Davranış usulünde ortaya çıkan estetik ve etik boyut hayata yöntem, üslup, nezaket ve zarafet olarak yansır. Bu tavır ve hallerin oluşmasında sanatın öbür çeşitleri üzere şiirin de hissesi vardır. Örneğin yeni hassaslıkların gelişmesinde, yeni farkındalıkların belirmesinde şiir de değerli rol oynar.
Çağdaş çağda gelişen bir sanat tipi olarak sinemanın da hayatı etkilemek, hisleri biçimlendirmek, derinleştirmek, fikirleri genişletmek, yönlendirmek bakımından şiirden aşağı kalır yanı yoktur. Sinemayla şiir içindeki bağı şöyleki de tanımlayabiliriz: Şiirin kelamla, sesle, yaptığını sinema ışık, hareket, jest, mimik ve öyküyle kaydeder ve perdeye aktarır.
Çağdaş Türkçe şiirin geçmişine göz gezdirildiğinde, sinemanın çabucak hemen gelişmekte olduğu süreçte şairliklerinin yanı sıra sanata bu tıpta de katkıda bulunmuş, sinemalarda rol almış isimlere rastlanıyor. Şiirin sinemacı şairlerini, sinemanın erken devir sinemalar yönetmiş, rol almış karakterler yaratmış, onları canlandırmış isimlerinden ikisini yazımıza bahis etmemize vesile olan değerli bir olay yaşandı geçen günlerde. Sanatkarın tarzın, üslubun, nezaketin, zarafetin temsilcisi, timsali olduğu inancını sarsan, insan onurunu inciten bir olay.
Olayı özetleyelim: Antalya’da düzenlenen 58. Altın Portakal Sinema Festivali’nin ödül merasiminde, En Yeterli Bayan Oyuncu seçilen Nihal Yalçın’a ödül vermesi için sahnede bulunan Tamer Karadağlı, Yalçın konuşma yaptığı sırada adeta “kes sesini” manasına gelecek halde müdahale etti. Kamuoyu, hangi niteliğiyle sahnede olduğu anlaşılamayan Karadağlı’ya gereken yansıyı gösterdi. Bizim yansımız de lisanın inceliğiyle sinemaların işçiliğini, aktörlüğün emeğini bir potada eritmiş; hem sinemanın hem sanat, edebiyat, şiir külçeşidinin gelişmesine katkıda bulunmuş erken devir şair sinemacılarından ikisini selamlayarak olsun istedik.
O sinemacılardan ya da başlığımızda yazıldığı üzere söylersek şiirin sinemacı şairlerinden birinci akla gelen isim Orhon Murat Arıburnu’yla başlayalım.
Arıburnu’nun özgeçmişinde 15 Aralık 1916’da Eskişehir’de doğduğu 11 Nisan 1989’da İstanbul hayatını yitirdiği bilgisi yer alıyor. Ömür hikayesinde şairliği birinci sırada ve burası bizce kıymetli. daha sonra sinema ve tiyatro direktörü, üretimci, oyuncu, senarist, oyun müellifi, fotoğraf sanatkarı ve ressam olduğu belirtiliyor.
Kovan, Orhon Murat Arıburnu, 61 syf., İnanç Yayınevi, 1940.
