“Bu yol bir kente giderdi,
Güneşin tutuştuğu denize batmış güle
Mavi ıslak gecelerde ne sevgiler açardı
Dünya menekşe bahçesinde alev alev
Ey kent sen mahrum….”
Hüsnü Arkan, “Beyrut” isimli müziğinde bu biçimde anlatmıştı kenti.
1975’ten 1990’a kadar devam eden Lübnan İç Savaşı’yla yok edilen ve yerine farklı bir kent kurulan Beyrut, yirminci yüzyılın en keskin dönüşümlerinden birini yaşadı.
Mezopotamya’nın Akdeniz’e açılan kapısı olan Beyrut, binlerce yıllık kültürüyle bir mirastı. Savaşla birlikte, acı gerçeklerin hayal ve anılarla birbirine karıştığı bir kent hâline geldi. Uzun müddet yıkıntılar içinde devam eden ve eskisine benzemeyen hayat, Beyrut’un yeni hakikati oldu.
Hoda Barakat, bu yeni hakikati kabullenip kabullenmeme içinde kalan, babasının manifatura dükkânının yıkıntıları ortasında yaşamaya uğraşırken kimi vakit anılarına gömülen kimi vakit halüsinasyonlar nazarann bir adamın kıssasıyla buluşturuyor okuru ‘Akdeniz Sürgünü’nde.
KALINTILAR ORTASINDA
Romanın anlatıcısı, gerçekler ve hayaller, bugün ve geçmiş, günlük ömür ve anılar içinde salınıyor; renkli geçmişin ve soluk şimdinin benliğinde yarattığı karmaşadan mustarip biçimde hayatta kalmaya, kıssasına sahip çıkmaya çabalıyor. Barakat bu çabayı, hem şahıslar tıpkı vakitte anlatıcının babasına ilişkin dükkânda çocukluğundan bu yana iç içe olduğu kadife, keten ve ipek kumaşlar üzerinden kurguluyor. Öteki bir deyişle kumaşlar aracılığıyla insanların münasebetini, yörenin tarihi ve kültürel zenginliklerini aktarıyor.
Anlatıcı, babasının ölümündilk öncesini ve daha sonrasını hatırlıyor; çocukluğunu, annesinin kız evlat beklentisini, kendisinin okuyup adam olamayacağına ve babasından bir adım ileri gidemeyeceğine dair fikrini ve babası öldükten daha sonra geçmişi eşeleyişini anımsıyor. Manifatura dükkânı ve eski Beyrut da bu sürecin kıymetli bir kesimi.
Akdeniz Sürgünü, Hoda Barakat, Tercüman: Mustafa İsmail Dönmez, 164 syf., Delidolu Yayınları, 2021.
Neyi yitirdiğini ve bunun kendisini nasıl bir ruh hâline sürüklediğini de hatırlıyor anlatıcı: “Küçüklüğümden beri babamın annemi nasıl anladığını idrak etmek için epeyce gayret gösterirdim. Bu durum, onun vefatından daha sonra daha sıkıntı bir hâl aldı. Çünkü ben örnek aldığım insanı yitirdim; annem de kendini tabir etmeye dair azıcık isteğini.”
Anlatıcının maruz kaldığı hatıra bombardımanına, caddelerde ve sokaklarda patlayan bombaların eşlik ettiği günlerde, baba mesleğini sürdürme tasası taşıyan bir adam çıkıyor karşımıza. Buna annesinin geçmişteki ve daha sonraki hareketlerini manaya uğraşı da ekleniyor. Fonda ise anlatıcının “yaşama savaşı” dediği; mezhep çatışmalarıyla Beyrut’u yerle bir etme telaşı bulunuyor. Bir de anlatıcının etrafını saran hayaller ve babadan kalma dükkânın yıkıntıları…
Öykünün bir kısmı, anlatıcının ailesinin ve Beyrut’un kuruluşunu içeriyor. Öbür kısım ise ailenin eksilişi ve Beyrut’un tarumar edilişine dair. İkinci kısımda, manifatura dükkânının yıkılışı ve yanan kumaşlar içinde olup biteni anlamaya çalışan dünün çocuğuyla yüzleşiyoruz.
Avucunun içi üzere bildiği kentte (ve hatıralarında) kaybolan anlatıcı, tanınmaz hâldeki Beyrut’ta, yer taraf hissini yitirir üzere oluyor ancak daha sonra bildiği bir yerin kalıntılarıyla karşılaşıyor. Anahtar söz bu; “kalıntı.” Anlatıcının ömrünün ve Beyrut’un kalıntıları: Bunların hepsi, çıkışı olmayan bir labirentteymiş hissi uyandırıyor.
