Geçtiğimiz senelerdaki edebi yapıtlarıyla hayli sayıda ödül alan Murat Gülsoy, erken senelerda Hayalet Gemi isimli bir mecmua çıkarır. Yaklaşık on yıl süren bu üretimi, “Edebiyat, sanat son derece kişisel yapılan bir iştir fakat mecmua çıkarmak tıpkı vakitte bunu on yıl boyunca yapabilmek lakin bir topluluğun başarabileceği bir iştir. Editörlüğün ne demek olduğunu öğrendim ayrıca” kelamlarıyla tanım eden Gülsoy, son olarak Can Yayınları’ndan ‘Belirsiz Bir Anın Kıyısında’ isimli hikaye kitabını yayımladı.
Murat Gülsoy’la bir ortaya geldik. Edebiyat anlayışını, yaratıcı müelliflik problemini ve öğretim üyesi olduğu Boğaziçi Üniversitesi’ni konuştuk.
bundan evvelki hikaye kitabınız yayımlanalı yaklaşık on yıl olmuş. O süreçten bugüne hikaye anlayışınızda (hem okur hem muharrir olarak) ne cins değişiklikler oldu sizce? Bu mühlet zarfında öbür bir okur kitlesi de oluştu.
Ben yazdıklarımı tiplerine bakılırsa başka yerlere koymuyorum. Kurmaca denilen genel bir başlık altında düşünüyorum yazdıklarımı. ‘Keşke hikaye ve romanı kapsayan tek bir sözümüz olsaydı’ der Milan Kundera, ben de onun bu kanısına yakınım. Yazdıklarımda süregiden temalar, mevzular olduğu üzere değişen atmosferler ve motifler de var. ‘Ve Ateş Bizi Tüketiyor’ ile öbür bir kademeye geçtiğimi düşünüyorum, tahminen de en baştaki ruh durumuma döndüm, daha gerçeküstünün, fantastiğin, gotiğin kendini hissettirdiği bir ruh durumu. Edgar Allan Poe ile Hüseyin Rahmi Gürpınar’ı birlikte okuduğum periyotlar vardı, fecî ve şaşırtan olanla komik olanın birbirine dönüştüğü öyküler; daha sonra Borgesler, Kafkalar, Oğuz Ataylar sökün etti. Tüm bu muharrirlerin kesiştikleri yerler oluyor, muhtemelen ben de o kesiştikleri noktalarda kendimden bir şeyler buluyorum. Örneğin Oğuz Atay’ın ‘Korkuyu Beklerken’ hikayesi ile hem Kafka hem Borges birebir vakitte Dostoyevski bir biçimde kesişiyor ya da bana o denli geliyor. Birbirlerini hiç okumamış olsalar bile bu müelliflerin ruh durumları ile kendi iç dünyam içinde yakınlıklar bulmak heyecan veriyor. Hiç beklenmedik kesişimler keşfediyorum. Ortadan geçen onca vakitte edebiyatın içine daha fazla daldım, roman ya da hikaye yazmak üzerine daha epey düşündüm, yeni yollar aradım, daha bahadır olmaya çalıştım. Son devir yazdıklarımda kendi dünyamın sonlarını genişlettiğimi, kendimi daha güzel tanımaya başladığımı düşünüyorum.
Edebiyatın farklı çeşitlerinde eser üretiyorsunuz. Bir kıssa zihninizde belirmeye başladığında, bunun roman ya da hikaye olacağına nasıl karar veriyorsunuz?
Karışık bir mevzu. sıradan bir yanıtı yok. kimi vakit epey kolay anlarsınız, bu bir hikaye olur dersiniz. Tek bir tesir üzerine heyetidir, güçlü ve çarpıcı bir tesir, bu biçimde hikayedir o, fakat kimi vakit de geniş imkanlar sunan bir mevzu ya da yapı gelir aklıma. bu biçimde bir tema ya da bir kurgu mimarisi geliyorsa bu biçimde bir romana evrilir.
