Engin Toprak
Büyük müellif, fikir ve niyet insanı Lev Nikolayeviç Tolstoy’un 20 Kasım 1910’da trajik sayılabilecek vefatının akabinde tam 111 yıl geçti. Ama ortadan geçen onca vakte karşın Tolstoy tüm vakit içinderın en epeyce tartışılan kişiselyetlerinden biri olma özelliğini daima korudu. Hayat ideolojisi, dine ve kiliseye bakışı en az romanları kadar tartışma konusu olageldi. Kimine nazaran tek kişilik bir ihtilal provasıydı yaptıkları, kimine goreyse ‘bunamış bir ihtiyar’ ve ‘sapkın bir deliden’ diğeri değildi. Hem, kiliseye ve otokrasiye; küçük bir sınıfın halk üstündeki ‘Tanrı vergisi’ sınırsız imtiyazlarına tek başına kafa tutan biri sizce de ‘deli’ sayılmaz mıydı?
Eğitim hakkının yalnızca belli bir sınıfa ilişkin olamayacağını belirterek kendi topraklarındaki köylü çocukları için kütüphaneler ve okullar kurdu. Bununla da kalmayıp imtiyazlı özel mülkiyete karşı çıktı ve toprakların köylüler içinde adilce dağıtılması gerektiğini savundu. Dinin, makul bir zümrenin elinde adeta kırbaca dönüştüğünü belirterek İncil’i bir daha ele alıp kendi versiyonunu yazdı.
Tüm bunları kendi varlığına tehdit olarak goren otokrasi etrafları Tolstoy’a karşı o güne kadar gibisi görülmemiş amansız bir karalama kampanyasına girişti. Kiliseden aforoz edildi ve hakkında çeşitli söylentiler yayıldı. Fikirlerini savunanlara daima baskı uygulanarak yalnızlaştırılmaya çalışıldı. Sarayın ve kilisenin paralı kalemşorları ve balo entelektüelleri tarafınca durmadan eleştirildi. Çehov’un daha sonraki devirde ‘omurgasız avareler’ diye eleştireceği bu imtiyazlı ve kelamda aydın sınıf tüm baskı araçlarını kullanarak onu yıldırmaya çalıştı.
Tolstoy ve Çehov. Yasnaya Polyana
Lakin Tolstoy’un beklenmedik trajik mevti Rusya’da olduğu üzere tüm dünyada da adeta bir sarsıntı tesiri yarattı. Başta otokrasi etrafları olmak üzere Rus insanını, Rus fikir ve sanat dünyasını derin bir suçluluk duygusu ortasında bıraktı.
18 Kasım 2010’da tüm Rusya Patriği Kirill ismine Rusya Yayıncılar Birliği’ne cevaben gönderilen bir mektupta ortadan geçen yüz yıla karşın bu suçluluk hissini tüm çıplaklığıyla okumak mümkündü: “…Kilise, büyük müellifin manevi mukadderatına her vakit hüzünle yaklaşmıştır. Kimi çevrelerin; tarihçilerin ve yayıncıların öne sürdüğü üzere kiliseden aforoz edilme ya da karalama üzere argümanların gerçeklikle bir alakası yoktur. bu biçimde bir şey ne ölümündilk evvel ne de daha sonrasında olmuştur.” (1) Rusya Yayıncılar Birliği Lideri S.V. Stepaşin, büyük muharririn vefatının 100. yılı vesilesiyle Patrik Kirill’e bir mektup yazmış; günümüz Ortodoks kilisesinin Tolstoy’a karşı tutumunda bir değişiklik olup olmadığını sormuştu.
Vaktini dolduran her ihtiyar üzere Tolstoy’un vefatında de acıdan epeyce bir hüzün vardır. Hele bir de ihtiyar küskün ayrılmışsa bu, tabloyu daha da dayanılmaz kılar. Onun bir gece yarısı Yasnaya Polyana’dan başlayıp küçük bir köy istasyonu olan Astapovo’da son bulan seyahati başlı başına bir trajedi eseridir. Ki bundan olsa gerek Tolstoy’un Astapovo’da geçirdiği her dakika, Rus beşerinin belleğinde bir ömür kadar uzun ve bir ömür kadar ağırdır.