Eski hayatını, âşık oluşunu, babasını, kumaşları, annesini ve kentin hareketli hâlini hatırlayan anlatıcının içini bir telaş kaplıyor: “Tüm bunlar saçmalık, hepsi hezeyan. hiç bir şey yapmaya cüret edemeyeceğim, ölene dek saklandığım bu yerde kalacağım. Gönençli hayatıma, cennetime asla dönemeyeceğim. Bahçem ölecek, kumaşlarıma ve meskenime veda bile edemeyeceğim.”
‘UNUTUŞA TESLİM OLMA!’
Anlatıcı, babasının dükkânındaki kumaşlar üzerinden Lübnan’ın ve Beyrut’un tarihini yazarken kalıntılar içinden kendisine görünenlerle avunuyor: birtakım kimi hayal birtakım kimi birer halüsinasyon olan bu imajlar, anılarla buluşuyor. Anlatıcı, kırık dökük anılarının dehlizlerinde dolaşır üzere Beyrut’un paramparça ve moloz yığınına dönüşmüş sokaklarında geziniyor. Rengârenk kumaşlara benzeyen anıları ile grileşmiş Beyrut tam bir tezat oluşturuyor. Öte yandan, her bir kumaş, geçmişi ve şimdiyi gösteren aynanın karşısında dikilen anlatıcı için farklı bir kişiyi ve ruh hâlini temsil ediyor.
Beyrut’ta, savaş öncesi ve daha sonrası diye ikiye ayrılan ömür, anlatıcının zihninde gerçek ve hayal diye ikiye bölünüyor. Anlatıcı, yıkıntılar içinde hem Beyrut’un birebir vakitte kendi geçmişinin kıssasını aktarıyor karşısındaki hayali bireylere: Bunlar, Mezopotamya’nın destanlarından ailesinin Beyrut’a gelişine dek uzanıyor. daha sonra, vakti durdurup sıfırlayan savaş ve kaybedilenler sahne alıyor, akabinde da başlayan yeni hayat… Kelam konusu kıssalar, bir kozmogoni ve eskatolojiye bürünüyor. Kumaşlar ve renkler de onların birer modülü yahut temsiline dönüşüyor.
Bütün bunların akabinde, anlatıcının beyhude arayışı ve kaybettiklerinin ruhunda açtığı yaralar çıkıyor su yüzüne: “Artık varlığını gün geçtikçe daha fazlaca kaybettiğimi biliyorum. Zira varlığın daima yokluğunun kuşatması altında ve bu, daima bir dahaleniyor. Varlığının tadını çıkarırken de ıstırap çekiyorum. Eziyetli, ziyanlı ve sonsuz ıstırabımın farkına varıyor ve daha epeyce acı çekiyorum. Konutuma her gelişinde dışarıdaki yokluğun daha sakil geliyor bana. Yokluğunun yarattığı boşluğu doldurma telaşıyla varlığının da tadına varamıyorum. Bana geldiğinde, şu an bana ilişkin olan suyu dün yanımda olan sepetlere boşaltıyor üzereyim. Daima ahmaklığımdan. Sen kollarını açıyorsun, kakule kokusu yerine kükürt kokusu alıyorum. boynunun kokusu yerine kalbimin yanık kokusunu alıyorum. Güya sana değil de kendime sevdalı üzere. Hasret çarkını nasıl durduracağım, bilmiyorum.”
Anlatıcı, gerçeklerin yeri ve hayal âleminde dolaşırken kumaş tekniklerinin kentin inşa mühendisliği olduğunu düşünüyor, her dokumanın ve düğümün beşerler içindeki bağlantının temeli hâline geldiğini hatırlatıyor. Bu iki bilgiden uzaklaşıp cahilleşmek ise savaşları ve yıkımı getiriyor ona bakılırsa. Kendisi de bu cehalete kol kanat gerenlerin kurbanına nasıl dönüştüğünü anlatıyor öyküsünde ve “unutuşa teslim olma” diyen babasının öğüdünü yerine getiriyor.
‘Akdeniz Sürgünü’, bir hatırlama ve Beyrut’un yıkıntıları içinden gün ışığına çıkan hayaller ortasında kaybolma öyküsü. Anlatıcının, manifatura dükkânı ve kumaşlar içinde ördüğü ya da dokuduğu bu marazlı hikaye, kimi vakit korkuların ve hüzünlerin, kimi vakit memnun anların ağır bastığı kesitlerden oluşuyor. Öykünün öznesi ve Beyrut, geçmişini arıyor, anılarda yaşıyor ve yeni hayatına ahenk sağlamaya uğraşıyor. Bunların tamamı, hayatına istikamet veren kentte ve memleketinde kendisini sürgündeymiş üzere hisseden anlatıcının zihninde renk renk kumaşlar misali yerini alıyor.
