Neslihan Eser
Sargun A. Tont kısa bir süre evvel Kor Kitap tarafınca yayımlanan yeni kitabı Odunluk Günlükleri: Darwin ve Tabiat Üzerine Yeni Denemeler vasıtasıyla yeniden okuyucularıyla buluştu. Uzun yıllar ABD’de California Üniversitesi, San Diego’da okyanusbilimci olarak çalışan, ülkeye döndüğünde ODTÜ başta olmak üzere çeşitli üniversitelerde deniz ekolojisi alanında dersler veren Tont yazmaya ve ötürüsıyla genç kalmaya devam ediyor. Tont’la edebiyat-bilim münasebeti, şiir tutkusu ve en sevdiği düşünürler üzerine kısa bir sohbet gerçekleştirdik.
Uzun müddettir bilim ve edebiyatın iç içe geçtiği yazılar kaleme alıyorsunuz. Kitaplarınızı okuyunca insanın aklına C.P. Snow’un İki Kültür isimli meşhur konuşmasıyla başlatmış olduğu tartışma geliyor. daha sonrasında tıpkı isimle kitaplaşacak bu konuşma hayli düzgün bildiğiniz üzere tabiat bilimleri ile edebiyatı da kapsayan toplumsal bilimler içindeki büyük uçuruma ve birbirini anlamama haline dikkat çekiyor. Sizin yazılarınızı bu uçurumun kapanmasına yönelik bir gayret olarak görmek mümkün mü?
zatenız ben küçük yaşlardan beri iki kültürlü yazılar yazıyorum. bu biçimdelar Snow’dan haberim bile yoktu. Snow’un işaret ettiği mevzuyu Sulak Bir Gezegenden Hikayeler kitabımda “Bilim-Edebiyat Kavgası” başlığıyla işledim. aslına bakarsan epey taraflılık Aristoteles’ten beri var. Üstad, ‘’Akıllı insan her şeyi bilir fakat detaylarıyla değil,” der. Benim başkalarından farkım, iki kültürü tam ikiye bölüp haklarını vermek formundadır. Bir örnek vereyim. Çok beğendiğim müelliflerden Stephan Jay Gould bir makalesine İranli şair Ömer Hayyam’dan bir kıtayla başlar lakin daha sonrasında çabucak bilime döner. Ben ise aksi yolu izlerim. Örneğin Bilim Teknik’te yayınlanmış “Kelebekler” isimli 2 sayfalık makalem evvel kelebeklerin edebiyatı –Tolstoy’dan tutun bizim Ömer Seyfettin’e kadar– nasıl etkilediğiyle başlar. Hatta burada ortaya boksör Muhammed Ali’yi ve Sigmon Freud’u da katarım. İkinci sayfa ise olduğu üzere kelebek göçleriyle ilgilidir.
Odunluk Günlükleri: Darwin ve Tabiat Üzerine Yeni Denemeler, 64 syf., Kor Kitap, 2021.
‘BABAM ÇOK YETERLİ BİR HİCİV ŞAİRİYDİ’
Edebiyatçı yanınızın gelişmeninde babanız Cevdet Tont’un ve yakın arkadaşı Neyzen Tevfik’in katkısından bahsedebilir miyiz?
Ben her şeyimi babama borçluyum. Daha ilkokul öğrencisiyken her ezberlediğim şiir için bana 5 kuruş (bir simit alabilecek kadar para) verirdi. Pir Galip’ten tutun da Yahya Kemal’e kadar birfazlaca şairi ezberlemiştim. daha sonraları para istememeden kendi isteğimle Kemalettin Kamu ve bilhassa Orhan Veli’nin şiirlerini ezberledim. Bu durum eğitim gördüğüm Robert Kolej’de de devam etti. Gilchrist isimli hocamız beni İngiliz şair William Wordsworth’le tanıştırdı. İtiraf edeyim, arkadaşlar şiir okumamı fazlaca beğenirlerdi. Ne yazıktır ki bu biçimdelar Nâzım Hikmet yasaktı, onu Amerika’da okudum ve hayran kaldım.
