Edip Cansever’in 1962-1976 yılları içinde seramik sanatkarı Alev Ebüzziya’ya yazdığı mektuplar, Habil Sağlam tarafınca yayına hazırlanıp Yapı Kredi Yayınları tarafınca yayımlandı. Edip Cansever’in poetikasından gündelik hayatının detaylarına kadar bir fazlaca bilgi içeren kitap, edebiyat tarihi araştırmaları için kıymetli bir kaynak niteliğinde.
Mektup tipi, edebiyat tarihinin kıymetli kaynaklarından birini teşkil eder zira yazın insanları hakkında bilinenin ötesine geçmemizi sağlar. Öte yandan mektupların yayımlanması etik bir tartışmayı da birlikteinde getirir. Kişinin en özelini yayımlamak yanlışsız mudur yanlış mıdır? Bu bağlamda mektup, günlük üzere yapıtları elinde bulan kişi çetin bir muhakeme içerisindedir. Hakikaten, Alev Ebüzziya’nın 1962-1976 yılları içinde yazılan mektupları 2021 yılında Türkiye okuruyla buluşturması tahminen de bu muhakemenin eseridir. Etik tartışmaları bir yana koyarsak, şahsi olanın okurla buluşması gerek okur gerek bilim insanları açısından kıymetli bir konudur. halbuki kitabın önsözünde Edip Cansever’in Alev Hanım’ın mektuplarını yaktığını öğrenmekteyiz zira yaklaşık 14 sene süren mektuplaşmanın akabinde Alev Hanım evlenmiştir, şair de platonik aşkı imkânsız bir hal alınca bütün mektupları yakmıştır. Alev Hanım ise “bu satırları imha etmeye gönlünün el vermediğini, bunun kendi sorumluluğunu aşan bir karar olduğunu söylüyor ve ekliyor: ‘Edip Cansever’in mektupları yok edilemezdi’” diye yazıyor Sağlam. Ebüzziya’nın bu hassasiyeti yardımıyla okur olarak bir fazlaca şey kazandık çünkü Türkçe yazında biyografi ve portre çalışmalarına maalesef gereğince yer verilmemekte. Mevcut biyografilerin birçok, bir yazın insanın omurundaki magazinsel bilginin ön planda olduğu tanınan kurgulardan ibaret. Edip Cansever hakkında da sağlam bir biyografi çalışması olmadığını belirtelim. Son beş senede dikkatimi çeken çalışmalardan biri Dava Uluırmak’ın ‘Edip’in Lastik Topu’ isimli yapıtıydı. Lakin, Orhan Kahyaoğlu’nun ‘Edip Cansever: Lastik toptan Ruhi Bey’e yazısında belirttiği üzere “Uluırmak, şairin 1986’daki vefatının akabinde, Cansever’i odak alan bir biyografik roman yazmak istiyor. Bu vesileyle şairin biroldukca dostuna ve ailesine sorular hazırlıyor. Fakat kitabın önsözünde değindiği üzere farklı niçinlerle Cansever’in kimi kıymetli dostlarından beklediği karşılıkları alamıyor.”(1)
Makalelere, tezlere baktığımızda ise genel manada Cansever şiirlerinin farklı tenkit kuramları altında incelendiğini görmekteyiz. Bunların birçoklarında İkinci Yeni haricinde bir şair olduğunun altı çizilmekte. halbuki aslına bakarsanız İkinci Yeni’nin bir akım olmadığını bilmekteyiz. Üstelik başlı başına bir tartışma konusudur İkinci Yeni: Asım Bezirci, ‘İkinci Yeni Olayı’ kitabında bu şiirin akım mı olay mı olduğunu irdeler, Attîlâ İlhan ise ‘İkinci Yeni Savaşı’ kitabında ve müstakil yazılarında bu şiire karşı çıkarak İkinci Yeni’yi Garip’in boşluğunu dolduran Menderes Diktası şiiri olarak tanımlar. Yalçın Armağan da ‘İmkânsız Özerklik’ kitabında Garip akımını makbul şiir başlığı altında değerlendirirken İkinci Yeni’yi şiirdeki özerkliğe yaklaşan bir yerde konumlandırır. Akım konusuna dönersek, Edip Cansever İkinci Yeni’yi bir akım olarak asla görmemiştir. ‘Gül Dönüyor Avucumda’ kitabında yer alan Edip Cansever’le hayatı Besleyen Mevt Üstüne (Adnan Benk, Nuran Kutlu, Tahsin Yücel) isimli söyleşide şöyleki demektedir:
“Şunu çabucak açıklamak istiyorum. Ta başından beri, o Pazar Postası senelerından, 1957’lerden beri, İkinci Yeni diye bir isim koydular üç beş şairin çıkışına ya da değişmesine. Yine başından beri kimse İkinci Yeni’nin bir akım olduğunu kabul etmedi. Bir İlhan Berk çıktı, İkinci Yeni’nin bir akım olduğunu savunan. İlhan Berk fazlaca başka bir şair, söylemiş olduği kelamlar de kendi şiiri üzerinedir, kimseyi ilgilendirmez. Yani biz aslına bakarsanız bir arada çıkış yapmış değiliz. Onun için, demin de söylemiş oldum, konuşacaksam ben diye konuşmak zorundayım, biz diye konuşmak hakkına sahip değilim, bu biçimde da, ben diye konuştuğuma göre, soru bana yöneltilmeli demek istiyorum. Zira ben İkinci Yeni akımı diye bir akım kabul etmiyorum ki!”(2)
bu biçimdelikle şairi kabul etmediği bir akım içerisinde görmek veya aslına bakarsan kabul etmediği bir akımdan nasıl ayrıldığını göstermek ne derece doğrudur bilinmez lakin Cansever’in poetikasına, yazım tekniğine sirayet eden kimi konuları mektupları ışığında okumak kıymet arz eder, diye düşünüyorum.
Edip Cansever, TRT’de yayınlanan bir söyleşisinde Ben Ruhi Beyefendi Nasılım? şiiri hakkında şu biçimde der: “Uzun şiirleri şiir yapan öğelerden biri de hikayedir. Bunun haricinde şiirin sonuna yanlışsız tiyatro imkânlarından da yararlandım.”(3) ötürüsıyla olgunluk devri mamüllerinin peşine tahminen bu iki izlek üstünde düşmek gerekir. Mektuplarında geniş vakit ve şimdiki vakit yeğleyen şair, dilek-istek kiplerini kullanarak tahayyüller yaratır. Bu da mektuplarında dahi tiyatroyla dirsek temasında bir üslup tercih ettiğinin göstergesidir. Şiirde öyküselliğe gelirsek de mektuplarda sık rastladığımız bir isim görürüz: Çehov. Şair, aşikâr ki insanın ruhsal ögelerini ön planda tutan durum/kesit öykücülüğünü âlâ bilmektedir. Hakikaten gündelik hayatı da kolaylığın ortasından kesitler çıkarmak üzerine heyeti ince müşahedelerden oluşmaktadır. O denli ki kendini “görünmeyen olayların tarihçisi” olarak tanımlar. Öte yandan tiyatroya, bilhassa tragedyalara ilgi duyar. Özellikle Sofokles’e olan ilgisi mektuplarına da yansır. Mektuplarda bir hayli isim geçse de Dostoyevski, Camus ve Kafka öbür isimlerin içinden sıyrılır. Kendini utangaç, sessiz, yalnız, huzursuz, içe dönük, bir yerde ise şuurlu bir karamsar olarak niteleyen şairin “Tanrı yoksa her şey mubahtır” diyen Dostoyevski varoluşçuluğuyla Camus absürdizminden etkilendiği kuvvetle olasıdır. Varoluşçu ideolojinin detaylarına girmesek de temelinde ateizm olduğunu belirtmeli. Bu paralellikte Cansever de Tanrı’ya inanmayı denemiş ve başaramamıştır lakin sanatı tanrılaştırmıştır. “Sanat için de birebir mantık geçerli. Elindeki çamuru düşün, beynimdeki kelimeyi düşüneyim. Nasıl bir Allah yaratacağız bu malzemeden” demektedir. (s.89) Şair, kendini uyumsuz (absürt) görmekte, şiiri mutlak varlık olarak konumlandırmaktadır. Uyumsuzluk yalnızca ruhsal boyutta kalmaz, fizyolojik özelliklerini de kapsar. Ellerini, ayaklarını, saçlarını da uyumsuz görür. Terzisi Simon, şairin kolları kısa, elleri uzun olduğu için ona kısa ceketler diker, hatta ona sitem eder: “Eee, siz nasıl bir âdemsiniz ki bu biçimde, söyleyin ne yapsın Simon?” Berberi Stavro ise “biz saç kesmeyiz, baş düzeltiriz, değil mi Edip Beyefendi?” diye sorar.
