Siren Yayınları tarafınca üç kitabı yayımlanan Valeria Luiselli’nin ‘Tell Me How It Ends: An Essay in 40 Questions’ başlıklı kitabı ‘Bana Sonunu Söyle’ ismiyle ve öbür üç kitabın da tercümanı Seda Ersavcı’nın çevirisiyle okurla buluştu. Geçtiğimiz günlerde Siren Yayınları’ndan çıkan kitapta, “yabancı” olmaya, ırkçılığa, insanın beşere zulmüne dair gerçekleri ve Meksika hududundaki hadiseleri, şahsen gözlemlediği çocuklar vasıtasıyla okuruna aktarıyor Luiselli. Gerçeği eğip bükmeden, “kurmadan”, dolaysız ve apaçık bir halde yazmayı tercih ediyor. ‘Bana Sonunu Söyle’ye anlatım gücünü veren de bu.
Luiselli’nin Meksika doğumlu olması, ‘Bana Sonunu Söyle’yi çözümlerken müellif odaklı bir okuma yapmamıza imkân sağlıyor. Zira Luiselli, ailesiyle bir arada ABD’ye göç ediyor, yeşil kart müracaatında bulunuyor, New York’ta hayatını sürdürüyor. Yani, öyküsüne değindiği göçmen çocukları, onlara sorulan sorular karşısında zihinlerinden geçenleri, “gönüllü dönüş” başlığının perde gerisini bir noktaya kadar anlayabilecek bir bakışa sahip. “Yabancı” olarak etiketlenmeyi de deneyimlemiş olduğunu eklemek gerek.
Öte yandan, çabucak hemen birinci kitabıyla dikkat çeken müelliflerden biri Luiselli. Bu dikkatin esas sebebinin, müellifin ele aldığı meselelerin/malzemenin -uygun bir işleyişle- birer kıssa olabileceği konusunda edebiyat dünyasını ikna etmesi olduğunu söyleyebilirim. Gerçekten, edebiyat eleştirmenlerinin müellif hakkındaki telaffuzlarına baktığımızda, onun yeterli bir materyal işleyicisi olarak değerlendirildiğini görüyoruz. Bu değerlendirmeler, ödül heyetlerinin de gündeminde olmalı: National Book Foundation tarafınca 2014 yılında gelecek vaat eden “35’inden Genç 5 Yazar”dan biri olarak belirlenen Luiselli, ideoloji eğitimi aldı, yüksek lisansına Columbia Üniversitesi’nde devam etti. ondan sonrasında üniversitede dersler de verdi. Birinci romanı ‘Kalabalıkta Yüzler’, LA Times’ın Arka Seidenbaum Birinci Roman Ödülü’ne layık görüldü; akabinde ‘Dişlerimin Hikâyesi’, Milletlerarası Dublin Edebiyat Mükafatı adayları içinde gösterildi ve LA Times Kurmaca Kitap Ödülü’nü kazandı. New York Times, McSweeney’s, Brick, Granta, New Yorker üzere mecralarda hikaye ve makale müellifliği da yapan Luiselli, son romanı ‘Kayıp Çocuk Arşivi’yle ise Rathbones Folio ve Milletlerarası Dublin Edebiyat Ödülü’nü aldı.
