1949’da doğan Rus müellif Aleksandr Potemkin, yapıtlarında genel olarak tüketim dünyasını ve bu dünyada kendini tüketen insanı, onun düştüğü trajikomik halleri husus edinir. Tahminen de Potemkin iktisat profesörü olduğu için bu biçimde bir tema üzerine çalışır. Her ne kadar gazetecilik temelli bir eğitim alıp iktisat eğitimine daha sonradan geçmiş olsa da, verdiği dersler, yaptığı çalışmalar ve yazdığı kuramsal kitaplar da daima iktisat üzerinedir.
“Ben bayağı bir okur değil, fikirlerimi tartışacak bir okur arayışındayım,” diyen Potemkin’in Türkçedeki birinci kitabı geçtiğimiz günlerde raflardaki yerini aldı. Alfa Kitap etiketine sahip ‘Koltuk’ ismini taşıyan bu romanın tercümanı ise Sevinç Üçgül.
KOLTUĞUN GÜCÜ ADINA!
“Bay Dulkoviç iki eliyle koltuğunu kucakladı, dizlerinin üzerine çöktü, bacaklarıyla sardı ve o denli uğraşla ve hatta o denli tutkuyla öpmeye başladı ki, koltuk, güya memurun ortasındaki en gerçek cinsel hislerini uyandırmış üzereydi. Çağdaş Rus bürokratını neler cezbetmez ki? Onu neler heyecanlandırmaz ki? Çılgın başında neler hayal etmez ki!”
Arkadi Lvoviç Dulçikov üst düzeyde bir bürokrat, üçüncü derecede danışmanlık yapan bir generaldir. Çıkarı fazla, yalakası boldur. Her gün makamına gelir, canı üzere sevdiği koltuğuna kurulur ve seksi sekteri Lyubaşa Popışeva’nın düzenlediği sırayla kendisini ziyarete gelen insanları kabule başlar.
Koltuk, Aleksandr Potemkin, Tercüman: Sevinç Üçgül, 128 syf., Alfa Yayıncılık, 2021.
Gelenler de en az Dulçikov kadar ahlaklı kimselerdir elbette. şahsi çıkarları için yasal bir açıklık bulmaya uğraşan, bulamadıkları takdirde manipülasyondan çekinmeyen, gerektiğinde rüşvet verip, gerektiğinde tehdit eden, hatta insanları tutuklatıp öldürtmekten çekinmeyen bir avuç parazittir.
Dulçikov koltuğuna övgüler düzmesinin akabinde birinci kabul ettiği kişi Rus Ortodoks Kilisesi Kutsal Sinod Üyesi Bay Mahahorin’dir. Bay Mahahorin birinci etapta dindar bir izlenim sergilese de gerçek yüzünü/sözünü hayli geçmeden gösterir. Sovyetler periyodunda İsa’nın geri planda tutulmasından kaygı yanarak yeni nizamda İsa’yı ve kiliseyi her yere hâkim kılmak için küçük bir ayrıcalık talep eder. Bu da kilisenin elindeki altınlardan alınacak verginin kaldırılmasıdır. Gayesi “Dilencilerin Tanrısı”nı altına bulayarak kâr etmektir.
Dulçikov bu biçimde bir şeyi “asla” kabul etmez, lakin alacağı rüşvetin ölçüsü arttıkça fikrini değiştirir. Gün içerisinde yaptığı bütün görüşmeler de kabaca bu türlü işler.
KEYFİ BÜROKRASİNİN BAHTI
“Hazırım, her şeye hazırım, Ekselansları! Sizin köleniz olurum! Finonuz olurum. Emredin!.. Kanunların altından girip üstünden çıkmayı, değiştirmeyi ve kendime bakılırsa düzenlemeyi öğrendim. Tüm ayrıntıları ayağınıza sererim. Çiğneyin beni, en olmayacak işlerde kullanın, yüzüme tükürün, gözümü morartın, oburunun malını almaya yollayın, istediğiniz ize sürün, onlarca, yüz milyonlarca dolar, euro, sterlin, İsviçre frangının cebinize girmesi için bir talimatınız yeter!”
‘Koltuk’, bir günde geçmektedir. Dulçikov bir gün boyunca makamında insanları kabul ederken biçimde hale bürünür. Kendisi görmeye gelen her insanın koltuğunda gözü olduğunu düşünür. Bu yüzden uzaklıklı, hatta düşmancadır. Kimseye güvenmez. Belirli ki gelenler de ona güvenmezler. Hepsini ortak yerde buluşturan tek bir şey vardır; o da çıkarlardır. Nihayetinde “kimin daha fazla parası, kontağı ve kurnazlığı var ise ömrün sahibi odur”.