Babam, Neyzen Tevfik’i âlâ tanırdı ve fazlaca beğenirdi. Onun hakkında makaleler yazdı. Küçükken bir defasında Beşiktaş iskelesinin gerisindeki kahvede Neyzen Tevfik’in elini öptüğümü hatırlıyorum. Ben oynarken duymadım lakin babamın daha sonradan anlattığına bakılırsa Neyzen, babama adımı sormuş. Sargun ismini duyar duymaz, ‘’Ulan Cevdet nasıl isim bu! ‘Kara Bit’ khalbukiydın daha düzgün olurdu,” demiş. Ben Neyzen’in vefatına kadar babamın ağladığını hiç görmemiştim. Cenaze kaldırıldıktan daha sonra babam ve Süleyman Erguner üzere yakınları mezara yine dönüp ney eşlinde bol ölçüde rakı içmişler, bir kısmını da mezarın üzerine dökmüşler.
Babam fazlaca düzgün bir hiciv şairiydi. ‘’Nüktedan ne dalayan ne yalayan insandır.” kelamı çok meşhur olmuştu. Tasvir gazetesinin birinci sayfasındaki “Tepeden İnme” başlığında fıkralar yazardı. Devlet memuru olduğu için ismini koyamaz, onun yerine üç yıldız atardı. kimi vakit “Nisyanî” mahlasını kullandığı da olurdu. bir fazlaca şiiri ezbere okurdu. Celal Yıldırım Beyefendi bu günlerde babamın kapsamlı bir biyogafisini hazırlıyor. Ondan öğrendiğime göre ben ABD’deyken babam, “Neyzen Tevfik’in Cennetten Mektubu” isimli bir makale yayımlamış. Dante üzere Neyzen’in de cennette Ahmet Rasim üzere arkadaşlarına kavuştuğunu anlatıyormuş.
Kitaplarınızı okuyanlar Wordsworth’ün yanı sıra bir öbür İngiliz şair Samuel Taylor Coleridge’a olan sevginizi düzgün bilirler. Bu şairde sizi en epeyce etkileyen şeyler nelerdir?
“Rime of the Ancent Mariner” benim üzere bir deniz aşığı için süper bir şiirdir. Gustave Doré’nin resimlediği versiyonunu öneririm. Coleridge, Wordsworth’le birlikte romantizmin kurucularından biri sayılır haklı olarak. “Kubla Khan” da nefis bir şiirdir. tıpkı vakitte hayli yepyenidir. Kim kederi ki Cengiz Han üzere gelmiş geçmiş en büyük katillerden birinin torunu hakkında bu kadar insancıl bir şiir yazılsın. Ayrıyeten Coleridge’ın mektupları da epey aydınlatıcı şeyler söyler.
‘YAŞAM BİÇİMİMİ EN ÇOK ETKİLEYEN KİŞİ BERTRAND RUSSELL’DIR’
William Blake hakkında neler söylersiniz?
Blake başlı başına şahsına münhasır bir şair. Bildiğiniz üzere kendisi fotoğrafla şiiri harmanlar. Bende de biraz amatör ressamlık vardır. Bir de natürel Blake’in insancıl yanı epey güçlüdir. Masumiyet Şarkıları’ndaki şiirlerinden kimileri, Sanayi İhtilali esnasında baca temizleme işlerinde kullanılan 4-5 yaşındaki çocuklara yöneliktir. Bu faciaya baş kaldıran odur. Blake’in enteresan bir yanı da öteki romantiklerin şimdi hepsi tabiatta yaşamayı önerirken onun Londra’yı tercih etmesidir.
Bu röportajda Alexander von Humboldt ve Charles Darwin’e değinmesek sizi pek eksik bırakmış olurduk. Von Humboldt ve Darwin’in omurunuzdaki yeri nedir?
Bu, Papa’ya, “Musa ve İsa Peygamberlerin size ne tesiri oldu?” diye sual sormaya emsal. Natürel ikisinden de fazlaca etkilendim. Lakin Humboldt bilim ve kültür açısından Darwin’i sollar. Adam güya öteki bir gezegenden gelmiş üzere. Bunlar okuduğum, hayran kaldığım beşerler. Fakat benim ömür şeklimi en hayli etkileyen kişi Bertrand Russell’dır.
