Sennur Sezer ödüllü ‘Miskin Peri’

Felaket

New member
Kelamını, altmışlı ve yetmişli yılların sık kullanılan deyişiyle, “kavganın yüreğinden” söyleyen şairlerden biri de Sennur Sezer olmuştur. Burada parantez açıp bir periyot “Kavganın Yüreği” deyişinin hem de Kemal Özer’in 1973’te yayımlanan kitabının ismi olduğunu da belirtelim.

Hem kararlı kişiliği ve kimliğiyle birebir vakitte şair bayan olarak hayatın ve “daha âlâ bir dünya yaratma mücadelesi”nin ön saflarında, sözün gerçek manasında militanca yer almış biridir Sennur Sezer (1943). Bugün onun yetmiş sekizinci yaş günü, selam olsun…

Birinci şiiri 1958’de, birinci kitabı ‘Gecekondu’ 1964’te yayımlanan Sennur Sezer’i “kavganın yüreğinde” yer alan bir şair yapan özelliği, vilayetle de kısaltılarak lisana getirilecekse şöyleki özetlemek mümkün olabilir: Emekçilerin, işçilerin, bayanların her türlü hak arama gayretine, grev ve gibisi aksiyonlarına hem fiili birebir vakitte şiirleriyle takviye olmuştur.

Şairin anısını yaşatmak üzere DİSK/Gıda-İş Sendikası ve Manos Kitap tarafınca “Sennur Sezer Emek-Direniş Şiir ve Hikaye Ödülleri” düzenlenmektedir. Mükafatın maksadı müracaat duyurusunda, “beraber yaşadığımız topraklarda ‘sabah sokakları saran ekmek kokusunun mayalanışındaki uykusuzluk payı’nı yazmak ve emeğin tarihine yeni kaynaklar sunmak” olarak tabir ediliyor.

A. Hicri Önnazarann, Orhan Alkaya, Nalan Çelik, Gülce Başer ve C. Hakkı Zariç’ten oluşan seçici konsey, bu yıl mükafatı Can Hakman’ın (1980) ‘Miskin Peri’ isimli evrakına verdi. Hakman’ın evrakı yakın vakitte Manos Kitap tarafınca yayımlandı.

‘Miskin Peri’, küçük İskender’in “şairler şiir müellif kitap değil” kelamını doğrular nitelikte. Yani tek tek şiirlerden oluşuyor. Lakin on iki şiirden oluşan kitapta “benim burada ne işim var” deyip her an çıkıp gidecekmiş üzere duran şiir de yok diyebiliriz.

Can Hakman’ın kitabının birinci şiirinin başlığı “Tek Dize”. Bu “şiir” hakikaten de tek dizeden oluşmaktadır. Dize şöyleki:

Dev kelpler buz tutmayan sularda yaşar

Miskin Peri, Can Hakman, 54 syf. Manos Kitap, 2021.

Kitabın birinci şiirinde, tek bir dizeyle ve o dizede yer alan “kelpler” sözcüğüyle Hakman bizi, yani okuru suyun altına, hatta tabanına çağırıyor diyebiliriz. Kelp, su yosunları manasına geliyor. Sığ okyanuslarda “sualtı ormanlarında” yetişir. Suyun altı ya da tabanı, neresi olabilir? Şiirde yer aldığı biçimiyle suyun altını bir metafor olarak okuyor ve yorumluyoruz. Tarih, geçmiş ya da anılar olabilir mi? Kitabın ikinci şiiri, bu bahiste ipucu olarak okunabilir diye düşünüyoruz. “Kilise” başlıklı ve kitapta yedi sayfadan oluşan şiirin birinci betiği şu biçimde:

Çok arkadlı bir kilisede
Sayvanlar vitraylar sundurmalar
Sedefli sarkıtlar
Ve pepsin saatlerinin loş sofası

‘Miskin Peri’nin üçüncü şiiri bir müzisyen, Mesut Aytunca üzerine. Aytunca, altmışlı senelerda ortaya çıkan Anadolu rock müziğin öncü isimlerinden. Yetmişli yılların ortalarına kadar da tesirli bir rock gitaristi. Konutunda 1976 yılında boğularak öldürülüyor. “Aytunca” başlıklı şiirde, biyografik öğeler de yer almakla birlikte daha epeyce Mesut Aytunca’nın müzisyenliği ön plana çıkarılıyor.