şahsi çıkarlar o denli bir noktada ve öylesine sıradan bir alışkanlıkla sergilenmektedir ki, her şey açıkça konuşulur; verilecek rüşvetler, alınacak önlemler, düzenlenen manipülasyonlar… Bir vakit daha sonra bir devlet makamında değil de bir şahıs şirketinde üzere hissederiz kendimizi.
Bu oyunun kuralları bu biçimdedir, kurallara uymayan da oyun dışına atılır. Romanın başında, gazetede gördüğümüz haber de bu yüzden değerlidir. “Bay H.’nin tutukluluk mühletinin uzatıldığı” halinde bir manşet vardır gazetede. Hatta Dulçikov bu haberi göze sokmak için bilhassa uğraşır. Gelenlerden biri de H.’yi “paylaşmayı bilmemekle” itham eder ve anlarız ki bu cumhurbaşkanı adayı, tertip dışı tavrı niçiniyle oyun dışı bırakılmıştır.
Dulçikov bunu epeyce uygun bildiğinden, tabiri caizse, kime havlayıp kime kuyruk sallayacağı konusunda dersine çalışmıştır. Gelenlerden de bunu bekler. Ona bu gücü, kudreti veren şey elbet ki koltuğudur. Bu yüzden koltuğuna aşkla, sadakatle bağladır. O denli ki rastgele bir yangın durumunda koltuğunu penceren sağ salim indirmek için bir düzenek kurma hayaline kapılır. Ne de olsa koltuğu, kendisi ve sekreteri olduğu surece herkes önünde sıraya girebilir.
Fakat koltuk Dulçikov için yalnızca bir otoriteyi simgelemez, o beraberinde cinsel bir fetiş objesidir. Yaklaşık elli yaşında, cinsel sorunlar yaşayan biri olduğu için, seksi sekreteriyle yakınlaştığında bile ereksiyon olabilmek için koltuğunun fotoğrafına bakar. Kendisine bile emrederek konuşurken, koltuğuna daima tatlı kelamlar söylemesi de bir öbür detaydır.
Potemkin bu kitabında her ne kadar Rus bürokrasisini eleştirse de, aslında çabucak her ülkede gibisi problemlerin yaşandığını düşünmeye başlarız bir vakit daha sonra. Koltuk sevdasına düşen bürokratlar, makamlarını korumak ve daha fazla para için her tülü usulsüzlüğü, hukuksuzluğu göz göre bakılırsa yapmaktan çekinmezler. Sağlıklı biçimde işleyen bir yargı da olmayınca memleketin temel hâkimi koltuklar olur çıkar. Kimin koltuğu büyükse onun kelamı daha epeyce geçer. Bu tarafıyla ‘Koltuk’, Levent Kırca skeçlerini, Aziz Nesin hikayelerini akla getirir.
“Ben bayağı bir okur değil, fikirlerimi tartışacak bir okur arayışındayım,” diyen Potemkin’in Türkçedeki birinci kitabı geçtiğimiz günlerde raflardaki yerini aldı. Alfa Kitap etiketine sahip ‘Koltuk’ ismini taşıyan bu romanın tercümanı ise Sevinç Üçgül.
KOLTUĞUN GÜCÜ ADINA!
“Bay Dulkoviç iki eliyle koltuğunu kucakladı, dizlerinin üzerine çöktü, bacaklarıyla sardı ve o denli uğraşla ve hatta o denli tutkuyla öpmeye başladı ki, koltuk, güya memurun ortasındaki en gerçek cinsel hislerini uyandırmış üzereydi. Çağdaş Rus bürokratını neler cezbetmez ki? Onu neler heyecanlandırmaz ki? Çılgın başında neler hayal etmez ki!”
Arkadi Lvoviç Dulçikov üst düzeyde bir bürokrat, üçüncü derecede danışmanlık yapan bir generaldir. Çıkarı fazla, yalakası boldur. Her gün makamına gelir, canı üzere sevdiği koltuğuna kurulur ve seksi sekteri Lyubaşa Popışeva’nın düzenlediği sırayla kendisini ziyarete gelen insanları kabule başlar.
Koltuk, Aleksandr Potemkin, Tercüman: Sevinç Üçgül, 128 syf., Alfa Yayıncılık, 2021.
Gelenler de en az Dulçikov kadar ahlaklı kimselerdir elbette. şahsi çıkarları için yasal bir açıklık bulmaya uğraşan, bulamadıkları takdirde manipülasyondan çekinmeyen, gerektiğinde rüşvet verip, gerektiğinde tehdit eden, hatta insanları tutuklatıp öldürtmekten çekinmeyen bir avuç parazittir.