Uzun bir müddetdir “yaratıcı yazarlık” dersleri veriyorsunuz. Buradaki süreç nasıl ilerliyor? Ayrıyeten okurlarımız için “yaratıcı yazarlık” tarifini açar mısınız? “bayağı yazarlık”tan farkı nedir?
Yaratıcı yazarlık/yazı kavramı hikaye ve roman müellifliğini söz eder. Bu mevzuda fazlaca geniş bir literatür var, bir ucu edebiyat tenkidine dayanıyor öteki ucu anlatıbilimine hatta dilbilime uzanıyor. Hikaye ve roman yazarken yaptığımız, lisanla bir dünya kurmaktır. Okur bir yer duygusu yaşar, o yerde vakit akmaya başlamıştır. Bu tipten bağımsızdır neredeyse. Kafka’nın Gregor Samsa’sı sabah uyandığı an onun odasında vakit akmaya başlamıştır bizim için. Akabinde orada insanların hislerini, davranışlarını ve niyetlerini izleriz. İradi varlıkların hareketini görürüz. Şiir, deneme üzere edebi tiplerde kaide olmayan bu “dünya kurma” ve “iradi varlıklar yaratma” sorunu niçiniyle “yaratıcı” muharrir deniliyor. Sonuçta tüm hikaye ve roman yazan bireyler yaratıcı müelliflik aksiyonunun ortasındadır. Natürel yazdıklarının niteliğinden bağımsız olarak söylüyorum bunu. Bu işin bir tarafı. Çok uzaktan baktığımızda çabucak söyleyebileceğimiz kalın çizgiler.
Meçhul Bir Anın Kıyısında, Murat Gülsoy, 264 syf., Can Yayınları, 2021.
Fakat biraz daha yakından bakıldığında yaratıcı müellifin kurgusal dünyalar ve beşerler yaratırken yaptığı iş, kendi iç dünyasının gerilimlerinden beslenir. Bu tansiyonlar insanın hem kendi fizikî varlığından birebir vakitte etrafındaki toplumsal/tarihsel şartlardan kaynaklanır. Bu kademe hayli kıymetli. Sanatsal üretim ve arayış süreci bu tansiyonları ne kadar uygun araştırıyorsa o kadar nitelikli eserler ortaya çıkar. İşin en güç kısmı da budur aslına bakarsan. Yaratıcı müellif kendi üzerinde çalışan, tüm bilişsel fonksiyonlarını ve yeteneklerini kendi şuur dışı süreçlerini kurcalamaya harcayan kişidir. Sorun müellifin dünya görüşüyle, bilgisiyle, entelektüel donanımıyla ilgili olmaktan epeyce bu içsel araştırmaya kendini açmasında düğümlenir. Her müellif her vakit bunu yapabilir mi? Hayır. Hatta epey âlâ müelliflerin bile birtakım bazı birinci yapıtlarında gösterdikleri parıltıyı ilerleyen yaşlarında gösteremediğine şahit oluruz, bunun en büyük sebebi artık kendi içsel süreçlerini araştırmayı bırakıp fazlaca daha konforlu bir alana çekilmeleridir, orada yılların birikimi ile okurlara biroldukça şey anlatabileceklerini düşünürler. İşte müellifin kolay bir “bilen” olmaya dönüştüğü andır bu. Yazdıkları da didaktikleşmeye, vasatlaşmaya başlar. Doğal başından beri bu biçimde yazanlar da oldukçatur. Yazıyı steril bir entelektüel faaliyet olarak gorenleri kast ediyorum. bu biçimde yapılan iş sanat olmaktan çıkar ve bir çeşit gelişkin metin yazarlığına dönüşür.
‘İYİ EDEBİYAT ÖDÜLLERİNİN KIYMETLİ BİR FONKSİYONU OLDUĞUNA İNANIYORUM’
Yapıtlarınızla bir hayli edebiyat mükafatı aldığınız görülüyor. Ödül almak motivasyonunuzu etkiliyor mu?