Güneşin tutuştuğu denize batmış güle
Mavi ıslak gecelerde ne sevgiler açardı
Dünya menekşe bahçesinde alev alev
Ey kent sen mahrum….”
Hüsnü Arkan, “Beyrut” isimli müziğinde bu biçimde anlatmıştı kenti.
1975’ten 1990’a kadar devam eden Lübnan İç Savaşı’yla yok edilen ve yerine farklı bir kent kurulan Beyrut, yirminci yüzyılın en keskin dönüşümlerinden birini yaşadı.
Mezopotamya’nın Akdeniz’e açılan kapısı olan Beyrut, binlerce yıllık kültürüyle bir mirastı. Savaşla birlikte, acı gerçeklerin hayal ve anılarla birbirine karıştığı bir kent hâline geldi. Uzun müddet yıkıntılar içinde devam eden ve eskisine benzemeyen hayat, Beyrut’un yeni hakikati oldu.
Hoda Barakat, bu yeni hakikati kabullenip kabullenmeme içinde kalan, babasının manifatura dükkânının yıkıntıları ortasında yaşamaya uğraşırken kimi vakit anılarına gömülen kimi vakit halüsinasyonlar nazarann bir adamın kıssasıyla buluşturuyor okuru ‘Akdeniz Sürgünü’nde.
KALINTILAR ORTASINDA
Romanın anlatıcısı, gerçekler ve hayaller, bugün ve geçmiş, günlük ömür ve anılar içinde salınıyor; renkli geçmişin ve soluk şimdinin benliğinde yarattığı karmaşadan mustarip biçimde hayatta kalmaya, kıssasına sahip çıkmaya çabalıyor. Barakat bu çabayı, hem şahıslar tıpkı vakitte anlatıcının babasına ilişkin dükkânda çocukluğundan bu yana iç içe olduğu kadife, keten ve ipek kumaşlar üzerinden kurguluyor. Öteki bir deyişle kumaşlar aracılığıyla insanların münasebetini, yörenin tarihi ve kültürel zenginliklerini aktarıyor.
Anlatıcı, babasının ölümündilk öncesini ve daha sonrasını hatırlıyor; çocukluğunu, annesinin kız evlat beklentisini, kendisinin okuyup adam olamayacağına ve babasından bir adım ileri gidemeyeceğine dair fikrini ve babası öldükten daha sonra geçmişi eşeleyişini anımsıyor. Manifatura dükkânı ve eski Beyrut da bu sürecin kıymetli bir kesimi.
Akdeniz Sürgünü, Hoda Barakat, Tercüman: Mustafa İsmail Dönmez, 164 syf., Delidolu Yayınları, 2021.
Neyi yitirdiğini ve bunun kendisini nasıl bir ruh hâline sürüklediğini de hatırlıyor anlatıcı: “Küçüklüğümden beri babamın annemi nasıl anladığını idrak etmek için epeyce gayret gösterirdim. Bu durum, onun vefatından daha sonra daha sıkıntı bir hâl aldı. Çünkü ben örnek aldığım insanı yitirdim; annem de kendini tabir etmeye dair azıcık isteğini.”
Anlatıcının maruz kaldığı hatıra bombardımanına, caddelerde ve sokaklarda patlayan bombaların eşlik ettiği günlerde, baba mesleğini sürdürme tasası taşıyan bir adam çıkıyor karşımıza. Buna annesinin geçmişteki ve daha sonraki hareketlerini manaya uğraşı da ekleniyor. Fonda ise anlatıcının “yaşama savaşı” dediği; mezhep çatışmalarıyla Beyrut’u yerle bir etme telaşı bulunuyor. Bir de anlatıcının etrafını saran hayaller ve babadan kalma dükkânın yıkıntıları…
Öykünün bir kısmı, anlatıcının ailesinin ve Beyrut’un kuruluşunu içeriyor. Öbür kısım ise ailenin eksilişi ve Beyrut’un tarumar edilişine dair. İkinci kısımda, manifatura dükkânının yıkılışı ve yanan kumaşlar içinde olup biteni anlamaya çalışan dünün çocuğuyla yüzleşiyoruz.
Avucunun içi üzere bildiği kentte (ve hatıralarında) kaybolan anlatıcı, tanınmaz hâldeki Beyrut’ta, yer taraf hissini yitirir üzere oluyor ancak daha sonra bildiği bir yerin kalıntılarıyla karşılaşıyor. Anahtar söz bu; “kalıntı.” Anlatıcının ömrünün ve Beyrut’un kalıntıları: Bunların hepsi, çıkışı olmayan bir labirentteymiş hissi uyandırıyor.