“Görüyorsun ya, senin karşına eli yüzü düzgün bir adam olarak çıkmama imkân yok. Haydi, motorla bir gezinti yapalım, desem, motor bozulur. ‘Burada midye tavasını yeterli yaparlar’ desem, midyeden zehirleniriz. Coşsam, şiir okumaya kalksam, ikinci mısrada tökezlerim. Bir vakit içinder yaradana inanmaya kalktım, bir türlü tutmadı.” (s.165)
Bunun akabinde bütün hayatını bir aksilik dizgesi olarak tasvir eder. Bu dünyaya ilişkin hissedememekten doğan karamsarlık onu içmeye sevk eder. Meyhaneleri, şarap meskenlerini, dost meskenlerini dolaşır ve mütemadiyen içer. O denli ki mide rahatsızlığı yüzünden “içkiyi azalttığı” vakit dahi günde dört beş birayla yetindiğini belirtir. Elleri titrer, uyku uyuyamaz, daima terler, hem fizikî tıpkı vakitte ruhsal olarak sıhhatsizdir. Kendisine “nevrasteni”, eski lisanda “sinir zafiyeti”, teşhisi koyar. ömrü yaşıyor üzere değil mevtin kum saatinde sıkışıyor üzeredir.
Bu ruh haleti mektuplara da yansır. Alev Hanım’a yazdığı mektuplar hem uygun birebir vakitte makus hissettiği vakit içinderda coşku dolu ve abartılıdır. Alev Hanım’ın mektupları geciktiğinde daha epeyce müellif, bütün hayatı Alev Hanım’dan ibaretmiş üzeredir. kimi vakit fazla üstüne gittiğini anlar, onu kırıp kırmadığını sorar, ondan “seni seviyorum” cümlesini duymak için âdeta yalvarır. Aşkına karşılık bulduğunu tasdik etme istencinden asla vazgeçmez. Ebüzziya’nın mektupları elimizde yoktur ama Edip Cansever’in mektuplarından Alev Hanım’ın onu kaybetmekten korktuğunu söz ettiğini öğreniriz, daha aralıklı bir tutumu vardır. Edip Cansever ise onun armağan ettiği kazakta onun saç tellerini düşleyerek onunla sevişmek ister, kimi vakit de kendini tutamaz:
“Öpülecek ne kadar yerin var ise… Erotizm, insanın kendisiyle muahedesidir. Mı?” (s.121)
Öte yandan manipülasyon tekniklerine de başvurur. Alev Hanım’ın burjuva olduğunu -ki Ebüzziya burada dipnot koyarak ailesinin burjuva olmadığını tabir eder- bayanın bu zihniyetle savaştığını fakat tam olarak bundan sıyrılamadığını vesaire söyler, kibar sözlerle onu çözdüğünü ima ederek onu kendine bağlamak istiyor üzeredir. Üstelik burjuva bir aileden gelen kendisidir… Yani, kendini ona yansıtarak hem eksikliklerini onun üstünde çözmek birebir vakitte hanımın kendince bulduğu zayıf noktalarını elinde tutarak onu kuşatmak ister. Bir yerde ise “yazmazsan seni öldürürüm” der. özetlemek gerekirse taşkın bir âşık portresi çizer ancak bu kadar sevdiği bir insanı görmek, ona kavuşmak için Danimarka’ya asla gitmez, bunun için hiç bir gayreti da yoktur, tek “makul” açıklaması şudur:
“Danimarka’ya gelmeyi hiç kurmadım mı sanıyorsun? Bunu o kadar fazlaca düşündüm ki, düşlerime bile girer oldu. Hatta Oraya gelmek, hiç dönmemek, dünyaya bir arada bakmak… Lakin, tam burada, matematiğin en yakışıksız yanı karışıyor işte. Yani, demek istiyorum ki, param yok Alevci. Dükkâna elli bin liraya yakın borcum var. Jak bir harcıyor, ben üç. Gerçi dükkândaki payım bu borcu karşılayabilir. Lakin bu biçimde devam edersem, sermaye yavaş yavaş Jak’a geçebilir ki…” (s.179)