En değerlisi birincisiydi. Çok gençtim ve ödüllere, heyetlere, baskın edebiyat ortamına dair büyük önyargılarım vardı. Lakin kendime göre epeyce muhalif olduğunu düşündüğüm kısa bir hikayeyle Yunus Nadi’den ödül alınca bu bahse bakışım değişti. Kimse beni tanımıyordu, bir daha de yazdığımı okumuş, beğenmiş, değerlendirmişlerdi. Birincisi bunun benim üzerimde son derece olumlu bir tesiri olmuştu. Motivasyonum yükselmişti. Ayrıyeten edebiyat dünyasına dair aklımdaki klişe önyargılar kırılmıştı. çabucak sonrasındaki senelerda da kitaplarıma ödül veren heyet üyeleriyle tanıştığımda, Füsun Akatlı, Şara Sayın üzere son derece saygın eleştirmenlerin, akademisyenlerin yazdıklarımı ne kadar dikkatli okuduklarını görmek keyifli etti. Bu benim şahsi tecrübem. elbette aksilikler yaşayanlar da olmuş olabilir lakin ben güzel edebiyat ödüllerinin değerli bir fonksiyonu olduğuna inanıyorum. Yayınevleri ne de olsa ticari kuruluşlardır, iki maksatları vardır: âlâ kitap yayımlamak ve ziyan etmeden yayınevini sürdürmek. Güzelin tarifini da kendilerine bakılırsa yaparlar. Vakit ortasında bir kimlikleri oluşur. Nitelik kıymetlidir lakin satış da değerlidir. Mükafatlar ise kitabın satışı ile hiç ilgilenmez, kendi ölçütlerine nazaran en iyiyi seçmeye çalışırlar. Kimseye bir borçları yoktur, ötürüsıyla okura bir taraf gösterir mükafatlar.
Sait Faik Kıssa Armağanı heyetinde yer alıyorsunuz. Ödül alması öngörülen bir yapıtın kriterleri nelerdir?
Sait Faik Öykü Armağanı biliyorsunuz Darüşşafaka Cemiyeti’nin uhdesinde düzenleniyor. Son derece saygın eleştirmen ve müelliflerden oluşan bir heyeti var. Her heyet üyesi kendi edebiyat anlayışına bakılırsa kıymetlendiriyor kitapları. Akabinde toplanıyoruz ve kapalı oyla herkes üçer isim öneriyor. en çok oyu alan mükafatı alıyor. İnanır mısınız bugüne kadar ikinci bir oylama yapma gereği hiç duymadık, yani birinci olan kitaplar heyetin çoğunluğunun dikkatini çekmiş oldu daima. Benim için kriter, lisanı güzel kullanımı, kurgulama ve anlatım biçiminde yenilikler getirmesi lakin her şeyden kıymetlisi üzerimde bir tesir yaratabilmesi. Çalışılmış, emek verilmiş kitaplar çabucak hemen daha olgunlaşmaya muhtaçlığı olanlardan fazlaca çabuk ayrışıyor aslına bakarsanız.
‘HAYALET GEMİ İLE EDİTÖRLÜĞÜN NE DEMEK OLDUĞUNU ÖĞRENDİM’
Bugünden baktığınızda “Hayalet Gemi” mecmuasını hazırlamanızın edebi kimliğinize ne cins katkıları olduğunu düşünüyorsunuz? Sizi hangi konularda besledi?
Birincisi kolektif iş yapmanın zevkini aldım. Bu benim için epeyce kıymetli bir kazanım oldu. Edebiyat, sanat son derece ferdi yapılan bir iştir lakin mecmua çıkarmak birebir vakitte bunu on yıl boyunca yapabilmek lakin bir topluluğun başarabileceği bir iştir. Editörlüğün ne demek olduğunu öğrendim ayrıyeten. Masa üstü hazırlık (mizanpaj, dizgi), matbaa, dağıtım, reklam toplama, tahsilat yapma üzere yayıncılığın tüm basamaklarında on yıl ter döktüm. Tiyatrocular için söylenen bir kelam vardır sahne tozunu yutmak diye ben de o denli bir tecrübe yaşadım. İçerik olarak da beni her vakit beslemiştir. Zira mecmuada sosyoloji, tarih, mühendislik, fizik okumuş, sinemayla, fotoğrafla ilgilenen hayli farklı geçmişlere sahip beşerler bir aradaydık. Tartışmalarımız hayli geniş bir kültürel yelpazeye yayılıyordu. Üniversite üzereydi. Gerçi aslına bakarsan bir yandan da üniversitedeydim. Bunlar daima iç içe yaşadığım süreçler oldu. Disiplinler ortası çalışmak, problemlere farklı bakış açılarından yaklaşmak, diğerlerini anlamaya çalışmak… Bunlar daima o periyot kazandığım niteliklerdi.