GERÇEK, KURMACAYA GALİP GELEBİLİR
Müellifin kitapları içinde ‘Kayıp Çocuk Arşivi’, ‘Bana Sonunu Söyle’ ile yakından alakalı olması bakımından öbür kitaplardan farklı bir yerde. Muharrir, her iki kitapta da göç kıssalarına ve direkt göç olgusuna odaklanmakta. İlgili okur anımsayacaktır, bir “yol romanı” olarak tanımlanan ‘Kayıp Çocuk Arşivi’, Türkiye’de de çeviri edebiyat kategorisinde dikkat alımlı kitaplardan biri olmuştu. Luiselli romanında, sıradan bir göçten değil, bugün de dünyanın birfazlaca noktasında meydana gelen kitle hareketlerinden bahsediyor ve bu durumu çeşitli perspektiflerden ele almaya çabalıyordu. ‘Bana Sonunu Söyle’nin temelinde de birebir itki yer alıyor. Ama bu kitapta temel olan kurmacanın kendisi ya da edebi dert değil, gerçekler. Luiselli, bir göçmen mahkemesinde tercüman olarak çalıştığı devirde yaşananları, birden fazla Kuzey Üçgeni’ni oluşturan ülkelerden göçmüş çocukların sorgu formları karşısındaki reaksiyonlarını, bu formların içeriğini, kayıt dışı hayatları anlatıyor ‘Bana Sonunu Söyle’de. Bahsi geçen iki kitabı direkt birbirinin tamamlayıcısı olarak bakılırsamesek de birbirini besleyen metinler olarak yorumlayabiliriz. Ki Luiselli’nin röportajlarına baktığımızda, metinlerin birbirini beslemekten öte farklı bir fonksiyonu olduğunu görüyoruz. Muharrir, istekli tercümanlık yaptığı periyotta dinlediği acımasız kıssaları evvel -kurgusal bir düzlemde- bir roman olarak kaleme almaktan kaçınmış, etik bulmadığından yazmaya orta vermiş; gerçekleri olduğu üzere veren ‘Bana Sonunu Söyle’yi yazdıktan daha sonra ise kendini roman yazmaya dönmek konusunda özgür hissetmiş ve ‘Kayıp Çocuk Arşivi’ bu biçimdece tamamlanmış. (1)
Bana Sonunu Söyle, Valeria Luiselli, Seda Ersavcı, 104 syf., Siren Yayınları, 2021.
Muharririn sıkıntısı, tüm insanlığın sorunu; o denli olmalı. Yakın geçmişte ve günümüzde felaketten kaçma, savaştan sağ kurtulma ve sırf nefes alabilme umuduyla hudutlarda hayat çabası veren binlerce insanın olduğu aşikâr. Dünya göçle şekilleniyor, siyaset de o denli. “Mülteci”, “sığınmacı”, “yabancı”, “kayıt dışı” üzere sözcükleri sırf haber sayfalarında okumuyoruz, gündelik bir sohbette de işitiyoruz. Luiselli’nin yansıttığı coğrafya Latin Amerika ülkeleri ve ABD olsa da yakın etrafımızda emsal hadiseler yaşanıyor ve bu gidişle yaşanmaya devam edecek. ‘Bana Sonunu Söyle’ üzere kıssaları kurmacanın objesi hâline getirmeden, olduğu üzere veren metinler bu sebeple ayrıyeten bedelli. Gazeteci kimliğine bürünen Luiselli’nin metni bir tıp rapor, tarihe düşülen bir not, çarpıcı bir kayıt.
‘Bana Sonunu Söyle’, yayıncının notuyla ve onun yönelttiği bir soruyla başlıyor: “Başı, sonu ya da ortası olmayan bir öykü nasıl anlatılır?” Aslında bu soru üstte kelam ettiğim “gerçekçilik”le kontaklı. Luiselli’nin gözlemlediği göçmen çocukların öyküleri, kolay kıssalar üzere derli toplu değil ve ne kadar uğraşılsa da sonları belirlenmiş bir çerçevenin içine yerleşmeleri pek sıkıntı. Bu soru bununla birlikte muharririn kendi çocuklarına verdiği cevaplarla bağlı. Luiselli, çocuklarına sonlarda yaşanan toplu göçleri ya da devlet siyasetlerini açıklamaya çalışırken “nasıl anlatmalı” pürüzüne takılıyor. Kendini, “Göçmen çocukların yerinde kendi çocuklarım olsaydı hayatta kalmayı başarırlar mıydı?” diye düşünürken buluyor birden fazla vakit. Kitaba ismini veren de Luiselli’nin küçük kızı. Kıssaların kimilerine kulak konuğu olan küçük kız, annesine, “Peki bu kıssanın sonunda ne oluyor?” diye soruyormuş.
