27 yıldır cezaevinde olan şair İlhan Sami Çomak, gazeteciler Akın Olgun, Beğenilen Bedeloğlu ve Kemal Bozkurt’un hazırlayıp sunduğu ‘Aç Parantez’ programının ‘3 soru 3 cevap’ kısmına konuk oldu. Gazetecilerin, yakınları aracılığı ile sorularını cezaevine ulaştırdığı Çomak ile yapılan kısa röportaj, 20 Aralık 2021 Pazartesi günü saat 20.30’da, Aç Parantez YouTube kanalında izleyiciyle buluştu.
‘İKTİDAR DEDİĞİMİZ ŞEY, KENDİ YARATTIĞI KÖTÜLÜK VE MAĞDURİYETLERE MÜNASEBET BULMAKTAN GEÇİYOR’
Kemal Bozkurt’un 27 yıldır somut bir kanıt olmadan tutuklu olan İlhan Sami Çomak’a “İktidarlar değişse de, biroldukça adalet bakanı değişse de sizin durumunuz değişmemiş. Gerçekte somut olan şeyse ömrünüzün çalındığı. Tüm bu hırsızlığa karşın üretmeye, yazmaya da devam ediyorsunuz. Size karşı olan bu ortak adaletsizliği neye bağlıyorsunuz?” sorusunun üzerine Çomak şu cevabı verdi:
“Birikmiş bu biçimde bir adaletsizliğin bir epey niçini var aslında. Bir ikisine vurgu yapmalıyım. İktidar dediğimiz şeyle hem kavramsal olarak tıpkı vakitte somut açıdan bir ahenkten bahsedilebilir bu mevzuda. İktidarlar adaletle değil adaletsizlikle varlıklarını daima değiştirip muhkem hale getirirler. Devlet ve daha geniş manada iktidar dediğimiz şey, kendi yarattığı kötülük ve mağduriyetlere münasebet bulmaktan geçiyor. Genelde bu münasebetler kanunlarla desteklenir, şahsen kanun ismini alır.
Benim mahkemelerde geçen ömrüm, iktidarın beğendiğin bu tarafına bile tabi olmak istemeyen ülkemiz iktidar pratiğinin ve ona bağlı yargının keyfi, fazlacaça umarsız, eh biraz ‘yerli ve milli’ bir kültürel geçmişin damgasıyla malül bir şuur ve uygulamanın delili olsa gerek. Ben bir biçimde sesimi duyurup geç de olsa bu adaletsizliği görünür kıldım. halbuki biliyorum ki 90’lı senelerda mahkemelerle muhatap olan, DGM’lerde yargılanan çabucak herkes birebir kötülükle karşılaştı. Benim üzere onların da hayatları çalındı. Asla onarılmayacak adaletsizlikle sınanmak hissiyle yaşamak durumunda bırakıldılar. Benim talihsizliğim bu adaletsizliğin süreklileşen ve kararı asla değişmeyen yargılamalarla daima taze tutulması oldu. 80 yaşındaki hasta pak ve hasta mahpus M. Emin Özkan niçin bırakılmıyorsa ben de o yüzden bırakılmadım! Ölecekleri neredeyse kesin olan lakin buna karşın takati çekilerek vefatı beklenen ve ölen Halil Güneş ve Abdurrezzak Şuyur niye bırakılmadıysa ben de o yüzden bırakılmadım!
AİHM’e rastgele bir müracaatları olmamasına karşın DGM’de yargılanan tüm Hizbullah davası tutuklularının özgür bırakılmasını sağlayan irade ile AİHM’in sonucuna karşın beni bırakmayan irade tıpkı. Onlar iktidarın nezdinde artık geçmişte ne yaşandıysa hepsi unutularak makul ve makbul vatandaş oldular. halbuki ben ve tıpkı durumda olan bir epeyce kişi makul ve makbul değildir! Birtakım durumlarda adalet tanrıçasının gözü epeyce açık olabiliyor. ötürüsıyla hukuk ve yürürlükteki kanunlar çiğnenerek hayatlarımızın çalınmasında bir sakınca görünmüyor. Uzun süren bu adaletsizliğin bir de sessizlikten geçen bir yanı var ki bu daha yaralayıcı. Dostların sessizliği, dayanışma gayretinin yetersizliği ve bu hukuksuzluğu açıklıkla görüp parçalayamamaları… Yalnız bırakılmak hukuksuzlukla sınanmak kadar yaralayıcı. Ben bunu söylerim.”