Ortağı bir harcarken kendisinin üç harcanmasına karşın Danimarka’ya gitmek için hiç bir teşebbüste bulunmaması akla yazınsal bir soru getirir: Proust okuyan ve en epeyce Kafka vurgusu yapan Cansever, mektubu edebi bir talim olarak kullanıyor mudur? Çünkü Proust mektup çeşidini bu biçimde görmüş ve binlerce mektup yazmıştır. Kafka da mektubu tıpkı biçimde görür, sevgilisiyle asla vuslata ermek istemez zira daima kavuşamama hali onun edebi taliminin tek şartıdır. Deleuze ve Guattari, ‘Minör Bir Edebiyat İçin’ kitaplarında bunun altını çizmektedir. Kafka’da içeriği anlatımın oluşturduğu, onun evvel sözce yarattığını, bu minvalde vuslatı asla istemediğini zira onun için aşk mektubunun aşkın yerini aldığını tabir ederler ki bu teknik yüzünden müellifin roman yazamadığını, tekniğinin öyküye ve uzun öyküye uygun olduğunu belirtirler. Bunu göz önünde bulundurduğumuzda Cansever yapıtlarındaki tahkiye daha manalı olur zira kendisi de umutsuz âşık rolünü üstlenerek vuslattan kaçan, bunun için çeşitli pürüzleri mazeret gösteren bir şairdir. Üstelik mektuplardaki anlamsızlıktan -kendine ilişkin olan anlamdan- sevinç duyar: “Kimi mektuplarımda cümleleri, yeterince anlayamadığını yazıyorsun. bu biçimdesi sorularını cevaplamama imkân yok. sebebi şu: Mektupların da bir havası var şüphesiz; her biri, çeşitli durumların eseri. Ve bu mektupların ortasındaki cümleler, o mektuplardan koparıldı mı, manasını değiştiriveriyor birden fazla vakit. Tamam mı Alev reis? Ve birtakım şeyler var ki, tahlili güç bilmeceler üzere; yalnız bir tek insanı karşılayabiliyor. Bırak, Edip de, bir iki cümleyi kendine yazsın mektuplarında.(4)” (s.38-39)
Gerçekten, dikkatli okur onun birfazlaca şiirinin ham halini mektupların içinde çekip alabilir; “SEVİLDİĞİMİ ÇOK DÜZGÜN BİLMEK İSTEDİĞİM masada. Masa olmayan o masada. Gelsin bu Alev artık buralara masada. Bach masada. İsa masada. Masada…” (s.103) Masa da Masaymış Ha şiirini; “Ve beşerler koro halinde şiirlerimi okuyorlar bana” (s.112) cümlesi Ben Ruhi Beyefendi Nasılım? şiirini akla getirir. Örnekler çoğaltılabilir… Elbet niyet okuduğumu veya zorladığımı düşünenler olacaktır lakin beni bu arayışa yönelten şairin kendisi:
“Bakalım Yeni Dergi’deki şiirleri sevecek misin? Ben bilhassa CİN şiirini tutuyorum. Ve bu şiirler sana hiç de yabancı gelmeyecek. Biroldukca satırını yazmıştım sana; ya mısra ya cümle olarak.(5)” (s.158)
Mektuplarla ilgili yazacak epeyce şey var ama bu yazının boyutunu aştığı için özetlemek gerekirse değinmekle yetineceğim: Toplumsal sıkıntılarla epeyce ilgili değil Cansever, bu hassasiyet, mektupların başında maden emekçilerinden bahsetmesi üzere orta ara karşımıza çıkmakta. TİP’i desteklediğini ve sonrasındasında partiden ayrılacağını biliyoruz. Hakikaten mektuplarında iktidarı anlamadığını söyleyen şair TİP’ten aktüel politikayı anlamadığını söyleyerek ayrılacaktır. Daha epey ferdî buhranıyla ilgileniyor üzeredir. İkinci olarak, “meyhane biricik sığınağım” diyen şair, periyodun meyhaneleri, meyhanecileri, mecmuaları, yazın insanları vb., özetlemek gerekirse devri hakkında şahane bir tasvir sunar. Son olarak, şairin okuma dünyası ve hangi sanatlarla ilgili olduğu da görülebilir. örneğin, Sinematek’te sık sık sinema izler, sinema konusunda ise Bergman ismi ön plana çıkmaktadır.
özetlemek gerekirse, bu mektuplar yardımıyla bir epey soru sorulabilir, Edip Cansever’in poetikasına farklı bir gözle bakılabilir ve mektuplardan gerek şaire gerek sanata gerekse o periyoda ilişkin sayısız bilgiye ulaşılabilir. Bu taraflarıyla Habil Sağlam’ın hazırladığı ‘İki Satır, İki Satırdır (Alev Ebüzziya’ya Mektuplar 1962-1976)’ edebiyat ve edebiyat tarihi açısından değerli bir kaynak olarak raflarda yerini almakta.