Onun en ünlü kitabının fakat iki sayfasını anlayabildim. Lakin değerli olan yaptıkları. Russell, anne babasını küçükken kaybediyor. Onu vaktin başbakanı olan dedesi John Russell büyütüyor. Aile ‘’Earl’’ yani pek yüksek asalete sahip bir aile. Buna karşın Bertrand Russell, Birinci Dünya Harbi’nde “Ben bu savaşa katılmam,” diyerek mahpusa giriyor. Kendisi büyük bir matematikçi ve filozof. İngilizcesi o kadar hoş ki Edebiyat Nobelini alıyor. Matematik kitabını anlayamadım lakin her aklı başında olan için yazdığı kitapları okudum. İdeoloji Tarihi’ni ve bilhassa de Wisdom of the West’i (Batı’nın Aklı-Kültürü) okumanızı öneririm. Ben niye Hiristiyan Değilim isimli kitabı da hayli tesirlidir. Onu hemcinslerinden ayıran en kıymetli özelliği dürüstlüğü ve mütevaziliğidir. İdeoloji kitabında kendisinden tek bir söz bahsetmediği üzere ona rakip sayılabilecek Henri Bergson’u bile çok objektif bir biçimde anlatır. Bir röportajında gençler için sarfettiği şu kelamlar bence her üniversitenin kapısına asılmalıdır: “Şüpheci olun hatta benim teorilerimden bile kuşku edin.”
Yeni kitabım Odunluk Günlükleri: Darwin ve Tabiat Üzerine Yeni Denemeler’de tam da bunu yapmak istedim. Darwin’i bile tiye aldım. “Peki ancak hocam bu ne perhiz bu ne lahana turşusu! Humboldt’u niye pas geçtiniz?” diye soracak olursanız, dedik ya kardeşim, o büyük bir olasılıkla diğer bir gezegenden gelmiş!
Türkiye’nin birinci oşinograflarından birisiniz. Akademik ömrünüzün büyük bir kısmı ABD’de bu alanda araştırma yapmak ve ders vermekle geçti. Türkiye’de de uzun bir süre ekoloji dersleri verdiniz. Sahip olduğunuz tecrübe sebebiyle bu soruyu yanıtlamak için tahminen de en uygun isimsiniz. Türkiye’de ekolojiye yaklaşımı dünyadaki örnekleriyle mukayeseli olarak tanım etmenizi istesek neler söylersiniz?
Ekoloji-çevre konusunda Thompson İndeksi ülkemizi 102. sırada gösteriyor. Bu sıra şu anda üniversitelerimizdeki hocaların bu alandaki verimliliğini gösteriyor. Bilmem öteki ne demek gerekir… Üniversite dışına gelince, uzun yıllar deniz ‘’Omnium kominus” yani insanlığın ortak malı diye bilinirdi. Fakat kendini bilmezler parsellediler. Hele petrol de bulununca iş çığrından çıktı. Yazıklar olsun demekten diğer bir şey diyemeyeceğim.
Sargun A. Tont kısa bir süre evvel Kor Kitap tarafınca yayımlanan yeni kitabı Odunluk Günlükleri: Darwin ve Tabiat Üzerine Yeni Denemeler vasıtasıyla yeniden okuyucularıyla buluştu. Uzun yıllar ABD’de California Üniversitesi, San Diego’da okyanusbilimci olarak çalışan, ülkeye döndüğünde ODTÜ başta olmak üzere çeşitli üniversitelerde deniz ekolojisi alanında dersler veren Tont yazmaya ve ötürüsıyla genç kalmaya devam ediyor. Tont’la edebiyat-bilim münasebeti, şiir tutkusu ve en sevdiği düşünürler üzerine kısa bir sohbet gerçekleştirdik.
Uzun müddettir bilim ve edebiyatın iç içe geçtiği yazılar kaleme alıyorsunuz. Kitaplarınızı okuyunca insanın aklına C.P. Snow’un İki Kültür isimli meşhur konuşmasıyla başlatmış olduğu tartışma geliyor. daha sonrasında tıpkı isimle kitaplaşacak bu konuşma hayli düzgün bildiğiniz üzere tabiat bilimleri ile edebiyatı da kapsayan toplumsal bilimler içindeki büyük uçuruma ve birbirini anlamama haline dikkat çekiyor. Sizin yazılarınızı bu uçurumun kapanmasına yönelik bir gayret olarak görmek mümkün mü?
zatenız ben küçük yaşlardan beri iki kültürlü yazılar yazıyorum. bu biçimdelar Snow’dan haberim bile yoktu. Snow’un işaret ettiği mevzuyu Sulak Bir Gezegenden Hikayeler kitabımda “Bilim-Edebiyat Kavgası” başlığıyla işledim. aslına bakarsan epey taraflılık Aristoteles’ten beri var. Üstad, ‘’Akıllı insan her şeyi bilir fakat detaylarıyla değil,” der. Benim başkalarından farkım, iki kültürü tam ikiye bölüp haklarını vermek formundadır. Bir örnek vereyim. Çok beğendiğim müelliflerden Stephan Jay Gould bir makalesine İranli şair Ömer Hayyam’dan bir kıtayla başlar lakin daha sonrasında çabucak bilime döner. Ben ise aksi yolu izlerim. Örneğin Bilim Teknik’te yayınlanmış “Kelebekler” isimli 2 sayfalık makalem evvel kelebeklerin edebiyatı –Tolstoy’dan tutun bizim Ömer Seyfettin’e kadar– nasıl etkilediğiyle başlar. Hatta burada ortaya boksör Muhammed Ali’yi ve Sigmon Freud’u da katarım. İkinci sayfa ise olduğu üzere kelebek göçleriyle ilgilidir.