Orhon Murat Arıburnu’nun şiirleri 1936 yılından itibaren Yeni Edebiyat, Servet-i Fünun, Varlık, Yeni Ses mecmualarında yayımlanmaya başlar. daha sonraki senelerda da Gün, Yeditepe, Küçük Mecmua, Yenilik ve Gelecek üzere mecmua ve gazetelerde de şiirlerini yayımlamaya devam eder. Arıburnu’nun birinci kitabı ‘Kovan’ 1940 yılında basılır. daha sonraları şiirleri Rusça dahil biroldukça lisana çevrilerek yayımlanır. Garip dalgasının şiire getirdiği değişikliğin ve yeniliğin yadırganmayı sürdürdüğü süreçte, Şubat 1947’de İstanbul’da, dünyanın birinci “resimli şiir sergisi”ni açar. Gayesi, şairle okuyucu içindeki uçurumu kapatmak halkın ayağına giderek uzaklığı aşmaktır. “Şiir standında kurdele kesilmez, altından geçilir” kelamı de devrin gazetelerine manşet olur. Garip şiirinin ortak özelliği olan toplumsal tenkit, siyasal nizama itiraz, yergi, mizah, alay onun şiirinde de yer bulmuştur. Deyimleşmiş olan “umut yoksulun ekmeği” onun bir dizesidir ve “Umut” isimli şiirinde yer alır. Şiirin tamamını hatırlayalım:
Dünya döndükçe
Umut, yoksulun ekmeği
Ye Mehmet ye
Ye Mehmet ye!…
Arıburnu’nun sinemaya girişi ise 1947’de “Seven Ne Yapmaz” isimli sinemanın başrolünde oynayarak olur. 1953’te senaryosunu yazıp direktörlüğünü üstlendiği “Kanlı Para” sinemasıyla üç ödül birden alır.
Şairin ikinci şiir kitabı ‘Bu Yürek Sizin’ 1982’de, üçüncü kitabı ‘Buruk Dünya’ 1985’te okurla buluşur. Orhon Murat Arıburnu’ndan bir şiir daha okuyalım…
Karıncalar atlara binmiş
Arılar bal yapıyor kovanda
Bir sağır dünya üzeri
Herkes kendi avında
Sen yalnızca şiir yaz
Aziz böcek
Ağustosböceği.
Arıburnu’nun şiirindeki ses, lisan, biçim, biçem, yergi, ironi Garip şiirinin periyodunda ne kadar değerli ve tesirli bir çıkış olduğunun da göstergesi olarak yorumlanabilir. Onun için Garip’in tesirinde kalmakla bir arada dalganın gerisine düşmemiş, güçlenip yükselmesine katkıda bulunan şairlerden olmuştur da denilebilir.
Şair olmakla birlikte sinemanın erken periyodunda sinemalarda rol almış ve aktör olarak da ünlenmiş şairlerden biri de Cahit Irgat’tır.
Irgat’ın özgeçmişinin parantez içine alınmış kısmında 21 Mart 1916’da Lüleburgaz Kırklareli’nde doğduğu ve 5 Haziran 1971’de İstanbul’da hayatını yitirdiği yazıyor. Ferhan Şensoy’un dizesini, biraz değiştirerek söyleyelim: “Şairler ölür mü hiç.” Kelam konusu olan şairler ve onların hayatlarıysa parantez içine alınan yalnızca sayılar olabilir.
Bu Kentin Çocukları, Cahit Irgat, 64 syf., Arpad Yayınevi, 1945.
Irgat’ın birinci şiirleri 1 Nisan 1935 Varlık mecmuasında çıkar. Yalnız bu şiirin altındaki imza Cahit Saffet’tir. Irgat, kırklı yılların başında şiir çizgisinde değişikliğe masraf ve toplumculuğun ön plana çıktığı şiir anlayışını benimser. Irgat, şiirin dünyaya, hayata, topluma ve siyasal nizamdan kaynaklanan problemlere ayna tutmasını savunan anlayışı kabul ettikten daha sonra periyodunun tıpkı çizgideki şairlerinden kimi taraflarıyla ayrılır. Örneğin Asım Bezirci’ye nazaran onun şiiri, “Nâzım Hikmet’in şiirinden hayli; Garip şiirine, bu şiirin gülümsetici, ironiye dayalı özelliklerine yakındır. İçerik tarafından de Garip anlayışının hayli ilerisinde bir öze sahiptir.”