Bir akustik konfor kalmış Tepebaşı mahallesinde
bir delale lorke, mütevekkil buz üzere derisiyle
tütün ve kan kokularıyla dolu garsoniyer
sisli tozların ardında kalan mavi ışıklar
gösterir Mesut Aytunca’nın sıkılmış boğazını
döner durur tıpkı kavuştak iğnenin gücüyle
sesi görünmez seslerin rüzgârı
vazgeçenin hırsıyla gülümser içimizde
eski dönemin aşılamayan güneşidir
bir akustik konfor kalmış Tepebaşı mahallesinde

“Aytunca” şiirinin de yazının başında öne sürdüğümüz tezi takviyeler nitelikte olduğunu söyleyebiliriz. Şairin yüzeyin altına, tabana, görünenin, bilinenin gerisine çekilme, oraya bakma, orayı konuşma, oradan konuşma isteği marjinal, azınlık, sonda, uçta olanla ilgilendiğinin işareti olarak da yorumlanabilir. Son derece besbelli bir biçimde öne çıkan bu isteği, kitaptaki şiirlerin sebebi ya da problemi olarak da kıymetlendirmek mümkün. Parantez açıp birinci betiğini okuduğumuz “Aytunca”, başka şiirlerden özellikle Attila İlhan etkisinin yoğunluğuyla ayrışıyor. Lakin kitapta, bu ölçekte bir öbür şairin tesirinde kalmış ikinci bir şiir yok.

‘Miskin Peri’nin sözcük takımı ve lisanı, özellikle dikkat çekiyor. Hakman farklı disiplinlerden, hayatın farklı pratiklerinden kavramları, tabirleri belirli ki şuurlu olarak aktarmış şiirlerine.

Şair, vakit ortasında çeşitli niçinlerle işlekliğini yitirmiş ve işlek duruma gelmemiş sözcükleri, birtakım spesifik alanlara içkin kavramları, tabirleri tercih edebilir. Şiirde mevzu, izlek, tematik niçinlerle hedefine uygun öğeler olarak kullanabilir. Fakat şairin vakit zaman akıl, lisan oyununa başvurması ya da anagramik biçimlere yönelmesi, vakit zaman kelamını temsil edecek sözcüğü bulamaması üzere niçinlerle ferdî sözcükler uydurması, kelamın yükünü jargon lisana bindirmesi şiiri olduğundan da çetrefil duruma getirebilir. Bu çeşit lisanla ilgili biçimsel tavırların, okur açısından caydırıcılığını dikkate almak gerekir.

Hakman, lisanın işlek olmayan sözcüklerini oldukcaça kullanıyor. Bir o kadar da jargon ya da kendi uydurduğu sözcüklere yer veriyor. Bu dikkat cazip lisan tutumunun son derece yoruma açık bir yönelim olduğunu düşünüyoruz. Can Hakman muhakkak ki evvela metninin kolay tüketimini engellemek istiyor. tıpkı vakitte lisanını kişiselleştirerek şiirle değil, metnin üretimini gerçekleştirenle okur içinde ara bırakmak istiyor. Bir öbür niyeti de okuru metinle ya da şiirle baş başa bırakmak olabilir. Her halükârda tercih edilen sözcükler niçiniyle okurun ‘Miskin Peri’de yer alan biroldukça şiirin mana, anlatı, kelam alanına geçebilmesi; izlek, tema, mevzuları ötürüsıyla şairin odaklandığı sıkıntıyı çözümleyebilmesi için aşması gereken maniler kelam konusu. Bir şiir daha okuyarak devam edelim. Alıntımız “Ay Tuna” başlıklı şiirden:

Bileybil biroli
muştuluyor biroluşları
diyergan his
kar gölgeleri ortasında
ışıklar serpen
tine ve tima
tenceye

(…)

baktidir
vasıfsız dğada
açarya
aleatorik

Çağdaş Türkçe şiirde, Can Hakman’ın benimsediği şiir sesini, lisanını, yapıya içkin biçimselliği ve şiirsel biçemi tercih etmiş şairlerin oluşturduğu sayı olarak az fakat nitelik açısından son derece değerli bir tecrübe ve birikimin bulunduğunu da belirtelim. Metin Eloğlu, Ece Ayhan, Nilgün Marmara bu bağlamda isimleri birinci akla gelen şairlerdir.

