Osman Palabıyık
Samet Altıntaş, 12 Ocak 1986’da Almanya’da doğdu. İlkokulu Yalova Atatürk İlköğretim, ortaokulu Bursa Hürriyet ve Ticaret Sanayi Odası İlköğretim okullarında, liseyi ise Süleyman Çelebi Lisesi’nde okuyan Altıntaş, 2009’da Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü’nden mezun oldu.
2012’de Bursa Osmangazi Belediyesi’nin düzenlediği Ahmet Hamdi Tanpınar makale yarışında mükafata layık görülen Samet Altıntaş 2016’da Bursa’nın ‘Daveti-Bir Osmanlı Başşehri Güncesi’ ismiyle kent tarihi kitabını yayımladı. Çalışma, Washington Kongre, Princeton Üniversitesi, Harvard Üniversitesi, Chicago Üniversitesi, Stanford Üniversitesi, Oxford Üniversitesi kütüphanelerinde araştırmacılara kaynak kitap olarak sunuldu. Birebir sene İstanbul kent kitaplığında bir birinci olan ‘Boğaz’ın Dört Muhafızı’ isimli çalışması da okuyucuyla buluştu.
Ayraç, Art Kapak, Bursa’da Vakit üzere mecmualarda kitap analizlerinde bulunup, kent yazıları kaleme alan ve Hürriyet Seyahat’te gezi yazıları yazan Samet Altıntaş’ın son kitabı ‘Ben Pir Bedreddin: Derviş – Devlet – İsyan’ Timaş Yayınları tarafınca yayımlandı. Altıntaş ile ‘Ben Pir Bedreddin’in seyahati ve tarihimizdeki Bedreddin figürü üzerine konuştuk.
‘BEDREDDİN’İN ‘KOMÜNİSTLİĞİ’ ZİHNİME ATILMIŞ BİR ÇENGEL OLDU’
‘Ben Pir Bedreddin’i yazmaya başlamadan evvel, yola çıktığınız, aklınızdaki birinci soru neydi?
Daima söylüyorum, burada da tekrar etmiş olayım: Birinci kitabım ‘Bursa’nın Daveti-Bir Osmanlı Başşehri Güncesi’ni yazarken; Çelebi Mehmed kısmında Pir Bedreddin’e de değinmiştim. Alışılmış tafsilatlı değil, üstünkörü bir temastı bu. Lakin Bedreddin’in ‘zındık’lığı ya da ‘komünist’liği süreç ortasında zihnime atılmış bir çengel oldu. Biraz bu ‘acaba’lardan yola çıktım ve Simavlı monografisi kaleme almaya çalıştım.
Yazım serüveni nasıl geçti, okumalarınızla birlikte ortalama ne kadar mühlet çalıştınız?
İşin doğrusu, meslek gereği devamlı surette okuyor ve yazıyorum. Elimde her ne iş var ise -ki buradaki ‘iş’ kitap merkezli bir dünyanın alet çantasını imliyor- başımdaki yazı taslaklarına uygun notlar çıkarıyorum. Bu söylemiş olduğim her ne yazacaksam onun motif kısmı. Bir de serüvenin asıl meşgalesi var. O da bahisle alakalı literatürde neler kaydedilmiş onlara bakmak, makaleleri, kitapları okumak. Üstüne bir de Youtube ve Podcast’e de bakıyorum, oralarda neler konuşulmuş diye. Karikatürize edersem; toplu taşımada kulaklığımda yazacağım kitapla alakalı sempozyum, söyleşi, röportaj, tahlil dinlemeleri, aklımda da kurguyu nasıl şekillendireceğime dair puzzlelar oluyor. “Ne kadar müddet çalıştınız?” dediniz. Tam tarihi tespit edememekle bir arada ortalama bir yıl diyebilirim.
Pir Bedreddin üzerine yazılmış onlarca kitap var, kaleme aldığınız ‘Ben Pir Bedreddin’ başkalarından farklı olarak ne söylüyor okura?
