Birinci Dünya Savaşı’ndan ikincisine kadar geçen mühlete ABD’li tarihçilerin büyük kısmı “erginleşme senelerı” demişti. ABD askerleri, cephelerden meskene dönerken yeni bir dünya ve yeni bir hayat başlıyordu 1918’de. Bayanlar ve siyahlar hakları için hareket yapıyor, aşk ve caz bahisli bir hayat sokaklara hâkim oluyor, kırsaldan kentlere göçen kitleyle birlikte kimlik düzensizliği baş gösteriyor, alkol yasağı yüzünden partiler konutlara ve yeraltı barlarına gizleniyordu.
Üst ve orta sınıfın gelirinin artması, kimi ekonomik ve kültürel isyanları tetiklerken Caz Çağı alıp başını gidiyor ve 1929’daki Büyük Buhran’a kadar devam eden cümbüşe paralel olarak “Amerikan Rüyası”nın temelleri atılıyordu.
İkinci Dünya Savaşı arifesinde Avrupa’dan esen faşizm ve komünizm rüzgârları ABD’ye ulaşıyor; 1929 krizinin yıkıcı tesirleriyle baş etmeye uğraşanlar, sıcak çatışmaların fitilinin ateşlenmesini beklerken bir daha yeraltı barlarında ve konutlarda buluşuyor, arabalarıyla ülkenin dört bir yanında dolaşıyordu. Bu buluşmalar ve seyahatler, 1939-1945 içinde insanlara bir moral takviyesi de sağlamıştı. 1945 daha sonrasında ise Soğuk Savaş, “Amerikan Rüyası” ve devlet siyaseti hâline getirilen anti-komünizm, ABD’de tüm toplumsal, siyasi ve kültürel yaşama istikamet vermişti. Kelam konusu üç periyodu de yaşayan Dorothy Parker, hikayelerinde siyasi ve kültürel tansiyonları paranteze alarak kadın-erkek bağlantılarına ağırlaşmıştı.
İki cins içindeki bağlantısı ve iletişimsizliği, büyük aşkları ve yanlış anlamaları, 1918 daha sonrası başlayan yeni yaşama ahenk sağlayan ya da sağlayamayan bayanları ve erkekleri anlatan Parker, “ideal” görünen evlilikleri çözümlüyor, farklı baş yapısına sahip bireylerin memnun hayatlarını, uzun vakit daha sonra konuşacak tek söz bulamayanları, şiddetli geçim ve geçimsizlikleri, ironik üslubuyla anlatıyordu.
Evli Olmadığım Adamlar, Dorothy Parker, Mütercim: Anıl Karol, 12 syf., SUB Yayın, 2021..
Aradığı aşkı tüketen ve aşktan sıkılan bayanların ve adamların, tek sözcükle başlayıp biten bağlarını husus alan hikayelerinde Parker, birtakım kimi trajik kimi birtakım mizahi anlatımıyla iki savaş içindeki tereddütlü hâlleri sokaklardan, meskenlerden, kır gezintilerinden ve yeraltı barlarından hareketle kâğıda dökmüştü.
Cümbüşün tabanına vuranlar, görünüşe kıymet verenlerin ve yüzeyselliğin çekimine kapılanların karşısına, gelenekler ile çağdaş devir içinde sıkışmış, tercihlerinin bedelini ödeyen, hayal kırıklıklarıyla harman olmuş ve gerçeklerle yüzleşen bayanları ve erkekleri anlatan Parker, bir insanı beğenilen büyütmenin şahısta açtığı yaraları öyküleştirmişti.
Melankoli ve memnunluk içinde salınan, “suskun yoldaş” hafızanın labirentinde dolanan bayanlar ve erkekler; uzaktaki savaşın dedikodusunu yapıyordu inançlı ve dünyanın merkezi saydığı mahallelerinde. Bu ortamda kör topal ilerleyen gönül bağlantılarını ya da bir ilgiye dönüşemeyen yakınlaşmaları resmetmişti Parker.