Garip şiirinin dikkat çeken biçimsel özelliğinin başında az sözcükle epeyce şey anlatması gelir. bu vakitte ve çağdaş Türkçe şiirin daha sonraki devirlerinde de Garip’in şiire getirdiği bu yeni biçim tesirli olmuştur. Görüldüğü kadarıyla bu biçimsel hal, çağdaş Türkçe şiirde aşılamamış, eskimemiş olarak tesirini sürdürmektedir. Cahit Irgat, toplumcu kırk nesli şairleri içindedır. Lakin onun benimsediği, bilhassa kısa şiir biçimine bakılarak Garip çizgisinde bir şair olduğu da söylenebilir.
Irgat’ın birinci kitabı ‘Bu Kentin Çocukları’ 1945’te yayımlanır. Sinemaya büyük emek vermiş şairin birinci kitabındaki “Bizim Mahallede Bahar” şiirinden bir betik okuyalım:
Karşı meskende bir bayan çorabı sallanıyor
Teki kiracı kızın bacağında,
Hele dinsin rüzgâr
Mahalleye cilt kokusu sinecek.
Sinemaya, birinci yılları sayılacak devirde ağır emek vererek katkıda bulunmuş Cahit Irgat’ın şairliği bu niçinle geri planda kalmamışsa bile muhakkak ki üretimi etkilenmiş. bir daha de birinci yapıtından iki yıl daha sonra 1947’de ikinci kitabı ‘Rüzgârlarım Konuşuyor’ yayımlanır. Kitaba ismini veren şiirden bir betik aktaralım:
Ve denize bağlanan sapa yollardan
Koşar adım gidiyor
Fabrikaya, rejiye
Uykuya döşeklerde doyamayan
Kara bahtlı çocuklar
‘Rüzgârlarım Konuşuyor’ kitabının “Bu şiirler istila görmüş kentlere ve İkinci Dünya Harbi’nin sefaletlerine dairdir” notuyla yayımlandığını da kaydedelim.
Cahit Irgat’ın kentli kimliği şiirlerinde öne çıkan temalardandır. Irgat’ın şiirlerinin omurgasını kentle bir arada ve kentle insan içindeki çatışmalı alaka ve ümitsizliğe, mutsuzluğa, karamsarlığa hatta karamsarlığa kaynaklık eden kentin kışkırttığı dehşet duygusu ve kanıları oluşturmaktadır diyebiliriz.
‘Ortalık’, şairin 1952’de yayımlanan üçüncü kitabı olarak buluşur okurla. Ahmet Oktay, onun İkinciyeni şiirini hazırlayan şairler içinde olduğunu belirtir. Şöyle diyor Oktay: “Bu Kentin Çocukları’ndaki ‘Deniz’ şiirinin ‘kalçaları katran kokan/gemilerin sarhoş hali’ dizeleri ile ‘Ortalık’taki ‘Sabaha Yakın’ şiirinin ‘ölü gece bırak saçlarımı’ ve ‘Gece Çuval Gibi’ şiirinin ‘buz tuttu yeleleri atların’ üzere dizeleri, söylemek gerekir ki İkinci Yeni şiirine uzantı verebilecek güçtedirler.” Ahmet Oktay’ın savı şundan da değerli: Irgat’ın şiirleri yayımlandığında, çabucak sonrasında İkinciyenici olacak şairlerinin bile bu tıp dizeleri yoktur.
Cahit Irgat’ın üçüncü yapıtından bir şiir okuyalım. Alıntımız şairin “Oğlum Mustafa’nın Düşündüğü Şeye Bak” başlı şiirden:
Sen kendi kederinde değilsin baba
Ne de hoş sıçradı yeşil kurbağa
Ne de hoş demiş şair dostun Orhan Veli
Benim lôkmam aslan ağzında.
– Sevin Mustafa’m sevin
Ben insanın yoksuluyum
Anan urgan
Baban Irgat
Korkma oğlum Mustafa Irgat
Sinemaya 1940’ta “Şehvet Kurbanı” sinemasıyla adım atan ve birfazlaca sinemada değerli roller alan sinema işçisi şair Cahit Irgat’ın son kitabı ‘Irgatın Türküsü’ 1969’da vefatından iki yıl evvel yayımlanır. Kitaptan bir kısım okuyalım:
El tarlasında kırıldı vücut
Mezar bu fabrika, bu urba kefen
Ben ben değilim artık ben
Soyulmuşum.