Yazmak, bir yerde teknik bir sorun beraberinde… Mühendislik eğitiminizin, öğretim üyeliğinizin yazma hünerinizi etkilediğini düşünüyor musunuz?
olağan olarak yazma hünerimi etkilemiştir ancak daha epey tesirli olan az evvel söylemiş olduğim entelektüel ortam oldu. Doğal 1990’larda tenkit kuramları hakkında okuduklarım da epeyce geliştirdi beni. Daha evvel okumuş olduğum muharrirleri farklı bir gözle okumayı öğrendim. Yazmayı geliştirmenin en değerli yollarından biri insanın okumasını derinleştirmesidir. Analitik niyet burada epey fonksiyonel olabiliyor. şüphesiz toplumsal ve tarihî dinamikleri gözden kaçırmadan… Zira edebi bir yapıt ne yalnızca muharririn psikolojisine bağlıdır ne de kullandığı edebi tekniklere… İçinde yaşadığı tarihî toplumsal dinamiklerin izlerini görmezseniz yazdıklarını tam olarak anlayamazsınız. Örneğin 1970’leri düşünmeden Bilge Karasu’nun ‘Gece’sini okumaya kalkmak son derece eksik olur.
‘BOĞAZİÇİ YAbir dahaVİ FİİLEN DURMUŞ DURUMDA’
bir süre evvel Boğaziçi Üniversitesi’ne kayyum atanmasından daha sonra Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi’ndeki misyonunuzdan istifa ettiniz. 17 yıllık bir müddetç sonunda bakılırsavinizden ayrılmak nasıl bir his? Anlatır mısınız?
Öncelikle şunu belirtmeliyim zira birfazlaca mecrada yanlış anlaşılıyor, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi’nin Yayın Heyeti Başkanlığı benim üniversitedeki nazaranvlerimden bir tanesiydi. Asli bakılırsavim Biyomedikal Mühendisliği Enstitüsü’nde öğretim üyeliği ve bu vazifemden istifa etmedim, işimin başındayım. Ayrıyeten B.Ü. Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Araştırma Merkezi Müdürlüğü nazaranvine de devam ediyorum. Öğretim üyeliğinden yani Boğaziçi Üniversitesi’nden ayrılmak üzere bir niyetim yok. Yayın şurası başkanlığına ise 2004 yılında bu biçimdeki rektörümüz Ayşe Shalbukil tarafınca getirildim. Çok önemli bir yayın şurası kurduk ve son derece kısıtlı imkanlarla nitelikli bilim ve akademik yayıncılık yapmaya çalıştık. sonrasındasında her yeni rektör atandığında ben kapılarını çalıp o güne kadar ne yaptığımızı, bundan daha sonra ne yapılabileceğini anlattım. Hepsi üniversitenin nazaranv onayı verdiği bu rektörlerle yayınevini bir arada sürdürmeye devam ettik. Ocak ayında bir gece yarısı atanan yeni rektörle bu biçimde bir görüşme yapmam mümkün olamayacağı için istifa etmeyi uygun gördüm.
Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi geçtiğimiz pandemi periyodunda fazlaca büyük maddi kuvvetlikler içine düşmüştü. Devam edebilmesi için fazlaca gayret sarf edilmesi gerekiyordu lakin şu anda üniversitenin gündemi hayli daha acil problemlerle meşgul. Maalesef kaybeden kültür ortamımız oldu. Zira bilim yayıncılığı sıkıntı ve kıymetli bir iş. Şu anda Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi fiilen durmuş durumda. Üniversite için asla karamsar değilim lakin Yayınevi’nin tekrar birebir ivmeyi yakalaması epey güç. Deneyimli editörlerimiz işi bırakmak zorunda kaldı bu süreçte mesela. Bu çeşit bir birikim yalnızca parayla geri getirilemez ne yazık ki…
’37 YILDIR BU KURUMDAYIM, BİRİNCİ KERE BOĞAZİÇİ KENDİ KİMLİĞİNİ BU KADAR AĞIR TARTIŞTI’
Boğaziçi Üniversitesi’nde şu an öğretim üyesi olarak nazaranv yapıyorsunuz. Gelinen süreci nasıl yorumluyorsunuz?
Öncelikle epey üzgünüm. Üniversitemiz hiç hak etmediği bir atama ile bir krize sürüklendi. Şöyle düşünün 31 Aralık 2020’ye dek olabildiğince huzur ortasında, her insanın varoluşuna saygılı, demokratik bir ortamda çalışıyorduk. Ne bir polis gücü vardı etrafta ne de şiddet içeren bir olay oluyordu. Boğaziçi her fikirden öğrencinin, hocanın bir arada yaşamayı becerdiği bir üniversiteydi. Onlarca kulüp, öğrenci inisiyatifi yan yana etkinliklerini yaparlar, birbirlerini duyarlar, demokratik kültürlerini geliştirirlerdi. şüphesiz ortada sırada ülkenin ateşli gündeminin yansımaları olurdu lakin çatışmaları üniversitenin bileşenleri kendi ortasında çözmeyi becerirdi. Üniversite büsbütün tabandan üst hakikat yönetilirdi. Tüm kararlar ünitelerde alınırdı. Örneğin bir kısım açacağı dersler, alacağı hocalar konusunda temel belirleyiciydi. Liyakat, yani o işi yapmaya ehil olmak en değerli aranan özellikti. elbette şeffaflık gözetilerek yapılırdı bütün bunlar. Hesap verilebilirlik en değerli unsurdu.
Şöyle bir örnek vereyim, yalnızca üniteler değil üst idare tüm hocaların davetli olduğu Genel Konsey toplantıları düzenlerdi her periyot. Burada periyotluk icraat ve problemler anlatılır, herkes haberdar edilir, idare tartışmaya açılırdı. Herkes, akademik rütbesinden bağımsız olarak -ki bunu ima etmek bile hayli ayıptır- kelam alır dilediği üzere idaresi eleştirir ya da okulda yanlış ya da eksik bulduğu uygulamaları lisana getirirdi. Bu bildiğim kadarıyla Türkiye’de üniversitelerde olmayan bir gelenek. Ayrıyeten, son periyotta bu Genel Kurul’lara her ay bir kez Öğlen Yemeği Buluşmaları eklenmişti. Üst idare tam takım rektörlükte toplanır, rastgele bir gündem dayatmaksızın öğretim üyelerinin sorularını karşılıklar, tenkitlerini dinlerdi. Bunları bu biçimde uzun anlatıyorum zira Boğaziçi’nin gelenekleri denildiği vakit tam olarak niye kelam ettiğimiz anlaşılmıyor. Artık bunlar bir gecede ortadan kalktı. Ayrıyeten bir daha bir gecede hiç bir akademik teamüle uygun olmayan biçimde iki fakülte kuruldu. Bir gecede iki fakülte… Bu akıl alır bir şey değil Boğaziçi için.