TEK CÜMLELİK SASI VE ABSÜRT KARAKTERLER
Barış devrinde, savaşta ve Soğuk Savaş’ta, eksiklikleriyle ve fazlalıklarıyla yaşamaya çalışan bayanlar ve erkekleri anlatırken gözlemciliğini hikâyeciliğiyle buluşturan Parker, hem kadın-erkek bağlarını birebir vakitte bu ilgilerin öznelerinin ruh hâllerini çözümlüyor hikayelerinde. ‘Evli Olmadığım Adamlar’ da bunlardan biri; âdeta bir liste hazırlayan anlatıcı, erkekleri tahlil ediyor.
“Her yerde bitiyorlar” dediği evli olmadığı erkeklerin çetelesini tutarken onları “sadece görmenin hoşluğundan” bahseden anlatıcının kimi vakit tek cümleyle, kimi vakit birkaç paragrafla tanım ettiği adamlardan birtakımı fazlaca eğlenceli birtakımı çok önemli. Kimisi hiciv ustası, kimisi tuhaf alışkanlıklara sahip. Birtakımı tam bir insansever ve her şeyini karşısındakine kaptıracak kadar saf, birtakımı üstüne geçirdiği grup elbisesiyle dünyayı yönetecek üzere görünüyor. Anlatıcı, onlardan bazısının yanında kendisini fazlaca rahat ve yavaşça hissediyor, bir ötekinin yanında sus pus oluyor.
Bir vodvilden fırlamış üzere duran, kelamlarıyla tüm buzları eriten, “teoride ve pratikte şakacı” Freddie’nin nüktedanlığı ve zekâsı, kimi vakit etrafındakilere fazla geliyor. Tam da bu niçinle beşerler, onun bir sıkıntısı olduğu izlenimine kapılıyor. Freddie ise bir beden çalımıyla bu kanıdan sıyrılıp herkesi şaşırtmayı sürdürüyor.
Anlatıcı, Mortimer’ı kısa bir cümleyle tanım ediyor, tahminen de geçiştiriyor: “Mortimer, fotoğraf çekilirken her vakit kadro elbise giyerdi.” Kısa ve yoruma açık bu cümle, Mortimer’ın kişiliğine dair ipucu veriyor. Anlatıcının esprisi de bu; birtakım adamlar hakkında uzun uzun konuşabilecekken kimilerinin sasılığını yahut absürtlüğünü belirtmek için tek cümleyi kâfi buluyor.
Tek cümleyi hak edenlerin hayatı, daima birebir tarafa akıyor ve çabucak hepsi konfor alanının haricinde kendini pek rahat ve keyifli hissetmiyor. Anlatıcı bunu direkt söylemiyor, ima edip okura göz kırpıyor.
PARKER’IN İRONİK ANLATIMI
Bir de monologlarıyla nam salan, saatlerce konuşabilen, mevzudan mevzuya atlayan, alkole dayandıkça çenesi daha da düşenler var. Çok düzgün bir arkadaş, âlâ bir dinleyici olan ancak dikkati kolay kolay dağılıp karşısındakileri karışık zihnine hızla çekiveren Charlie bunlardan biri; onda kaybolabileceğiniz lakin onun da sizi kaybedebileceği bir karakter…
Anlatıcı, zihninde yer etmiş adamları sıralarken gözlemciliğini ve yorumculuğunu konuşturuyor. örneğin briç ve tenis oynamayı seven, tüm oyuncuları neşelendirmeyi bilirken dikkatini ve ciddiyetini yitirmeyen karakterler de kelam konusu bu anlatıda. kimselerle tartışmayan ve daima daha uygununu arayan, herkese açık yüreklilikle anılarını sıralayan ve öngörüsü fazla olan Henry bunlardan.
Anlatıcı, yüzeysel yahut derinlikli alaka kurduğu adamlarla yaşanmışlıklarını çözümlerken vakit ve yer dışı anekdotlar paylaşıyor. Kendisinde iz bırakmış dokuz erkeğin yer aldığı bu anlatı, Parker’ın gözlemciliği ve hikâyeciliğinin temel özelliklerini yansıtıyor bir daha.