Mektup tipi, edebiyat tarihinin kıymetli kaynaklarından birini teşkil eder zira yazın insanları hakkında bilinenin ötesine geçmemizi sağlar. Öte yandan mektupların yayımlanması etik bir tartışmayı da birlikteinde getirir. Kişinin en özelini yayımlamak yanlışsız mudur yanlış mıdır? Bu bağlamda mektup, günlük üzere yapıtları elinde bulan kişi çetin bir muhakeme içerisindedir. Hakikaten, Alev Ebüzziya’nın 1962-1976 yılları içinde yazılan mektupları 2021 yılında Türkiye okuruyla buluşturması tahminen de bu muhakemenin eseridir. Etik tartışmaları bir yana koyarsak, şahsi olanın okurla buluşması gerek okur gerek bilim insanları açısından kıymetli bir konudur. halbuki kitabın önsözünde Edip Cansever’in Alev Hanım’ın mektuplarını yaktığını öğrenmekteyiz zira yaklaşık 14 sene süren mektuplaşmanın akabinde Alev Hanım evlenmiştir, şair de platonik aşkı imkânsız bir hal alınca bütün mektupları yakmıştır. Alev Hanım ise “bu satırları imha etmeye gönlünün el vermediğini, bunun kendi sorumluluğunu aşan bir karar olduğunu söylüyor ve ekliyor: ‘Edip Cansever’in mektupları yok edilemezdi’” diye yazıyor Sağlam. Ebüzziya’nın bu hassasiyeti yardımıyla okur olarak bir fazlaca şey kazandık çünkü Türkçe yazında biyografi ve portre çalışmalarına maalesef gereğince yer verilmemekte. Mevcut biyografilerin birçok, bir yazın insanın omurundaki magazinsel bilginin ön planda olduğu tanınan kurgulardan ibaret. Edip Cansever hakkında da sağlam bir biyografi çalışması olmadığını belirtelim. Son beş senede dikkatimi çeken çalışmalardan biri Dava Uluırmak’ın ‘Edip’in Lastik Topu’ isimli yapıtıydı. Lakin, Orhan Kahyaoğlu’nun ‘Edip Cansever: Lastik toptan Ruhi Bey’e yazısında belirttiği üzere “Uluırmak, şairin 1986’daki vefatının akabinde, Cansever’i odak alan bir biyografik roman yazmak istiyor. Bu vesileyle şairin biroldukca dostuna ve ailesine sorular hazırlıyor. Fakat kitabın önsözünde değindiği üzere farklı niçinlerle Cansever’in kimi kıymetli dostlarından beklediği karşılıkları alamıyor.”(1)
Makalelere, tezlere baktığımızda ise genel manada Cansever şiirlerinin farklı tenkit kuramları altında incelendiğini görmekteyiz. Bunların birçoklarında İkinci Yeni haricinde bir şair olduğunun altı çizilmekte. halbuki aslına bakarsanız İkinci Yeni’nin bir akım olmadığını bilmekteyiz. Üstelik başlı başına bir tartışma konusudur İkinci Yeni: Asım Bezirci, ‘İkinci Yeni Olayı’ kitabında bu şiirin akım mı olay mı olduğunu irdeler, Attîlâ İlhan ise ‘İkinci Yeni Savaşı’ kitabında ve müstakil yazılarında bu şiire karşı çıkarak İkinci Yeni’yi Garip’in boşluğunu dolduran Menderes Diktası şiiri olarak tanımlar. Yalçın Armağan da ‘İmkânsız Özerklik’ kitabında Garip akımını makbul şiir başlığı altında değerlendirirken İkinci Yeni’yi şiirdeki özerkliğe yaklaşan bir yerde konumlandırır. Akım konusuna dönersek, Edip Cansever İkinci Yeni’yi bir akım olarak asla görmemiştir. ‘Gül Dönüyor Avucumda’ kitabında yer alan Edip Cansever’le hayatı Besleyen Mevt Üstüne (Adnan Benk, Nuran Kutlu, Tahsin Yücel) isimli söyleşide şöyleki demektedir:
“Şunu çabucak açıklamak istiyorum. Ta başından beri, o Pazar Postası senelerından, 1957’lerden beri, İkinci Yeni diye bir isim koydular üç beş şairin çıkışına ya da değişmesine. Yine başından beri kimse İkinci Yeni’nin bir akım olduğunu kabul etmedi. Bir İlhan Berk çıktı, İkinci Yeni’nin bir akım olduğunu savunan. İlhan Berk fazlaca başka bir şair, söylemiş olduği kelamlar de kendi şiiri üzerinedir, kimseyi ilgilendirmez. Yani biz aslına bakarsanız bir arada çıkış yapmış değiliz. Onun için, demin de söylemiş oldum, konuşacaksam ben diye konuşmak zorundayım, biz diye konuşmak hakkına sahip değilim, bu biçimde da, ben diye konuştuğuma göre, soru bana yöneltilmeli demek istiyorum. Zira ben İkinci Yeni akımı diye bir akım kabul etmiyorum ki!”(2)
bu biçimdelikle şairi kabul etmediği bir akım içerisinde görmek veya aslına bakarsan kabul etmediği bir akımdan nasıl ayrıldığını göstermek ne derece doğrudur bilinmez lakin Cansever’in poetikasına, yazım tekniğine sirayet eden kimi konuları mektupları ışığında okumak kıymet arz eder, diye düşünüyorum.
