Yekta Kopan: İsteyen istediği sopayı sallasın sanat susmuyor

Felaket

New member
1968’de doğan Yekta Kopan, Hacettepe Üniversitesi İşletme Bölümü’nden mezun oldu. Toplamda 13 kitap kaleme alan Kopan’ın, ‘Aşk Mutfağından Yalnızlık Tarifleri’ isimli kitabı 2002 Sait Faik Öykü Armağanı’na, ‘Karbon Kopya’ isimli kitabı 2007 Dünya Kitap Yılın Telif Kitabı Ödülü’ne, ‘Bir de Baktım Yoksun’ isimli kitabı da 2010 Yunus Nadi Hikaye Ödülü’ne ve 2010 Haldun Taner Hikaye Ödülü’ne paha bulundu.

Yazarlığın yanı sıra program sunuculuğu ve seslendirme sanatçılığı da yapan Kopan’ın ‘Bana Kuşlar söylemiş oldu’ isimli kitabıysa geçtiğimiz günlerde Can Yayınları etiketiyle raflardaki yerini aldı. Biz de bu vesileyle keyifli bir söyleşi gerçekleştirdik.

‘ÇOCUKLAR BİZİM BU İKİYÜZLÜ HALİMİZE NASIL BAKIYOR?’

Kitabınızın yazım süreciyle başlamak istiyorum. ‘Bana Kuşlar söylemiş oldu’ nasıl bir sıkıntının eseri, kitabın yazım sürecine dair bizimle paylaşmak istediğiniz şeyler neler?


Uzun vakittir söylenen bir kelam var: “Biz çocuklarımıza âlâ bir dünya bırakmadık.” Bu kelamın gerisinden da bütün o berbatlıklar sıralanıyor; etraf felaketleri, adaletsizlik, ırkçılık, her cins eşitsizlik, bayan hakları, hayvan hakları daha doğrusu her alandaki haksızlıklar, salgınlar, savaşlar… Liste uzar sarfiyat. Bu kelamlar söyleniyor, bu berbatlıklar sıralanıyor lakin sonraki gün hayat kaldığı yerden devam ediyor. Üstelik o denli de kalmıyor, her gün yeni bir berbatlığın yükünü bindiriyoruz geleceğin sırtına. Bu bitmek bilmez ikiyüzlülük hali üzerine düşünmek beni bu kitaba getirdi. Başımdaki soru şuydu: “Peki çocuklar bizim bu ikiyüzlü halimize nasıl bakıyor, onlar dünyayı nasıl görüyor?”

‘BİR KİTAP, MÜELLİFİNİN ELİNDEN ÇIKTIKTAN daha sonra FARKLI SEYAHATLER YAPAR’

‘Bana Kuşlar söylemiş oldu’, 12 hikayeden oluşuyor. Çocuklardan, çocukluktan yola çıkılarak yazılmış hikayeler bunlar. Çocukların gözünden bu dünyaya, toplumsal sıkıntılara, dahası “büyük”lerin sıkıntılarına bakmak enteresan bir yabancılaşma sağlıyor aslında. Farkındalık kazanmak için yabancılaşmak mı gerekir ya da şöyleki sorayım; “kurtuluş” çocukta mı?


Çocuklara dünyayı “kurtarma” sorumluluğu yüklemek üzere bir tutum ortasındayız ve bununla yüzleşecek cüretimiz bile yok. Yüzleşmeye yürek edebilmek için evvel farkında olmak gerekiyor, haklısınız. Bizdilk evvelki jenerasyonlar “Yarınlarımız sizin ellerinizde, umudumuz sizlerde” deyip bildiklerini okumaya devam ettiler. Bizler de farklı davranmıyoruz. “Dünyanın çivisini çıkardık lakin gelecekten umutluyuz, bu kusursuz çocuklar o çiviyi bir daha yerine çakacaktır” demekten öbür şey yapmıyoruz. Farklı bir gelecek hayali kurup çocukları birebir eğitim sisteminin, tıpkı imtihan yarışının, birebir eşitsizliklerin, tıpkı saçmalıkların içine salıyoruz. “Ne yapıyorsam çocuklarım için yapıyorum” diyen ve ezberlediği kötülüklere yenilerini ekleyen büyüklerin dünyası burası. Yahu hiç değilse berbatlığına ortak etme çocuğunu.