Boşa işlemiş vakit
Bankalar kurulmuş sırtımdan
Dik dünyayı tırman tırman
Koşulmuşum.
Boşa dönmüş değirmen
Ben ben değilim artık ben
Dünya kara kapkara
Yanmış yenmiş etimden.
Selahattin Hilav, Irgat’ın çağdaş uygarlık düzebir daha ulaşmak ve hatta bu seviyesi aşmak savı güden asker-sivil bürokrat iktidarın özgürce bilgilenmeyi, düşünmeyi, hayal kurmayı, bir öbür ömür özlemeyi mutlaka engellediği, aşikâr birtakım olayların ve sözcüklerin ağza alınmasının olanaksız ya da mahpusa atılmanız için kâfi olduğu 1940’lı ve 50’li senelerda şiir yazdığını vurgular.
Hilav, şairin bütün şiirlerinin bir ortaya getirildiği ‘Irgatın Türküsü’ kitabının girişinde yer alan yazısında şu biçimde devam eder:
“Başka bir deyişle, insan varlığının, bir şablona göre kesilip biçilerek epey küçük bir ölçekte bir daha üretilmeye çalışıldığı yıllar… özetlemek gerekirsesı, özgürlüğün kim bilir kaçıncı kere katledildiği yıllar… Cahit, işte bu biçimde bir ortamda şiir yazmaya, tiyatro yapmaya çalıştı: Savaşa karşı çıktı, insanların gereksiz yere birbirini öldürmesinin anlamsızlığını ve zavallılığını anlatmak istedi; yoksulluğu, terk edilmişliği, ezilmeyi, baskıyı, emeğin hor görülmesini, açlığı, heyeti sistemin akıl dışılığını şiire dökmeye çalıştı. Biraz çocuksu, lakin hassas ve huzursuz bir yüreğin içtenliğini her vakit taşıyan şiirleri yüzünden kovuşturmalara uğradı ve daima olarak çelmelendi.”
Sinema da bir sanat çeşidi olarak şiir üzere hayata hassaslığın, farkındalığın yanı sıra yordam, üslup, nezaket ve zarafet sunar. Gerçek sanat ve sanatçı insan onuruna karşıt davranış içine girmemiştir, girmez. Yol, uslüp, nezaket ve zarafet bilmeyen her kimse, kendisine sanatçı kategorisinde kalıcı yer bulamamıştır bulması da mümkün değildir.
VEDA AÇIKLAMASI
Ne yazık ki hoş olan her şeyin ömrü kısa oluyor…
Gazeteciliğe 1993’te Cumhuriyet gazetesinde düzeltmen olarak başladım. 2015’te istifa ettim. Bir yıl daha sonra Gazete Duvar yayın hayatına başlayınca Ali Duran Topuz’un teklifiyle “yazar” oldum ve her hafta cumartesi günü “şiir üzerine” yazmaya başladım.
Geçen günlerde, toplumsal medyada Gazete Duvar’daki maceramın beşinci yılını doldurduğu iletisini paylaşırken bugün bu satırları yazacağıma ait hiç bir bilgim de, işaret de yoktu.
Sahiden Türkiye’de 24 saat uzun bir süre. Çok kısa müddette epey büyük gelişmeler, şaşırtan olaylar yaşanabiliyor. Bu beklenmedik hadiselerden biri de ne yazık ki Gazete Duvar’da yaşandı. Sevgili arkadaşım Ali Duran Topuz yayın direktörlüğünden ve Gazete Duvar’dan istifa etti. Gelişmeleri takip ettim, meselelerin aşılmasını, mutabakat yerinin oluşmasını diledim ve bekledim. Lakin o denli görünüyor ki muahede imkanı kelam konusu değil. Bu durumda ben de ayrılma sonucu aldım.
Başta Ali Duran Topuz’a, kültür sanat kitap sorumlusu Anıl Mert Özsoy’a ve Gazete Duvar’ı bugünlere getiren herkese teşekkür ediyorum.