Evet, tahminen onlarca kitap var lakin neredeyse birçok ideolojik bir çerçeveden bakıyor Bedreddin’e ve onunla irtibatlandırılan isyan sürecine. Ben sıkıntının tarihî kökenini kaydettim evvela. daha sonra Bedreddin’in etrafındaki halkaya swot tahlil yaptım. Şeyh’in sufiliğini de vahdet-i vücut-vahdet-i mevcut dilemmasında işledim. Sonuç olarak gördüm ki Bedreddin’in huruç repertuvarını şahsen kendisinin hazırladığı ve bu kalkışmanın şefi olduğu problemi flu. Bir komünist manifesto olarak algılanan Vâridat’ı ise tarihi kayıtların dediğine nazaran yüklü olarak Melâmiler anlamış. Melamet şemsiyesinin altında şaşıracağınız isimler var.
‘ŞEYH BEDREDDİN MUHİPLERİNİN GÖNLÜNDE BÜYÜK BİR TASAVVUFÎ ŞAHSİYET’
Ben Pir Bedreddin – Derviş-Devlet-İsyan, Samet Altıntaş, 256 syf., Timaş Yayınları, 2021.
Her kısmın, her insanın kendine göre yorumladığı bir Pir Bedreddin var, bunun temel sebepleri nedir?
Zira Türkiye’de tarih bir ring alanı, tarihçi de boksör üzere. Hâl bu biçimde olunca ideolojik muarızınızı dövmek için geçmişteki materyalleri rakibinizin üstüne boca ediyorsunuz. 1936’da ‘Simavne Kadısı Oğlu Pir Bedreddin Destanı’nı Nâzım Hikmet değil de Necip Fazıl kaleme alsaydı ya da Bedreddin Musa Çelebi’nin değil de Çelebi Mehmed’in kazaskeri olsaydı, Bedreddin Mahmud türbesi bugün yüzlerce kişi tarafınca ziyaret edilen bir ‘evliya’ olacaktı. Bu ortada Pir Bedreddin, muhiplerinin gönlünde esasen büyük bir tasavvufî kişiselyet, not düşeyim.
her insanın kendine nazaran yorumladığı Bedreddin figürü var diyoruz lakin beşerler hakikat yorumluyor ya da kavrıyorlar mı?
Kestirmeden karşılık verirsem hayır. Ancak esasen tarihe intikal etmiş bir olayı, kişiyi ne kadar yanlışsız anlayabiliriz ki? Elimizdeki bilgiler manipüle edilmiş metinler de olabilir. Osmanlı resmi tarih yazıcılığında Bedreddin isyan sahibi olarak tanımlanıyor. Bu bilgi ne kadar muteber olabilir diye kendi kendime epeyce sordum. Zira I. Mehmed eliyle bir daha kurulan bir devlet var. Doğal olarak kerameti kendinden menkul bir tarih anlatısında Simavlı zındık da oluyor asi de… Lakin Sufiler, devletin kurduğu bu barajı, Varidat şerhleriyle aşmışlar. Bu sorunları ‘Manzaradan Parçalar’ ve ‘Bir Bedreddin Sarkacı: Varidat’ kısımlarında ele almaya çalıştım.
‘BEDREDDİN’İN ‘KOMÜNİST’ OLDUĞU TÜRK SOLUNUN, ‘ZINDIK’ OLDUĞUYSA TÜRK SAĞININ HURAFESİDİR’
Bedreddin’in bu kadar hayli tanınan olmasında Nazım Hikmet’in katkısı yadsınamaz. Kitapta siz de her kısmın başında Nazım’dan epigraflara yer veriyorsunuz. Bu yansıma üzerine ne söylemek istersiniz?
Elbet Nâzım, Bursa hapishanesinde Şerefeddin Yaltkaya’nın Bedreddin ile ilgili yazdığı risaleyi okumasa, bir Bedreddinî’den Şeyh’i dinlemese ve kısa özgürlüğünde konutunda Bedreddin Destanı’nı yazmasaydı, muhtemelen Pir Bedreddin’i kalabalıklar tanımayacaktı. Ben Nâzım’ı ve şiirini onu okumaya başladığımdan beri severim. Bu muhabbetimden ötürü destanın ilgili yerlerini, sizin de söylemiş olduğiniz üzere, kitabın her bir kısım başına epigraf olarak kaydettim. Her ne kadar Nâzım’ın nazımı, tarihî olarak gerçek değilse de şairin fiction’ına bigâne kalamazdım. esasen çalışmamda Nâzım’ın açtığı yolda, gösterdiği amaçta yazılan kurgulara itiraz ettim. Zira Bedreddin’in ‘komünist’ olduğu Türk solunun, ‘zındık’ olduğuysa Türk sağının bir hurafesidir.
