Albert Camus, Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazandığı 1957’dilk evvel, felsefi telaffuzunun ikinci etabı olan başkaldırı üzerine metinler üretmiş ve tarihi başkaldırı çalışmalarının doruk noktası ‘Başkaldıran İnsan’ı yazmıştı. “Devrimlerin adalet isteğinden uzaklaşarak kendini yaşatma isteğiyle hareket ettiğini” söyleyen Camus, devrimcilere, “her şey yapılabilir” ve “her şeye müsaade vardır” üzere iki prensiple gayesinden saptığına dair tenkitler yöneltirken memleketi Cezayir’de bağımsızlık savaşı başlamış ve ülkenin Fransızlaşmasına ait görüşleri yüzünden başta Jean-Paul Sartre ve Simone de Beauvoir olmak üzere, bir epey entelektüel tarafınca sert formda eleştirilmişti. Bu iki ana niçinden ötürü üçlünün ortası açılmış ve Camus’nün 1960’taki vefatına dek hengameleri sürmüştü.
Camus, 10 Aralık 1957’de Nobel Edebiyat Ödülü’nü almak için İsveç’e giderken Kıta Avrupası’nda Camus-Sartre-Beauvoir arbedesinin yanı sıra Camus’nün romancılığı, edebiyatçı-sanatçı kimliği ve aydın olma sorumluluğu tartışılıyordu.
Camus’nün İsveç’te yaptığı ödül konuşmasıyla birlikte Uppsala Üniversitesi’nde 14 Aralık 1957’de verdiği konferansın yer aldığı ‘Yaratma Tehlikesi’, birinci kitabının yayımlandığı 1940’lardan o güne kadarki müellifliği, tartışmalara niye olan politik hali ve felsefi söylemi dikkate alınarak okunması gereken bir metin.
‘FELAKET vakit içindeRINDA YAŞAMAYI MÜMKÜN KILAN BİR SANAT’ İÇİN
Cezayir-Oran’daki Belcourt İlkokulu’ndan öğretmeni Louis Germain’e ithaf ettiği ödül konuşması, geniş bir kesim tarafınca Camus’nün “çağının vicdanı” ve “sessizliğe mahkûm edilen sanatkarların sesi” diye nitelenmesini sağlamıştı.
Yaratma Tehlikesi, Albert Camus, Tercüman: Alper Bakım, 48 syf., Can Yayınları, 2021.
Camus, konuşmasında hem kendi yazarlığının hangi temeller üzerinde yükseldiğini birebir vakitte benliğini, toplum ve diğeri içinde gidip gelirken nasıl keşfedebileceğini anlatıyor. Sanatkarın halkın, entelektüellerin ve personellerin yanında yer alması, müellifin da tarihe ve tiranlara boyun eğmeden iki angajmana dayanması gerektiğinden bahsediyor: “Bildiği şeyler üzerine palavra söylememek ve her türlü baskıya karşı direnmek.”
1930’ların ikinci yarısından başlayarak faşizm ve totalitarizm üzere karanlık tünellerden geçen, İkinci Dünya Savaşı’nın yıkımıyla yüzleşen Avrupa ve dünyayı hatırlatan Camus, yazmanın onuru ve sorumluluğuyla ayakta kaldığını, acıyı ve umudu anlatıp nihilizmi reddederek yaşama tutunduğunu, “felaket vakit içinderında yaşamayı mümkün kılan bir sanattan” yana zar attığını vurguluyor.
Zorbaların her şeyi yok etme potansiyeline, beşere ve yaşama kör ideolojilere, vasat iktidarlara, nefrete ve tahakküme hizmet edenlere karşı çıkarak yazma sorumluluğunun temellerini güçlendirdiğinı belirten Camus, bu vicdani hareketinin ana eksenini açıklarken muharririn pozisyonuna ve hareketine dair cümleler kuruyor: “Yazar savunmasız lakin inatçıdır, hak gözetmezken adalete tutukuyla sarılır, yapıtını utanç yahut gurur hislerinden arınmış bir biçimde, her insanın gözü önünde inşa eder, acı ve hoşluk içinde gidip gelir ve tarihin yıkıcı ilerleyişine rağmen, yapıtlarını ortasındaki yaratıcı kişilikten kararlılıkla çekip çıkarmaya çalışır.”