Bütün bu sorunlara çocukların gözünden bakmak, okurda bir yabancılaşma, bir tedirginlik yaratır mı bilemem. Her okurun algısı farklıdır ve bir kitap, müellifinin elinden çıktıktan daha sonra farklı seyahatler yapar. Bu kitaptaki hikayelerin yetişkinler dünyasına tokat atıp “Kendinize gelin artık” demek üzere bir bakılırsavi ya da sorumluluğu yok. Dünya o tokadı her gün atıyor aslına bakarsanız. Düşünsenize, bu söyleşiyi yaptığımız gün Marmara Denizi’ni saran müsilaj sıkıntısını konuşuyoruz. Bir günde mi oluştu bu sorun, hayır. Denizler, dereler, ormanlar, bütün tabiat yıllardır haykırmıyor mu? Bütün bu haykırışlara menfaatler uğruna kulak tıkayıp daha sonra da “Ama çocuklarımız dünyayı güzelleştirecek” demek nasıl bir ikiyüzlülüktür?

Bana Kuşlar söylemiş oldu, Yekta Kopan, 128 syf., Can Yayınları, 2021.

Hikayeleriniz her ne kadar bir dizi kişisel ve toplumsal kasvetle iç içe geçmiş olsa da, karanlık bir buhran, çıkışsız bir melankoli halinde devam etmiyor; umut, nereden buluyorsa bir biçimde yolunu bulup ortaya çıkıyor. Ne var ki umut hem cennet hem cehennem olabiliyor kimi vakit. Bu çelişkiye dair neler söylemek istersiniz?

Güne umutla başlayıp gece inene kadar o umudu hayata geçirecek, yeşertecek tek adım atmazsak, bu biçimde bir çelişkiden kelam edebiliriz. Sanırım Cicero’nun bir sözüydü; “Yaşıyorsam, umudum da var.” Ben umutsuz bir insan değilim. Lakin umutlu olmayı romantikleştirmeyi, bu bakış açısının gerisine sığınıp atalet ortasında yaşamayı da sevmem. Kabul edemem. Ne cennet ne cehennem. Harekete geçmek için bir itici güç umut. Fakat umudu, romantik bir bakış açısı olarak bırakırsak, ömrün kenar süsü olmaya mahkûm edersek söylemiş olduğiniz karanlık kuyuya düşeriz.

‘EN ÇOK BAĞIRANIN HAKLI SAYILDIĞI BİR COĞRAFYAYA DÖNÜŞTÜK’

“Bana Kuşlar söylemiş oldu” lafı aslında bir palavraya, sırra karşılık gelir. Bızdık isimli hikayedeki domuzsa, bunun insanların uydurması olduğunu, hayvanların birbirine palavra söylemediklerini anlatır ve “Şu kolların içinde kuşlar var. Arılar var. Çiçekler, böcekler var. Keşke hepsini dinleyebilsen, keşke hepsiyle konuşabilsen. Dünyada öyküsünü anlatmak isteyen kim var ise, dinlesen keşke. Bu kadar epeyce öykü varken dinlememek, konuşamamak daha büyük günah” der. Farklı olandan kaygımız bundan mı kaynaklanıyor sizce, dinlemek-anlatmak bu yarayı güzelleştirebilir mi?


Birbirimizi dinlemeyi, anlamaya çalışmayı o kadar uzun vakit evvel bıraktık ki. En epeyce bağıranın haklı sayıldığı bir coğrafyaya dönüştük. İnsanları öteki canlılardan ayıranın “hikâye anlatma yeteneği-gücü” olduğu söylenir daima. Bir tarafıyla gerçek. Fakat bu, tabiattaki öbür canlıların, kıssalarını kendilerince anlatamadığı manasına gelmiyor. Bu, bizim başka canlılardan üstün olduğumuz, dünyanın sahibi olduğumuz manasına da gelmiyor. Bu yalnızca, bizim üzere olanların haricindekilerin öykülerini dinlemek istemediğimiz manasına geliyor. Artık benzerlerimize bile tahammülümüz kalmadı, yankı odalarımızda bile keyifli değiliz. “Biz” bile uzak bir ihtimal olmaya başladı, artık yalnızca “ben” var. Dinlemekten, anlamaktan, anlayıp yorumlamaya çalışmaktan geçtim, artık duymak bile istemiyoruz. Hani az evvel, farkında olmak için yüzleşebilmek gerekiyor dedik ya, ona bir ön cümle eklemeliyiz tahminen: Dinlemek gerekiyor evvel. Bütün insanları, bütün canlıları, bütün doğayı, bütün kıssaları dinlemek…

Çocuk denince aklımıza, bitmek bilmez bir güçle davranan, daima soran, sorgulayan ve lafını hiç bir biçimde sakınmayan bir şey geliyor. “Büyük”lerin dünyasının tam zıddı yani. Pekala makus olan büyümek mi yoksa büyüdüğümüz dünya mı? Özgürce konuşanın, eleştirenin mahpusa atıldığı günümüz Türkiye’sinde susmak öğrenilmiş bir çaresizliğe mi dönüştü?