Kitabın alt başlığı “Derviş-Devlet-İsyan” buradan hareketle sormak istiyorum, devletle derviş içindeki çatışma tarih boyunca daima var mıydı?
tıpkı vakitte nasıl… Kalkışmalar, tahkikat, sürgün, tekkelere el koyma üzere birfazlaca hadise var tarihin dipnotlarında. Tahminen majör anlatıda Osmanlı’nın ‘hoşgörü’lü hali, sufi çevrelerle muhabbeti örnek bir tablo olarak resmediliyor lakin otoritenin egemenlik alanına adım atıldığında siyasal iktidarın nasıl refleksler verdiğini merak edenler kucak kucak menakıpnâme okuyabilirler.
‘ŞEYH BEDREDDİN İSMİ MAYINLI BİR ARAZİ GİBİ’
Biraz evvel de bahsetmiş olduğumiz üzere her insanın kendine nazaran bir Bedreddin figürü var. Buna nazaran de yayınları tercih ediyorlar tahminen. Sizin kitabınızın yayımlanmasından daha sonra okuyuculardan nasıl yorumlar geldi?
Pir Bedreddin ismi mayınlı bir arazi üzere. Zira kişinin ideolojik muhayyilesinde yarattığı ve onu tarihe yamadığı bir kişi Simavlı. Çalışmamı okuyanların bana söylemiş olduği birinci şey monografinin çok objektif bir perspektiften süzüldüğü oldu. Kaynakça ve görsel zenginliğinde çabucak herkese yer vermeye çaba ettim. Doğrusu bu biçimdesi bir ‘alkış’ hoşuma gitmiyor değil. elbette ben de bir çatı kurdum, şema çizdim, alt metinde mesaj/selam verdim. Lakin bunu yaparken; Bedreddin’i ve 1416 İsyanı’nı daima tarihi öykünün etrafında ördüm. Ve bunu oluştururken de genelde şairleri konuşturdum. Zira bir şiir ya da mısra, karmaşık görünen, kördüğüm olmuş sıkıntıyı anlamanıza ve açmanıza fayda. ömrün keşmekeşinde bir şiir nasıl ilaç oluyorsa, tarihin karmaşasında da şiire muhtaçlık duyuyorsunuz.
Samet Altıntaş, 12 Ocak 1986’da Almanya’da doğdu. İlkokulu Yalova Atatürk İlköğretim, ortaokulu Bursa Hürriyet ve Ticaret Sanayi Odası İlköğretim okullarında, liseyi ise Süleyman Çelebi Lisesi’nde okuyan Altıntaş, 2009’da Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü’nden mezun oldu.
2012’de Bursa Osmangazi Belediyesi’nin düzenlediği Ahmet Hamdi Tanpınar makale yarışında mükafata layık görülen Samet Altıntaş 2016’da Bursa’nın ‘Daveti-Bir Osmanlı Başşehri Güncesi’ ismiyle kent tarihi kitabını yayımladı. Çalışma, Washington Kongre, Princeton Üniversitesi, Harvard Üniversitesi, Chicago Üniversitesi, Stanford Üniversitesi, Oxford Üniversitesi kütüphanelerinde araştırmacılara kaynak kitap olarak sunuldu. Birebir sene İstanbul kent kitaplığında bir birinci olan ‘Boğaz’ın Dört Muhafızı’ isimli çalışması da okuyucuyla buluştu.
Ayraç, Art Kapak, Bursa’da Vakit üzere mecmualarda kitap analizlerinde bulunup, kent yazıları kaleme alan ve Hürriyet Seyahat’te gezi yazıları yazan Samet Altıntaş’ın son kitabı ‘Ben Pir Bedreddin: Derviş – Devlet – İsyan’ Timaş Yayınları tarafınca yayımlandı. Altıntaş ile ‘Ben Pir Bedreddin’in seyahati ve tarihimizdeki Bedreddin figürü üzerine konuştuk.
‘BEDREDDİN’İN ‘KOMÜNİSTLİĞİ’ ZİHNİME ATILMIŞ BİR ÇENGEL OLDU’
‘Ben Pir Bedreddin’i yazmaya başlamadan evvel, yola çıktığınız, aklınızdaki birinci soru neydi?