Umarım öbür yerlerde görüşürüz.
Şiirin selamı üstünüze olsun…
Çağdaş çağda gelişen bir sanat tipi olarak sinemanın da hayatı etkilemek, hisleri biçimlendirmek, derinleştirmek, fikirleri genişletmek, yönlendirmek bakımından şiirden aşağı kalır yanı yoktur. Sinemayla şiir içindeki bağı şöyleki de tanımlayabiliriz: Şiirin kelamla, sesle, yaptığını sinema ışık, hareket, jest, mimik ve öyküyle kaydeder ve perdeye aktarır.
Çağdaş Türkçe şiirin geçmişine göz gezdirildiğinde, sinemanın çabucak hemen gelişmekte olduğu süreçte şairliklerinin yanı sıra sanata bu tıpta de katkıda bulunmuş, sinemalarda rol almış isimlere rastlanıyor. Şiirin sinemacı şairlerini, sinemanın erken devir sinemalar yönetmiş, rol almış karakterler yaratmış, onları canlandırmış isimlerinden ikisini yazımıza bahis etmemize vesile olan değerli bir olay yaşandı geçen günlerde. Sanatkarın tarzın, üslubun, nezaketin, zarafetin temsilcisi, timsali olduğu inancını sarsan, insan onurunu inciten bir olay.
Olayı özetleyelim: Antalya’da düzenlenen 58. Altın Portakal Sinema Festivali’nin ödül merasiminde, En Yeterli Bayan Oyuncu seçilen Nihal Yalçın’a ödül vermesi için sahnede bulunan Tamer Karadağlı, Yalçın konuşma yaptığı sırada adeta “kes sesini” manasına gelecek halde müdahale etti. Kamuoyu, hangi niteliğiyle sahnede olduğu anlaşılamayan Karadağlı’ya gereken yansıyı gösterdi. Bizim yansımız de lisanın inceliğiyle sinemaların işçiliğini, aktörlüğün emeğini bir potada eritmiş; hem sinemanın hem sanat, edebiyat, şiir külçeşidinin gelişmesine katkıda bulunmuş erken devir şair sinemacılarından ikisini selamlayarak olsun istedik.
O sinemacılardan ya da başlığımızda yazıldığı üzere söylersek şiirin sinemacı şairlerinden birinci akla gelen isim Orhon Murat Arıburnu’yla başlayalım.
Arıburnu’nun özgeçmişinde 15 Aralık 1916’da Eskişehir’de doğduğu 11 Nisan 1989’da İstanbul hayatını yitirdiği bilgisi yer alıyor. Ömür hikayesinde şairliği birinci sırada ve burası bizce kıymetli. daha sonra sinema ve tiyatro direktörü, üretimci, oyuncu, senarist, oyun müellifi, fotoğraf sanatkarı ve ressam olduğu belirtiliyor.
Kovan, Orhon Murat Arıburnu, 61 syf., İnanç Yayınevi, 1940.
Orhon Murat Arıburnu’nun şiirleri 1936 yılından itibaren Yeni Edebiyat, Servet-i Fünun, Varlık, Yeni Ses mecmualarında yayımlanmaya başlar. daha sonraki senelerda da Gün, Yeditepe, Küçük Mecmua, Yenilik ve Gelecek üzere mecmua ve gazetelerde de şiirlerini yayımlamaya devam eder. Arıburnu’nun birinci kitabı ‘Kovan’ 1940 yılında basılır. daha sonraları şiirleri Rusça dahil biroldukça lisana çevrilerek yayımlanır. Garip dalgasının şiire getirdiği değişikliğin ve yeniliğin yadırganmayı sürdürdüğü süreçte, Şubat 1947’de İstanbul’da, dünyanın birinci “resimli şiir sergisi”ni açar. Gayesi, şairle okuyucu içindeki uçurumu kapatmak halkın ayağına giderek uzaklığı aşmaktır. “Şiir standında kurdele kesilmez, altından geçilir” kelamı de devrin gazetelerine manşet olur. Garip şiirinin ortak özelliği olan toplumsal tenkit, siyasal nizama itiraz, yergi, mizah, alay onun şiirinde de yer bulmuştur. Deyimleşmiş olan “umut yoksulun ekmeği” onun bir dizesidir ve “Umut” isimli şiirinde yer alır. Şiirin tamamını hatırlayalım:
Dünya döndükçe
Umut, yoksulun ekmeği
Ye Mehmet ye
Ye Mehmet ye!…
Arıburnu’nun sinemaya girişi ise 1947’de “Seven Ne Yapmaz” isimli sinemanın başrolünde oynayarak olur. 1953’te senaryosunu yazıp direktörlüğünü üstlendiği “Kanlı Para” sinemasıyla üç ödül birden alır.