KÂBUSTAN UYANMA DİLEĞİ
Bir hayat 40 soruya sığar mı? Pekala, ya taciz, tecavüz, cinayet ve onca kayıp? Birinci soru “ABD’ye niye geldin?” ile son soru “Kendi ülkene dönecek olsan sana kim göz kulak olurdu?” içinde tereddüt, kuşku ve endişe karar sürüyor. Karşılıklar değişse de değişmeyen bir şey var: Kâbustan uyanma dileği. Çocukları farklı sorular yaralıyor, birçoğu aslında ne maksatla orada bulunduğunu tanımlayabilecek durumda değil. Tek gayeleri, ABD’ye kendilerinden yıllar evvel gelmiş ailelerini bulmak. Öbür taraftan, ailelerinden kaçanlar ve bu sebeple sonları aşanlar da var:
“Fakat bir hayli cevaptan çocukların meskenlerinden ve mahallelerinden sürülme sebeplerinin tam da ‘beraber yaşadıkları insanlar’ olduğu kararı çıkarılabiliyor.” (s. 42)
“Annen-baban nerede?” üzere sıradan görünümlü lakin kökü derinde sorulardan fazlası var sorgu formlarında. “ABD’ye seyahatin esnasında başına seni korkutan ya da yaralayan bir şey geldi mi?” örneğin, Luiselli’nin de bilhassa vurguladığı yedinci soru. Muharrir bu sorunun bir Meksikalı olarak kendisini utandırdığından kelam ediyor. Zira Meksika’dan geçerlerken çocukların başlarına öteki yerlerde olabileceğinden epey daha makûs şeyler geliyor. Üstelik istatistikler müthiş durumda: “ABD hududuna ulaşmak için Meksika’dan geçen bayanların ve kız çocuklarının yüzde sekseni yolda tecavüze uğruyor. Bu durum o kadar yaygın ki çoğunluğu kuzeye hakikat yola çıkmadan evvel doğum denetim tedbirleri alıyor.” (s. 25) Veyahut kaçırılma ve kaybolma hadiseleri; altı ay üzere bir vakit diliminde 11 bin 333 göçmenin kaçırıldığı kaydediliyor, on yıla yakın bir müddetde 120 bin civarı göçmenin kaybolduğu söyleniyor. Tehlikeler hududa ulaşana kadarki seyahatle sonlu değil. Göçmenlerin ABD’ye geldikten daha sonra başlarına bir felaket gelip gelmediğiyle ilgili bir soru da var. Kelamın kısası, bu Orta Amerikalı çocuklar, Meksika’yı geçerken hayatlarını riske atmakta. Burada dikkat çeken öge, çocukların yedinci soruya nadiren dürüstçe karşılık vermeleri. Bu konuşamama/anlatamama hâli ise yaşananların ne derece fecî olduğunun bir ispatı.
“Bu çocukların derileri daha açık renk olsaydı yansılar farklı mı olurdu sanki diye geçiriyoruz aklımızdan: daha halis ırklara, farklı milletlere mensup olsalardı farklı mı olurdu? Daha bir insan muamelesi görürler miydi? Çocuk muamelesi görürler miydi?” (s. 17)
Göçmenleri bir veba salgınına benzetenler de var, Luiselli üzere onları anlamaya çalışanlar da. Birinci kümenin sayıca üstün olduğunu belirtmeye gerek duymuyorum. ‘Bana Sonunu Söyle’nin okurda karşılığını bulmasını kolaylaştıracak niteliği, müellifinin bu empati yeteneğinden geliyor. Öyküleri şahsileştiren bir tutumla ele alan muharrir, kendi ailesiyle yaşadığı ABD serüvenini işin içine katmış ve bu biçimdece göçmenlerle ortak bir paydada buluşmuş: Daha yeterli bir hayat için çabalamak. Öte yandan, vakit zaman işittiklerine katlanamayacak olduğunu hissetse de göçmenlere yardım edebilmek için elinden geleni yapıyor Luiselli:
“ötürüsıyla çocuklara o yedinci soruyu -‘ABD’ye seyahatin esnasında başına seni korkutan ya da yaralayan bir şey geldi mi?’ sorusunu- sormam gerektiğinde tek istediğim yüzümü ve kulaklarımı kapatıp sırra kadem basmak aslında. Lakin bunu yapmamam gerektiğini biliyorum ya da en azından yapmamaya çalışıyorum diyeyim. Kendime öfkemi, ıstırabımı, utancımı bir kenara bırakmam gerektiğini anımsatıyorum; hani olur da çocuklardan biri hudut dışı edilmesine karşı yapılacak savunmada kilit rol oynayabilecek bir ayrıntıyı açığa vurursa diye gıkımı çıkarmadan oturup dikkatle dinlemem gerektiğini düşünüyorum.” (s. 27)