‘SANATIN TEMEL MİSYONU ANLAMAKTIR’
Camus’nün Uppsala Üniversitesi’nde “Sanatçı ve Çağı” başlığıyla verdiği konferans ise ödül konuşmasının daha geniş ve tarihi ilişkilerle desteklenmiş hâli âdeta.
Sanatçı ve müelliflerin, geçmiş ve gelecek içinde vaktinin şahidi olduğunu (olması gerektiğini), seçimler yapmaya zorlandığını, yaratarak kürek çektiğini ve eskisi üzere konforlu alanlarda bulunmadığını söyleyen Camus, “yaratmak bugün tehlikeli bir eylemdir” sözünü şu biçimde temellendiriyor: “Sanatçının yayımladığı her eser bir hareket niteliğindedir ve bu aksiyon, hiç bir şeyi affetmeyen bir yüzyılın dilekleri karşısında kişiyi savunmasız kılar. Buradaki sorun sanatın bundan dolayı ziyan görüp görmeyeceği değil, sanat ve onun tabir ettiği şeyler olmaksızın yaşayamayan beşerler için fazlaca sayıda ideolojinin baskısı altında (ne kadar hayli kilise var, ne büyük bir yalnızlık!), yaratma özgürlüğünün nasıl hâlâ mümkün olabileceğidir.”
Camus’ye nazaran sanatçı, hem yaratma badiresi çekiyor tıpkı vakitte ortaya koyduğu eser niçiniyle kimi vakit toplumun belirli bir kısmının kimi vakit devletin reaksiyonuyla karşılaşıyor. Sanat nefreti ve sanatkarlar içindeki çatışmalar da gayreti.
Öte yandan, sanatseverlerden ya da sanatı alımlayanlardan daha kalabalık kitlelerin bulunması bir bedel sorunu doğuruyor muharrire göre. “Sanat aldatıcı bir lüks müdür?” sorusuna cevap arayan Camus tarihe, 1950’lerin toplumsal yapısına, gerçeklere, kıymetlere ve özgürlüğe bakışın nasıl değiştiğine yönelik çözümlemeler yapıyor. Dahası, ticarileşen dünyada ve etrafına toplanan kof kalabalık ortasında sanatkarın aslında ne kadar yalnız bırakıldığını hatırlatıyor.
Sanatın bir monolog olmadığını ve sanatkarın da yalnız kalmayıp toplumdan farklı düşmemesi gerektiğini belirten Camus, “sanatçı, yapıtlarında tüm dünyaya hitap ederken hem de tüm insanlığı husus etmesi için her insanın bildiği, müşterek gerçeklerden konuşması gerekir” diyor.