‘ZAMANSIZ VE YERSİZ VAR OLUNAMIYOR’
Akın Olgun, Çomak’ın yürüttüğü hukuk uğraşını şiirlerle büyüttüğünü ve kelamlarını yer ve vakti şiirle özgürleştirmek olarak algıladığını belirterek, “27 yıllık tutsaksınız ve bu yanıyla sizin için yer ve vakit ne söz ediyor, ona nasıl bir mana yüklüyorsunuz?” sorusunu sordu.
Çomak şu sözleri kullandı:
“Temel bahisler kelam konusu olduğunda, tercih ve irademizin gösterdiği doğrultunun ve söyleyeceğimiz kelamların bir sonu var. Vakitsiz ve yersiz var olunamıyor maalesef. Şayet özgürleşmeden bahsedilecek ise kendi sınırlılığımızı bilen bir şuurla, bu mutlak gerçekliğe ahenk göstermek, özelde şiiri, genelde edebiyat ve sanatı bu gayeyle zeka ve yeteneğin ve şüphesiz hayal gücünün bir kazanımı olarak görmek daha açıklayıcı olabilir kanımca. Vakte tabiyiz evet, yere da. Özgürleşme isteği tam da bu yüzden beliriyor aslına bakarsan. Kültür olarak isimlendirdiğimiz o geniş yelpazede yer alan bütün birikimler, gerçekte vakit ve yerin, ötürüsıyla ömrün zarurî döngüsünün bize yüklediği sonlu ve ölümlü olma gerçeğine karşı atılan adımlar değil midir aslına bakarsan? Özgürleşme ile yaratıcılık içinde bir bağ var ve yaratıcılığın kendisi her vakit, nerede ve ne vakit gerçekleştiğinden daha kıymetlidir. Benim durumumda vakit ve yerin tabi olduğumuz mutlak gücüne, bir insanın kötülük ediniminin keskin bir kılıç üzere eklendiğini görüyoruz. Şiir, bu kılıcın açtığı yaradan, onun acı şuurundan doğuyor bir istikametiyle. Hem açılan yarayı onarmaya çalışan, birebir vakitte acıyı yumuşatma kaygısı olan bir yaratıcılık. Vakit kalıcı hasarlar bırakıyor bunu biliyoruz. Vakti bu haliyle sevmiyorum. Yer, insanın tertip ettiği bir kötülük biçimi olarak beliriyor burada. Yerin bu biçimdesini sevmiyorum. Vakit ve yer adaletsizlikle işbirliği yapıp hayatımı kundaklıyor daima. bu biçimde olabiliyorsa, vakte güzelliğin de var olduğunu hatırlatan, zorbalıktan değil sevgiden geçen bir şey sunulmalıydı. Şiire yönelmem, tahminen de bunu hatırlatma isteğimin ihsasla devreye girmiş olmasındandır. Hem yerin genişleyip, nefes alınabilir bir yere dönüşmesi lakin bu biçimde mümkün olabilirdi, yoksa bir ömürdür süren bu haksızlığa dayanmak fazlaca sıkıntı olacaktı. Demek ki vaktin ve yerin berbatlığı ve güzelliği bizim davranışlarımızda mündemiçtir. Kişi ne kadar özgürleşirse, vaktin ve yerin çeperini o derece zorlayıp iterek kendisine yer açabilir. Birebir biçimde bu çeper zorlandıkça özgürlük gürleşecektir. Kendine ilişkin bir vakitten kelam ediyorum. Kaçınılmaz olarak genel vakte prestij eden lakin tıpkı biçimde nazaranli olan bir vakit, şiirin vakti, şiirin ve yaratıcılığın vakti. Vakit esneyince yer da genişler!”