Daima söylüyorum, burada da tekrar etmiş olayım: Birinci kitabım ‘Bursa’nın Daveti-Bir Osmanlı Başşehri Güncesi’ni yazarken; Çelebi Mehmed kısmında Pir Bedreddin’e de değinmiştim. Alışılmış tafsilatlı değil, üstünkörü bir temastı bu. Lakin Bedreddin’in ‘zındık’lığı ya da ‘komünist’liği süreç ortasında zihnime atılmış bir çengel oldu. Biraz bu ‘acaba’lardan yola çıktım ve Simavlı monografisi kaleme almaya çalıştım.
Yazım serüveni nasıl geçti, okumalarınızla birlikte ortalama ne kadar mühlet çalıştınız?
İşin doğrusu, meslek gereği devamlı surette okuyor ve yazıyorum. Elimde her ne iş var ise -ki buradaki ‘iş’ kitap merkezli bir dünyanın alet çantasını imliyor- başımdaki yazı taslaklarına uygun notlar çıkarıyorum. Bu söylemiş olduğim her ne yazacaksam onun motif kısmı. Bir de serüvenin asıl meşgalesi var. O da bahisle alakalı literatürde neler kaydedilmiş onlara bakmak, makaleleri, kitapları okumak. Üstüne bir de Youtube ve Podcast’e de bakıyorum, oralarda neler konuşulmuş diye. Karikatürize edersem; toplu taşımada kulaklığımda yazacağım kitapla alakalı sempozyum, söyleşi, röportaj, tahlil dinlemeleri, aklımda da kurguyu nasıl şekillendireceğime dair puzzlelar oluyor. “Ne kadar müddet çalıştınız?” dediniz. Tam tarihi tespit edememekle bir arada ortalama bir yıl diyebilirim.
Pir Bedreddin üzerine yazılmış onlarca kitap var, kaleme aldığınız ‘Ben Pir Bedreddin’ başkalarından farklı olarak ne söylüyor okura?
Evet, tahminen onlarca kitap var lakin neredeyse birçok ideolojik bir çerçeveden bakıyor Bedreddin’e ve onunla irtibatlandırılan isyan sürecine. Ben sıkıntının tarihî kökenini kaydettim evvela. daha sonra Bedreddin’in etrafındaki halkaya swot tahlil yaptım. Şeyh’in sufiliğini de vahdet-i vücut-vahdet-i mevcut dilemmasında işledim. Sonuç olarak gördüm ki Bedreddin’in huruç repertuvarını şahsen kendisinin hazırladığı ve bu kalkışmanın şefi olduğu problemi flu. Bir komünist manifesto olarak algılanan Vâridat’ı ise tarihi kayıtların dediğine nazaran yüklü olarak Melâmiler anlamış. Melamet şemsiyesinin altında şaşıracağınız isimler var.
‘ŞEYH BEDREDDİN MUHİPLERİNİN GÖNLÜNDE BÜYÜK BİR TASAVVUFÎ ŞAHSİYET’
Ben Pir Bedreddin – Derviş-Devlet-İsyan, Samet Altıntaş, 256 syf., Timaş Yayınları, 2021.
Her kısmın, her insanın kendine göre yorumladığı bir Pir Bedreddin var, bunun temel sebepleri nedir?
Zira Türkiye’de tarih bir ring alanı, tarihçi de boksör üzere. Hâl bu biçimde olunca ideolojik muarızınızı dövmek için geçmişteki materyalleri rakibinizin üstüne boca ediyorsunuz. 1936’da ‘Simavne Kadısı Oğlu Pir Bedreddin Destanı’nı Nâzım Hikmet değil de Necip Fazıl kaleme alsaydı ya da Bedreddin Musa Çelebi’nin değil de Çelebi Mehmed’in kazaskeri olsaydı, Bedreddin Mahmud türbesi bugün yüzlerce kişi tarafınca ziyaret edilen bir ‘evliya’ olacaktı. Bu ortada Pir Bedreddin, muhiplerinin gönlünde esasen büyük bir tasavvufî kişiselyet, not düşeyim.
her insanın kendine nazaran yorumladığı Bedreddin figürü var diyoruz lakin beşerler hakikat yorumluyor ya da kavrıyorlar mı?
