Akne vulgaris (ergenlik sivilcesi), derideki kıl folikülü ve ona açılan yağ bezinin birlikte oluşturduğu pilosebase ünitenin en sık görülen hastalığıdır. Ergenlik devrinde hayli sık görülen akne vulgaris, hayatlarının bir devrinde bireylerin yaklaşık % 85-100’ünü tesirler. En yüksek görülme sıklığı kızlarda 14-17, erkeklerde ise 16-19 yaşlarındadır. Ne kadar erken başlarsa o kadar önemli olma eğilimindedir. Erkeklerde kızlara göre daha şiddetli seyredebilir. Çoklukla ergenlik periyodu ile birlikte son bulmakla bir arada, kimi vakit sonrasındasındaki yaşlarda devam edebilir.
Akne vulgarise bağlı deri belirtileri, en çok deride yağ bezlerinin ağır olduğu yüz, gövde üst kısmı ve sırtta ortaya çıkar. Bu belirtiler; kıl folikülüne yerleşmiş siyah yahut beyaz kabarıklıklar (komedonlar), kırmızı kimi vakit ucu iltihaplı lezyonlar, nodüller ve kistlerden oluşmaktadır. Bu lezyonlar hassas ve ağrılı olabilir. Büyük ve derin olan lezyonlar, çöküklük yahut kabarıklık formunda, kimi vakit hayat uzunluğu süren izler bırakabilir. Sebore, yani cildin çok yağlanması ekseriyetle sık rastlanan bir bulgudur.
Lezyonların bilhassa yüz üzere görünen bölgelere yerleşmesi, fazlaca sık görülen bir hastalık olması ve iz bırakabilmesi sebebi ile hastalarda önemli ruhsal ve toplumsal meselelere yol açabilmektedir. Ergenlik çağında varlığı olağan kabul edilip gerekli tedavi yaklaşımları yapılmadığı taktirde depresyon, anksiyete bozuklukları, kendine itimadın azalması, toplumsal fobi oluşması ve bunlara bağlı olarak hayat kalitesinde azalma ortaya çıkabilmektedir.
Akne nasıl oluşur?
Akne vulgaris sıradan bir mikrobik hastalık olmayıp, birden çok faktörün tesiri ile oluşur. Kıl folikülünde yapısal bozukluk, çok yağ (sebum) salgısı, Propionibacterium acnes (P. acnes) ismi verilen mikroorganizma ve iltihabi durum bu oluşumda rol oynar. Ergenlik periyodunda deride bulunan yağ bezlerinden salgılanan sebum ölçüsünde hormonal tesir ile artış oluşur. Sebum ölçüsünde olan artış, kıl folikülünde yerleşen P. acnes sayısının artması için fırsat yaratır. Artmış olan bakterilerin oluşturduğu birtakım enzimler yolu ile yapısal olarak değişikliğe uğrayan sebum; ortamda yangısal (iltihabi) bir tepkinin ortaya çıkmasına yol açar. Biz bu tepkinin kararınu akne lezyonları olan kırmızı kabartılar, nodüller ve kistler olarak görürüz.
Aknede hormonların tesiri
Yağ bezi aktivitesi, androjenler olarak bilinen ve bir hayli işlevi bulunan hormonların denetimindedir. Bu hormonlar bayanlarda ve erkeklerde yumurtalıklar (overler ve testisler) ve böbrek üstü bezlerinden salgılanır. Akne vulgarisli erkek hastalarda genel olarak kan androjen seviyeleri olağan sonlardadır, nadiren artmış olarak saptanan olgular da vardır. Bayan akne vulgarisli hastalarda androjen seviyeleri sıklıkla olağan bulunmasına karşın, bilhassa geç yaşlarda ortaya çıkan ve şiddetli seyreden durumlarda androjen seviyeleri olağanın üstünde bulunmuştur. Polikistik over sendromunun da akne ile bağlı olabileceği bilinmektedir. Bu niçinle bayan hastalarda adet düzensizliği yahut kıllanmada artış (hirşutizm) ile birlikte olan akne vulgaris varlığında, hormonal tetkiklerin yapılması ve altta yatan bir sorun olup olmadığının araştırılması değer kazanır.
Akneyi alevlendiren niçinler nelerdir?