Hakman’ın şiirlerinde yer yer Ece Ayhan, kimi vakit de Nilgün Marmara’yı hatırlatan izler dikkati çekiyor. Kelam konusu şairler içinde, şayet tabanı de bir uç sayarsak, uçta olmak ve oradan konuşmak, oradakini konuşmak üzere bir benzerlikten de kelam edilebilir. Aktaracağımız kısım, kitaptaki bir öteki uzun ve “Umay” başlıklı şiirden:

Vakittir yazarken yaratılan garip insan kaynağı müphem
Elmaya çıkan kan ile pudralanır da bir daha yakınsayamaz
Reçine kokulu burgaçlarda suretini
Sessizliği kabaran denize çakıl taşı saydırmak
Ezme çenesiyle gerçeğini hatırlar niyeti saf kalarak

Lisanın altında kalanları lisana getirmek için bulduğu bir tahlil olarak da yorumlayabiliriz Hakman’ın şiirini üstüne kurduğu alt lisanı.

Can Hakman kitabı için müşahedelerini, izlenimlerini tanıklıklarını lisana getirdiği şiirlerden oluşuyor diyebiliriz. “Konkenci Beyhan ve Eşine Dair” şiirinde olduğu üzere. Şiirden bir kısım okuyalım:

daima tıpkı şeyi düşünmenin yanlışlığı da var
düşündü başlangıçta kelam var ise
dünyanın sonu bu mu

Her şeyi söylemek yerine söylenip durmak

Can Hakman’ın daha evvel şiir yazdığına, mecmualarda yayımladığına ait kayıtlı bir bilgi bulunmuyor. O niçinle Hakman’ın şiir yazmak için ya da şayet daha evvel yazıyorduysa şimdiye kadar yayımlamak için niye beklemiş olduğu sorusunun merak uyandırıcı olduğunu belirtmek isteriz. Sorudan amacımız, kelamı, kırk yaşından daha sonra şair olunup olunmayacağı konusuna getirmek değil.

Kitabın bir öteki uzun şiiri de “Hafıza Affet” başlığını taşıyor. Şiirin birinci betiğinin beş dizesi, düş sözcüğünün değişik halleriyle oluşturulmuş bir tekerleme üzere. Lakin tekerleme biçimine sıkıştırılmış olarak işaret edilen iletişimsizlik sarmalı da dikkat çekiyor diyebiliriz. Kelam konusu betiği okuyalım:

Ben seni düşünmekten kendimi
düşünemem sen kendini
düşünmekten beni düşünemediğinden
düşler niyetlerle düşkün
düşük düzeyli doğumlarla gayrikişisel
ebedi dinlenme yurdunda doğumsuz artık
her biri
farklı ayrı
yanlış anlayış şeytanı

olağan olarak şiir yazan olmakla şair içindeki, küçük de olsa farkı dikkate almak gerekir. Her yaşta şiir yazılabilir. Şiirin cins olarak en değerli özelliği kalıplaşmaya direncidir. O niçinle şiir, tecrübeyle değil, tecrübelerin baskısına karşı çıkılarak yazılır sıklıkla.

Şiirin de dönemsel olarak öne çıkan, belirlenebilen kural ve unsurları kelam konusudur. Lakin şiirin bütün vakit içinder için geçerli bir anayasası yoktur. Şiir anayasasızdır. Şiirin teknik olarak yürütülen kuralları uygulanarak olağan olarak vaktin ruhuna uygun şiirler yazılabilir. Lakin bunun ne değeri vardır? Birtakım devirlerde, bilhassa şimdiki şiir, ekseriyetle dolanımda olan şiirin çoğaltılmasından ibaret kalır. Yetmişli senelerda yeni nesillerin şiirde tıkanma niçinleri içinde, şiir müellifliğini aşamamış olmaları, şair olmanın şuuruyla şiir yazamamış olmaları da etkenler içindedır.

Şiir muharririni, sirkülasyonda olanı, mevcut kalıpları benimseyerek rastgele bir arayışa girmeksizin bir çeşit bir daha üreten olarak tanımlayabiliriz.

Hakman, çağdaş Türkçe şiirde daha evvel az sayıda şairin yürüdüğü yoldaki ayak izlerinin takipçisi üzere görünüyor. Tahminen biraz da bu niçinle ‘Miskin Peri’deki şiirlerin müellifinin, bundan daha sonra neler yapacağını merak edeceğiz. Necatigil’in “bazı şiirler birtakım yaşları bekler” söylemiş olduğini biliyoruz. Ancak teklifimiz, Hakman’ın bundan daha sonraki şiirlerini yazmak ve okutmak için hayli beklememesi olacak.
 
Üst