Kestirmeden karşılık verirsem hayır. Ancak esasen tarihe intikal etmiş bir olayı, kişiyi ne kadar yanlışsız anlayabiliriz ki? Elimizdeki bilgiler manipüle edilmiş metinler de olabilir. Osmanlı resmi tarih yazıcılığında Bedreddin isyan sahibi olarak tanımlanıyor. Bu bilgi ne kadar muteber olabilir diye kendi kendime epeyce sordum. Zira I. Mehmed eliyle bir daha kurulan bir devlet var. Doğal olarak kerameti kendinden menkul bir tarih anlatısında Simavlı zındık da oluyor asi de… Lakin Sufiler, devletin kurduğu bu barajı, Varidat şerhleriyle aşmışlar. Bu sorunları ‘Manzaradan Parçalar’ ve ‘Bir Bedreddin Sarkacı: Varidat’ kısımlarında ele almaya çalıştım.
‘BEDREDDİN’İN ‘KOMÜNİST’ OLDUĞU TÜRK SOLUNUN, ‘ZINDIK’ OLDUĞUYSA TÜRK SAĞININ HURAFESİDİR’
Bedreddin’in bu kadar hayli tanınan olmasında Nazım Hikmet’in katkısı yadsınamaz. Kitapta siz de her kısmın başında Nazım’dan epigraflara yer veriyorsunuz. Bu yansıma üzerine ne söylemek istersiniz?
Elbet Nâzım, Bursa hapishanesinde Şerefeddin Yaltkaya’nın Bedreddin ile ilgili yazdığı risaleyi okumasa, bir Bedreddinî’den Şeyh’i dinlemese ve kısa özgürlüğünde konutunda Bedreddin Destanı’nı yazmasaydı, muhtemelen Pir Bedreddin’i kalabalıklar tanımayacaktı. Ben Nâzım’ı ve şiirini onu okumaya başladığımdan beri severim. Bu muhabbetimden ötürü destanın ilgili yerlerini, sizin de söylemiş olduğiniz üzere, kitabın her bir kısım başına epigraf olarak kaydettim. Her ne kadar Nâzım’ın nazımı, tarihî olarak gerçek değilse de şairin fiction’ına bigâne kalamazdım. esasen çalışmamda Nâzım’ın açtığı yolda, gösterdiği amaçta yazılan kurgulara itiraz ettim. Zira Bedreddin’in ‘komünist’ olduğu Türk solunun, ‘zındık’ olduğuysa Türk sağının bir hurafesidir.
Kitabın alt başlığı “Derviş-Devlet-İsyan” buradan hareketle sormak istiyorum, devletle derviş içindeki çatışma tarih boyunca daima var mıydı?
tıpkı vakitte nasıl… Kalkışmalar, tahkikat, sürgün, tekkelere el koyma üzere birfazlaca hadise var tarihin dipnotlarında. Tahminen majör anlatıda Osmanlı’nın ‘hoşgörü’lü hali, sufi çevrelerle muhabbeti örnek bir tablo olarak resmediliyor lakin otoritenin egemenlik alanına adım atıldığında siyasal iktidarın nasıl refleksler verdiğini merak edenler kucak kucak menakıpnâme okuyabilirler.
‘ŞEYH BEDREDDİN İSMİ MAYINLI BİR ARAZİ GİBİ’
Biraz evvel de bahsetmiş olduğumiz üzere her insanın kendine nazaran bir Bedreddin figürü var. Buna nazaran de yayınları tercih ediyorlar tahminen. Sizin kitabınızın yayımlanmasından daha sonra okuyuculardan nasıl yorumlar geldi?
Pir Bedreddin ismi mayınlı bir arazi üzere. Zira kişinin ideolojik muhayyilesinde yarattığı ve onu tarihe yamadığı bir kişi Simavlı. Çalışmamı okuyanların bana söylemiş olduği birinci şey monografinin çok objektif bir perspektiften süzüldüğü oldu. Kaynakça ve görsel zenginliğinde çabucak herkese yer vermeye çaba ettim. Doğrusu bu biçimdesi bir ‘alkış’ hoşuma gitmiyor değil. elbette ben de bir çatı kurdum, şema çizdim, alt metinde mesaj/selam verdim. Lakin bunu yaparken; Bedreddin’i ve 1416 İsyanı’nı daima tarihi öykünün etrafında ördüm. Ve bunu oluştururken de genelde şairleri konuşturdum. Zira bir şiir ya da mısra, karmaşık görünen, kördüğüm olmuş sıkıntıyı anlamanıza ve açmanıza fayda. ömrün keşmekeşinde bir şiir nasıl ilaç oluyorsa, tarihin karmaşasında da şiire muhtaçlık duyuyorsunuz.