Bir dehşet ikliminde yaşayıp özgürlüklerimizden vazgeçerek kendimizi güvenlik çemberine hapsettiğimiz bu vakitte keyifli olduğumuzu sanıyoruz. “Mutluluğumuzu” pekiştiren şeyler de var şüphesiz: “Başarı”, “verimlilik”, “performans” ve “tüketim.” Bunların tamamı bize bir “konfor” alanı sunuyor ve oradan çıkmayı kolay kolay düşünmüyoruz bile. Üstelik bu alanı, berbat anılarımızı zihnimizden uzaklaştırmak, yalnızlığımızı perdelemek, itaatimizi görünmez kılmak, kayıp ve telaşlarımızı maskelemek için kullanıyoruz. Alışılmış bu ortada yaşamayı unutuyoruz; rastgele bir bilinmeze ve farklı olana kapımızı kapatıp kendimizi dönüştürmeyi reddettiğimiz “konfor” alanımızda sıkışıp kalıyoruz.
Günümüzdeki bu gerçekliğe baş yoran filozof ve psikanalist Anne Dufourmantelle, Riske Övgü’de ömürden yana zar atmayı önerirken risk almanın, ömrü ve rastgele bir şeyi tehlikeye atma manasına gelmediğini hatırlatıyor.
DİKENSİZ GÜL BAHÇESİNİN REDDİ
Dufourmantelle, “tedbir prensibinin norm hâline geldiği” bir dünyada, “hayat biz canlıların pervasızca aldığı bir risktir” diyerek başlıyor kelama. Bu risk, bilinmez olana ve yeniye bir atıf aslında; mevtle ya da rastgele bir felaketle değil, ömürle ilişkili bir riskten bahsediyor müellif: “yaşamını riske atmak her şeydilk evvel, tahminen de ölmemektir. Vazgeçişin, boşluk depresyonunun, feda etmenin tüm biçimleriyle yaşarken ölmektir. Varoluşumuzun tayin edici anlarında, hayatını riske atmak, mahrem bir kehanet üzere bizim için çabucak hemen meçhul bir bilgiden hareketle bizi öne hakikat iten bir aksiyondur; bir dönüşüm ânıdır.”
Riske Övgü, Anne Dufourmantelle, Tercüman: Murat Erşen, 238 syf., Kolektif Kitap, 2021.
Dufourmantelle’e göre risk, aksiyona geçilebilecek en gerçek vakte denk geliyor, hatta bir bakıma aksiyonun kendisi oluyor; “başka bir vakti başlatan olumlu bir travma”ya dönüşüyor.
Riskle başlayan ölmeme gayreti, bir yaşama uğraşı olarak da nitelenebilir. Yaşama uğraşı da bir çeşit bağımlılık müellife bakılırsa: Sevgi, vücudun ve ruhun sıhhati, mağlubiyet ve kazanımları görmek için “konfor” alanından çıkmayı göze almak demek bu. Bu noktada müellif, bağımlılığı tiryakilikten ayırarak iki kavram içindeki mümkün geçişkenliği engelleyip bağımlılığı bağlılıkla eşleştiriyor ve onun bir şeye körü körüne teslim olma manasına gelemeyeceğini vurguluyor.
Risk alarak yaşama uğraşı; ergonomiyi, mümkünlük hesaplarını, hiç kimseye ve hiç bir şeye bulaşmadan yol almayı içeren azami güvenlikten doğan körlüğü fark etmeyi sağlayan bir hareket. bununla birlikte küstahlık ve mizahi patavatsızlık barındıran, karar alma ile onu uygulama içindeki vakit diliminde bireye muallakta kalma ve kuşku duyma özgürlüğü sunan bir edim.
Dufourmantelle, tutkunun da yaşama uğraşı riskine dâhil olduğunu, hatta onun tam merkezinde yer aldığını; kişinin bir bakıma kendisini koşulsuzca terk etmesi ve dehşete karşı koyması manasına geldiğini belirtiyor. Öbür bir deyişle dikensiz gül bahçesinin reddi bu; gerektiğinde unutmayı ve terk etmeyi başarabilmek demek: Bir sevgiden başkasına kaçmak, hatırlamak ve hatırlarken unutmak… Doğal müellifin ikazını görmezden gelmeden değerlendirmeliyiz bunları: “Büyümeyi, sorumluluktan kendi hissesine düşeni almayı reddeden ve sorumluluğu da riski de sermayeleştirmeyi ve sizi kendi bilinçdışınıza karşı müdafaayı bilen diğerlerine itaatkârlıkla emanet eden yetişkinler için modası geçmiş bir romantizmdir risk (…) Tehlikeyle karşı karşıya gelerek yüzleşmeliyiz. Bizi kurtarabilecek en küçük cüret gösterisi bu. Bütün acıları, felaketleri, yasları atlatabiliriz lakin kötülük her vakit hissesine sahip çıkacaktır. Asla peşinen kurtarılmayacağız.”
