Şiir kışkırtıcıdır

Felaket

New member
Şiirin kışkırtıcılığını da, soru sordurmasını da insan için “fena biçimde” âlâ bir şey olarak kıymetlendiriyoruz. Her soru değil tahminen ancak şiirin sordurduğu kimi sorular o şiire ayna olur.

Baudelaire’in “Ama neyle? Şarapla, şiirle ya da faziletle, nasıl isterseniz. Ancak sarhoş olun” kelamını değiştirip mevzumuza uyarlarsak şu biçimde söyleyebiliriz: Soru sorun, ne sorarsanız sorun, lakin sorun. Şiirin “fenalıkları” iyidir… Edip Cansever’in dediği üzere “duyumunu arttırır insanın”.

‘Haydi Etek Giyelim’, Ozan R. Kartal’ın (1999) birinci kitabı. Seksen sayfalık şiir toplamı, okura İthaki Yayınları’nca sunuldu. Kitabın yayın tarihi Ağustos 2021. Yeri gelmişken İthaki Yayınları’nın gençlerin şiirlerini okurla buluşturmaya yönelik halinin dikkate şayan olduğunu da belirtelim.

Ozan R. Kartal’ın kitapta yer alan özgeçmişinde birinci şiirini ne vakit yayımladığı belirtilmiyor ancak mamüllerinin Buzdokuz, Cite de Pera, Kök Şiir üzere mecmualarda yayımlandığı bilgisi yer alıyor.

Yirmi iki yaşındaki şairle ilgili, okurla buluşan birinci yapıtından öbür pek bir bilgimiz yok. Şairle ilgili şiir haricindeki bilgiler epeyce değerli değil. Biz şiirlere bakalım diyebiliriz elbette. Fakat birinci kitap olunca durum biraz değişiyor. Bilhassa birinci kitapların şaire ilişkin her bilginin metne dahil edilerek okunması, yorumlanması gerektiği kanısındayız. bu biçimde, bulduklarımızla yetineceğiz.

Olağan soracağız. Örneğin, şair kitabına sanki niye bu ismi vermiş. niye kitabın kapağından okura ‘Haydi Etek Giyelim’ diye davette bulunuyor? Ayrıyeten bu cümlenin şiir yükü nedir?

Kitabın isminin birinci çağrışımı cinsel kimlikle ilgili oluyor. Natürel davetin öznesinin bir erkek olması da dikkatten kaçmıyor. Zira bir bayanın ‘Haydi Etek Giyelim’ diye çağırmayacağını biliriz. Ayrıyeten kural katı: Erkekler etek giymez. niye ve nerede? Öbür bir kültürde, mesela İskoçya’da bunun, bu davetin bir manası var mıdır?

Haydi Etek Giyelim, Ozan R. Kartal, 80 syf., İthaki Yayınları, 2021.

Kitabın isminin çağrıştırdıklarını topladığımızda; birinci adımda elde var bir, cinsel kimlik; iki, erkek; üç, katı kurallar… Yorumlayalım: Şair, cinsel kimliği, erkek kimliğini ötürüsıyla erilliği ve de katı kuralları karşısına alıyor. Bu ortada kitabın ismindeki davet, sanki erkeklik pozisyonu güç kaybına uğradığı, eril kişiliği yaralandığı için olabilir mi sorusu da akla gelmiyor değil.

Birinci yorumda, şairin hangi problemlerle uğraştığına, hangi temalar, bahisler, izlekler üzerinde odaklandığına dair biraz kaygan bir taban oluşturduğu izlenimi kelam konusu diyebiliriz. Lakin bunun bir şiir kitabının isminde hayli yadırgatıcı olmadığını da belirtelim.

İki kısımdan oluşan kitapta, on yedi şiir yer alıyor. Kitabın birinci şiiri hem de birinci kısmın de başlığını oluşturuyor: “Sabahat’i Ben Öldürmedim”, isminden da anlaşılacağı üzere “cinayet” bahisli bir şiir. Anlatının öne çıktığı şiir, bir aşk ve cinayet kıssası. Anlatıcı birinci tekil özne. Yani şairin kendisi. Yer taşra; Balıkesir’in İvrindi ilçesi. Şiir bir cins “taşra destanı” olarak da tanımlanabilir. Bu ortada metnin, okurdan taşra, erkek cinsel kimliği, eril aşk anlayışı üzere birtakım aktüel temalar, problemler ve tartışma mevzularına ait ayrıntıları, bayan cinayetleri ve gibisi olgular hakkındaki yorumları yanına almasını direkt değilse bile, dolaylı halde talep ettiğini de belirtelim.