Bahsi geçen iki kümeye bir üçüncü küme da eklenebilir ve bu küme kabaca “göçmenlerin çaresizliğinden faydalananlar” olarak isimlendirilebilir. Kim bunlar? Çeteler, dolandırıcılar ve yıkım periyotlarında daima orada hazır bulunanlar: Umut tacirleri. Onlarla birlikte bir de rastgele bir desteği olmadan/sebep göstermeden göçmen alımına karşı olanlar, göçün sırf o çocukların (“güneyli barbarlar”) sorunu olduğunu düşünenler (“kuzey uygarlığı”) var. Ki Luiselli ülkelerin dış siyasetlerine, milliyetçi tavra, ırkçı telaffuzlara değinirken bu insanlara da değiniyor aslında. Ayrıyeten uyuşturucu savaşlarının ve çete terörünün göçle birlikle ele alınması gerektiğini vurguluyor:
“Gelgelelim uyuşturucu dolanımı ve sayısız savaşı -gerek açıkça ilan edilenler gerekse bastırılanlar- San Salvador, San Pedro Sula, Iguala, Tampico, Los Angeles ve Hempstead sokaklarında yapılıyor. (…) Uyuşturucu savaşından yarı global bir savaş olarak, en azından Kuzey Amerika’daki Büyük Göller’den başlayıp Honduras’ın kuzeyindeki Celaque Dağları’na kadar uzanan bir savaş olarak kelam etmeye bir an evvel başlamamız lazım.” (s. 68)
Kitabın sonunda “Final” başlıklı kısımda yer alan sekiz kısa notun, bilhassa Luiselli’nin Trump hükümetine -göçmen krizi odaklı- bakışını yansıtması bakımından dikkate paha olduğunu söylemeliyim. Muharrir, mevcut zihniyet değişmedikçe hudut insanlarının daima birebir yazgısı yaşayacağını 2017 yılında kaydettiği notlarda açıkça belirtmiş. “Teşekkür” kısmında ise anlattığı kıssaların hepsinin “gerçek” olduğunun altını çizmiş. ‘Bana Sonunu Söyle’, Kapka Kassabova’nın -sınır insanlarıyla görüşmelerini kaydeden- ‘Sınır’ını anımsattı bana. Kassabova, “diğer tarafta bir daha doğma” umudundan bahsediyordu kitabında. (2) Bu noktada, Luiselli ve Kassabova, farklı coğrafyaların hudutlarında gezinseler de, kelam konusu müşahede ve empati olduğunda birebir noktada buluşan muharrirler. Her ikisinin metni de tam da bu sebeple okura gerçekçi ve samimi gelecektir.
Kitabıyla, hepimize başı, sonu ya da ortası olmayan kıssaları de önemsememiz için bir davette bulunuyor Luiselli. Kulak vermeli.
Notlar
Luiselli’nin Meksika doğumlu olması, ‘Bana Sonunu Söyle’yi çözümlerken müellif odaklı bir okuma yapmamıza imkân sağlıyor. Zira Luiselli, ailesiyle bir arada ABD’ye göç ediyor, yeşil kart müracaatında bulunuyor, New York’ta hayatını sürdürüyor. Yani, öyküsüne değindiği göçmen çocukları, onlara sorulan sorular karşısında zihinlerinden geçenleri, “gönüllü dönüş” başlığının perde gerisini bir noktaya kadar anlayabilecek bir bakışa sahip. “Yabancı” olarak etiketlenmeyi de deneyimlemiş olduğunu eklemek gerek.
Öte yandan, çabucak hemen birinci kitabıyla dikkat çeken müelliflerden biri Luiselli. Bu dikkatin esas sebebinin, müellifin ele aldığı meselelerin/malzemenin -uygun bir işleyişle- birer kıssa olabileceği konusunda edebiyat dünyasını ikna etmesi olduğunu söyleyebilirim. Gerçekten, edebiyat eleştirmenlerinin müellif hakkındaki telaffuzlarına baktığımızda, onun yeterli bir materyal işleyicisi olarak değerlendirildiğini görüyoruz. Bu değerlendirmeler, ödül heyetlerinin de gündeminde olmalı: National Book Foundation tarafınca 2014 yılında gelecek vaat eden “35’inden Genç 5 Yazar”dan biri olarak belirlenen Luiselli, ideoloji eğitimi aldı, yüksek lisansına Columbia Üniversitesi’nde devam etti. ondan sonrasında üniversitede dersler de verdi. Birinci romanı ‘Kalabalıkta Yüzler’, LA Times’ın Arka Seidenbaum Birinci Roman Ödülü’ne layık görüldü; akabinde ‘Dişlerimin Hikâyesi’, Milletlerarası Dublin Edebiyat Mükafatı adayları içinde gösterildi ve LA Times Kurmaca Kitap Ödülü’nü kazandı. New York Times, McSweeney’s, Brick, Granta, New Yorker üzere mecralarda hikaye ve makale müellifliği da yapan Luiselli, son romanı ‘Kayıp Çocuk Arşivi’yle ise Rathbones Folio ve Milletlerarası Dublin Edebiyat Ödülü’nü aldı.