Edip Cansever, TRT’de yayınlanan bir söyleşisinde Ben Ruhi Beyefendi Nasılım? şiiri hakkında şu biçimde der: “Uzun şiirleri şiir yapan öğelerden biri de hikayedir. Bunun haricinde şiirin sonuna yanlışsız tiyatro imkânlarından da yararlandım.”(3) ötürüsıyla olgunluk devri mamüllerinin peşine tahminen bu iki izlek üstünde düşmek gerekir. Mektuplarında geniş vakit ve şimdiki vakit yeğleyen şair, dilek-istek kiplerini kullanarak tahayyüller yaratır. Bu da mektuplarında dahi tiyatroyla dirsek temasında bir üslup tercih ettiğinin göstergesidir. Şiirde öyküselliğe gelirsek de mektuplarda sık rastladığımız bir isim görürüz: Çehov. Şair, aşikâr ki insanın ruhsal ögelerini ön planda tutan durum/kesit öykücülüğünü âlâ bilmektedir. Hakikaten gündelik hayatı da kolaylığın ortasından kesitler çıkarmak üzerine heyeti ince müşahedelerden oluşmaktadır. O denli ki kendini “görünmeyen olayların tarihçisi” olarak tanımlar. Öte yandan tiyatroya, bilhassa tragedyalara ilgi duyar. Özellikle Sofokles’e olan ilgisi mektuplarına da yansır. Mektuplarda bir hayli isim geçse de Dostoyevski, Camus ve Kafka öbür isimlerin içinden sıyrılır. Kendini utangaç, sessiz, yalnız, huzursuz, içe dönük, bir yerde ise şuurlu bir karamsar olarak niteleyen şairin “Tanrı yoksa her şey mubahtır” diyen Dostoyevski varoluşçuluğuyla Camus absürdizminden etkilendiği kuvvetle olasıdır. Varoluşçu ideolojinin detaylarına girmesek de temelinde ateizm olduğunu belirtmeli. Bu paralellikte Cansever de Tanrı’ya inanmayı denemiş ve başaramamıştır lakin sanatı tanrılaştırmıştır. “Sanat için de birebir mantık geçerli. Elindeki çamuru düşün, beynimdeki kelimeyi düşüneyim. Nasıl bir Allah yaratacağız bu malzemeden” demektedir. (s.89) Şair, kendini uyumsuz (absürt) görmekte, şiiri mutlak varlık olarak konumlandırmaktadır. Uyumsuzluk yalnızca ruhsal boyutta kalmaz, fizyolojik özelliklerini de kapsar. Ellerini, ayaklarını, saçlarını da uyumsuz görür. Terzisi Simon, şairin kolları kısa, elleri uzun olduğu için ona kısa ceketler diker, hatta ona sitem eder: “Eee, siz nasıl bir âdemsiniz ki bu biçimde, söyleyin ne yapsın Simon?” Berberi Stavro ise “biz saç kesmeyiz, baş düzeltiriz, değil mi Edip Beyefendi?” diye sorar.