Zira o, bu biçimdesi ağır bir baskıyı hiç mi lakin hiç hak etmemişti. Ömrünün son senelerında yaşadığı aksiliklerden dolayı birtakım ruhsal problemler yaşadığı da bilinen bir gerçektir. Kiliseden aforoz edilmesi ve karalama kampanyalarına maruz kalması ondaki ruhsal çöküntüyü daha da derinleştirecekti.
Günümüz çağdaş otokrasilerinin de zevkle başvurduğu bu silahın, fakirleştirilmiş; bilgisiz bırakılmış ve kendisine Yaradandan öteki sığınacak kapı bırakılmamış yığınlar üzerinde tesiri elbet büyüktü. O denli ki hakkında çıkarılan bu kasıtlı söylentilere vakit zaman en yakınındaki insanların bile inandığını görmek onu dayanılmaz üzüyordu. Bunların başında karısı Sofya Andreyevna geliyordu. Sofya Andreyevna, güçlü ve yoksul içindeki derin uçuruma karşı çıkan; halkın mülksüzlüğüne ve yoksulluğuna üzülen ve bunun için de topraklarını köylüleri içinde paylaştırmayı düşünen bu ‘bunamış ihtiyarı’ yola getirme bakılırsavini doğal olarak kendinde görüyordu.
Karısı ile içindeki görüş ayrılıkları meskendeki huzurunu da kaçırmıştı. Sanırım bu istikametiyle daima kendisiyle özdeşleştirilen ‘Anna Karenina’nın ölümsüz karakteri Levin’den pek de şanslı sayılmazdı. O da en az Rus romanlarında aşina olduğumuz o asi karakterler kadar aşkta kaybedenlerin daima birinci sıralarında yer aldı. Ve tahminen de yalnızca bu yüzden ömrünün son günlerini herkesten ve her şeyden uzakta yaşamaya karar vermişti. Bir gece yarısı aniden konutunu terk etmeye karar vermesinin sebebi tahminen de buydu, kim bilir.
Tıpkı Aleksandr Griboyedov’un zehir zemberek karakteri Çatski üzere: ‘Arabam! Çabuk otomobilimi getirin!’ diye bağırarak sahniçin ayrıldığı vakit yüreğinde ne sevdiği kız Sofiya’ya ne de ilişkin olduğu soylu sınıfına karşı en ufak bir his kalmamıştı artık. Son damla da düşmüş ve bardak taşmıştı zira. Pekala ya Nikolay Leskov’un İhtiyar Herasim’ine ne demeli! Dünyalar kadar zenginken, bir gün birdenbire tüm servetini fakirlere dağıtıp elinde bir tek deve derisinden tulumuyla çöllere inip yabanî hayvanların ortasında insanlardan uzakta yaşamaya karar vermemiş miydi?
Ancak bir daha de hiç biri asilikte Kont Tolstoy kadar ileri gitmedi. Ve bir daha hiç biri kendini Tanrı’nın yeryüzündeki patent sahibi olarak goren bu çarpık nizama onun kadar baş tutmadı.
Tolstoy’un takipçisi ve aile tabibi Duşan Makovitski, daha sonradan ‘Yasnaya Polyana Anıları’ ismiyle kitaplaştıracağı günlüklerinde o kaçış gecesini motamot şöyleki tanım eder:
“Sabah. Saat üç. Lev Nikolayeviç elinde şamdanla beni uyandırdı. Sırtında sabahlığı, ayakkabılarını çorapsız olarak giymişti. Yüzü acı ortasındaydı. Tedirgindi. Lakin bakışları kararlıydı. Bana: ‘Gitmeye karar verdim. Siz de benimle geliyorsunuz’, dedi. ‘Yalnız, rica ediyorum Sofya Andreyevna’yı uyandırmayınız. Çok fazla eşya almayacağız, yalnızca en gerekli olanları… Aleksandra(2) üç gün daha sonra yanımıza geliyor, eksikleri o getirecek.”