ÖMÜRDEN KAÇMAMAK
“Korkularla yüzleşmek” artık bir klişe; bunun yerine Dufourmantelle, “korkularımızı dost edinmek” tabirini öneriyor yaşama uğraşı için. Öbür bir deyişle kaygılarımızın riskini almaktan, “onların çıplak sesini ehlileştirmekten” ve kıssalara başvurmaktan bahsediyor. Korkarak ve üzülerek dünyada olduğumuzu kavrıyoruz muharrire bakılırsa; yaşadığımızı anlıyoruz, uydurma dengelerden ve müdafaa kalkanlarından sıyrılma imkânı buluyoruz, kazanmaya ve kaybetmeye indirgenen, daha doğrusu nicelleştirilen vaktin ayırdına varıyoruz.
Risklerle örülü yaşama uğraşı, bir bakıma insan olduğumuzu; vefata karşı sigortalanamayacağımızı, yaşlanacağımızı ve kimi yeteneklerimizi kaybedeceğimizi hatırlatıyor hepimize. Bu bağlamda Dufourmantelle’in ismini andığı bir öbür risk daha var: “Kaygı hiç birimizin atılmak istemediği bir risktir, çünkü ‘olmak’ denen şeyin manasına saldırır. Hayalet üzere olduğundan uykuya taş koyan bir gece ziyaretçisidir. Unutmak istediğimiz bu çatışmanın şahidi olarak olayın, kendimizin bir modülünü bizim için meçhul bir düşmanın insafına bırakarak üstesinden geldiğimiz bir çocukluğun hafızasında durur. Nasıl da daima teminat talep eder. Korku bize, canlılığın bedelsiz olmadığını hatırlatır. Bu bedelin fahiş olduğunu. Her ölçünün ötesindedir, o denli ki elimizde asla onu ödeyecek kadarı bulunmayacaktır, tahminen de diğerinin karşısında daima borçlu olmamız gerekecektir.”
Dufourmantelle’in bahsetmiş olduğu riskleri alma cüreti, hayattan kaçmamaya denk geliyor. Ayrılışları yaşamak yahut rastgele bir kuvvetliğü duyumsamak da bu yürekle ilgili. Konuşmak, yeri geldiğinde susmak, yalnız kalmak, gülmekten ve ağlamaktan kaçınmamak, umudun tembelleştirici cereyanına kapılmamak da öyle…
Anlattıklarının toplamına bakıldığında Dufourmantelle’in yaşama dair bir şeyler dediğini görüyoruz. Ama bunların, “Nasıl yaşamalıyız?” sorusuna unsur madde karşılık veren şahsi gelişim tüccarlığıyla ya da meditasyon vaazlarıyla ilgisi yok. Tecrübelerle, ideolojiyle ve örnek olaylarla harmanlanmış risk almanın yahut hayatı riske atmanın, sanılanın bilakis makus ve korkulacak bir şey olmadığını ortaya koyuyor muharrir. ötürüsıyla hepimizi “konfor” alanlarımızdan çıkarak yaşamanın riskini almak için adım atmaya çağırıyor.
Günümüzdeki bu gerçekliğe baş yoran filozof ve psikanalist Anne Dufourmantelle, Riske Övgü’de ömürden yana zar atmayı önerirken risk almanın, ömrü ve rastgele bir şeyi tehlikeye atma manasına gelmediğini hatırlatıyor.
DİKENSİZ GÜL BAHÇESİNİN REDDİ
Dufourmantelle, “tedbir prensibinin norm hâline geldiği” bir dünyada, “hayat biz canlıların pervasızca aldığı bir risktir” diyerek başlıyor kelama. Bu risk, bilinmez olana ve yeniye bir atıf aslında; mevtle ya da rastgele bir felaketle değil, ömürle ilişkili bir riskten bahsediyor müellif: “yaşamını riske atmak her şeydilk evvel, tahminen de ölmemektir. Vazgeçişin, boşluk depresyonunun, feda etmenin tüm biçimleriyle yaşarken ölmektir. Varoluşumuzun tayin edici anlarında, hayatını riske atmak, mahrem bir kehanet üzere bizim için çabucak hemen meçhul bir bilgiden hareketle bizi öne hakikat iten bir aksiyondur; bir dönüşüm ânıdır.”
Riske Övgü, Anne Dufourmantelle, Tercüman: Murat Erşen, 238 syf., Kolektif Kitap, 2021.
Dufourmantelle’e göre risk, aksiyona geçilebilecek en gerçek vakte denk geliyor, hatta bir bakıma aksiyonun kendisi oluyor; “başka bir vakti başlatan olumlu bir travma”ya dönüşüyor.
Riskle başlayan ölmeme gayreti, bir yaşama uğraşı olarak da nitelenebilir. Yaşama uğraşı da bir çeşit bağımlılık müellife bakılırsa: Sevgi, vücudun ve ruhun sıhhati, mağlubiyet ve kazanımları görmek için “konfor” alanından çıkmayı göze almak demek bu. Bu noktada müellif, bağımlılığı tiryakilikten ayırarak iki kavram içindeki mümkün geçişkenliği engelleyip bağımlılığı bağlılıkla eşleştiriyor ve onun bir şeye körü körüne teslim olma manasına gelemeyeceğini vurguluyor.