Dulçikov koltuğuna övgüler düzmesinin akabinde birinci kabul ettiği kişi Rus Ortodoks Kilisesi Kutsal Sinod Üyesi Bay Mahahorin’dir. Bay Mahahorin birinci etapta dindar bir izlenim sergilese de gerçek yüzünü/sözünü hayli geçmeden gösterir. Sovyetler periyodunda İsa’nın geri planda tutulmasından kaygı yanarak yeni nizamda İsa’yı ve kiliseyi her yere hâkim kılmak için küçük bir ayrıcalık talep eder. Bu da kilisenin elindeki altınlardan alınacak verginin kaldırılmasıdır. Gayesi “Dilencilerin Tanrısı”nı altına bulayarak kâr etmektir.
Dulçikov bu biçimde bir şeyi “asla” kabul etmez, lakin alacağı rüşvetin ölçüsü arttıkça fikrini değiştirir. Gün içerisinde yaptığı bütün görüşmeler de kabaca bu türlü işler.
KEYFİ BÜROKRASİNİN BAHTI
“Hazırım, her şeye hazırım, Ekselansları! Sizin köleniz olurum! Finonuz olurum. Emredin!.. Kanunların altından girip üstünden çıkmayı, değiştirmeyi ve kendime bakılırsa düzenlemeyi öğrendim. Tüm ayrıntıları ayağınıza sererim. Çiğneyin beni, en olmayacak işlerde kullanın, yüzüme tükürün, gözümü morartın, oburunun malını almaya yollayın, istediğiniz ize sürün, onlarca, yüz milyonlarca dolar, euro, sterlin, İsviçre frangının cebinize girmesi için bir talimatınız yeter!”
‘Koltuk’, bir günde geçmektedir. Dulçikov bir gün boyunca makamında insanları kabul ederken biçimde hale bürünür. Kendisi görmeye gelen her insanın koltuğunda gözü olduğunu düşünür. Bu yüzden uzaklıklı, hatta düşmancadır. Kimseye güvenmez. Belirli ki gelenler de ona güvenmezler. Hepsini ortak yerde buluşturan tek bir şey vardır; o da çıkarlardır. Nihayetinde “kimin daha fazla parası, kontağı ve kurnazlığı var ise ömrün sahibi odur”.
şahsi çıkarlar o denli bir noktada ve öylesine sıradan bir alışkanlıkla sergilenmektedir ki, her şey açıkça konuşulur; verilecek rüşvetler, alınacak önlemler, düzenlenen manipülasyonlar… Bir vakit daha sonra bir devlet makamında değil de bir şahıs şirketinde üzere hissederiz kendimizi.
Bu oyunun kuralları bu biçimdedir, kurallara uymayan da oyun dışına atılır. Romanın başında, gazetede gördüğümüz haber de bu yüzden değerlidir. “Bay H.’nin tutukluluk mühletinin uzatıldığı” halinde bir manşet vardır gazetede. Hatta Dulçikov bu haberi göze sokmak için bilhassa uğraşır. Gelenlerden biri de H.’yi “paylaşmayı bilmemekle” itham eder ve anlarız ki bu cumhurbaşkanı adayı, tertip dışı tavrı niçiniyle oyun dışı bırakılmıştır.
Dulçikov bunu epeyce uygun bildiğinden, tabiri caizse, kime havlayıp kime kuyruk sallayacağı konusunda dersine çalışmıştır. Gelenlerden de bunu bekler. Ona bu gücü, kudreti veren şey elbet ki koltuğudur. Bu yüzden koltuğuna aşkla, sadakatle bağladır. O denli ki rastgele bir yangın durumunda koltuğunu penceren sağ salim indirmek için bir düzenek kurma hayaline kapılır. Ne de olsa koltuğu, kendisi ve sekreteri olduğu surece herkes önünde sıraya girebilir.
Fakat koltuk Dulçikov için yalnızca bir otoriteyi simgelemez, o beraberinde cinsel bir fetiş objesidir. Yaklaşık elli yaşında, cinsel sorunlar yaşayan biri olduğu için, seksi sekreteriyle yakınlaştığında bile ereksiyon olabilmek için koltuğunun fotoğrafına bakar. Kendisine bile emrederek konuşurken, koltuğuna daima tatlı kelamlar söylemesi de bir öbür detaydır.
Potemkin bu kitabında her ne kadar Rus bürokrasisini eleştirse de, aslında çabucak her ülkede gibisi problemlerin yaşandığını düşünmeye başlarız bir vakit daha sonra. Koltuk sevdasına düşen bürokratlar, makamlarını korumak ve daha fazla para için her tülü usulsüzlüğü, hukuksuzluğu göz göre bakılırsa yapmaktan çekinmezler. Sağlıklı biçimde işleyen bir yargı da olmayınca memleketin temel hâkimi koltuklar olur çıkar. Kimin koltuğu büyükse onun kelamı daha epeyce geçer. Bu tarafıyla ‘Koltuk’, Levent Kırca skeçlerini, Aziz Nesin hikayelerini akla getirir.