Camus, tarihi başkaldırı telaffuzuyla temaslı olarak sanatın ve sanatkarın ideolojilere ve yorumun yorumlarına hapsedilmemesi; gerçekliğin ve hayal gücünün kısıtlanmaması gerektiğini söylerken sanatın, “lükslerin en kötüsü” ve “yalanların en acınası olan zarurî iyimserlik” tuzağına düşme tehlikesinden bahsediyor. Bu anda sanatkarın hareket insanı kimliğine bürünmesinin kural olduğunu vurguluyor: “Dünya hiç bir şeydir, beraberinde her şeydir. Gerçek sanatçı yorulmadan bu ikili gerçeği haykırır. Uyuyan bir dünyada onun ayakta kalmasını sağlayan, gözlerini açık tutan ve daha evvel karşılaşmasak da bir biçimde tanıdığımız gerçekliğin uçucu ve ısrarcı manzarasını uyandıran bir haykırıştır bu. Ayrıyeten sanatçı, yaşadığı yüzyıla sırtını dönemez ve onun ortasında kaybolamaz. Ona sırtını dönerse boşluğa konuşur. Onu bir obje diye ele aldığındaysa kendi hayatını da bir özne olarak benimser ve ona bütünüyle boyun eğemez. Sanatçı, lakin öteki insanların yazgısını paylaşmayı seçtiği vakit olduğu kişiyi kabullenebilir (…) Sanatçı mutlak yargılarda bulunamaz. Aksi takdirde gerçekliği uygun ve makûs içinde paylaştırır, melodrama kaçar. Sanatın temel bakılırsavi yasa yapmak ya da hükmetmek değil, anlamaktır. Anlaması kimi birtakım hükmetmesine yardımcı olur. Ancak dahiyane yapıtların hiç biri nefret ya da aşağılama üzerine kurulmamıştır.”
Bir toplumdaki sanatkarların, cümbüşlere ve konformizme, “sanat için sanat” görüşüyle kurulan oyunlara ya da gerçekçi sanat vaazlarına kendini kaptırması hâlinde, “nihilizmden ve verimsizliğin dar çemberinden çıkamayacağı” ikazında bulunan Camus, sanatkarın bu kör kuyulara düşmemesi için özgürlük olmadan hiç bir şey yapılamayacağını bilmesi gerektiğini hatırlatıyor.
Camus, hayranlık duyduğu Eski Yunan bilgelerinin ve filozoflarının metinlerine emsal epik bir anlatımla sanatkarın, yaşadığı devirde üstlenmesi gereken misyonlarla ve tavırlarıyla özgürlüğü ve hayatı savunmayı birinci ödev olarak benimsemesi gerektiğini söylüyor konuşmasında.
Camus’ye bakılırsa sanatçı, sanatı aracılığıyla özgürlüğü ve hoşluğu koruyarak yaşama bağlanabilir. bu biçimdece çağının parçalanmışlığının ve ölçüsüzlüğünün üstesinden gelebilir, bütün bunları diğerleriyle paylaşıp nihilizmi aşma yolunda sağlam adımlar atabilir.
Uppsala Üniversitesi’nde verdiği konferansta söylemiş oldukleri, Camus’nün bahsi geçen bu görüşlerini tamamlıyor. Dahası, müellifin niye bir sanatçı-filozof olarak anıldığını gösteriyor bizlere.
Camus, 10 Aralık 1957’de Nobel Edebiyat Ödülü’nü almak için İsveç’e giderken Kıta Avrupası’nda Camus-Sartre-Beauvoir arbedesinin yanı sıra Camus’nün romancılığı, edebiyatçı-sanatçı kimliği ve aydın olma sorumluluğu tartışılıyordu.
Camus’nün İsveç’te yaptığı ödül konuşmasıyla birlikte Uppsala Üniversitesi’nde 14 Aralık 1957’de verdiği konferansın yer aldığı ‘Yaratma Tehlikesi’, birinci kitabının yayımlandığı 1940’lardan o güne kadarki müellifliği, tartışmalara niye olan politik hali ve felsefi söylemi dikkate alınarak okunması gereken bir metin.
‘FELAKET vakit içindeRINDA YAŞAMAYI MÜMKÜN KILAN BİR SANAT’ İÇİN
Cezayir-Oran’daki Belcourt İlkokulu’ndan öğretmeni Louis Germain’e ithaf ettiği ödül konuşması, geniş bir kesim tarafınca Camus’nün “çağının vicdanı” ve “sessizliğe mahkûm edilen sanatkarların sesi” diye nitelenmesini sağlamıştı.
Yaratma Tehlikesi, Albert Camus, Tercüman: Alper Bakım, 48 syf., Can Yayınları, 2021.