Akne vulgariste genetik yatkınlık, sıcak, terleme, ultraviyole ışınları ve gerilim klinik seyri etkileyebilir. Birtakım ilaçlar (lityum, kortizonlu ilaçlar, vb) ve kullanılan kozmetik bakım eserleri yahut makyaj materyalleri lezyonların ortaya çıkmasına yahut şiddetlenmesine niye olabilir.
Akne vulgaris teşhisinde zorluk yaşanan bir hastalık değildir. Buna karşın dermatolojinin geniş yelpazesi ortasında yer alan kimi hastalıklarla karışabilir. Çok şiddetli ve tedaviye dirençli lezyonları olan hastalarda yahut beklenen yaş ve lokalizasyonlar haricinde ortaya çıkan lezyonların varlığında teşhis ve tedavi yaklaşımı tekrar sorgulanmalıdır.
Tedavi
Akne vulgarisin tedavi edilmesi gereken bir hastalık olduğu unutulmamalıdır. Ergenlik çağında hayli sık görülmesi sebebi ile olağan karşılanması ve nasıl olsa bizatihi geçer diye düşünerek tedavisiz bırakılması uygun değildir. Ruhsal olarak kuvvetli bir yaş periyodunda yaşanan bu hastalığın tedavisinde emel; mevcut bulguları azaltmak, yeni lezyon çıkışını mümkün olabildiğince önlemek ve en kıymetlisi kalıcı izlerin oluşmasını engellemektir.
Akne vulgariste hastanın yaşına, cinsiyetine, klinik tablonun şiddetine, hastanın ruhsal olarak akne vulgaristen etkilenme derecesine ve toplumsal durumuna nazaran tedavi seçimi yapılır. Bu niçinle hastadan hastaya değişiklik gösterir. Belli aralıklarla ilaçların değiştirilmesi, farklı ilaçların eklenmesi ve tüm ilaçlarda muhakkak aralıklarda denetimler gereklidir.
Tedavide kalıcı tahlil sağlanabilmesi için tertipli ve uzun müddetli ilaç kullanması gereklidir. Akne vulgaris tedavisinde en erken cevap bir ay ortasında alınır, tesirin devamlılığının sağlanması için en az 6 ay tedavi sürdürülür.
Tedavide kullanılan ilaçların yanında derinin uygun biçimde temizlenmesi de değer taşır. Cilt bakımında hassas davranılmalı; çok sürterek temizlemekten, siyah noktaları yahut iltihaplı lezyonları sıkarak temizlemeye çalışmaktan kaçınılmalıdır. Akne lezyonlarının sıkılması yahut koparılmasının iz kalma riskini arttırdığı unutulmamalıdır.
Topikal Tedaviler
Akne lezyonlarının tipine ve şiddetine göre farklı topikal ilaçlar tek başına yahut sistemik ilaçlarla kombine edilerek kullanılabilir. Bu ilaçların bir kısmı kızarık ve iltihaplı lezyonlar için uygunken, bir kısmı komedonlara tesir eder. Hangi ilacın kullanıldığına bağlı olarak kızarıklık, kuruluk, soyulma üzere yan tesirleri olabilir. Muhakkak ilaçların kullanmasının akşam saatleri ile sınırlanması gereklidir. Topikal kullanılan ilaçlar yalnızca lezyonların üzerine değil, tüm alana uygulanmalıdır.
Sistemik tedaviler
Sistemik antibiyotikler, hormonal ilaçlar ve A vitamini türevi bir retinoid olan isotretinoin sistemik tedavide kullanılmaktadır. Akne vulgaris lezyonlarının şiddet derecesi, hastanın yaşı, bayan hastalarda hormonal düzensizlik belirtilerinin olup olmaması, daha evvel kullanılan tedavilere karşılığın derecesi ve iz kalıp kalmadığı; hangi ilacın seçileceğinin belirlenmesinde rol oynar. Sistemik ilaçlar topikal ilaçlarla kombine edilerek kullanılabilir.
Başka tedaviler
Akne vulgaris tedavisinde tek başına yahut ilaç tedavilerine ek olarak uygun şartlarda yapılan cilt bakımı, komedonların mekanik olarak temizlenmesi, glikolik asit yahut salisilik asit ile yapılan kimyasal peeling (soyma) süreçleri yapılabilir. Bu uygulamaların yapılması sonucu kesinlikle bir dermatolog tarafınca verilmelidir. Son senelerda tedavide lazer ve radyofrekans uygulamaları da gündeme gelmiştir.