“Görüyorsun ya, senin karşına eli yüzü düzgün bir adam olarak çıkmama imkân yok. Haydi, motorla bir gezinti yapalım, desem, motor bozulur. ‘Burada midye tavasını yeterli yaparlar’ desem, midyeden zehirleniriz. Coşsam, şiir okumaya kalksam, ikinci mısrada tökezlerim. Bir vakit içinder yaradana inanmaya kalktım, bir türlü tutmadı.” (s.165)
Bunun akabinde bütün hayatını bir aksilik dizgesi olarak tasvir eder. Bu dünyaya ilişkin hissedememekten doğan karamsarlık onu içmeye sevk eder. Meyhaneleri, şarap meskenlerini, dost meskenlerini dolaşır ve mütemadiyen içer. O denli ki mide rahatsızlığı yüzünden “içkiyi azalttığı” vakit dahi günde dört beş birayla yetindiğini belirtir. Elleri titrer, uyku uyuyamaz, daima terler, hem fizikî tıpkı vakitte ruhsal olarak sıhhatsizdir. Kendisine “nevrasteni”, eski lisanda “sinir zafiyeti”, teşhisi koyar. ömrü yaşıyor üzere değil mevtin kum saatinde sıkışıyor üzeredir.
Bu ruh haleti mektuplara da yansır. Alev Hanım’a yazdığı mektuplar hem uygun birebir vakitte makus hissettiği vakit içinderda coşku dolu ve abartılıdır. Alev Hanım’ın mektupları geciktiğinde daha epeyce müellif, bütün hayatı Alev Hanım’dan ibaretmiş üzeredir. kimi vakit fazla üstüne gittiğini anlar, onu kırıp kırmadığını sorar, ondan “seni seviyorum” cümlesini duymak için âdeta yalvarır. Aşkına karşılık bulduğunu tasdik etme istencinden asla vazgeçmez. Ebüzziya’nın mektupları elimizde yoktur ama Edip Cansever’in mektuplarından Alev Hanım’ın onu kaybetmekten korktuğunu söz ettiğini öğreniriz, daha aralıklı bir tutumu vardır. Edip Cansever ise onun armağan ettiği kazakta onun saç tellerini düşleyerek onunla sevişmek ister, kimi vakit de kendini tutamaz:
“Öpülecek ne kadar yerin var ise… Erotizm, insanın kendisiyle muahedesidir. Mı?” (s.121)
Öte yandan manipülasyon tekniklerine de başvurur. Alev Hanım’ın burjuva olduğunu -ki Ebüzziya burada dipnot koyarak ailesinin burjuva olmadığını tabir eder- bayanın bu zihniyetle savaştığını fakat tam olarak bundan sıyrılamadığını vesaire söyler, kibar sözlerle onu çözdüğünü ima ederek onu kendine bağlamak istiyor üzeredir. Üstelik burjuva bir aileden gelen kendisidir… Yani, kendini ona yansıtarak hem eksikliklerini onun üstünde çözmek birebir vakitte hanımın kendince bulduğu zayıf noktalarını elinde tutarak onu kuşatmak ister. Bir yerde ise “yazmazsan seni öldürürüm” der. özetlemek gerekirse taşkın bir âşık portresi çizer ancak bu kadar sevdiği bir insanı görmek, ona kavuşmak için Danimarka’ya asla gitmez, bunun için hiç bir gayreti da yoktur, tek “makul” açıklaması şudur:
“Danimarka’ya gelmeyi hiç kurmadım mı sanıyorsun? Bunu o kadar fazlaca düşündüm ki, düşlerime bile girer oldu. Hatta Oraya gelmek, hiç dönmemek, dünyaya bir arada bakmak… Lakin, tam burada, matematiğin en yakışıksız yanı karışıyor işte. Yani, demek istiyorum ki, param yok Alevci. Dükkâna elli bin liraya yakın borcum var. Jak bir harcıyor, ben üç. Gerçi dükkândaki payım bu borcu karşılayabilir. Lakin bu biçimde devam edersem, sermaye yavaş yavaş Jak’a geçebilir ki…” (s.179)