Risk alarak yaşama uğraşı; ergonomiyi, mümkünlük hesaplarını, hiç kimseye ve hiç bir şeye bulaşmadan yol almayı içeren azami güvenlikten doğan körlüğü fark etmeyi sağlayan bir hareket. bununla birlikte küstahlık ve mizahi patavatsızlık barındıran, karar alma ile onu uygulama içindeki vakit diliminde bireye muallakta kalma ve kuşku duyma özgürlüğü sunan bir edim.
Dufourmantelle, tutkunun da yaşama uğraşı riskine dâhil olduğunu, hatta onun tam merkezinde yer aldığını; kişinin bir bakıma kendisini koşulsuzca terk etmesi ve dehşete karşı koyması manasına geldiğini belirtiyor. Öbür bir deyişle dikensiz gül bahçesinin reddi bu; gerektiğinde unutmayı ve terk etmeyi başarabilmek demek: Bir sevgiden başkasına kaçmak, hatırlamak ve hatırlarken unutmak… Doğal müellifin ikazını görmezden gelmeden değerlendirmeliyiz bunları: “Büyümeyi, sorumluluktan kendi hissesine düşeni almayı reddeden ve sorumluluğu da riski de sermayeleştirmeyi ve sizi kendi bilinçdışınıza karşı müdafaayı bilen diğerlerine itaatkârlıkla emanet eden yetişkinler için modası geçmiş bir romantizmdir risk (…) Tehlikeyle karşı karşıya gelerek yüzleşmeliyiz. Bizi kurtarabilecek en küçük cüret gösterisi bu. Bütün acıları, felaketleri, yasları atlatabiliriz lakin kötülük her vakit hissesine sahip çıkacaktır. Asla peşinen kurtarılmayacağız.”
ÖMÜRDEN KAÇMAMAK
“Korkularla yüzleşmek” artık bir klişe; bunun yerine Dufourmantelle, “korkularımızı dost edinmek” tabirini öneriyor yaşama uğraşı için. Öbür bir deyişle kaygılarımızın riskini almaktan, “onların çıplak sesini ehlileştirmekten” ve kıssalara başvurmaktan bahsediyor. Korkarak ve üzülerek dünyada olduğumuzu kavrıyoruz muharrire bakılırsa; yaşadığımızı anlıyoruz, uydurma dengelerden ve müdafaa kalkanlarından sıyrılma imkânı buluyoruz, kazanmaya ve kaybetmeye indirgenen, daha doğrusu nicelleştirilen vaktin ayırdına varıyoruz.
Risklerle örülü yaşama uğraşı, bir bakıma insan olduğumuzu; vefata karşı sigortalanamayacağımızı, yaşlanacağımızı ve kimi yeteneklerimizi kaybedeceğimizi hatırlatıyor hepimize. Bu bağlamda Dufourmantelle’in ismini andığı bir öbür risk daha var: “Kaygı hiç birimizin atılmak istemediği bir risktir, çünkü ‘olmak’ denen şeyin manasına saldırır. Hayalet üzere olduğundan uykuya taş koyan bir gece ziyaretçisidir. Unutmak istediğimiz bu çatışmanın şahidi olarak olayın, kendimizin bir modülünü bizim için meçhul bir düşmanın insafına bırakarak üstesinden geldiğimiz bir çocukluğun hafızasında durur. Nasıl da daima teminat talep eder. Korku bize, canlılığın bedelsiz olmadığını hatırlatır. Bu bedelin fahiş olduğunu. Her ölçünün ötesindedir, o denli ki elimizde asla onu ödeyecek kadarı bulunmayacaktır, tahminen de diğerinin karşısında daima borçlu olmamız gerekecektir.”
Dufourmantelle’in bahsetmiş olduğu riskleri alma cüreti, hayattan kaçmamaya denk geliyor. Ayrılışları yaşamak yahut rastgele bir kuvvetliğü duyumsamak da bu yürekle ilgili. Konuşmak, yeri geldiğinde susmak, yalnız kalmak, gülmekten ve ağlamaktan kaçınmamak, umudun tembelleştirici cereyanına kapılmamak da öyle…
Anlattıklarının toplamına bakıldığında Dufourmantelle’in yaşama dair bir şeyler dediğini görüyoruz. Ama bunların, “Nasıl yaşamalıyız?” sorusuna unsur madde karşılık veren şahsi gelişim tüccarlığıyla ya da meditasyon vaazlarıyla ilgisi yok. Tecrübelerle, ideolojiyle ve örnek olaylarla harmanlanmış risk almanın yahut hayatı riske atmanın, sanılanın bilakis makus ve korkulacak bir şey olmadığını ortaya koyuyor muharrir. ötürüsıyla hepimizi “konfor” alanlarımızdan çıkarak yaşamanın riskini almak için adım atmaya çağırıyor.