Camus, konuşmasında hem kendi yazarlığının hangi temeller üzerinde yükseldiğini birebir vakitte benliğini, toplum ve diğeri içinde gidip gelirken nasıl keşfedebileceğini anlatıyor. Sanatkarın halkın, entelektüellerin ve personellerin yanında yer alması, müellifin da tarihe ve tiranlara boyun eğmeden iki angajmana dayanması gerektiğinden bahsediyor: “Bildiği şeyler üzerine palavra söylememek ve her türlü baskıya karşı direnmek.”
1930’ların ikinci yarısından başlayarak faşizm ve totalitarizm üzere karanlık tünellerden geçen, İkinci Dünya Savaşı’nın yıkımıyla yüzleşen Avrupa ve dünyayı hatırlatan Camus, yazmanın onuru ve sorumluluğuyla ayakta kaldığını, acıyı ve umudu anlatıp nihilizmi reddederek yaşama tutunduğunu, “felaket vakit içinderında yaşamayı mümkün kılan bir sanattan” yana zar attığını vurguluyor.
Zorbaların her şeyi yok etme potansiyeline, beşere ve yaşama kör ideolojilere, vasat iktidarlara, nefrete ve tahakküme hizmet edenlere karşı çıkarak yazma sorumluluğunun temellerini güçlendirdiğinı belirten Camus, bu vicdani hareketinin ana eksenini açıklarken muharririn pozisyonuna ve hareketine dair cümleler kuruyor: “Yazar savunmasız lakin inatçıdır, hak gözetmezken adalete tutukuyla sarılır, yapıtını utanç yahut gurur hislerinden arınmış bir biçimde, her insanın gözü önünde inşa eder, acı ve hoşluk içinde gidip gelir ve tarihin yıkıcı ilerleyişine rağmen, yapıtlarını ortasındaki yaratıcı kişilikten kararlılıkla çekip çıkarmaya çalışır.”
‘SANATIN TEMEL MİSYONU ANLAMAKTIR’
Camus’nün Uppsala Üniversitesi’nde “Sanatçı ve Çağı” başlığıyla verdiği konferans ise ödül konuşmasının daha geniş ve tarihi ilişkilerle desteklenmiş hâli âdeta.
Sanatçı ve müelliflerin, geçmiş ve gelecek içinde vaktinin şahidi olduğunu (olması gerektiğini), seçimler yapmaya zorlandığını, yaratarak kürek çektiğini ve eskisi üzere konforlu alanlarda bulunmadığını söyleyen Camus, “yaratmak bugün tehlikeli bir eylemdir” sözünü şu biçimde temellendiriyor: “Sanatçının yayımladığı her eser bir hareket niteliğindedir ve bu aksiyon, hiç bir şeyi affetmeyen bir yüzyılın dilekleri karşısında kişiyi savunmasız kılar. Buradaki sorun sanatın bundan dolayı ziyan görüp görmeyeceği değil, sanat ve onun tabir ettiği şeyler olmaksızın yaşayamayan beşerler için fazlaca sayıda ideolojinin baskısı altında (ne kadar hayli kilise var, ne büyük bir yalnızlık!), yaratma özgürlüğünün nasıl hâlâ mümkün olabileceğidir.”
Camus’ye nazaran sanatçı, hem yaratma badiresi çekiyor tıpkı vakitte ortaya koyduğu eser niçiniyle kimi vakit toplumun belirli bir kısmının kimi vakit devletin reaksiyonuyla karşılaşıyor. Sanat nefreti ve sanatkarlar içindeki çatışmalar da gayreti.
Öte yandan, sanatseverlerden ya da sanatı alımlayanlardan daha kalabalık kitlelerin bulunması bir bedel sorunu doğuruyor muharrire göre. “Sanat aldatıcı bir lüks müdür?” sorusuna cevap arayan Camus tarihe, 1950’lerin toplumsal yapısına, gerçeklere, kıymetlere ve özgürlüğe bakışın nasıl değiştiğine yönelik çözümlemeler yapıyor. Dahası, ticarileşen dünyada ve etrafına toplanan kof kalabalık ortasında sanatkarın aslında ne kadar yalnız bırakıldığını hatırlatıyor.