‘ÖZELDE ŞİİR, GENELDE EDEBİYAT BENİM İÇİN, HAYAT VE ÖZGÜRLÜĞÜN VADETTİĞİ İMKANLARA ULAŞMAK İÇİN BİR BAHANE’
Son olarak Beğenilen Bedeloğlu’nun ‘Karınca Yuvasını Dağıtmamak’ isimli kitabına sunuş yazan Burhan Sönmez’in Çomak’la cezaevinde yaptığı görüşmeyi aktardığını hatırlatarak, “Dört duvar içinde geçen 27 yılın sonunda artık dışarıdaki ömrün gerçekliğini tasavvur edemediğinizi, hayal etmeye çalışsanız da zihninizin algılamadığını söylüyorsunuz. Dışarıdaki hayata dair yiten bu gerçeklik duygusu şiire, yazıya nasıl dönüştü?” sorusunun üzerine Çomak şöyleki konuştu:
“Özelde şiir genelde edebiyat belirli ki benim için bir mazeret. Hayat ve özgürlüğün vadettiği imkanlara ulaşmak için bir mazeret. Mümkün olduğunu bildiğim fakat haksızca koparıldığım bütün bir gerçekler toplamının, bana hissin her tarafıyla dönmesi için itinayla işlediğim bir mazeret. Gerçeğin ağır ve acı şuuru ile öğütülmemek için kullandığım bir mazeret. bu biçimde olunca her zamankinden ve herkesten daha büyük bir azimle çalışmak, yiten gerçekliğin yerine bir destek noktası bularak oradan hayata yinedan tutunmak ismine öbür hiç bir şeye değil en başta içe yönelmek, hayal gücüne güvenip hafızanın bıraktıklarını işleyerek kendi üzerine kapanmak sezgiyle girilen bir yol oldu aslında. Destek noktası bulmak bu karanlık boşlukta kurucu bir değere sahip. Kendi üzerine, anılarına kapanma bu bahiste kelam edilmesi gereken ana öge. Tecrübeyle şuur ve hayatıma yeni bir şey katma imkanından yoksun edildiğimden hatırlamaya, ısrarla hatırlamaya, hissin eskiyip küflenmesini önlemek için anılara itinayla sahip çıkarak taze tutma uğraşına, bu gayeyle yeni hayatışım üzere anıları kurgulamaya yöneliyorum mecburen. Kendimi koruyorum aslında şiir yazarken beni ben yapan değerleri… Yalnızca aşk değil anılar da bakım ister bunu biliyorum. Edebiyat beli ki beni orijinal bir insan yapmadı evet lakin beklenmedik ataklara karşı sağlam durmamı doğurdu. Adaletsizlikle vuruldum, fazlaca dövüldüm ve bu daima bir sınamaya dönüştü. Şiir hiç de hazır olmadığım keskin hayal kırıklıklarının yarattığı derin sarsıntıları evvel karşılamamı daha sonra da kaybımın büyüklüğünü onarıcı bir şuurla kabul etmemi sağladı. Şiir, şiire çalışmak, şiir yazmak… Gerçeklik ağır bir yüke dönüşürse unutmak devreye giriyor sanırım. Bunun iradi bir yönelimle ilgisi yok. Hatırlamak kadar unutmak da bir yere kadar seçilebilir bir şeydir lakin bir yere kadar. Bunun ölçüsünü kimse kestiremez. Tahminen de yiten gerçeklik duygusu acıyı daima hatırlamak istemeyen aklın bir önlemidir, kim bilir. Şiir ve yazı unutuştan kaçınılmaz olarak beliren yiten gerçeklik hissinin getirdiği boşluktan lakin en hayli hayata bir daha tutunma isteğinden doğuyor aşikâr ki…”
İLHAN SAMİ ÇOMAK KİMDİR?
İhsan Sami Çomak, 1994 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya kısmında öğrenciyken, ağır azap altında alınan tabiri temel alınarak Devlet Güvenlik Mahkemesi’nde yargılandı. İdama mahkum oldu lakin idam cezasının kaldırılmasıyla cezası müebbete çevrildi. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 2007 yılında Çomak’ın adil yargılanmadığına hükmetti lakin 2013’te bir daha başlayan yargılama da Çomak’ın aleyhine sonuçlandı.
