu sorunlar bu süreçte daha da derinleşti. Derinleşen bu vahşet, asıl öznelerde ne üzere bir tesire niye oldu?
Kitaptaki kıssalar bizatihi virüse, vücutlarda bıraktığı tahribata, üzerine bu türlü eğilmeyi ziyadesiyle hak etse de bir halk sıhhat sıkıntısı olarak pandemiye odaklanmıyor. Burada anlatılanlarda direkt pandeminin yönetiliş biçiminden kaynaklanan tahribat var. Pandemi tüm dünyada bir finansal çalkantıya niye oldu, ama Türkiye bu tecrübeyi bir de tarihinin tahminen de en derin ekonomik kriziyle birlikte yaşadı. Orta sınıfı eriten, fakirleri mübalağasız açlık hududuna iten, virüs vefatlarına çaresizlik intiharlarının eklendiği fazlaca kıyıcı bir müddetç yaşadık. Bunun gerçek hayatlardaki tezahürü kelam ettiğim, o tahminen daha evvel yaşananlara benzemeyen tıptaki yorgunluk, yılgınlık oldu. Bugünle ve gelecekle alakayı, varlık algısını değiştiren bir güçten düşme hali bu. bir süre güneş ışığını bir mercekte toplarsanız altındaki kağıt yanar. Geçen bir yılda dünyanın üzerine güya bir mercek tutuldu; virüs ve yaygınlık ölçeği yeni olsa da pandemi etrafında örülen yeni hayatta kapitalizmin fıtratından farklı, aslında yeni bir şey yok. Lakin mercek her şeyi katladı. Eşitsizliği, sömürüyü, cinsiyetçiliği, sermayeden yana devlet siyasetlerinin müdanasızlığını… Ve işte bu bir yılda o kağıt daha fazla yerinden tutuştu, merceğin tam altındakiler yandı. aslına bakarsan bu biçimde işliyordu, birebir gemideydik, kimilerinin her daim geminin yakıtı olması gerekiyordu. Lakin pandemide daha evvel bilmediğimiz bir formda de yandık.
Yas hiyerarşisinden bahsediyorsunuz. Psikiyatristlerin de radarına giren ‘yas’ kavramı pandemiyle bir arada sert bir sınıfsal yere oturdu ve bu durumun toplumsal depresyona yol açacağı aşikar. Sizce yas hiyerarşisi ne üzere tesirlere sebep oldu?
Evet, sevdiklerini kaybedenler yas sürecinin, ötürüsıyla da ölümlerin akabinde devam gücünü toplayabilmenin değerli etaplarını yaşayamadı. Vedalaşamadık, cenazelerimize gidemedik, ömrü manalı kılmayı sürdürecek kucaklaşmalardan yoksun kaldık. Bu mahrumiyette bir eşitlik olsaydı, tahminen her şeye karşın tüm bunları kabullenmenin bir yolunu bulabilirdik. İnsanlığın başına gelmiş bu büyük hadisenin karşısında bir çaresizlikte buluşmuş olurduk en azından. Beşerler en yakınlarını toprağa veremezken, hükümet örgütlü kitlesel cenazeler öbür bir öfke doğurdu. Sınıfsal bir yanı vardı şüphesiz fakat daha öncelikli olarak toplumu siyasal çizgiden bölen uygulamalardı. Toplumsallaşma hiyerarşisi de yaratıldı malum. Açık havadaki konserler, tiyatro oyunları dahi yasakken, binlerce AKP’li kongrelerde buluştu. Yasak koyucunun, seçtiği kitlelere yasakları delme imtiyazı tanımasını, iktidar mefhumu üzerinden okumak mümkündür. Lakin bunu virüs riskine karşın yapmakta tuhaf bir yan da var. Seçilen bireylere bu hürriyet, sonunda pekâla mevt de olabilecek bir riskle bir arada sunuluyor. ‘Ölümüne sevenlerin’ erişebileceği bir imtiyaz üzere. Ya da olağan bunu yalnızca oradaki herkese önce beş sefer test yapılmış olması ihtimaliyle de açıklayabiliriz. Bir devir test kıtlığı yaşanırken, bu da öbür bir hiyerarşi demek oluyor. 65 yaş üstündekilere uygulanan akıl almaz haksızlığı da öbür bir hiyerarşi boyutu olarak eklemek gerekli. Bu, akıldan, bilimden eşitlikten uzak uygulamaların dayatılması, süregiden keyfilik rejimini de güçlendirdi. Sonuçta artık daha da fazla sayıda insan kendini ‘ikinci sınıf’ hissediyor bugün.
‘SAĞLIK ÇALIŞANLARI İÇİN YÜKSELEN ALKIŞLAR ERİDİ’
Sermayenin, kapitalizmin tüm araçlarını kullandığı ve işçiyi tarihten silmeye cüret ettiği bir yılın akabinde baktığınızda, konuştuğunuz isimler ve temsil ettikleri işçi yığınlarının bir daha özne olabilmesinin yolu nedir? olağan olarak telafisi önemli bir politik-psikolojik gayret gerektiren pandemi ve bir daha üretilmesine aracı olduğu kapitalizmin akabinde ‘iyileşmek’ mümkün mü?
Keşke benim ya da öteki birinin kendinden emin olduğu bir yanıtı olsaydı bu soruya. Pandeminin başında beliren bir hakikat anı vardı açıkçası. Kimlerin meskende kalabildiğini, kimlerin açıkça vefat ve açlık içinde tercihe bırakıldığını, eşitsizliğin çıplaklığını gezegenin her kesiminde, birebir anda birfazlaca kişinin gördüğü bir an… Bu sistemin yarattığı yabancılaşmayı telafi etmek için pompalanan tüketimin beyhudeliği belirdi. hayatın pekâla daha da küçülebileceği, dayanışmanın eski moda bir temenni değil kurucu bir ögeye dönüşebileceği, bütün bu olasılıklar milyarlarca zihinden geçti. Çıkışsızlığına, doğallığına ve alternatifsizliğine ikna ederek işlerliğini sağlayan kapitalizmin, önümüzdeki bu yeni görünümü karşısında, içtenlikle daha fazla sayıda insan “Bu bu biçimde gitmez” dedi. Zira ‘doğru’ olan buydu. Pandeminin başında boş metropol sokaklarına inen yaban hayvanları üzere, hakikatin içimizdeki deliklerden çıkıp kendini hatırlatma anıydı bu. Toplum hayatını işler kılanın aslında hangi meslekler olduğunu, ‘kilit çalışanlar’ın emeğinin değerini anlamıştık mesela. daha sonra ne oldu? Unuttuk. Hepsini. Sıhhat çalışanları için yükselen alkışlar fazlaca uzakta eridi, gitti. Covid’den ölenlerin büyük kısmını ‘kilit çalışanlar’ oluşturuyor. Tüm bunları bir an görmüş olmamıza karşın devam ettiğimiz için, unuttuğumuz, kanıksadığımız için, başladığımızdan daha ‘barbar’ bir noktadayız aslında. Bunu kesif bir karamsarlıkla söylemiyorum. Salgını bu formda yaşamaktan kaynaklanan bu katmerlenmiş yeni tıp yılgınlığın, öteki türlü iltihaplı yaraların, hiç beklemediğimiz bir anda, ummadığımız sonuçlara yol açabileceğini de düşünüyorum. Burada da yeni bir şey var zira. Bunu da çaresizlikten sığınılan bir optimistlikle söylemiyorum. Seçilmiş bir optimistlik diyelim buna.