Büyümek değil makus olan. olağan olarak doğacağız, büyüyeceğiz ve öleceğiz. Büyüdüğümüz dünyayı da bizden bağımsız düşünemeyiz. Birden büyüyüp, gökten zembille bir dünyaya bırakılmıyoruz. Her gün, bir daha sonraki günü inşa ediyoruz. Büyüdüğümüz dünya yaptıklarımızdan bağımsız bir deney alanı değil ki. Ne ekiyorsak onu biçiyoruz. Susmak ise bambaşka, derin bir sorun. Dinlemek konusundaki tahammülsüzlükten farkı yok, “bizim gibi” konuşmayanı susturmak… Farklı fikirleri, yaşayışları, algıları susturmak, köreltmek, korkutmak, baskılamak ve giderek bu dehşetin bir davranış kalıbına dönmesini sağlamak. Edebiyatın ve sanatın tüm kısımlarının gücü burada devreye giriyor; isteyen istediği sopayı sallasın sanat susmuyor. O sanat kolunun üreticisi de bir insan, olağan olarak o da dehşet ikliminden üstüne düşeni alıyor ancak daha sonra bir daha doğrulmayı başarıyor, konuşuyor. Sanat, çaresizliğe müsaade vermiyor.

‘BU HAYATIN TOPLAMIYIM, DOĞRUSUYLA YANLIŞIYLA’

Sizi bir epeyce alanda görüyoruz; yazarlığın yanı sıra program sunuculuğu, seslendirme sanatçılığı da yapıyorsunuz. Başka alanlardaki tecrübelerinizin edebiyattaki karşılığına dair neler söylemek istersiniz?


Bu soruyu ben de kendime sorarım çoğunlukla. Besbelli bir karşılık bulamam lakin. Yalnızca yaptığım işler değil, hayatımın her modülü yazdıklarımda bir yer buluyordur kesinlikle. Şu işimden şöyleki bir tecrübesi aktarıyorum, bu işimden dolayı şu biçimde bir zorluk yaşıyorum diye ayrımlar yapamam. Bütün yaptıklarımı farklı çekmecelere koymam mümkün değil, manalı da değil. Bu hayatın toplamıyım, doğrusuyla yanlışıyla. Ancak şunu daima söylemişimdir, öğrenmeyi ve daima öğrenci olmayı seviyorum. Çalışmayı, çabalamayı epeyce seviyorum. Bocalamaktan epey korkmuyorum. Disiplinlerarası bağlar kurmak, farklı omurlardan bilgiler almak bana her vakit uygun geliyor. Her gün bir daha umutla ve bir şeyler öğrenebilme dileğiyle uyanıyorum.

Birinci kitabınız olan ‘Fildişi Karası’ndan (2000) bu yana 13 kitap kaleme aldınız. Katıldığınız hikaye seçkileri, çalıştığınız edebi projeler de eforu… Bugünden geriye baktığınızda kendinize yönelteceğiniz tenkitler var mı? Öbür bir deyişle; şimdiki Kopan, 2000’li senelerdaki “çocuk” muharririne nasıl bakıyor?

Kendimi eleştirmek için o kadar eskiye gitmeye gerek yok. Düne bakmam kâfi. Hele ki çocukluğuma kadar gidip, oradan tenkit cümleleri çıkarmama hiç gerek yok. Birinci kitabım çıktığında 32 yaşındaydım, yani oraya da “çocuk” vakit içinderım diyemem. Genel olarak kendini eleştiren biriyim, bir kusur var ise ortada evvel kendime bakmayı tercih ederim. Bu bakış açım, yazma seyahatimde da değişmiyor. Ancak buradan daima geçmişi eleştirdiğim manası da çıkmasın. Birtakım vakit içinderda da eski günlerin cüretini, yanılgı yapma korkusu olmadan konuya dalma halimi özlerim. İnsan yaşlandıkça daha denetimli oluyor tahminen, her gün o denetim zincirlerini kırmaya uğraşıyorum.

Şu sıra yeni bir projeniz var mı?

Üstünde çalıştığım bir evrak, muhakkak bir noktaya gelene kadar anlatmayı başaramıyorum. Yakın etrafıma bile anlatamam. Şimdilik yalnızca birden çok projeye çalıştığımı söyleyebilirim.
 
Üst