“Zavallı Makovitski, büyük muharririn meskenini ebediyen terk etmeye karar verdiğini çabucak hemen kavrayamamıştı… Hatta, yola çıkarlarken Tolstoy’un tüm parasının, günlüğünün sayfalarının içinde kalan elli rubleden ve de kesesindeki bozuk paralardan ibaret olduğunu bile bilmiyordu… Çok geçmeden Şökino istasyonuna gerçek yola çıktılar. Çiftlik ve Yasnaya Polyana köyü geride kalmıştı… İhtiyar Kont, dört atın çektiği yavaşça yaylı üstü açık bir otomobilin ortasında, üzerinde köylülerin giydiği cinsten uzun kollu pamuklu bir ceket ve başında üst üste geçirilmiş iki şapkayla oturuyordu… Yanında oturan ve eskimiş bir posta sarınmış hekimi Makovitski’nin, büzülmüş sarı bir şapkanın altında duran yüzü sakin ve hareketsizdi. Öndeki üçüncü cet binmiş otomobilci Filya ise elindeki meşaleyle karanlık yolu aydınlatıyordu…” (3)
Güneye yanlışsız giden bir trene bindiler. Lakin ihtiyar, yorgunluğun ve ‘kırgınlığın’ da tesiriyle uygunca bitkin düşmüş; artık konuşamaz ve yürüyemez olmuştu. Tren, yolcu ikmali için kısa bir süreliğine birkaç haniçin oluşan küçük Astapovo İstasyonu’nun peronuna yanaştığında Hekim Makovitski vakit kaybetmeden istasyon şefini görmeye gitti. Kont Tolstoy’un fazlaca hasta olduğunu ve dinlenmesi gerektiğini söylemiş oldu, hastayı meskenine kabul etmesini rica etti ondan. bununla birlikte bir Tolstoy hayranı olan istasyon şefi müellifin biroldukca kitabını da okumuştu. Tereddüt etmeden kabul etti. Hatta rahat etmesi için ona kendi yatağını bile verdi. Tolstoy, bitkin bir biçimde kendisine gösterilen yatağa uzandığında tek kişilik karyolanın üzerinde ‘Savaş ve Barış’ın birinci cildi duruyordu.
Haber çabuk duyuldu. Evvel birkaç gazeteci geldi Astapovo’ya. Tabipler, rahipler ve aile üyeleri izledi onları. Başşehir gazeteleri istasyon şefi Ozolinş’i daima telgraf çekmeye zorluyor, olup biten her şeyden Tolstoy’un sıhhatinde meydana gelebilecek en ufak bir değişiklikten anında haberdar olmak istiyorlardı. Karısı Sofya Andreyevna ise, tabiplerin ve çocuklarının ortak sonucuyla içeriye alınmadığı üzere onun Astapovo’ya gelişinden de Tolstoy’a bahsedilmedi. Sofya Andreyevna, yaralı ve hatalı bir hayvan üzere meskenin etrafında dolanıp duruyor, vakit zaman pencereden bakarak durumu anlamaya çalışıyordu.
Astapovo’da içeri alınmayan Sofya Andreyevna camın önünde neler olup bittiğini anlamaya çalışıyor.
Hasta günlerce: ‘Beni uyandırmayın, beni rahatsız etmeyin, istemiyorum bu ilaçları’ diye söylenip durdu…
Aleksandra Lvovna Tolstaya’nın anılarında yazdığına göre Tolstoy, hayatının son dakikalarında iki hanımın hayaletini gördü. Birincisinden çok korktu. O denli ki odanın tüm perdelerini çekmelerini rica etti. Ya da kim bilir, tahminen de gördüğü dışarıda pencerenin önünden ayrılmayan Sofya Andreyevna’dan diğeri değildi. İkincisini gördüğüne ise çocuklar üzere sevindi. Gözlerini kocaman kocaman açarak tavandaki bir noktada sabitledi ve sevinçle birkaç defa üst üste: “Mariya! Mariya!” diye bağırdı… Bu da Kasım 1906’da tıpkı kendisi üzere akciğer iltihabından ölen kızı Mariya’dan oburu değildi. “Mırıldanmak, acı ortasında kıvranmak ve orta ara nefessiz kalmak üzere mevt esnasında olağan sayılabilecek haller haricinde onu en hayli zorlayan ise, yanındakilere söylemek istediği bir şeyi hayli istemesine karşın söyleyememesiydi. Bunun için kendini epey zorladı. Görünen o ki çok önemli bir problemdi. Lakin tüm eforlarına karşın ne yazık ki konuşamadı, gücü yetmedi buna.”
Sofya Andreyevna, Tolstoy’un kendisiyle konuşmak istemiş olabileceğini ima ederek herkesi suçladı. halbuki, Yasnaya Polyana’dan ayrılmadan evvel Tolstoy’un karısına hitaben bıraktığı kısa mektup her şeyi özetliyordu aslında.