GERÇEK, KURMACAYA GALİP GELEBİLİR
Müellifin kitapları içinde ‘Kayıp Çocuk Arşivi’, ‘Bana Sonunu Söyle’ ile yakından alakalı olması bakımından öbür kitaplardan farklı bir yerde. Muharrir, her iki kitapta da göç kıssalarına ve direkt göç olgusuna odaklanmakta. İlgili okur anımsayacaktır, bir “yol romanı” olarak tanımlanan ‘Kayıp Çocuk Arşivi’, Türkiye’de de çeviri edebiyat kategorisinde dikkat alımlı kitaplardan biri olmuştu. Luiselli romanında, sıradan bir göçten değil, bugün de dünyanın birfazlaca noktasında meydana gelen kitle hareketlerinden bahsediyor ve bu durumu çeşitli perspektiflerden ele almaya çabalıyordu. ‘Bana Sonunu Söyle’nin temelinde de birebir itki yer alıyor. Ama bu kitapta temel olan kurmacanın kendisi ya da edebi dert değil, gerçekler. Luiselli, bir göçmen mahkemesinde tercüman olarak çalıştığı devirde yaşananları, birden fazla Kuzey Üçgeni’ni oluşturan ülkelerden göçmüş çocukların sorgu formları karşısındaki reaksiyonlarını, bu formların içeriğini, kayıt dışı hayatları anlatıyor ‘Bana Sonunu Söyle’de. Bahsi geçen iki kitabı direkt birbirinin tamamlayıcısı olarak bakılırsamesek de birbirini besleyen metinler olarak yorumlayabiliriz. Ki Luiselli’nin röportajlarına baktığımızda, metinlerin birbirini beslemekten öte farklı bir fonksiyonu olduğunu görüyoruz. Muharrir, istekli tercümanlık yaptığı periyotta dinlediği acımasız kıssaları evvel -kurgusal bir düzlemde- bir roman olarak kaleme almaktan kaçınmış, etik bulmadığından yazmaya orta vermiş; gerçekleri olduğu üzere veren ‘Bana Sonunu Söyle’yi yazdıktan daha sonra ise kendini roman yazmaya dönmek konusunda özgür hissetmiş ve ‘Kayıp Çocuk Arşivi’ bu biçimdece tamamlanmış. (1)
Bana Sonunu Söyle, Valeria Luiselli, Seda Ersavcı, 104 syf., Siren Yayınları, 2021.
Muharririn sıkıntısı, tüm insanlığın sorunu; o denli olmalı. Yakın geçmişte ve günümüzde felaketten kaçma, savaştan sağ kurtulma ve sırf nefes alabilme umuduyla hudutlarda hayat çabası veren binlerce insanın olduğu aşikâr. Dünya göçle şekilleniyor, siyaset de o denli. “Mülteci”, “sığınmacı”, “yabancı”, “kayıt dışı” üzere sözcükleri sırf haber sayfalarında okumuyoruz, gündelik bir sohbette de işitiyoruz. Luiselli’nin yansıttığı coğrafya Latin Amerika ülkeleri ve ABD olsa da yakın etrafımızda emsal hadiseler yaşanıyor ve bu gidişle yaşanmaya devam edecek. ‘Bana Sonunu Söyle’ üzere kıssaları kurmacanın objesi hâline getirmeden, olduğu üzere veren metinler bu sebeple ayrıyeten bedelli. Gazeteci kimliğine bürünen Luiselli’nin metni bir tıp rapor, tarihe düşülen bir not, çarpıcı bir kayıt.