Eski hayatını, âşık oluşunu, babasını, kumaşları, annesini ve kentin hareketli hâlini hatırlayan anlatıcının içini bir telaş kaplıyor: “Tüm bunlar saçmalık, hepsi hezeyan. hiç bir şey yapmaya cüret edemeyeceğim, ölene dek saklandığım bu yerde kalacağım. Gönençli hayatıma, cennetime asla dönemeyeceğim. Bahçem ölecek, kumaşlarıma ve meskenime veda bile edemeyeceğim.”
‘UNUTUŞA TESLİM OLMA!’
Anlatıcı, babasının dükkânındaki kumaşlar üzerinden Lübnan’ın ve Beyrut’un tarihini yazarken kalıntılar içinden kendisine görünenlerle avunuyor: birtakım kimi hayal birtakım kimi birer halüsinasyon olan bu imajlar, anılarla buluşuyor. Anlatıcı, kırık dökük anılarının dehlizlerinde dolaşır üzere Beyrut’un paramparça ve moloz yığınına dönüşmüş sokaklarında geziniyor. Rengârenk kumaşlara benzeyen anıları ile grileşmiş Beyrut tam bir tezat oluşturuyor. Öte yandan, her bir kumaş, geçmişi ve şimdiyi gösteren aynanın karşısında dikilen anlatıcı için farklı bir kişiyi ve ruh hâlini temsil ediyor.
Beyrut’ta, savaş öncesi ve daha sonrası diye ikiye ayrılan ömür, anlatıcının zihninde gerçek ve hayal diye ikiye bölünüyor. Anlatıcı, yıkıntılar içinde hem Beyrut’un birebir vakitte kendi geçmişinin kıssasını aktarıyor karşısındaki hayali bireylere: Bunlar, Mezopotamya’nın destanlarından ailesinin Beyrut’a gelişine dek uzanıyor. daha sonra, vakti durdurup sıfırlayan savaş ve kaybedilenler sahne alıyor, akabinde da başlayan yeni hayat… Kelam konusu kıssalar, bir kozmogoni ve eskatolojiye bürünüyor. Kumaşlar ve renkler de onların birer modülü yahut temsiline dönüşüyor.
Bütün bunların akabinde, anlatıcının beyhude arayışı ve kaybettiklerinin ruhunda açtığı yaralar çıkıyor su yüzüne: “Artık varlığını gün geçtikçe daha fazlaca kaybettiğimi biliyorum. Zira varlığın daima yokluğunun kuşatması altında ve bu, daima bir dahaleniyor. Varlığının tadını çıkarırken de ıstırap çekiyorum. Eziyetli, ziyanlı ve sonsuz ıstırabımın farkına varıyor ve daha epeyce acı çekiyorum. Konutuma her gelişinde dışarıdaki yokluğun daha sakil geliyor bana. Yokluğunun yarattığı boşluğu doldurma telaşıyla varlığının da tadına varamıyorum. Bana geldiğinde, şu an bana ilişkin olan suyu dün yanımda olan sepetlere boşaltıyor üzereyim. Daima ahmaklığımdan. Sen kollarını açıyorsun, kakule kokusu yerine kükürt kokusu alıyorum. boynunun kokusu yerine kalbimin yanık kokusunu alıyorum. Güya sana değil de kendime sevdalı üzere. Hasret çarkını nasıl durduracağım, bilmiyorum.”
Anlatıcı, gerçeklerin yeri ve hayal âleminde dolaşırken kumaş tekniklerinin kentin inşa mühendisliği olduğunu düşünüyor, her dokumanın ve düğümün beşerler içindeki bağlantının temeli hâline geldiğini hatırlatıyor. Bu iki bilgiden uzaklaşıp cahilleşmek ise savaşları ve yıkımı getiriyor ona bakılırsa. Kendisi de bu cehalete kol kanat gerenlerin kurbanına nasıl dönüştüğünü anlatıyor öyküsünde ve “unutuşa teslim olma” diyen babasının öğüdünü yerine getiriyor.
‘Akdeniz Sürgünü’, bir hatırlama ve Beyrut’un yıkıntıları içinden gün ışığına çıkan hayaller ortasında kaybolma öyküsü. Anlatıcının, manifatura dükkânı ve kumaşlar içinde ördüğü ya da dokuduğu bu marazlı hikaye, kimi vakit korkuların ve hüzünlerin, kimi vakit memnun anların ağır bastığı kesitlerden oluşuyor. Öykünün öznesi ve Beyrut, geçmişini arıyor, anılarda yaşıyor ve yeni hayatına ahenk sağlamaya uğraşıyor. Bunların tamamı, hayatına istikamet veren kentte ve memleketinde kendisini sürgündeymiş üzere hisseden anlatıcının zihninde renk renk kumaşlar misali yerini alıyor.