23 Ocak 1898 tarihinde Letonya’nın başşehri Riga’da dünyaya gelen Sergey Ayzenştayn, Çarlık Rusyası’nda yaşayan varlıklı ve entelektüel ailesi yardımıyla âlâ bir eğitim alır. çabucak hemen okul senelerında Fransızca ve İngilizce’yi güzel derecede öğrenir. Çocukluk senelerında Avrupa’ya sarfiyat ve o senelerda emekleme evresinde olan sinemayla tanışır. Bu yeni sanattan fazlaca etkilenir. 1918 yılında Petrograd Üniversitesi Mühendislik Fakültesi’nden mezun olan Ayzenştayn, üniversite senelerında başlayan tiyatro sevgisinden dolayı tahsil gördüğü işi yapmaz ve sanata yönelir.
Tıpkı devirde yaşanan iç savaşta Kızılordu’ya katılan Ayzenştayn, savaş daha sonrası Personel Tiyatrosu’nda çalışmaya başlar. Meyerhold ile ilgi kuran Ayzenştayn, bu isimden epeyce etkilenir. Akabinde Sovyet direktör ve teorisyen Kuleşov ile çalışmaya başlayan Ayzenştayn, teorik olarak da sinema üzerine düşünmeye çalışır. daha sonraki senelerda yapacağı sinemaların özünü oluşturan çarpıcı kurgu teorisini 1923 yılında kaleme alır. Bu yazı, Lef mecmuasında yayımlanır.
1924 yılında “Grev”i, 1925 yılında “Potemkin Zırhlısı”nı, 1927 yılında da üçüncü değerli sineması “Ekim”i çeker. “Potemkin Zırhlısı” sineması, uzun yıllar boyunca tüm vakit içinderın en âlâ sineması olarak anılır. Bu sinemadan daha sonra, Lenin’in 1919 yılında “Sinema bizim için sanatların en önemlisidir” diyerek açtığı, dünyanın birinci sinema okulu olan VGIK’te (Devlet Sinema Enstitüsü) hocalığa başlayan Ayzenştayn, daha sonraki senelerda da gerek Sovyetler Birliği’nde, gerekse de dünyanın öbür ülkelerinde sinema üretmeye devam eder. Onun bu maceralı hayatını, teorisinin belirli başlı noktalarını ve sinemalarının öyküsünü geçtiğimiz günlerde Runik Kitap’tan çıkan Mike O’Mahony imzalı Sergey Ayzenştayn yapıtından öğreniyoruz.
Sergey Ayzenştayn , Mike O’Mahony, Mütercim: Sinan Odabaşı, 205 syf., Runik Kitap, 2021.
Bristol Üniversitesi’nde Sanat Tarihi ve Görsel Kültür Profesörü olarak çalışan O’Mahony, bununla birlikte dünyanın sayılı müze ve galerilerinde de dersler veriyor. Bugün, üniversal bir sinemadan bahsedildiğinde, ismi anılan birinci sinemacılardan biri olan Ayzenştayn’ın hayatını tüm boyutlarıyla anlatmaya, onun eşsiz dehasını irdelemeye çalışan O’Mahony, sanatkarın sinemasını merkeze alıyor.
“İki sahneyi yan yana yerleştirmek, ikisinin art geriye görünmesi demek değildir. Bu bir keşiftir” diyerek çabucak hemen bakir senelerında sinemayı bir sanat yapmaya çaba eden Ayzenştayn’ın biçimci istikametine değinen O’Mahony, sanatkarın bir sinema fabrikası üzere işleyen okul yıllarını ve bir laboratuvar fonksiyonu bakılırsan atölyeleri de anlatıyor. O tarihlerde gerek Kuleşov’u, gerekse de Vertov’u inceleyen Ayzenştayn’ın bu sanatkarlarla kurduğu alakayı ve sinemanın daha sonraki senelerında yalnızca imgeleriyle değil, sözleriyle de mana yaratan teorisyeni dolaysız bir biçimde aktarmaya uğraş ediyor.
Tıpkı Vertov üzere, burjuva senaryolarına sırt çeviren, star oyuncu sistemine karşı çıkan Ayzenştayn, O’Mahony’nin çalışmasında da görüldüğü üzere, bunu en güzel “Potemkin Zırhlısı” sinemasında uygular. Yapay ışığı reddeden, gerçek yerleri kullanan ve birbirinden farklı bağlamlarda üretilen manzaraları yan yana kullanarak yeni bir mana yaratan eşsiz kurgu bilgisiyle Ayzenştayn, biçimci sinemanın yüz akı olarak anılır. O’Mahony’nin çalışması yardımıyla Ayzenştayn’ın bu uğraşının altında yatan motivasyonu nazaranbiliyoruz.
Bir devir anlatısı formunda de okunabilecek olan çalışma, Sovyetler Birliği’nin kuruluş ve İkinci Dünya Savaşı’nın bitiş senelerına da değiniyor. Bu bağlamda, yeni bir ülke ve rejimin, yeni bir jenerasyonla nasıl bir bağlantı kurduğu ve kurulan bağlardan hareketle nasıl bir sanatçı jenerasyonu da çıktığı gözler önüne seriliyor. Gerek Ayzenştayn, gerekse de başka sinema teorisyen ve direktörleri aracılığıyla bu yeni neslin sinema sanatına yaptığı tesirleri de inceleyebiliyoruz.