Birinci günden bu yana biz öğretim üyeleri de elimizden geldiğince yanlış gördüğümüz bu uygulamalara karşı çıkıyor, yasal ve akademik olarak tüm haklarımızı kullanarak üniversiteyi muhafazaya çalışıyoruz. Ben 1984 yılında öğrenci olarak girdim Boğaziçi’ne. daha sonra doktoramı İTÜ’de yaptım lakin o müddet boyunca da Boğaziçi’nde öğretim nazaranvlisiydim. ötürüsıyla Üniversite’nin 37 yılına şahidim. Yani 158 yıllık kurumun dörtte birinin şahidiyim. Benden epey daha büyük hocalarımız var şu anda o meydanda nöbet tutan, 1970’lerden beri hocalık yapmış dev isimler. Hocaların hocası olmuş akademisyenler. her insanın üzerinde anlaştığı temel bedeller 2012 yılında Boğaziçi Üniversitesi Senatosu tarafınca kayda geçirilmiştir ve orada şöyleki der: “Üniversitelerin rastgele bir kişi ya da kuruluşun tesir yahut baskısına maruz kalmaması ve siyaset aracı olarak kullanılmaması bilimsel ve toplumsal gelişim açısından vazgeçilmezdir.” Tıpkı adalet sistemi üzere üniversitenin de özerkliği yok olursa toplum hayli büyük felaketler yaşar. Örneğin salgın, zelzele, etraf kirliliği, iktisat, ruh sıhhati, toplumsal barış üzere can yakıcı konularda üniversitenin objektif uzmanlığından yararlanmak yerine sığ siyasi söyleme teslim olan bir ülke problemlerini çözemez, nitekim epeyce önemli sıkıntılar yaşar. Akademik özerkliğin ne olduğu, Boğaziçi’nin bu mevzudaki birikimini daha detaylı öğrenmek isteyen okurlara eski rektörlerimizden Üstün Ergüder’in yazısını okumalarını salık veririm. Gerçi bu alanda hayli sayıda hocamızın mülakat ve yazıları yayınlandı fakat şu sıralar en son yayınlanan ve kapsamlı bir yazı olduğu için bunu öneriyorum. Son olarak da umutlu bir şeyler söylemek isterim. Dediğim üzere, 37 yıldır bu kurumdayım, birinci sefer Boğaziçi kendi kimliğini bu kadar ağır tartıştı, tüm bileşenler birinci kere bu kadar kuvvetli biçimde bir ortaya geldi ve kendini, değerini fark etti. ötürüsıyla fazlaca kuvvetli bir Boğaziçi var artık, üstelik toplumun kimi kısımlarında pompalanmaya çalışılan -esasında gerçekliği olmayan- “fildişi kulede yaşayanlar” imajı da yerle bir oldu. ötürüsıyla yarın fazlaca daha sağlam bir Boğaziçi olacak. Öğrencilerimden fark ediyorum, herkes yaptığı işe daha bir hırsla sarılıyor, daha epey çalışıyor.
Hazırladığınız yeni bir çalışma var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Günler çalışarak geçiyor. Bir yıldır üzerinde çalıştığım bir romanım var, onu yazıyorum ağır ağır. 1890’da doğmuş ve 70lere dek hayatış bir ressamın ömrünü merkeze alan bir sanatçı romanı. Natürel hem de tarihi bir roman da oluyor. Fotoğraf oldum muhtemel fazlaca sevdiğim, bana ilham veren bir sanat kolu olmuştur. ‘İstanbul’da Bir Merhamet Haftası’ isimli romanım Max Ernst’in fotoğrafları üzerine konseyiydi mesela ya da ‘Tanrı Beni Görüyor mu?’ kitabımdaki biroldukça hikayede fotoğraf, illüstrasyon kullanmıştım, vakit zaman çeşitler ortası çalışmalara girişmiştim. Artık hem fotoğraf yapma sürecini birebir vakitte fotoğraf sanatının Türkiye’deki gelişmenini anlatan bir roman olacağa benziyor. Heyecanla okuyorum, yazıyorum.
Murat Gülsoy’la bir ortaya geldik. Edebiyat anlayışını, yaratıcı müelliflik problemini ve öğretim üyesi olduğu Boğaziçi Üniversitesi’ni konuştuk.
bundan evvelki hikaye kitabınız yayımlanalı yaklaşık on yıl olmuş. O süreçten bugüne hikaye anlayışınızda (hem okur hem muharrir olarak) ne cins değişiklikler oldu sizce? Bu mühlet zarfında öbür bir okur kitlesi de oluştu.