Freddie, Mortimer, Raymond, Charlie, Lloyd, Henry, Joe, Oliver ve Albert, artık yanında yöresinde bulunmasa da anlatıcının sözüyle bir ömür uzunluğu anılarında yaşayacak. Bu da Parker’ın ironik anlatımının bir modülü, kitapta yarattığı vodvil havasının bir yansıması.
Üst ve orta sınıfın gelirinin artması, kimi ekonomik ve kültürel isyanları tetiklerken Caz Çağı alıp başını gidiyor ve 1929’daki Büyük Buhran’a kadar devam eden cümbüşe paralel olarak “Amerikan Rüyası”nın temelleri atılıyordu.
İkinci Dünya Savaşı arifesinde Avrupa’dan esen faşizm ve komünizm rüzgârları ABD’ye ulaşıyor; 1929 krizinin yıkıcı tesirleriyle baş etmeye uğraşanlar, sıcak çatışmaların fitilinin ateşlenmesini beklerken bir daha yeraltı barlarında ve konutlarda buluşuyor, arabalarıyla ülkenin dört bir yanında dolaşıyordu. Bu buluşmalar ve seyahatler, 1939-1945 içinde insanlara bir moral takviyesi de sağlamıştı. 1945 daha sonrasında ise Soğuk Savaş, “Amerikan Rüyası” ve devlet siyaseti hâline getirilen anti-komünizm, ABD’de tüm toplumsal, siyasi ve kültürel yaşama istikamet vermişti. Kelam konusu üç periyodu de yaşayan Dorothy Parker, hikayelerinde siyasi ve kültürel tansiyonları paranteze alarak kadın-erkek bağlantılarına ağırlaşmıştı.
İki cins içindeki bağlantısı ve iletişimsizliği, büyük aşkları ve yanlış anlamaları, 1918 daha sonrası başlayan yeni yaşama ahenk sağlayan ya da sağlayamayan bayanları ve erkekleri anlatan Parker, “ideal” görünen evlilikleri çözümlüyor, farklı baş yapısına sahip bireylerin memnun hayatlarını, uzun vakit daha sonra konuşacak tek söz bulamayanları, şiddetli geçim ve geçimsizlikleri, ironik üslubuyla anlatıyordu.
Evli Olmadığım Adamlar, Dorothy Parker, Mütercim: Anıl Karol, 12 syf., SUB Yayın, 2021..
Aradığı aşkı tüketen ve aşktan sıkılan bayanların ve adamların, tek sözcükle başlayıp biten bağlarını husus alan hikayelerinde Parker, birtakım kimi trajik kimi birtakım mizahi anlatımıyla iki savaş içindeki tereddütlü hâlleri sokaklardan, meskenlerden, kır gezintilerinden ve yeraltı barlarından hareketle kâğıda dökmüştü.
Cümbüşün tabanına vuranlar, görünüşe kıymet verenlerin ve yüzeyselliğin çekimine kapılanların karşısına, gelenekler ile çağdaş devir içinde sıkışmış, tercihlerinin bedelini ödeyen, hayal kırıklıklarıyla harman olmuş ve gerçeklerle yüzleşen bayanları ve erkekleri anlatan Parker, bir insanı beğenilen büyütmenin şahısta açtığı yaraları öyküleştirmişti.
Melankoli ve memnunluk içinde salınan, “suskun yoldaş” hafızanın labirentinde dolanan bayanlar ve erkekler; uzaktaki savaşın dedikodusunu yapıyordu inançlı ve dünyanın merkezi saydığı mahallelerinde. Bu ortamda kör topal ilerleyen gönül bağlantılarını ya da bir ilgiye dönüşemeyen yakınlaşmaları resmetmişti Parker.
TEK CÜMLELİK SASI VE ABSÜRT KARAKTERLER
Barış devrinde, savaşta ve Soğuk Savaş’ta, eksiklikleriyle ve fazlalıklarıyla yaşamaya çalışan bayanlar ve erkekleri anlatırken gözlemciliğini hikâyeciliğiyle buluşturan Parker, hem kadın-erkek bağlarını birebir vakitte bu ilgilerin öznelerinin ruh hâllerini çözümlüyor hikayelerinde. ‘Evli Olmadığım Adamlar’ da bunlardan biri; âdeta bir liste hazırlayan anlatıcı, erkekleri tahlil ediyor.