“Karım Sofya Andreyevna’ya,
Gidişimle seni üzdüğümün farkındayım, beni bağışla. Ancak şunu da bilmeni isterim ki, bundan öteki bir seçeneğim de yoktu. Bana inanacağını ve anlayışla karşılayacağını umuyorum. Biliyorsun, son vakit içinderda konuttaki durumum düzgünce çekilmez bir hal almıştı, ki kalsaydım durum daha da kötüleşecekti. Lakin her şey bir yana, bugüne kadar ortasında bulunduğum lüks kurallarda artık daha fazla yaşamaya devam edemeyeceğim de başka bir gerçekti. İşte yalnızca bu yüzden hayatımın son günlerini gözlerden uzak ve de huzur ortasında yaşamak için dünyevi olan her şeyden kendimi arındırıyorum. Bununla, benim durumumdaki her ihtiyarın yaptığı şeyi yapıyorum aslında.
Lütfen beni anla ve gerimden gelme. Nerede olduğumu öğrensen bile sakın bu biçimde bir şeyi yapmaya kalkışma. aslına bakarsan gelişin her ikimiz için de koşulları daha da ağırlaştırmaktan öbür bir işe yaramaz. Hem bunun sonucumı hiç bir biçimde etkilemeyeceğini de bilmelisin.
Benimle paylaştığın kırk sekiz yıl için ve bana karşı her vakit dürüst olduğun için sana sonsuz minnettarım. Sana karşı bir yanılgı yaptıysam affına sığınıyorum. Ben de birebir biçimde seni tüm yüreğimle affediyorum. Naçizane tavsiyem, gidişimin doğuracağı yeni kaideleri olduğu üzere kabullenmeniz ve bundan dolayı da bana kızmamanızdır.
Lev.”
Tolstoy’un cenazesi.
Dipnotlar
Büyük müellif, fikir ve niyet insanı Lev Nikolayeviç Tolstoy’un 20 Kasım 1910’da trajik sayılabilecek vefatının akabinde tam 111 yıl geçti. Ama ortadan geçen onca vakte karşın Tolstoy tüm vakit içinderın en epeyce tartışılan kişiselyetlerinden biri olma özelliğini daima korudu. Hayat ideolojisi, dine ve kiliseye bakışı en az romanları kadar tartışma konusu olageldi. Kimine nazaran tek kişilik bir ihtilal provasıydı yaptıkları, kimine goreyse ‘bunamış bir ihtiyar’ ve ‘sapkın bir deliden’ diğeri değildi. Hem, kiliseye ve otokrasiye; küçük bir sınıfın halk üstündeki ‘Tanrı vergisi’ sınırsız imtiyazlarına tek başına kafa tutan biri sizce de ‘deli’ sayılmaz mıydı?
Eğitim hakkının yalnızca belli bir sınıfa ilişkin olamayacağını belirterek kendi topraklarındaki köylü çocukları için kütüphaneler ve okullar kurdu. Bununla da kalmayıp imtiyazlı özel mülkiyete karşı çıktı ve toprakların köylüler içinde adilce dağıtılması gerektiğini savundu. Dinin, makul bir zümrenin elinde adeta kırbaca dönüştüğünü belirterek İncil’i bir daha ele alıp kendi versiyonunu yazdı.
Tüm bunları kendi varlığına tehdit olarak goren otokrasi etrafları Tolstoy’a karşı o güne kadar gibisi görülmemiş amansız bir karalama kampanyasına girişti. Kiliseden aforoz edildi ve hakkında çeşitli söylentiler yayıldı. Fikirlerini savunanlara daima baskı uygulanarak yalnızlaştırılmaya çalışıldı. Sarayın ve kilisenin paralı kalemşorları ve balo entelektüelleri tarafınca durmadan eleştirildi. Çehov’un daha sonraki devirde ‘omurgasız avareler’ diye eleştireceği bu imtiyazlı ve kelamda aydın sınıf tüm baskı araçlarını kullanarak onu yıldırmaya çalıştı.
Tolstoy ve Çehov. Yasnaya Polyana
Lakin Tolstoy’un beklenmedik trajik mevti Rusya’da olduğu üzere tüm dünyada da adeta bir sarsıntı tesiri yarattı. Başta otokrasi etrafları olmak üzere Rus insanını, Rus fikir ve sanat dünyasını derin bir suçluluk duygusu ortasında bıraktı.