Taşra, günümüzde çok tartışmalı bir kavram. Dünya global bir köy oldu, merkez mi kaldı ki taşra olsun üzere argümanlar bir yana; burada bir taşra tartışması açmak da, yürütmek de mümkün değil. Lakin hususla ilgilenenlere bilhassa Nurdan Gürbilek’in ‘Taşra Sıkıntısı’ başlıklı yazısını ve Tanıl Bora’nın ‘Taşraya Bakmak’ kitabını önerebiliriz.

“Sabahat’i Ben Öldürmedim”in öyküsü ve betik tertibi, uzaktan da olsa Ahmet Muhip Dıranas’ın “Fahriye Ablası”na göz kırpıyor üzere. Her iki şiirde de bayanlarla ilgili bir öykü kelam konusu. Çağdaş Türkçe şiirde teması bayan olan şiirler var da tek bir bayanın ismiyle, yaşantısıyla anlatıldığı şiir sayısı hayli değil. Geçerken not etmiş olalım.

Öte yandan iki şiir içindeki benzerlik birinci bakışta yok da denilebilir. Şiirler içinde kayda paha bir ortak özellik bulunmadığı da söylenebilir. İki şiir içinde benzerlik kurmamızı sağlayan şiirlerin çağrışım tesiri olsa gerek. Ancak nasıl oluyor da ortalarında çağrışım oluşuyor sorusuna karşılığımızsa, ikisi de Türkçe yazılmış şiirler, olabilir.

“Fahriye Abla”da şair hem kıssada hem şiirde var lakin anlatının tartı noktasında Fahriye Abla var. Şiir onun kıssası. “Sabahat”ta ise anlatılan şairin kıssası. daha sonra Sabahat’ın, daha sonra taşranın ve şairin etrafının anlatımı kelam konusu. Metnin satır ortalarında alkolün kriminalize edildiğinin dikkatten kaçmadığını da belirtelim.

Sonu cinayetle biten bir aşk öyküsü ve bir cins “taşra destanı” olarak okuyup yorumladığımız, ayrıyeten sinemadan, Zeki Demirkubuz sinemalarından de izler bulduğumuz şiirden bir kısım okuyalım:

bir şair bir ressam ve bir besin mühendisi
dolanıyorduk ivrindi’de geçen pazartesi

(…)

bir şair bir ressam ve bir besin mühendisi
kadehler dolunca kapandı gözlerin perdesi
kapılarla bagajlarla açtık en damarından müzik
sofra yoksul işi: kaşarlar eski patlıcanlar ezik
laf lafı açmadı şaşırmadık güya konuşacak laf kaldı
derken ressam: “lan” diye muhabbete balıklama daldı
“lan” dedi “dinleyin fakat öncedenn bir sigara paslayın”
“olayı dikkatle kesin, anlatıyorum sırtı geriye yaslayın”
bir şair bir ressam ve bir besin mühendisi
alkol kana karışınca yamultmuştu herkesi

“geçen salı hani çarşı’da kalabalık vardı epey”
dedik “terzi remzi’nin önündeki jandarmalı kanlı şey?”
“aynen” dedi “bilgileri kapmış bizim ufaklık”
“biz gidememiştik hani olay yerine uzaktık”
muhabbet sardı ressam makarayla salça olmasa
dakka başı ortaya sokacak boştan latife bulmasa
“ee” dedik “çabuk salla, soğutma lan muhabbeti”
“teşkilatsız konu olmaz, bizim mahallenin laneti,
baldırdan vurmuşlar, bu semtte yaşamak büyük kabahat,
yerde kanla yatan karı senin eski sabahat”

Şairin lisana getirmek istediği, anlatmasa çıldıracağı öykü ya da öyküleri olabilir. Şiir öykü de anlatabilir. Fakat şiir, kelamın diğer türlü söylense olmayacağı bir cinstir. Şair şiirin bir lisan işi, personelliği olduğunu mıh üzere aklına çakmış olmalı. Karşılığını arayan bir soru: “Sabahat’i Ben Öldürmedim”i Kartal, sanki hikaye olarak yazmayı denemiş midir?