‘Bana Sonunu Söyle’, yayıncının notuyla ve onun yönelttiği bir soruyla başlıyor: “Başı, sonu ya da ortası olmayan bir öykü nasıl anlatılır?” Aslında bu soru üstte kelam ettiğim “gerçekçilik”le kontaklı. Luiselli’nin gözlemlediği göçmen çocukların öyküleri, kolay kıssalar üzere derli toplu değil ve ne kadar uğraşılsa da sonları belirlenmiş bir çerçevenin içine yerleşmeleri pek sıkıntı. Bu soru bununla birlikte muharririn kendi çocuklarına verdiği cevaplarla bağlı. Luiselli, çocuklarına sonlarda yaşanan toplu göçleri ya da devlet siyasetlerini açıklamaya çalışırken “nasıl anlatmalı” pürüzüne takılıyor. Kendini, “Göçmen çocukların yerinde kendi çocuklarım olsaydı hayatta kalmayı başarırlar mıydı?” diye düşünürken buluyor birden fazla vakit. Kitaba ismini veren de Luiselli’nin küçük kızı. Kıssaların kimilerine kulak konuğu olan küçük kız, annesine, “Peki bu kıssanın sonunda ne oluyor?” diye soruyormuş.
KÂBUSTAN UYANMA DİLEĞİ
Bir hayat 40 soruya sığar mı? Pekala, ya taciz, tecavüz, cinayet ve onca kayıp? Birinci soru “ABD’ye niye geldin?” ile son soru “Kendi ülkene dönecek olsan sana kim göz kulak olurdu?” içinde tereddüt, kuşku ve endişe karar sürüyor. Karşılıklar değişse de değişmeyen bir şey var: Kâbustan uyanma dileği. Çocukları farklı sorular yaralıyor, birçoğu aslında ne maksatla orada bulunduğunu tanımlayabilecek durumda değil. Tek gayeleri, ABD’ye kendilerinden yıllar evvel gelmiş ailelerini bulmak. Öbür taraftan, ailelerinden kaçanlar ve bu sebeple sonları aşanlar da var:
“Fakat bir hayli cevaptan çocukların meskenlerinden ve mahallelerinden sürülme sebeplerinin tam da ‘beraber yaşadıkları insanlar’ olduğu kararı çıkarılabiliyor.” (s. 42)
“Annen-baban nerede?” üzere sıradan görünümlü lakin kökü derinde sorulardan fazlası var sorgu formlarında. “ABD’ye seyahatin esnasında başına seni korkutan ya da yaralayan bir şey geldi mi?” örneğin, Luiselli’nin de bilhassa vurguladığı yedinci soru. Muharrir bu sorunun bir Meksikalı olarak kendisini utandırdığından kelam ediyor. Zira Meksika’dan geçerlerken çocukların başlarına öteki yerlerde olabileceğinden epey daha makûs şeyler geliyor. Üstelik istatistikler müthiş durumda: “ABD hududuna ulaşmak için Meksika’dan geçen bayanların ve kız çocuklarının yüzde sekseni yolda tecavüze uğruyor. Bu durum o kadar yaygın ki çoğunluğu kuzeye hakikat yola çıkmadan evvel doğum denetim tedbirleri alıyor.” (s. 25) Veyahut kaçırılma ve kaybolma hadiseleri; altı ay üzere bir vakit diliminde 11 bin 333 göçmenin kaçırıldığı kaydediliyor, on yıla yakın bir müddetde 120 bin civarı göçmenin kaybolduğu söyleniyor. Tehlikeler hududa ulaşana kadarki seyahatle sonlu değil. Göçmenlerin ABD’ye geldikten daha sonra başlarına bir felaket gelip gelmediğiyle ilgili bir soru da var. Kelamın kısası, bu Orta Amerikalı çocuklar, Meksika’yı geçerken hayatlarını riske atmakta. Burada dikkat çeken öge, çocukların yedinci soruya nadiren dürüstçe karşılık vermeleri. Bu konuşamama/anlatamama hâli ise yaşananların ne derece fecî olduğunun bir ispatı.