Şairin ikinci şiir kitabı ‘Bu Yürek Sizin’ 1982’de, üçüncü kitabı ‘Buruk Dünya’ 1985’te okurla buluşur. Orhon Murat Arıburnu’ndan bir şiir daha okuyalım…
Karıncalar atlara binmiş
Arılar bal yapıyor kovanda
Bir sağır dünya üzeri
Herkes kendi avında
Sen yalnızca şiir yaz
Aziz böcek
Ağustosböceği.
Arıburnu’nun şiirindeki ses, lisan, biçim, biçem, yergi, ironi Garip şiirinin periyodunda ne kadar değerli ve tesirli bir çıkış olduğunun da göstergesi olarak yorumlanabilir. Onun için Garip’in tesirinde kalmakla bir arada dalganın gerisine düşmemiş, güçlenip yükselmesine katkıda bulunan şairlerden olmuştur da denilebilir.
Şair olmakla birlikte sinemanın erken periyodunda sinemalarda rol almış ve aktör olarak da ünlenmiş şairlerden biri de Cahit Irgat’tır.
Irgat’ın özgeçmişinin parantez içine alınmış kısmında 21 Mart 1916’da Lüleburgaz Kırklareli’nde doğduğu ve 5 Haziran 1971’de İstanbul’da hayatını yitirdiği yazıyor. Ferhan Şensoy’un dizesini, biraz değiştirerek söyleyelim: “Şairler ölür mü hiç.” Kelam konusu olan şairler ve onların hayatlarıysa parantez içine alınan yalnızca sayılar olabilir.
Bu Kentin Çocukları, Cahit Irgat, 64 syf., Arpad Yayınevi, 1945.
Irgat’ın birinci şiirleri 1 Nisan 1935 Varlık mecmuasında çıkar. Yalnız bu şiirin altındaki imza Cahit Saffet’tir. Irgat, kırklı yılların başında şiir çizgisinde değişikliğe masraf ve toplumculuğun ön plana çıktığı şiir anlayışını benimser. Irgat, şiirin dünyaya, hayata, topluma ve siyasal nizamdan kaynaklanan problemlere ayna tutmasını savunan anlayışı kabul ettikten daha sonra periyodunun tıpkı çizgideki şairlerinden kimi taraflarıyla ayrılır. Örneğin Asım Bezirci’ye nazaran onun şiiri, “Nâzım Hikmet’in şiirinden hayli; Garip şiirine, bu şiirin gülümsetici, ironiye dayalı özelliklerine yakındır. İçerik tarafından de Garip anlayışının hayli ilerisinde bir öze sahiptir.”
Garip şiirinin dikkat çeken biçimsel özelliğinin başında az sözcükle epeyce şey anlatması gelir. bu vakitte ve çağdaş Türkçe şiirin daha sonraki devirlerinde de Garip’in şiire getirdiği bu yeni biçim tesirli olmuştur. Görüldüğü kadarıyla bu biçimsel hal, çağdaş Türkçe şiirde aşılamamış, eskimemiş olarak tesirini sürdürmektedir. Cahit Irgat, toplumcu kırk nesli şairleri içindedır. Lakin onun benimsediği, bilhassa kısa şiir biçimine bakılarak Garip çizgisinde bir şair olduğu da söylenebilir.