Yeni nesil, yazının her alanıyla ilgili, değişik çeşitleri denemeye eğilimli. ‘Haydi Etek Giyelim’ kitabının genç şairinin de bu biçimde bir eğilimi olabilir mi? Şiirin yanı sıra hikayeler, hatta roman dahi yazıyor mudur? Soruların sebebi Ozan R. Kartal’ın kitapta okuduğumuz şiirlerinin şiirden daha epey hikayeye yakın olması. O denli ki hikayede güya daha verimli olacakmış üzere bir kanı oluşturuyor. şüphesiz kimseye şiir yazma, hikaye yaz diyecek durumda ya da pozisyonda değiliz. bu biçimde bir pozisyon olduğunu da düşünmüyoruz. Kartal’ın şiirlerinde öykünün şiirden biraz daha öne çıkmış bulunmasına bakarak söylüyoruz bunları. Ayrıyeten şair şiir de, hikaye de, roman da yazabilir. Hepsinde de son derece tesirli olabilir. Çağdaş Türkçe şiirde örnekleri hiç de az değil. Ancak şiirle başlayıp başka cinslerle devam edenlerin sayısı da az değil.

Kitabın birinci şiirinde öykü kelam konusuydu. Lakin kitaba ismini veren şiirde Kartal, lisanın çubuğunu biraz daha şiire gerçek büküyor. “Haydi Etek Giyelim”den bir kısım okuyalım:

haydi etek giyelim, daha sonra koş koşabildiğin kadar
artık bütün göğüsler halka açık ne de olsa
bütün haklar ihlalle, bütün hakiler işgalle dolu
dışardaki yağmuru iki kulağınla bir arada işitirsin, gerçek
ki damlalar ikişer ikişer düşer göğün en hoş köyünden
-sen nazaranmesen de
sırılsıklam bütün günahların, sırılsıklam gömlek,
sırılsıklam sazende
koşar bütün sular etek giyip,
bir olukta buluşabilmek üzere

Kartal’ın yer yer mizahın ögelerinin da katıldığı şiirlerinde ses çok kıymetli görünüyor. Hem ses birebir vakitte söyleyiş istikametinden küçük İskender’i hatırlatıyor. küçük İskender’in kendisinden daha sonra gelen nesilleri etkilemesinin şaşırtan bir tarafı yok. Zira o, kendi jenerasyonunu da etkilemiş bir şairdir. Bu ortada onun da çağdaş Türkçe şiirin biroldukca şairinden, değişik devirlerde ön plana çıkmış şiir anlayışlarından tesirler almış olduğunu görürüz. birebir vakitte, onun süratli halde kendi poetikasını üretebilmiş kuvvetli bir şair olduğunu belirtelim.

Kitapta dikkatimizi çeken ve yapısal mı, yoksa şiirsel bir tercih mi olduğu konusunda kararsız kaldığımız; ötürüsıyla bir arıza olup olmadığını açıklığa kavuşturmak için kaydetmek istediğimiz bir dizeden kelam etmek istiyoruz. Kartal’ın “Ulan Kere” başlıklı şiirindeki “Ulan ada ulan dört tarafı toprakla kaplı su” dizesine takıldık. Anlayamadığımız, sanki imge “çıkarmak”, metafor “yapmak” için başvurulmuş bir çeşit “zihin oyunu” mu kelam konusu? Bu emelle bir mantık sıçraması denenmiş olabilir mi? Yoksa bir mantık sapması mı kelam konusu? Mantığı yaran bir sapma! Doğrusu biz, adanın dört tarafı toprakla kaplı su olduğunun ne imgesel, ne dilsel, ne coğrafik karşılığını bulabildik. Dört tarafı toprakla kaplı suya göl değil de ada demenin şiire bir katkı sağlamadığını düşündüğümüz için olabilir. “Nesnel karşılık”ın şiir açısından hâlâ değerli olmasıyla da alakası var olağan olarak. Bu mevzuda ikna edilmeye açık olduğumuzu da kaydedelim. Şiir kışkırtıcıdır kelamı boşuna değil…

Şiirde gençlik ve arayıştır temel olan. çabucak hemen birinci kitabı yayımlanan şairden beklenen, olağan olarak arayışına devam etmesidir ve onun ne yazdığından daha hayli merak konusudur gelecekte ne ve nasıl yazacağı.

‘Haydi Etek Giyelim’e gelirsek… Bulunduğumuz coğrafyada, kültürel şartlarda erkek egemenliğini, hayatın her alanını etkileyen eril iktidarı, değişik alanlarda süren erkek şiddetini protesto etmek için fikre, duyguya, hassaslığa, farkındalığa etek giydirme teklifi son derece politik ve hiç de yabana atılacak bir teklif değil.

Şunu da ekleyelim ve bitirelim: Şiirde çok yorum da, yanlış yorum da metne dahildir. Okur şairin yazdığı üzere değil, kendi bildiği, lakin daha fazlaca anladığı üzere yorumlayarak ilerler nihayet bir metin olan şiirin arasında…
 
Üst