Ortağı bir harcarken kendisinin üç harcanmasına karşın Danimarka’ya gitmek için hiç bir teşebbüste bulunmaması akla yazınsal bir soru getirir: Proust okuyan ve en epeyce Kafka vurgusu yapan Cansever, mektubu edebi bir talim olarak kullanıyor mudur? Çünkü Proust mektup çeşidini bu biçimde görmüş ve binlerce mektup yazmıştır. Kafka da mektubu tıpkı biçimde görür, sevgilisiyle asla vuslata ermek istemez zira daima kavuşamama hali onun edebi taliminin tek şartıdır. Deleuze ve Guattari, ‘Minör Bir Edebiyat İçin’ kitaplarında bunun altını çizmektedir. Kafka’da içeriği anlatımın oluşturduğu, onun evvel sözce yarattığını, bu minvalde vuslatı asla istemediğini zira onun için aşk mektubunun aşkın yerini aldığını tabir ederler ki bu teknik yüzünden müellifin roman yazamadığını, tekniğinin öyküye ve uzun öyküye uygun olduğunu belirtirler. Bunu göz önünde bulundurduğumuzda Cansever yapıtlarındaki tahkiye daha manalı olur zira kendisi de umutsuz âşık rolünü üstlenerek vuslattan kaçan, bunun için çeşitli pürüzleri mazeret gösteren bir şairdir. Üstelik mektuplardaki anlamsızlıktan -kendine ilişkin olan anlamdan- sevinç duyar: “Kimi mektuplarımda cümleleri, yeterince anlayamadığını yazıyorsun. bu biçimdesi sorularını cevaplamama imkân yok. sebebi şu: Mektupların da bir havası var şüphesiz; her biri, çeşitli durumların eseri. Ve bu mektupların ortasındaki cümleler, o mektuplardan koparıldı mı, manasını değiştiriveriyor birden fazla vakit. Tamam mı Alev reis? Ve birtakım şeyler var ki, tahlili güç bilmeceler üzere; yalnız bir tek insanı karşılayabiliyor. Bırak, Edip de, bir iki cümleyi kendine yazsın mektuplarında.(4)” (s.38-39)
Gerçekten, dikkatli okur onun birfazlaca şiirinin ham halini mektupların içinde çekip alabilir; “SEVİLDİĞİMİ ÇOK DÜZGÜN BİLMEK İSTEDİĞİM masada. Masa olmayan o masada. Gelsin bu Alev artık buralara masada. Bach masada. İsa masada. Masada…” (s.103) Masa da Masaymış Ha şiirini; “Ve beşerler koro halinde şiirlerimi okuyorlar bana” (s.112) cümlesi Ben Ruhi Beyefendi Nasılım? şiirini akla getirir. Örnekler çoğaltılabilir… Elbet niyet okuduğumu veya zorladığımı düşünenler olacaktır lakin beni bu arayışa yönelten şairin kendisi:
“Bakalım Yeni Dergi’deki şiirleri sevecek misin? Ben bilhassa CİN şiirini tutuyorum. Ve bu şiirler sana hiç de yabancı gelmeyecek. Biroldukca satırını yazmıştım sana; ya mısra ya cümle olarak.(5)” (s.158)
Mektuplarla ilgili yazacak epeyce şey var ama bu yazının boyutunu aştığı için özetlemek gerekirse değinmekle yetineceğim: Toplumsal sıkıntılarla epeyce ilgili değil Cansever, bu hassasiyet, mektupların başında maden emekçilerinden bahsetmesi üzere orta ara karşımıza çıkmakta. TİP’i desteklediğini ve sonrasındasında partiden ayrılacağını biliyoruz. Hakikaten mektuplarında iktidarı anlamadığını söyleyen şair TİP’ten aktüel politikayı anlamadığını söyleyerek ayrılacaktır. Daha epey ferdî buhranıyla ilgileniyor üzeredir. İkinci olarak, “meyhane biricik sığınağım” diyen şair, periyodun meyhaneleri, meyhanecileri, mecmuaları, yazın insanları vb., özetlemek gerekirse devri hakkında şahane bir tasvir sunar. Son olarak, şairin okuma dünyası ve hangi sanatlarla ilgili olduğu da görülebilir. örneğin, Sinematek’te sık sık sinema izler, sinema konusunda ise Bergman ismi ön plana çıkmaktadır.
özetlemek gerekirse, bu mektuplar yardımıyla bir epey soru sorulabilir, Edip Cansever’in poetikasına farklı bir gözle bakılabilir ve mektuplardan gerek şaire gerek sanata gerekse o periyoda ilişkin sayısız bilgiye ulaşılabilir. Bu taraflarıyla Habil Sağlam’ın hazırladığı ‘İki Satır, İki Satırdır (Alev Ebüzziya’ya Mektuplar 1962-1976)’ edebiyat ve edebiyat tarihi açısından değerli bir kaynak olarak raflarda yerini almakta.
- https://t24.com.tr/k24/yazi/edip-cansever-lastik-toptan-ruhi-beye,923
- Adam Yayınları, 1998, s. 118
- Vurgu bana ilişkin. Görüldüğü üzere bir muhataba yazdığı mektuplarda dahi kendine ilişkin bir sözce, bir anlatım biçimi korumak ister.
- Vurgu bana ilişkin.