18 Kasım 2010’da tüm Rusya Patriği Kirill ismine Rusya Yayıncılar Birliği’ne cevaben gönderilen bir mektupta ortadan geçen yüz yıla karşın bu suçluluk hissini tüm çıplaklığıyla okumak mümkündü: “…Kilise, büyük müellifin manevi mukadderatına her vakit hüzünle yaklaşmıştır. Kimi çevrelerin; tarihçilerin ve yayıncıların öne sürdüğü üzere kiliseden aforoz edilme ya da karalama üzere argümanların gerçeklikle bir alakası yoktur. bu biçimde bir şey ne ölümündilk evvel ne de daha sonrasında olmuştur.” (1) Rusya Yayıncılar Birliği Lideri S.V. Stepaşin, büyük muharririn vefatının 100. yılı vesilesiyle Patrik Kirill’e bir mektup yazmış; günümüz Ortodoks kilisesinin Tolstoy’a karşı tutumunda bir değişiklik olup olmadığını sormuştu.
Vaktini dolduran her ihtiyar üzere Tolstoy’un vefatında de acıdan epeyce bir hüzün vardır. Hele bir de ihtiyar küskün ayrılmışsa bu, tabloyu daha da dayanılmaz kılar. Onun bir gece yarısı Yasnaya Polyana’dan başlayıp küçük bir köy istasyonu olan Astapovo’da son bulan seyahati başlı başına bir trajedi eseridir. Ki bundan olsa gerek Tolstoy’un Astapovo’da geçirdiği her dakika, Rus beşerinin belleğinde bir ömür kadar uzun ve bir ömür kadar ağırdır.
Zira o, bu biçimdesi ağır bir baskıyı hiç mi lakin hiç hak etmemişti. Ömrünün son senelerında yaşadığı aksiliklerden dolayı birtakım ruhsal problemler yaşadığı da bilinen bir gerçektir. Kiliseden aforoz edilmesi ve karalama kampanyalarına maruz kalması ondaki ruhsal çöküntüyü daha da derinleştirecekti.
Günümüz çağdaş otokrasilerinin de zevkle başvurduğu bu silahın, fakirleştirilmiş; bilgisiz bırakılmış ve kendisine Yaradandan öteki sığınacak kapı bırakılmamış yığınlar üzerinde tesiri elbet büyüktü. O denli ki hakkında çıkarılan bu kasıtlı söylentilere vakit zaman en yakınındaki insanların bile inandığını görmek onu dayanılmaz üzüyordu. Bunların başında karısı Sofya Andreyevna geliyordu. Sofya Andreyevna, güçlü ve yoksul içindeki derin uçuruma karşı çıkan; halkın mülksüzlüğüne ve yoksulluğuna üzülen ve bunun için de topraklarını köylüleri içinde paylaştırmayı düşünen bu ‘bunamış ihtiyarı’ yola getirme bakılırsavini doğal olarak kendinde görüyordu.
Karısı ile içindeki görüş ayrılıkları meskendeki huzurunu da kaçırmıştı. Sanırım bu istikametiyle daima kendisiyle özdeşleştirilen ‘Anna Karenina’nın ölümsüz karakteri Levin’den pek de şanslı sayılmazdı. O da en az Rus romanlarında aşina olduğumuz o asi karakterler kadar aşkta kaybedenlerin daima birinci sıralarında yer aldı. Ve tahminen de yalnızca bu yüzden ömrünün son günlerini herkesten ve her şeyden uzakta yaşamaya karar vermişti. Bir gece yarısı aniden konutunu terk etmeye karar vermesinin sebebi tahminen de buydu, kim bilir.
Tıpkı Aleksandr Griboyedov’un zehir zemberek karakteri Çatski üzere: ‘Arabam! Çabuk otomobilimi getirin!’ diye bağırarak sahniçin ayrıldığı vakit yüreğinde ne sevdiği kız Sofiya’ya ne de ilişkin olduğu soylu sınıfına karşı en ufak bir his kalmamıştı artık. Son damla da düşmüş ve bardak taşmıştı zira. Pekala ya Nikolay Leskov’un İhtiyar Herasim’ine ne demeli! Dünyalar kadar zenginken, bir gün birdenbire tüm servetini fakirlere dağıtıp elinde bir tek deve derisinden tulumuyla çöllere inip yabanî hayvanların ortasında insanlardan uzakta yaşamaya karar vermemiş miydi?