Çomak’ın cezaevinde iken yazdığı 8 şiir kitabı var. Sennur Sezer Emek-Direniş Şiir ve Hikaye mükafatı sahibi olan Çomak, Galler PEN Memleketler arası Onursal Üyesidir. (KÜLTÜR SANAT SERVİSİ)
‘İKTİDAR DEDİĞİMİZ ŞEY, KENDİ YARATTIĞI KÖTÜLÜK VE MAĞDURİYETLERE MÜNASEBET BULMAKTAN GEÇİYOR’
Kemal Bozkurt’un 27 yıldır somut bir kanıt olmadan tutuklu olan İlhan Sami Çomak’a “İktidarlar değişse de, biroldukça adalet bakanı değişse de sizin durumunuz değişmemiş. Gerçekte somut olan şeyse ömrünüzün çalındığı. Tüm bu hırsızlığa karşın üretmeye, yazmaya da devam ediyorsunuz. Size karşı olan bu ortak adaletsizliği neye bağlıyorsunuz?” sorusunun üzerine Çomak şu cevabı verdi:
“Birikmiş bu biçimde bir adaletsizliğin bir epey niçini var aslında. Bir ikisine vurgu yapmalıyım. İktidar dediğimiz şeyle hem kavramsal olarak tıpkı vakitte somut açıdan bir ahenkten bahsedilebilir bu mevzuda. İktidarlar adaletle değil adaletsizlikle varlıklarını daima değiştirip muhkem hale getirirler. Devlet ve daha geniş manada iktidar dediğimiz şey, kendi yarattığı kötülük ve mağduriyetlere münasebet bulmaktan geçiyor. Genelde bu münasebetler kanunlarla desteklenir, şahsen kanun ismini alır.
Benim mahkemelerde geçen ömrüm, iktidarın beğendiğin bu tarafına bile tabi olmak istemeyen ülkemiz iktidar pratiğinin ve ona bağlı yargının keyfi, fazlacaça umarsız, eh biraz ‘yerli ve milli’ bir kültürel geçmişin damgasıyla malül bir şuur ve uygulamanın delili olsa gerek. Ben bir biçimde sesimi duyurup geç de olsa bu adaletsizliği görünür kıldım. halbuki biliyorum ki 90’lı senelerda mahkemelerle muhatap olan, DGM’lerde yargılanan çabucak herkes birebir kötülükle karşılaştı. Benim üzere onların da hayatları çalındı. Asla onarılmayacak adaletsizlikle sınanmak hissiyle yaşamak durumunda bırakıldılar. Benim talihsizliğim bu adaletsizliğin süreklileşen ve kararı asla değişmeyen yargılamalarla daima taze tutulması oldu. 80 yaşındaki hasta pak ve hasta mahpus M. Emin Özkan niçin bırakılmıyorsa ben de o yüzden bırakılmadım! Ölecekleri neredeyse kesin olan lakin buna karşın takati çekilerek vefatı beklenen ve ölen Halil Güneş ve Abdurrezzak Şuyur niye bırakılmadıysa ben de o yüzden bırakılmadım!
AİHM’e rastgele bir müracaatları olmamasına karşın DGM’de yargılanan tüm Hizbullah davası tutuklularının özgür bırakılmasını sağlayan irade ile AİHM’in sonucuna karşın beni bırakmayan irade tıpkı. Onlar iktidarın nezdinde artık geçmişte ne yaşandıysa hepsi unutularak makul ve makbul vatandaş oldular. halbuki ben ve tıpkı durumda olan bir epeyce kişi makul ve makbul değildir! Birtakım durumlarda adalet tanrıçasının gözü epeyce açık olabiliyor. ötürüsıyla hukuk ve yürürlükteki kanunlar çiğnenerek hayatlarımızın çalınmasında bir sakınca görünmüyor. Uzun süren bu adaletsizliğin bir de sessizlikten geçen bir yanı var ki bu daha yaralayıcı. Dostların sessizliği, dayanışma gayretinin yetersizliği ve bu hukuksuzluğu açıklıkla görüp parçalayamamaları… Yalnız bırakılmak hukuksuzlukla sınanmak kadar yaralayıcı. Ben bunu söylerim.”