Akne izlerinin tedavisinde şiddete ve izlerin tipine bakılırsa kimyasal peeling, dermal iğneleme (roller uygulaması), lazer ve radyofrekans tedavileri uygulanabilir.
Akne ve Diyet içindeki güçlenen bağ
Akne ile diyet içindeki alaka uzun yıllardır ağır ilgi çekmektedir. Hem hastaların birebir vakitte akneli hasta ebeveynlerinin bilhassa öğrenmek istediği bu bağ üzerine bir epeyce çalışma yapılmıştır ve hala tartışmalar sürmektedir. Yağlı yiyecekler, çekirdek üzere kuruyemişler, gazlı içecekler ve çikolata suçlanmış ancak bu yiyeceklerle akne lezyonlarının arttığı kanıtlanmamıştır.
Son senelerda yapılan çalışmalar ve gözlemlerde batı tipi beslenmenin yerleşmediği sanayileşmemiş toplumlarda ve kırsal kesimde yaşayan şahıslarda aknenin daha az görüldüğü saptanmıştır. Bu niçinle glisemik indeksi yüksek besinlerin (şekerli ve unlu yiyecekler, bakliyat, havuç, patates, gibi); bilhassa de çağımızda epey tüketilen “fast-food” yiyeceklerin akne oluşumunda ve şiddetlenmesinde rolü olduğu üzerinde durulmaktadır.
Akne oluşumunda beslenmenin endokrin faktörler üzerinden tesiri olduğunu ve karbonhidrat içeriği yüksek olan besinlerin hormonal etkiyi daha erken yaşlarda başlatmış olduğunı söyleyebiliriz. Batı tipi beslenmede öne çıkan yüksek glisemik yükü olan yiyecekler serum insülin düzeylerinde artışa yol açar. Artan insülin yağ bezlerinde üretimin artmasına ve ötürüsı ile yağlanma artışına niye olan hormonların düzeyini yükseltir. Bu hormonlar hem akneyi tetikler, tıpkı vakitte dokularda insülin direncine niye olarak kısır bir döngünün oluşmasına sebep olurlar.
Süt ve süt eserleri tüketimi ile akne gelişimi içinde bağlantı saptanan fazlaca sayıda çalışma vardır. Süt, kefir, yoğurt, dondurma, sportmenlerin kullandığı peynir altı suyu ve kazein üzere protein tozlarının proliferasyon ve inflamasyona niye olduğu ve akneyi bu yollarla arttırdığı düşünülmektedir. Zerzevat, meyve ve balık yiyen şahıslarda ise akne daha az oluşmaktadır.
Akne vulgarise bağlı deri belirtileri, en çok deride yağ bezlerinin ağır olduğu yüz, gövde üst kısmı ve sırtta ortaya çıkar. Bu belirtiler; kıl folikülüne yerleşmiş siyah yahut beyaz kabarıklıklar (komedonlar), kırmızı kimi vakit ucu iltihaplı lezyonlar, nodüller ve kistlerden oluşmaktadır. Bu lezyonlar hassas ve ağrılı olabilir. Büyük ve derin olan lezyonlar, çöküklük yahut kabarıklık formunda, kimi vakit hayat uzunluğu süren izler bırakabilir. Sebore, yani cildin çok yağlanması ekseriyetle sık rastlanan bir bulgudur.
Lezyonların bilhassa yüz üzere görünen bölgelere yerleşmesi, fazlaca sık görülen bir hastalık olması ve iz bırakabilmesi sebebi ile hastalarda önemli ruhsal ve toplumsal meselelere yol açabilmektedir. Ergenlik çağında varlığı olağan kabul edilip gerekli tedavi yaklaşımları yapılmadığı taktirde depresyon, anksiyete bozuklukları, kendine itimadın azalması, toplumsal fobi oluşması ve bunlara bağlı olarak hayat kalitesinde azalma ortaya çıkabilmektedir.
Akne nasıl oluşur?