Üretimleriyle Godard ve Fellini üzere sinemanın üstatlarını etkileyen ve “sinemanın akıbetini değiştirdi” cümlesini en epeyce hak eden isimlerden biri olan Ayzenştayn’ı daha düzgün tanımak için O’Mahony’nin kitabı biçilmiş kaftan.
Tıpkı devirde yaşanan iç savaşta Kızılordu’ya katılan Ayzenştayn, savaş daha sonrası Personel Tiyatrosu’nda çalışmaya başlar. Meyerhold ile ilgi kuran Ayzenştayn, bu isimden epeyce etkilenir. Akabinde Sovyet direktör ve teorisyen Kuleşov ile çalışmaya başlayan Ayzenştayn, teorik olarak da sinema üzerine düşünmeye çalışır. daha sonraki senelerda yapacağı sinemaların özünü oluşturan çarpıcı kurgu teorisini 1923 yılında kaleme alır. Bu yazı, Lef mecmuasında yayımlanır.
1924 yılında “Grev”i, 1925 yılında “Potemkin Zırhlısı”nı, 1927 yılında da üçüncü değerli sineması “Ekim”i çeker. “Potemkin Zırhlısı” sineması, uzun yıllar boyunca tüm vakit içinderın en âlâ sineması olarak anılır. Bu sinemadan daha sonra, Lenin’in 1919 yılında “Sinema bizim için sanatların en önemlisidir” diyerek açtığı, dünyanın birinci sinema okulu olan VGIK’te (Devlet Sinema Enstitüsü) hocalığa başlayan Ayzenştayn, daha sonraki senelerda da gerek Sovyetler Birliği’nde, gerekse de dünyanın öbür ülkelerinde sinema üretmeye devam eder. Onun bu maceralı hayatını, teorisinin belirli başlı noktalarını ve sinemalarının öyküsünü geçtiğimiz günlerde Runik Kitap’tan çıkan Mike O’Mahony imzalı Sergey Ayzenştayn yapıtından öğreniyoruz.
Sergey Ayzenştayn , Mike O’Mahony, Mütercim: Sinan Odabaşı, 205 syf., Runik Kitap, 2021.
Bristol Üniversitesi’nde Sanat Tarihi ve Görsel Kültür Profesörü olarak çalışan O’Mahony, bununla birlikte dünyanın sayılı müze ve galerilerinde de dersler veriyor. Bugün, üniversal bir sinemadan bahsedildiğinde, ismi anılan birinci sinemacılardan biri olan Ayzenştayn’ın hayatını tüm boyutlarıyla anlatmaya, onun eşsiz dehasını irdelemeye çalışan O’Mahony, sanatkarın sinemasını merkeze alıyor.
“İki sahneyi yan yana yerleştirmek, ikisinin art geriye görünmesi demek değildir. Bu bir keşiftir” diyerek çabucak hemen bakir senelerında sinemayı bir sanat yapmaya çaba eden Ayzenştayn’ın biçimci istikametine değinen O’Mahony, sanatkarın bir sinema fabrikası üzere işleyen okul yıllarını ve bir laboratuvar fonksiyonu bakılırsan atölyeleri de anlatıyor. O tarihlerde gerek Kuleşov’u, gerekse de Vertov’u inceleyen Ayzenştayn’ın bu sanatkarlarla kurduğu alakayı ve sinemanın daha sonraki senelerında yalnızca imgeleriyle değil, sözleriyle de mana yaratan teorisyeni dolaysız bir biçimde aktarmaya uğraş ediyor.
Tıpkı Vertov üzere, burjuva senaryolarına sırt çeviren, star oyuncu sistemine karşı çıkan Ayzenştayn, O’Mahony’nin çalışmasında da görüldüğü üzere, bunu en güzel “Potemkin Zırhlısı” sinemasında uygular. Yapay ışığı reddeden, gerçek yerleri kullanan ve birbirinden farklı bağlamlarda üretilen manzaraları yan yana kullanarak yeni bir mana yaratan eşsiz kurgu bilgisiyle Ayzenştayn, biçimci sinemanın yüz akı olarak anılır. O’Mahony’nin çalışması yardımıyla Ayzenştayn’ın bu uğraşının altında yatan motivasyonu nazaranbiliyoruz.
Bir devir anlatısı formunda de okunabilecek olan çalışma, Sovyetler Birliği’nin kuruluş ve İkinci Dünya Savaşı’nın bitiş senelerına da değiniyor. Bu bağlamda, yeni bir ülke ve rejimin, yeni bir jenerasyonla nasıl bir bağlantı kurduğu ve kurulan bağlardan hareketle nasıl bir sanatçı jenerasyonu da çıktığı gözler önüne seriliyor. Gerek Ayzenştayn, gerekse de başka sinema teorisyen ve direktörleri aracılığıyla bu yeni neslin sinema sanatına yaptığı tesirleri de inceleyebiliyoruz.
Üretimleriyle Godard ve Fellini üzere sinemanın üstatlarını etkileyen ve “sinemanın akıbetini değiştirdi” cümlesini en epeyce hak eden isimlerden biri olan Ayzenştayn’ı daha düzgün tanımak için O’Mahony’nin kitabı biçilmiş kaftan.