“Her yerde bitiyorlar” dediği evli olmadığı erkeklerin çetelesini tutarken onları “sadece görmenin hoşluğundan” bahseden anlatıcının kimi vakit tek cümleyle, kimi vakit birkaç paragrafla tanım ettiği adamlardan birtakımı fazlaca eğlenceli birtakımı çok önemli. Kimisi hiciv ustası, kimisi tuhaf alışkanlıklara sahip. Birtakımı tam bir insansever ve her şeyini karşısındakine kaptıracak kadar saf, birtakımı üstüne geçirdiği grup elbisesiyle dünyayı yönetecek üzere görünüyor. Anlatıcı, onlardan bazısının yanında kendisini fazlaca rahat ve yavaşça hissediyor, bir ötekinin yanında sus pus oluyor.
Bir vodvilden fırlamış üzere duran, kelamlarıyla tüm buzları eriten, “teoride ve pratikte şakacı” Freddie’nin nüktedanlığı ve zekâsı, kimi vakit etrafındakilere fazla geliyor. Tam da bu niçinle beşerler, onun bir sıkıntısı olduğu izlenimine kapılıyor. Freddie ise bir beden çalımıyla bu kanıdan sıyrılıp herkesi şaşırtmayı sürdürüyor.
Anlatıcı, Mortimer’ı kısa bir cümleyle tanım ediyor, tahminen de geçiştiriyor: “Mortimer, fotoğraf çekilirken her vakit kadro elbise giyerdi.” Kısa ve yoruma açık bu cümle, Mortimer’ın kişiliğine dair ipucu veriyor. Anlatıcının esprisi de bu; birtakım adamlar hakkında uzun uzun konuşabilecekken kimilerinin sasılığını yahut absürtlüğünü belirtmek için tek cümleyi kâfi buluyor.
Tek cümleyi hak edenlerin hayatı, daima birebir tarafa akıyor ve çabucak hepsi konfor alanının haricinde kendini pek rahat ve keyifli hissetmiyor. Anlatıcı bunu direkt söylemiyor, ima edip okura göz kırpıyor.
PARKER’IN İRONİK ANLATIMI
Bir de monologlarıyla nam salan, saatlerce konuşabilen, mevzudan mevzuya atlayan, alkole dayandıkça çenesi daha da düşenler var. Çok düzgün bir arkadaş, âlâ bir dinleyici olan ancak dikkati kolay kolay dağılıp karşısındakileri karışık zihnine hızla çekiveren Charlie bunlardan biri; onda kaybolabileceğiniz lakin onun da sizi kaybedebileceği bir karakter…
Anlatıcı, zihninde yer etmiş adamları sıralarken gözlemciliğini ve yorumculuğunu konuşturuyor. örneğin briç ve tenis oynamayı seven, tüm oyuncuları neşelendirmeyi bilirken dikkatini ve ciddiyetini yitirmeyen karakterler de kelam konusu bu anlatıda. kimselerle tartışmayan ve daima daha uygununu arayan, herkese açık yüreklilikle anılarını sıralayan ve öngörüsü fazla olan Henry bunlardan.
Anlatıcı, yüzeysel yahut derinlikli alaka kurduğu adamlarla yaşanmışlıklarını çözümlerken vakit ve yer dışı anekdotlar paylaşıyor. Kendisinde iz bırakmış dokuz erkeğin yer aldığı bu anlatı, Parker’ın gözlemciliği ve hikâyeciliğinin temel özelliklerini yansıtıyor bir daha.
Freddie, Mortimer, Raymond, Charlie, Lloyd, Henry, Joe, Oliver ve Albert, artık yanında yöresinde bulunmasa da anlatıcının sözüyle bir ömür uzunluğu anılarında yaşayacak. Bu da Parker’ın ironik anlatımının bir modülü, kitapta yarattığı vodvil havasının bir yansıması.