Akne vulgaris sıradan bir mikrobik hastalık olmayıp, birden çok faktörün tesiri ile oluşur. Kıl folikülünde yapısal bozukluk, çok yağ (sebum) salgısı, Propionibacterium acnes (P. acnes) ismi verilen mikroorganizma ve iltihabi durum bu oluşumda rol oynar. Ergenlik periyodunda deride bulunan yağ bezlerinden salgılanan sebum ölçüsünde hormonal tesir ile artış oluşur. Sebum ölçüsünde olan artış, kıl folikülünde yerleşen P. acnes sayısının artması için fırsat yaratır. Artmış olan bakterilerin oluşturduğu birtakım enzimler yolu ile yapısal olarak değişikliğe uğrayan sebum; ortamda yangısal (iltihabi) bir tepkinin ortaya çıkmasına yol açar. Biz bu tepkinin kararınu akne lezyonları olan kırmızı kabartılar, nodüller ve kistler olarak görürüz.
Aknede hormonların tesiri
Yağ bezi aktivitesi, androjenler olarak bilinen ve bir hayli işlevi bulunan hormonların denetimindedir. Bu hormonlar bayanlarda ve erkeklerde yumurtalıklar (overler ve testisler) ve böbrek üstü bezlerinden salgılanır. Akne vulgarisli erkek hastalarda genel olarak kan androjen seviyeleri olağan sonlardadır, nadiren artmış olarak saptanan olgular da vardır. Bayan akne vulgarisli hastalarda androjen seviyeleri sıklıkla olağan bulunmasına karşın, bilhassa geç yaşlarda ortaya çıkan ve şiddetli seyreden durumlarda androjen seviyeleri olağanın üstünde bulunmuştur. Polikistik over sendromunun da akne ile bağlı olabileceği bilinmektedir. Bu niçinle bayan hastalarda adet düzensizliği yahut kıllanmada artış (hirşutizm) ile birlikte olan akne vulgaris varlığında, hormonal tetkiklerin yapılması ve altta yatan bir sorun olup olmadığının araştırılması değer kazanır.
Akneyi alevlendiren niçinler nelerdir?
Akne vulgariste genetik yatkınlık, sıcak, terleme, ultraviyole ışınları ve gerilim klinik seyri etkileyebilir. Birtakım ilaçlar (lityum, kortizonlu ilaçlar, vb) ve kullanılan kozmetik bakım eserleri yahut makyaj materyalleri lezyonların ortaya çıkmasına yahut şiddetlenmesine niye olabilir.
Akne vulgaris teşhisinde zorluk yaşanan bir hastalık değildir. Buna karşın dermatolojinin geniş yelpazesi ortasında yer alan kimi hastalıklarla karışabilir. Çok şiddetli ve tedaviye dirençli lezyonları olan hastalarda yahut beklenen yaş ve lokalizasyonlar haricinde ortaya çıkan lezyonların varlığında teşhis ve tedavi yaklaşımı tekrar sorgulanmalıdır.
Tedavi
Akne vulgarisin tedavi edilmesi gereken bir hastalık olduğu unutulmamalıdır. Ergenlik çağında hayli sık görülmesi sebebi ile olağan karşılanması ve nasıl olsa bizatihi geçer diye düşünerek tedavisiz bırakılması uygun değildir. Ruhsal olarak kuvvetli bir yaş periyodunda yaşanan bu hastalığın tedavisinde emel; mevcut bulguları azaltmak, yeni lezyon çıkışını mümkün olabildiğince önlemek ve en kıymetlisi kalıcı izlerin oluşmasını engellemektir.
Akne vulgariste hastanın yaşına, cinsiyetine, klinik tablonun şiddetine, hastanın ruhsal olarak akne vulgaristen etkilenme derecesine ve toplumsal durumuna nazaran tedavi seçimi yapılır. Bu niçinle hastadan hastaya değişiklik gösterir. Belli aralıklarla ilaçların değiştirilmesi, farklı ilaçların eklenmesi ve tüm ilaçlarda muhakkak aralıklarda denetimler gereklidir.
Tedavide kalıcı tahlil sağlanabilmesi için tertipli ve uzun müddetli ilaç kullanması gereklidir. Akne vulgaris tedavisinde en erken cevap bir ay ortasında alınır, tesirin devamlılığının sağlanması için en az 6 ay tedavi sürdürülür.
Tedavide kullanılan ilaçların yanında derinin uygun biçimde temizlenmesi de değer taşır. Cilt bakımında hassas davranılmalı; çok sürterek temizlemekten, siyah noktaları yahut iltihaplı lezyonları sıkarak temizlemeye çalışmaktan kaçınılmalıdır. Akne lezyonlarının sıkılması yahut koparılmasının iz kalma riskini arttırdığı unutulmamalıdır.