Sanatın bir monolog olmadığını ve sanatkarın da yalnız kalmayıp toplumdan farklı düşmemesi gerektiğini belirten Camus, “sanatçı, yapıtlarında tüm dünyaya hitap ederken hem de tüm insanlığı husus etmesi için her insanın bildiği, müşterek gerçeklerden konuşması gerekir” diyor.
Camus, tarihi başkaldırı telaffuzuyla temaslı olarak sanatın ve sanatkarın ideolojilere ve yorumun yorumlarına hapsedilmemesi; gerçekliğin ve hayal gücünün kısıtlanmaması gerektiğini söylerken sanatın, “lükslerin en kötüsü” ve “yalanların en acınası olan zarurî iyimserlik” tuzağına düşme tehlikesinden bahsediyor. Bu anda sanatkarın hareket insanı kimliğine bürünmesinin kural olduğunu vurguluyor: “Dünya hiç bir şeydir, beraberinde her şeydir. Gerçek sanatçı yorulmadan bu ikili gerçeği haykırır. Uyuyan bir dünyada onun ayakta kalmasını sağlayan, gözlerini açık tutan ve daha evvel karşılaşmasak da bir biçimde tanıdığımız gerçekliğin uçucu ve ısrarcı manzarasını uyandıran bir haykırıştır bu. Ayrıyeten sanatçı, yaşadığı yüzyıla sırtını dönemez ve onun ortasında kaybolamaz. Ona sırtını dönerse boşluğa konuşur. Onu bir obje diye ele aldığındaysa kendi hayatını da bir özne olarak benimser ve ona bütünüyle boyun eğemez. Sanatçı, lakin öteki insanların yazgısını paylaşmayı seçtiği vakit olduğu kişiyi kabullenebilir (…) Sanatçı mutlak yargılarda bulunamaz. Aksi takdirde gerçekliği uygun ve makûs içinde paylaştırır, melodrama kaçar. Sanatın temel bakılırsavi yasa yapmak ya da hükmetmek değil, anlamaktır. Anlaması kimi birtakım hükmetmesine yardımcı olur. Ancak dahiyane yapıtların hiç biri nefret ya da aşağılama üzerine kurulmamıştır.”
Bir toplumdaki sanatkarların, cümbüşlere ve konformizme, “sanat için sanat” görüşüyle kurulan oyunlara ya da gerçekçi sanat vaazlarına kendini kaptırması hâlinde, “nihilizmden ve verimsizliğin dar çemberinden çıkamayacağı” ikazında bulunan Camus, sanatkarın bu kör kuyulara düşmemesi için özgürlük olmadan hiç bir şey yapılamayacağını bilmesi gerektiğini hatırlatıyor.
Camus, hayranlık duyduğu Eski Yunan bilgelerinin ve filozoflarının metinlerine emsal epik bir anlatımla sanatkarın, yaşadığı devirde üstlenmesi gereken misyonlarla ve tavırlarıyla özgürlüğü ve hayatı savunmayı birinci ödev olarak benimsemesi gerektiğini söylüyor konuşmasında.
Camus’ye bakılırsa sanatçı, sanatı aracılığıyla özgürlüğü ve hoşluğu koruyarak yaşama bağlanabilir. bu biçimdece çağının parçalanmışlığının ve ölçüsüzlüğünün üstesinden gelebilir, bütün bunları diğerleriyle paylaşıp nihilizmi aşma yolunda sağlam adımlar atabilir.
Uppsala Üniversitesi’nde verdiği konferansta söylemiş oldukleri, Camus’nün bahsi geçen bu görüşlerini tamamlıyor. Dahası, müellifin niye bir sanatçı-filozof olarak anıldığını gösteriyor bizlere.