‘ZAMANSIZ VE YERSİZ VAR OLUNAMIYOR’
Akın Olgun, Çomak’ın yürüttüğü hukuk uğraşını şiirlerle büyüttüğünü ve kelamlarını yer ve vakti şiirle özgürleştirmek olarak algıladığını belirterek, “27 yıllık tutsaksınız ve bu yanıyla sizin için yer ve vakit ne söz ediyor, ona nasıl bir mana yüklüyorsunuz?” sorusunu sordu.
Çomak şu sözleri kullandı:
“Temel bahisler kelam konusu olduğunda, tercih ve irademizin gösterdiği doğrultunun ve söyleyeceğimiz kelamların bir sonu var. Vakitsiz ve yersiz var olunamıyor maalesef. Şayet özgürleşmeden bahsedilecek ise kendi sınırlılığımızı bilen bir şuurla, bu mutlak gerçekliğe ahenk göstermek, özelde şiiri, genelde edebiyat ve sanatı bu gayeyle zeka ve yeteneğin ve şüphesiz hayal gücünün bir kazanımı olarak görmek daha açıklayıcı olabilir kanımca. Vakte tabiyiz evet, yere da. Özgürleşme isteği tam da bu yüzden beliriyor aslına bakarsan. Kültür olarak isimlendirdiğimiz o geniş yelpazede yer alan bütün birikimler, gerçekte vakit ve yerin, ötürüsıyla ömrün zarurî döngüsünün bize yüklediği sonlu ve ölümlü olma gerçeğine karşı atılan adımlar değil midir aslına bakarsan? Özgürleşme ile yaratıcılık içinde bir bağ var ve yaratıcılığın kendisi her vakit, nerede ve ne vakit gerçekleştiğinden daha kıymetlidir. Benim durumumda vakit ve yerin tabi olduğumuz mutlak gücüne, bir insanın kötülük ediniminin keskin bir kılıç üzere eklendiğini görüyoruz. Şiir, bu kılıcın açtığı yaradan, onun acı şuurundan doğuyor bir istikametiyle. Hem açılan yarayı onarmaya çalışan, birebir vakitte acıyı yumuşatma kaygısı olan bir yaratıcılık. Vakit kalıcı hasarlar bırakıyor bunu biliyoruz. Vakti bu haliyle sevmiyorum. Yer, insanın tertip ettiği bir kötülük biçimi olarak beliriyor burada. Yerin bu biçimdesini sevmiyorum. Vakit ve yer adaletsizlikle işbirliği yapıp hayatımı kundaklıyor daima. bu biçimde olabiliyorsa, vakte güzelliğin de var olduğunu hatırlatan, zorbalıktan değil sevgiden geçen bir şey sunulmalıydı. Şiire yönelmem, tahminen de bunu hatırlatma isteğimin ihsasla devreye girmiş olmasındandır. Hem yerin genişleyip, nefes alınabilir bir yere dönüşmesi lakin bu biçimde mümkün olabilirdi, yoksa bir ömürdür süren bu haksızlığa dayanmak fazlaca sıkıntı olacaktı. Demek ki vaktin ve yerin berbatlığı ve güzelliği bizim davranışlarımızda mündemiçtir. Kişi ne kadar özgürleşirse, vaktin ve yerin çeperini o derece zorlayıp iterek kendisine yer açabilir. Birebir biçimde bu çeper zorlandıkça özgürlük gürleşecektir. Kendine ilişkin bir vakitten kelam ediyorum. Kaçınılmaz olarak genel vakte prestij eden lakin tıpkı biçimde nazaranli olan bir vakit, şiirin vakti, şiirin ve yaratıcılığın vakti. Vakit esneyince yer da genişler!”