Odunluk Günlükleri: Darwin ve Tabiat Üzerine Yeni Denemeler, 64 syf., Kor Kitap, 2021.
‘BABAM ÇOK YETERLİ BİR HİCİV ŞAİRİYDİ’
Edebiyatçı yanınızın gelişmeninde babanız Cevdet Tont’un ve yakın arkadaşı Neyzen Tevfik’in katkısından bahsedebilir miyiz?
Ben her şeyimi babama borçluyum. Daha ilkokul öğrencisiyken her ezberlediğim şiir için bana 5 kuruş (bir simit alabilecek kadar para) verirdi. Pir Galip’ten tutun da Yahya Kemal’e kadar birfazlaca şairi ezberlemiştim. daha sonraları para istememeden kendi isteğimle Kemalettin Kamu ve bilhassa Orhan Veli’nin şiirlerini ezberledim. Bu durum eğitim gördüğüm Robert Kolej’de de devam etti. Gilchrist isimli hocamız beni İngiliz şair William Wordsworth’le tanıştırdı. İtiraf edeyim, arkadaşlar şiir okumamı fazlaca beğenirlerdi. Ne yazıktır ki bu biçimdelar Nâzım Hikmet yasaktı, onu Amerika’da okudum ve hayran kaldım.
Babam, Neyzen Tevfik’i âlâ tanırdı ve fazlaca beğenirdi. Onun hakkında makaleler yazdı. Küçükken bir defasında Beşiktaş iskelesinin gerisindeki kahvede Neyzen Tevfik’in elini öptüğümü hatırlıyorum. Ben oynarken duymadım lakin babamın daha sonradan anlattığına bakılırsa Neyzen, babama adımı sormuş. Sargun ismini duyar duymaz, ‘’Ulan Cevdet nasıl isim bu! ‘Kara Bit’ khalbukiydın daha düzgün olurdu,” demiş. Ben Neyzen’in vefatına kadar babamın ağladığını hiç görmemiştim. Cenaze kaldırıldıktan daha sonra babam ve Süleyman Erguner üzere yakınları mezara yine dönüp ney eşlinde bol ölçüde rakı içmişler, bir kısmını da mezarın üzerine dökmüşler.
Babam fazlaca düzgün bir hiciv şairiydi. ‘’Nüktedan ne dalayan ne yalayan insandır.” kelamı çok meşhur olmuştu. Tasvir gazetesinin birinci sayfasındaki “Tepeden İnme” başlığında fıkralar yazardı. Devlet memuru olduğu için ismini koyamaz, onun yerine üç yıldız atardı. kimi vakit “Nisyanî” mahlasını kullandığı da olurdu. bir fazlaca şiiri ezbere okurdu. Celal Yıldırım Beyefendi bu günlerde babamın kapsamlı bir biyogafisini hazırlıyor. Ondan öğrendiğime göre ben ABD’deyken babam, “Neyzen Tevfik’in Cennetten Mektubu” isimli bir makale yayımlamış. Dante üzere Neyzen’in de cennette Ahmet Rasim üzere arkadaşlarına kavuştuğunu anlatıyormuş.
Kitaplarınızı okuyanlar Wordsworth’ün yanı sıra bir öbür İngiliz şair Samuel Taylor Coleridge’a olan sevginizi düzgün bilirler. Bu şairde sizi en epeyce etkileyen şeyler nelerdir?
“Rime of the Ancent Mariner” benim üzere bir deniz aşığı için süper bir şiirdir. Gustave Doré’nin resimlediği versiyonunu öneririm. Coleridge, Wordsworth’le birlikte romantizmin kurucularından biri sayılır haklı olarak. “Kubla Khan” da nefis bir şiirdir. tıpkı vakitte hayli yepyenidir. Kim kederi ki Cengiz Han üzere gelmiş geçmiş en büyük katillerden birinin torunu hakkında bu kadar insancıl bir şiir yazılsın. Ayrıyeten Coleridge’ın mektupları da epey aydınlatıcı şeyler söyler.