Topikal Tedaviler
Akne lezyonlarının tipine ve şiddetine göre farklı topikal ilaçlar tek başına yahut sistemik ilaçlarla kombine edilerek kullanılabilir. Bu ilaçların bir kısmı kızarık ve iltihaplı lezyonlar için uygunken, bir kısmı komedonlara tesir eder. Hangi ilacın kullanıldığına bağlı olarak kızarıklık, kuruluk, soyulma üzere yan tesirleri olabilir. Muhakkak ilaçların kullanmasının akşam saatleri ile sınırlanması gereklidir. Topikal kullanılan ilaçlar yalnızca lezyonların üzerine değil, tüm alana uygulanmalıdır.
Sistemik tedaviler
Sistemik antibiyotikler, hormonal ilaçlar ve A vitamini türevi bir retinoid olan isotretinoin sistemik tedavide kullanılmaktadır. Akne vulgaris lezyonlarının şiddet derecesi, hastanın yaşı, bayan hastalarda hormonal düzensizlik belirtilerinin olup olmaması, daha evvel kullanılan tedavilere karşılığın derecesi ve iz kalıp kalmadığı; hangi ilacın seçileceğinin belirlenmesinde rol oynar. Sistemik ilaçlar topikal ilaçlarla kombine edilerek kullanılabilir.
Başka tedaviler
Akne vulgaris tedavisinde tek başına yahut ilaç tedavilerine ek olarak uygun şartlarda yapılan cilt bakımı, komedonların mekanik olarak temizlenmesi, glikolik asit yahut salisilik asit ile yapılan kimyasal peeling (soyma) süreçleri yapılabilir. Bu uygulamaların yapılması sonucu kesinlikle bir dermatolog tarafınca verilmelidir. Son senelerda tedavide lazer ve radyofrekans uygulamaları da gündeme gelmiştir.
Akne izlerinin tedavisinde şiddete ve izlerin tipine bakılırsa kimyasal peeling, dermal iğneleme (roller uygulaması), lazer ve radyofrekans tedavileri uygulanabilir.
Akne ve Diyet içindeki güçlenen bağ
Akne ile diyet içindeki alaka uzun yıllardır ağır ilgi çekmektedir. Hem hastaların birebir vakitte akneli hasta ebeveynlerinin bilhassa öğrenmek istediği bu bağ üzerine bir epeyce çalışma yapılmıştır ve hala tartışmalar sürmektedir. Yağlı yiyecekler, çekirdek üzere kuruyemişler, gazlı içecekler ve çikolata suçlanmış ancak bu yiyeceklerle akne lezyonlarının arttığı kanıtlanmamıştır.
Son senelerda yapılan çalışmalar ve gözlemlerde batı tipi beslenmenin yerleşmediği sanayileşmemiş toplumlarda ve kırsal kesimde yaşayan şahıslarda aknenin daha az görüldüğü saptanmıştır. Bu niçinle glisemik indeksi yüksek besinlerin (şekerli ve unlu yiyecekler, bakliyat, havuç, patates, gibi); bilhassa de çağımızda epey tüketilen “fast-food” yiyeceklerin akne oluşumunda ve şiddetlenmesinde rolü olduğu üzerinde durulmaktadır.
Akne oluşumunda beslenmenin endokrin faktörler üzerinden tesiri olduğunu ve karbonhidrat içeriği yüksek olan besinlerin hormonal etkiyi daha erken yaşlarda başlatmış olduğunı söyleyebiliriz. Batı tipi beslenmede öne çıkan yüksek glisemik yükü olan yiyecekler serum insülin düzeylerinde artışa yol açar. Artan insülin yağ bezlerinde üretimin artmasına ve ötürüsı ile yağlanma artışına niye olan hormonların düzeyini yükseltir. Bu hormonlar hem akneyi tetikler, tıpkı vakitte dokularda insülin direncine niye olarak kısır bir döngünün oluşmasına sebep olurlar.
Süt ve süt eserleri tüketimi ile akne gelişimi içinde bağlantı saptanan fazlaca sayıda çalışma vardır. Süt, kefir, yoğurt, dondurma, sportmenlerin kullandığı peynir altı suyu ve kazein üzere protein tozlarının proliferasyon ve inflamasyona niye olduğu ve akneyi bu yollarla arttırdığı düşünülmektedir. Zerzevat, meyve ve balık yiyen şahıslarda ise akne daha az oluşmaktadır.