Irgat’ın birinci kitabı ‘Bu Kentin Çocukları’ 1945’te yayımlanır. Sinemaya büyük emek vermiş şairin birinci kitabındaki “Bizim Mahallede Bahar” şiirinden bir betik okuyalım:
Karşı meskende bir bayan çorabı sallanıyor
Teki kiracı kızın bacağında,
Hele dinsin rüzgâr
Mahalleye cilt kokusu sinecek.
Sinemaya, birinci yılları sayılacak devirde ağır emek vererek katkıda bulunmuş Cahit Irgat’ın şairliği bu niçinle geri planda kalmamışsa bile muhakkak ki üretimi etkilenmiş. bir daha de birinci yapıtından iki yıl daha sonra 1947’de ikinci kitabı ‘Rüzgârlarım Konuşuyor’ yayımlanır. Kitaba ismini veren şiirden bir betik aktaralım:
Ve denize bağlanan sapa yollardan
Koşar adım gidiyor
Fabrikaya, rejiye
Uykuya döşeklerde doyamayan
Kara bahtlı çocuklar
‘Rüzgârlarım Konuşuyor’ kitabının “Bu şiirler istila görmüş kentlere ve İkinci Dünya Harbi’nin sefaletlerine dairdir” notuyla yayımlandığını da kaydedelim.
Cahit Irgat’ın kentli kimliği şiirlerinde öne çıkan temalardandır. Irgat’ın şiirlerinin omurgasını kentle bir arada ve kentle insan içindeki çatışmalı alaka ve ümitsizliğe, mutsuzluğa, karamsarlığa hatta karamsarlığa kaynaklık eden kentin kışkırttığı dehşet duygusu ve kanıları oluşturmaktadır diyebiliriz.
‘Ortalık’, şairin 1952’de yayımlanan üçüncü kitabı olarak buluşur okurla. Ahmet Oktay, onun İkinciyeni şiirini hazırlayan şairler içinde olduğunu belirtir. Şöyle diyor Oktay: “Bu Kentin Çocukları’ndaki ‘Deniz’ şiirinin ‘kalçaları katran kokan/gemilerin sarhoş hali’ dizeleri ile ‘Ortalık’taki ‘Sabaha Yakın’ şiirinin ‘ölü gece bırak saçlarımı’ ve ‘Gece Çuval Gibi’ şiirinin ‘buz tuttu yeleleri atların’ üzere dizeleri, söylemek gerekir ki İkinci Yeni şiirine uzantı verebilecek güçtedirler.” Ahmet Oktay’ın savı şundan da değerli: Irgat’ın şiirleri yayımlandığında, çabucak sonrasında İkinciyenici olacak şairlerinin bile bu tıp dizeleri yoktur.
Cahit Irgat’ın üçüncü yapıtından bir şiir okuyalım. Alıntımız şairin “Oğlum Mustafa’nın Düşündüğü Şeye Bak” başlı şiirden:
Sen kendi kederinde değilsin baba
Ne de hoş sıçradı yeşil kurbağa
Ne de hoş demiş şair dostun Orhan Veli
Benim lôkmam aslan ağzında.
– Sevin Mustafa’m sevin
Ben insanın yoksuluyum
Anan urgan
Baban Irgat
Korkma oğlum Mustafa Irgat
Sinemaya 1940’ta “Şehvet Kurbanı” sinemasıyla adım atan ve birfazlaca sinemada değerli roller alan sinema işçisi şair Cahit Irgat’ın son kitabı ‘Irgatın Türküsü’ 1969’da vefatından iki yıl evvel yayımlanır. Kitaptan bir kısım okuyalım:
El tarlasında kırıldı vücut
Mezar bu fabrika, bu urba kefen
Ben ben değilim artık ben
Soyulmuşum.
Boşa işlemiş vakit
Bankalar kurulmuş sırtımdan
Dik dünyayı tırman tırman
Koşulmuşum.