‘YAŞAM BİÇİMİMİ EN ÇOK ETKİLEYEN KİŞİ BERTRAND RUSSELL’DIR’
William Blake hakkında neler söylersiniz?
Blake başlı başına şahsına münhasır bir şair. Bildiğiniz üzere kendisi fotoğrafla şiiri harmanlar. Bende de biraz amatör ressamlık vardır. Bir de natürel Blake’in insancıl yanı epey güçlüdir. Masumiyet Şarkıları’ndaki şiirlerinden kimileri, Sanayi İhtilali esnasında baca temizleme işlerinde kullanılan 4-5 yaşındaki çocuklara yöneliktir. Bu faciaya baş kaldıran odur. Blake’in enteresan bir yanı da öteki romantiklerin şimdi hepsi tabiatta yaşamayı önerirken onun Londra’yı tercih etmesidir.
Bu röportajda Alexander von Humboldt ve Charles Darwin’e değinmesek sizi pek eksik bırakmış olurduk. Von Humboldt ve Darwin’in omurunuzdaki yeri nedir?
Bu, Papa’ya, “Musa ve İsa Peygamberlerin size ne tesiri oldu?” diye sual sormaya emsal. Natürel ikisinden de fazlaca etkilendim. Lakin Humboldt bilim ve kültür açısından Darwin’i sollar. Adam güya öteki bir gezegenden gelmiş üzere. Bunlar okuduğum, hayran kaldığım beşerler. Fakat benim ömür şeklimi en hayli etkileyen kişi Bertrand Russell’dır.
Onun en ünlü kitabının fakat iki sayfasını anlayabildim. Lakin değerli olan yaptıkları. Russell, anne babasını küçükken kaybediyor. Onu vaktin başbakanı olan dedesi John Russell büyütüyor. Aile ‘’Earl’’ yani pek yüksek asalete sahip bir aile. Buna karşın Bertrand Russell, Birinci Dünya Harbi’nde “Ben bu savaşa katılmam,” diyerek mahpusa giriyor. Kendisi büyük bir matematikçi ve filozof. İngilizcesi o kadar hoş ki Edebiyat Nobelini alıyor. Matematik kitabını anlayamadım lakin her aklı başında olan için yazdığı kitapları okudum. İdeoloji Tarihi’ni ve bilhassa de Wisdom of the West’i (Batı’nın Aklı-Kültürü) okumanızı öneririm. Ben niye Hiristiyan Değilim isimli kitabı da hayli tesirlidir. Onu hemcinslerinden ayıran en kıymetli özelliği dürüstlüğü ve mütevaziliğidir. İdeoloji kitabında kendisinden tek bir söz bahsetmediği üzere ona rakip sayılabilecek Henri Bergson’u bile çok objektif bir biçimde anlatır. Bir röportajında gençler için sarfettiği şu kelamlar bence her üniversitenin kapısına asılmalıdır: “Şüpheci olun hatta benim teorilerimden bile kuşku edin.”
Yeni kitabım Odunluk Günlükleri: Darwin ve Tabiat Üzerine Yeni Denemeler’de tam da bunu yapmak istedim. Darwin’i bile tiye aldım. “Peki ancak hocam bu ne perhiz bu ne lahana turşusu! Humboldt’u niye pas geçtiniz?” diye soracak olursanız, dedik ya kardeşim, o büyük bir olasılıkla diğer bir gezegenden gelmiş!
Türkiye’nin birinci oşinograflarından birisiniz. Akademik ömrünüzün büyük bir kısmı ABD’de bu alanda araştırma yapmak ve ders vermekle geçti. Türkiye’de de uzun bir süre ekoloji dersleri verdiniz. Sahip olduğunuz tecrübe sebebiyle bu soruyu yanıtlamak için tahminen de en uygun isimsiniz. Türkiye’de ekolojiye yaklaşımı dünyadaki örnekleriyle mukayeseli olarak tanım etmenizi istesek neler söylersiniz?
Ekoloji-çevre konusunda Thompson İndeksi ülkemizi 102. sırada gösteriyor. Bu sıra şu anda üniversitelerimizdeki hocaların bu alandaki verimliliğini gösteriyor. Bilmem öteki ne demek gerekir… Üniversite dışına gelince, uzun yıllar deniz ‘’Omnium kominus” yani insanlığın ortak malı diye bilinirdi. Fakat kendini bilmezler parsellediler. Hele petrol de bulununca iş çığrından çıktı. Yazıklar olsun demekten diğer bir şey diyemeyeceğim.