Ancak bir daha de hiç biri asilikte Kont Tolstoy kadar ileri gitmedi. Ve bir daha hiç biri kendini Tanrı’nın yeryüzündeki patent sahibi olarak goren bu çarpık nizama onun kadar baş tutmadı.
Tolstoy’un takipçisi ve aile tabibi Duşan Makovitski, daha sonradan ‘Yasnaya Polyana Anıları’ ismiyle kitaplaştıracağı günlüklerinde o kaçış gecesini motamot şöyleki tanım eder:
“Sabah. Saat üç. Lev Nikolayeviç elinde şamdanla beni uyandırdı. Sırtında sabahlığı, ayakkabılarını çorapsız olarak giymişti. Yüzü acı ortasındaydı. Tedirgindi. Lakin bakışları kararlıydı. Bana: ‘Gitmeye karar verdim. Siz de benimle geliyorsunuz’, dedi. ‘Yalnız, rica ediyorum Sofya Andreyevna’yı uyandırmayınız. Çok fazla eşya almayacağız, yalnızca en gerekli olanları… Aleksandra(2) üç gün daha sonra yanımıza geliyor, eksikleri o getirecek.”
“Zavallı Makovitski, büyük muharririn meskenini ebediyen terk etmeye karar verdiğini çabucak hemen kavrayamamıştı… Hatta, yola çıkarlarken Tolstoy’un tüm parasının, günlüğünün sayfalarının içinde kalan elli rubleden ve de kesesindeki bozuk paralardan ibaret olduğunu bile bilmiyordu… Çok geçmeden Şökino istasyonuna gerçek yola çıktılar. Çiftlik ve Yasnaya Polyana köyü geride kalmıştı… İhtiyar Kont, dört atın çektiği yavaşça yaylı üstü açık bir otomobilin ortasında, üzerinde köylülerin giydiği cinsten uzun kollu pamuklu bir ceket ve başında üst üste geçirilmiş iki şapkayla oturuyordu… Yanında oturan ve eskimiş bir posta sarınmış hekimi Makovitski’nin, büzülmüş sarı bir şapkanın altında duran yüzü sakin ve hareketsizdi. Öndeki üçüncü cet binmiş otomobilci Filya ise elindeki meşaleyle karanlık yolu aydınlatıyordu…” (3)
Güneye yanlışsız giden bir trene bindiler. Lakin ihtiyar, yorgunluğun ve ‘kırgınlığın’ da tesiriyle uygunca bitkin düşmüş; artık konuşamaz ve yürüyemez olmuştu. Tren, yolcu ikmali için kısa bir süreliğine birkaç haniçin oluşan küçük Astapovo İstasyonu’nun peronuna yanaştığında Hekim Makovitski vakit kaybetmeden istasyon şefini görmeye gitti. Kont Tolstoy’un fazlaca hasta olduğunu ve dinlenmesi gerektiğini söylemiş oldu, hastayı meskenine kabul etmesini rica etti ondan. bununla birlikte bir Tolstoy hayranı olan istasyon şefi müellifin biroldukca kitabını da okumuştu. Tereddüt etmeden kabul etti. Hatta rahat etmesi için ona kendi yatağını bile verdi. Tolstoy, bitkin bir biçimde kendisine gösterilen yatağa uzandığında tek kişilik karyolanın üzerinde ‘Savaş ve Barış’ın birinci cildi duruyordu.
Haber çabuk duyuldu. Evvel birkaç gazeteci geldi Astapovo’ya. Tabipler, rahipler ve aile üyeleri izledi onları. Başşehir gazeteleri istasyon şefi Ozolinş’i daima telgraf çekmeye zorluyor, olup biten her şeyden Tolstoy’un sıhhatinde meydana gelebilecek en ufak bir değişiklikten anında haberdar olmak istiyorlardı. Karısı Sofya Andreyevna ise, tabiplerin ve çocuklarının ortak sonucuyla içeriye alınmadığı üzere onun Astapovo’ya gelişinden de Tolstoy’a bahsedilmedi. Sofya Andreyevna, yaralı ve hatalı bir hayvan üzere meskenin etrafında dolanıp duruyor, vakit zaman pencereden bakarak durumu anlamaya çalışıyordu.