Boşa dönmüş değirmen
Ben ben değilim artık ben
Dünya kara kapkara
Yanmış yenmiş etimden.
Selahattin Hilav, Irgat’ın çağdaş uygarlık düzebir daha ulaşmak ve hatta bu seviyesi aşmak savı güden asker-sivil bürokrat iktidarın özgürce bilgilenmeyi, düşünmeyi, hayal kurmayı, bir öbür ömür özlemeyi mutlaka engellediği, aşikâr birtakım olayların ve sözcüklerin ağza alınmasının olanaksız ya da mahpusa atılmanız için kâfi olduğu 1940’lı ve 50’li senelerda şiir yazdığını vurgular.
Hilav, şairin bütün şiirlerinin bir ortaya getirildiği ‘Irgatın Türküsü’ kitabının girişinde yer alan yazısında şu biçimde devam eder:
“Başka bir deyişle, insan varlığının, bir şablona göre kesilip biçilerek epey küçük bir ölçekte bir daha üretilmeye çalışıldığı yıllar… özetlemek gerekirsesı, özgürlüğün kim bilir kaçıncı kere katledildiği yıllar… Cahit, işte bu biçimde bir ortamda şiir yazmaya, tiyatro yapmaya çalıştı: Savaşa karşı çıktı, insanların gereksiz yere birbirini öldürmesinin anlamsızlığını ve zavallılığını anlatmak istedi; yoksulluğu, terk edilmişliği, ezilmeyi, baskıyı, emeğin hor görülmesini, açlığı, heyeti sistemin akıl dışılığını şiire dökmeye çalıştı. Biraz çocuksu, lakin hassas ve huzursuz bir yüreğin içtenliğini her vakit taşıyan şiirleri yüzünden kovuşturmalara uğradı ve daima olarak çelmelendi.”
Sinema da bir sanat çeşidi olarak şiir üzere hayata hassaslığın, farkındalığın yanı sıra yordam, üslup, nezaket ve zarafet sunar. Gerçek sanat ve sanatçı insan onuruna karşıt davranış içine girmemiştir, girmez. Yol, uslüp, nezaket ve zarafet bilmeyen her kimse, kendisine sanatçı kategorisinde kalıcı yer bulamamıştır bulması da mümkün değildir.
VEDA AÇIKLAMASI
Ne yazık ki hoş olan her şeyin ömrü kısa oluyor…
Gazeteciliğe 1993’te Cumhuriyet gazetesinde düzeltmen olarak başladım. 2015’te istifa ettim. Bir yıl daha sonra Gazete Duvar yayın hayatına başlayınca Ali Duran Topuz’un teklifiyle “yazar” oldum ve her hafta cumartesi günü “şiir üzerine” yazmaya başladım.
Geçen günlerde, toplumsal medyada Gazete Duvar’daki maceramın beşinci yılını doldurduğu iletisini paylaşırken bugün bu satırları yazacağıma ait hiç bir bilgim de, işaret de yoktu.
Sahiden Türkiye’de 24 saat uzun bir süre. Çok kısa müddette epey büyük gelişmeler, şaşırtan olaylar yaşanabiliyor. Bu beklenmedik hadiselerden biri de ne yazık ki Gazete Duvar’da yaşandı. Sevgili arkadaşım Ali Duran Topuz yayın direktörlüğünden ve Gazete Duvar’dan istifa etti. Gelişmeleri takip ettim, meselelerin aşılmasını, mutabakat yerinin oluşmasını diledim ve bekledim. Lakin o denli görünüyor ki muahede imkanı kelam konusu değil. Bu durumda ben de ayrılma sonucu aldım.
Başta Ali Duran Topuz’a, kültür sanat kitap sorumlusu Anıl Mert Özsoy’a ve Gazete Duvar’ı bugünlere getiren herkese teşekkür ediyorum.
Umarım öbür yerlerde görüşürüz.
Şiirin selamı üstünüze olsun…