“Bu çocukların derileri daha açık renk olsaydı yansılar farklı mı olurdu sanki diye geçiriyoruz aklımızdan: daha halis ırklara, farklı milletlere mensup olsalardı farklı mı olurdu? Daha bir insan muamelesi görürler miydi? Çocuk muamelesi görürler miydi?” (s. 17)
Göçmenleri bir veba salgınına benzetenler de var, Luiselli üzere onları anlamaya çalışanlar da. Birinci kümenin sayıca üstün olduğunu belirtmeye gerek duymuyorum. ‘Bana Sonunu Söyle’nin okurda karşılığını bulmasını kolaylaştıracak niteliği, müellifinin bu empati yeteneğinden geliyor. Öyküleri şahsileştiren bir tutumla ele alan muharrir, kendi ailesiyle yaşadığı ABD serüvenini işin içine katmış ve bu biçimdece göçmenlerle ortak bir paydada buluşmuş: Daha yeterli bir hayat için çabalamak. Öte yandan, vakit zaman işittiklerine katlanamayacak olduğunu hissetse de göçmenlere yardım edebilmek için elinden geleni yapıyor Luiselli:
“ötürüsıyla çocuklara o yedinci soruyu -‘ABD’ye seyahatin esnasında başına seni korkutan ya da yaralayan bir şey geldi mi?’ sorusunu- sormam gerektiğinde tek istediğim yüzümü ve kulaklarımı kapatıp sırra kadem basmak aslında. Lakin bunu yapmamam gerektiğini biliyorum ya da en azından yapmamaya çalışıyorum diyeyim. Kendime öfkemi, ıstırabımı, utancımı bir kenara bırakmam gerektiğini anımsatıyorum; hani olur da çocuklardan biri hudut dışı edilmesine karşı yapılacak savunmada kilit rol oynayabilecek bir ayrıntıyı açığa vurursa diye gıkımı çıkarmadan oturup dikkatle dinlemem gerektiğini düşünüyorum.” (s. 27)
Bahsi geçen iki kümeye bir üçüncü küme da eklenebilir ve bu küme kabaca “göçmenlerin çaresizliğinden faydalananlar” olarak isimlendirilebilir. Kim bunlar? Çeteler, dolandırıcılar ve yıkım periyotlarında daima orada hazır bulunanlar: Umut tacirleri. Onlarla birlikte bir de rastgele bir desteği olmadan/sebep göstermeden göçmen alımına karşı olanlar, göçün sırf o çocukların (“güneyli barbarlar”) sorunu olduğunu düşünenler (“kuzey uygarlığı”) var. Ki Luiselli ülkelerin dış siyasetlerine, milliyetçi tavra, ırkçı telaffuzlara değinirken bu insanlara da değiniyor aslında. Ayrıyeten uyuşturucu savaşlarının ve çete terörünün göçle birlikle ele alınması gerektiğini vurguluyor:
“Gelgelelim uyuşturucu dolanımı ve sayısız savaşı -gerek açıkça ilan edilenler gerekse bastırılanlar- San Salvador, San Pedro Sula, Iguala, Tampico, Los Angeles ve Hempstead sokaklarında yapılıyor. (…) Uyuşturucu savaşından yarı global bir savaş olarak, en azından Kuzey Amerika’daki Büyük Göller’den başlayıp Honduras’ın kuzeyindeki Celaque Dağları’na kadar uzanan bir savaş olarak kelam etmeye bir an evvel başlamamız lazım.” (s. 68)
Kitabın sonunda “Final” başlıklı kısımda yer alan sekiz kısa notun, bilhassa Luiselli’nin Trump hükümetine -göçmen krizi odaklı- bakışını yansıtması bakımından dikkate paha olduğunu söylemeliyim. Muharrir, mevcut zihniyet değişmedikçe hudut insanlarının daima birebir yazgısı yaşayacağını 2017 yılında kaydettiği notlarda açıkça belirtmiş. “Teşekkür” kısmında ise anlattığı kıssaların hepsinin “gerçek” olduğunun altını çizmiş. ‘Bana Sonunu Söyle’, Kapka Kassabova’nın -sınır insanlarıyla görüşmelerini kaydeden- ‘Sınır’ını anımsattı bana. Kassabova, “diğer tarafta bir daha doğma” umudundan bahsediyordu kitabında. (2) Bu noktada, Luiselli ve Kassabova, farklı coğrafyaların hudutlarında gezinseler de, kelam konusu müşahede ve empati olduğunda birebir noktada buluşan muharrirler. Her ikisinin metni de tam da bu sebeple okura gerçekçi ve samimi gelecektir.
Kitabıyla, hepimize başı, sonu ya da ortası olmayan kıssaları de önemsememiz için bir davette bulunuyor Luiselli. Kulak vermeli.
Notlar
- Valeria Luiselli: ‘I look at Mexico from afar with pain and love’, The Guardian Interview (Ursula Kenny), 20.06.2020: https://www.theguardian.com/books/2020/jun/20/valeria-luiselli-i-look-at-mexico-from-afar-with-pain-and-love
- Kapka Kassabova, Hudut: Avrupa’nın Kıyısına Seyahat, çev. Seda Çıngay Mellor, SaltOkur Yayınları, 2020.