Astapovo’da içeri alınmayan Sofya Andreyevna camın önünde neler olup bittiğini anlamaya çalışıyor.
Hasta günlerce: ‘Beni uyandırmayın, beni rahatsız etmeyin, istemiyorum bu ilaçları’ diye söylenip durdu…
Aleksandra Lvovna Tolstaya’nın anılarında yazdığına göre Tolstoy, hayatının son dakikalarında iki hanımın hayaletini gördü. Birincisinden çok korktu. O denli ki odanın tüm perdelerini çekmelerini rica etti. Ya da kim bilir, tahminen de gördüğü dışarıda pencerenin önünden ayrılmayan Sofya Andreyevna’dan diğeri değildi. İkincisini gördüğüne ise çocuklar üzere sevindi. Gözlerini kocaman kocaman açarak tavandaki bir noktada sabitledi ve sevinçle birkaç defa üst üste: “Mariya! Mariya!” diye bağırdı… Bu da Kasım 1906’da tıpkı kendisi üzere akciğer iltihabından ölen kızı Mariya’dan oburu değildi. “Mırıldanmak, acı ortasında kıvranmak ve orta ara nefessiz kalmak üzere mevt esnasında olağan sayılabilecek haller haricinde onu en hayli zorlayan ise, yanındakilere söylemek istediği bir şeyi hayli istemesine karşın söyleyememesiydi. Bunun için kendini epey zorladı. Görünen o ki çok önemli bir problemdi. Lakin tüm eforlarına karşın ne yazık ki konuşamadı, gücü yetmedi buna.”
Sofya Andreyevna, Tolstoy’un kendisiyle konuşmak istemiş olabileceğini ima ederek herkesi suçladı. halbuki, Yasnaya Polyana’dan ayrılmadan evvel Tolstoy’un karısına hitaben bıraktığı kısa mektup her şeyi özetliyordu aslında.
“Karım Sofya Andreyevna’ya,
Gidişimle seni üzdüğümün farkındayım, beni bağışla. Ancak şunu da bilmeni isterim ki, bundan öteki bir seçeneğim de yoktu. Bana inanacağını ve anlayışla karşılayacağını umuyorum. Biliyorsun, son vakit içinderda konuttaki durumum düzgünce çekilmez bir hal almıştı, ki kalsaydım durum daha da kötüleşecekti. Lakin her şey bir yana, bugüne kadar ortasında bulunduğum lüks kurallarda artık daha fazla yaşamaya devam edemeyeceğim de başka bir gerçekti. İşte yalnızca bu yüzden hayatımın son günlerini gözlerden uzak ve de huzur ortasında yaşamak için dünyevi olan her şeyden kendimi arındırıyorum. Bununla, benim durumumdaki her ihtiyarın yaptığı şeyi yapıyorum aslında.
Lütfen beni anla ve gerimden gelme. Nerede olduğumu öğrensen bile sakın bu biçimde bir şeyi yapmaya kalkışma. aslına bakarsan gelişin her ikimiz için de koşulları daha da ağırlaştırmaktan öbür bir işe yaramaz. Hem bunun sonucumı hiç bir biçimde etkilemeyeceğini de bilmelisin.
Benimle paylaştığın kırk sekiz yıl için ve bana karşı her vakit dürüst olduğun için sana sonsuz minnettarım. Sana karşı bir yanılgı yaptıysam affına sığınıyorum. Ben de birebir biçimde seni tüm yüreğimle affediyorum. Naçizane tavsiyem, gidişimin doğuracağı yeni kaideleri olduğu üzere kabullenmeniz ve bundan dolayı da bana kızmamanızdır.
Lev.”
Tolstoy’un cenazesi.
Dipnotlar
- Tüm Rusya Patriği Kirill ismine Kültür Sekreteri Rahip Tihon. Rossiskaya Gazeta, 18 Kasım 2010.
- Aleksandra Lvovna Tolstaya. Tolstoy’un küçük kızı. Tüm ömrünü babasına adamıştır. Müellifin vasiyeti gereği tüm yapıtlarının tek telif sahibidir.
- Pavel Basinski. Rossiskaya Gazeta 9 Kasım 2010 tarihindeki makalesinden alınmıştır.