‘ÖZELDE ŞİİR, GENELDE EDEBİYAT BENİM İÇİN, HAYAT VE ÖZGÜRLÜĞÜN VADETTİĞİ İMKANLARA ULAŞMAK İÇİN BİR BAHANE’
Son olarak Beğenilen Bedeloğlu’nun ‘Karınca Yuvasını Dağıtmamak’ isimli kitabına sunuş yazan Burhan Sönmez’in Çomak’la cezaevinde yaptığı görüşmeyi aktardığını hatırlatarak, “Dört duvar içinde geçen 27 yılın sonunda artık dışarıdaki ömrün gerçekliğini tasavvur edemediğinizi, hayal etmeye çalışsanız da zihninizin algılamadığını söylüyorsunuz. Dışarıdaki hayata dair yiten bu gerçeklik duygusu şiire, yazıya nasıl dönüştü?” sorusunun üzerine Çomak şöyleki konuştu:
“Özelde şiir genelde edebiyat belirli ki benim için bir mazeret. Hayat ve özgürlüğün vadettiği imkanlara ulaşmak için bir mazeret. Mümkün olduğunu bildiğim fakat haksızca koparıldığım bütün bir gerçekler toplamının, bana hissin her tarafıyla dönmesi için itinayla işlediğim bir mazeret. Gerçeğin ağır ve acı şuuru ile öğütülmemek için kullandığım bir mazeret. bu biçimde olunca her zamankinden ve herkesten daha büyük bir azimle çalışmak, yiten gerçekliğin yerine bir destek noktası bularak oradan hayata yinedan tutunmak ismine öbür hiç bir şeye değil en başta içe yönelmek, hayal gücüne güvenip hafızanın bıraktıklarını işleyerek kendi üzerine kapanmak sezgiyle girilen bir yol oldu aslında. Destek noktası bulmak bu karanlık boşlukta kurucu bir değere sahip. Kendi üzerine, anılarına kapanma bu bahiste kelam edilmesi gereken ana öge. Tecrübeyle şuur ve hayatıma yeni bir şey katma imkanından yoksun edildiğimden hatırlamaya, ısrarla hatırlamaya, hissin eskiyip küflenmesini önlemek için anılara itinayla sahip çıkarak taze tutma uğraşına, bu gayeyle yeni hayatışım üzere anıları kurgulamaya yöneliyorum mecburen. Kendimi koruyorum aslında şiir yazarken beni ben yapan değerleri… Yalnızca aşk değil anılar da bakım ister bunu biliyorum. Edebiyat beli ki beni orijinal bir insan yapmadı evet lakin beklenmedik ataklara karşı sağlam durmamı doğurdu. Adaletsizlikle vuruldum, fazlaca dövüldüm ve bu daima bir sınamaya dönüştü. Şiir hiç de hazır olmadığım keskin hayal kırıklıklarının yarattığı derin sarsıntıları evvel karşılamamı daha sonra da kaybımın büyüklüğünü onarıcı bir şuurla kabul etmemi sağladı. Şiir, şiire çalışmak, şiir yazmak… Gerçeklik ağır bir yüke dönüşürse unutmak devreye giriyor sanırım. Bunun iradi bir yönelimle ilgisi yok. Hatırlamak kadar unutmak da bir yere kadar seçilebilir bir şeydir lakin bir yere kadar. Bunun ölçüsünü kimse kestiremez. Tahminen de yiten gerçeklik duygusu acıyı daima hatırlamak istemeyen aklın bir önlemidir, kim bilir. Şiir ve yazı unutuştan kaçınılmaz olarak beliren yiten gerçeklik hissinin getirdiği boşluktan lakin en hayli hayata bir daha tutunma isteğinden doğuyor aşikâr ki…”
İLHAN SAMİ ÇOMAK KİMDİR?
İhsan Sami Çomak, 1994 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya kısmında öğrenciyken, ağır azap altında alınan tabiri temel alınarak Devlet Güvenlik Mahkemesi’nde yargılandı. İdama mahkum oldu lakin idam cezasının kaldırılmasıyla cezası müebbete çevrildi. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 2007 yılında Çomak’ın adil yargılanmadığına hükmetti lakin 2013’te bir daha başlayan yargılama da Çomak’ın aleyhine sonuçlandı.
Çomak’ın cezaevinde iken yazdığı 8 şiir kitabı var. Sennur Sezer Emek-Direniş Şiir ve Hikaye mükafatı sahibi olan Çomak, Galler PEN Memleketler arası Onursal Üyesidir. (KÜLTÜR SANAT SERVİSİ)