Ben yazdıklarımı tiplerine bakılırsa başka yerlere koymuyorum. Kurmaca denilen genel bir başlık altında düşünüyorum yazdıklarımı. ‘Keşke hikaye ve romanı kapsayan tek bir sözümüz olsaydı’ der Milan Kundera, ben de onun bu kanısına yakınım. Yazdıklarımda süregiden temalar, mevzular olduğu üzere değişen atmosferler ve motifler de var. ‘Ve Ateş Bizi Tüketiyor’ ile öbür bir kademeye geçtiğimi düşünüyorum, tahminen de en baştaki ruh durumuma döndüm, daha gerçeküstünün, fantastiğin, gotiğin kendini hissettirdiği bir ruh durumu. Edgar Allan Poe ile Hüseyin Rahmi Gürpınar’ı birlikte okuduğum periyotlar vardı, fecî ve şaşırtan olanla komik olanın birbirine dönüştüğü öyküler; daha sonra Borgesler, Kafkalar, Oğuz Ataylar sökün etti. Tüm bu muharrirlerin kesiştikleri yerler oluyor, muhtemelen ben de o kesiştikleri noktalarda kendimden bir şeyler buluyorum. Örneğin Oğuz Atay’ın ‘Korkuyu Beklerken’ hikayesi ile hem Kafka hem Borges birebir vakitte Dostoyevski bir biçimde kesişiyor ya da bana o denli geliyor. Birbirlerini hiç okumamış olsalar bile bu müelliflerin ruh durumları ile kendi iç dünyam içinde yakınlıklar bulmak heyecan veriyor. Hiç beklenmedik kesişimler keşfediyorum. Ortadan geçen onca vakitte edebiyatın içine daha fazla daldım, roman ya da hikaye yazmak üzerine daha epey düşündüm, yeni yollar aradım, daha bahadır olmaya çalıştım. Son devir yazdıklarımda kendi dünyamın sonlarını genişlettiğimi, kendimi daha güzel tanımaya başladığımı düşünüyorum.
Edebiyatın farklı çeşitlerinde eser üretiyorsunuz. Bir kıssa zihninizde belirmeye başladığında, bunun roman ya da hikaye olacağına nasıl karar veriyorsunuz?
Karışık bir mevzu. sıradan bir yanıtı yok. kimi vakit epey kolay anlarsınız, bu bir hikaye olur dersiniz. Tek bir tesir üzerine heyetidir, güçlü ve çarpıcı bir tesir, bu biçimde hikayedir o, fakat kimi vakit de geniş imkanlar sunan bir mevzu ya da yapı gelir aklıma. bu biçimde bir tema ya da bir kurgu mimarisi geliyorsa bu biçimde bir romana evrilir.
Uzun bir müddetdir “yaratıcı yazarlık” dersleri veriyorsunuz. Buradaki süreç nasıl ilerliyor? Ayrıyeten okurlarımız için “yaratıcı yazarlık” tarifini açar mısınız? “bayağı yazarlık”tan farkı nedir?
Yaratıcı yazarlık/yazı kavramı hikaye ve roman müellifliğini söz eder. Bu mevzuda fazlaca geniş bir literatür var, bir ucu edebiyat tenkidine dayanıyor öteki ucu anlatıbilimine hatta dilbilime uzanıyor. Hikaye ve roman yazarken yaptığımız, lisanla bir dünya kurmaktır. Okur bir yer duygusu yaşar, o yerde vakit akmaya başlamıştır. Bu tipten bağımsızdır neredeyse. Kafka’nın Gregor Samsa’sı sabah uyandığı an onun odasında vakit akmaya başlamıştır bizim için. Akabinde orada insanların hislerini, davranışlarını ve niyetlerini izleriz. İradi varlıkların hareketini görürüz. Şiir, deneme üzere edebi tiplerde kaide olmayan bu “dünya kurma” ve “iradi varlıklar yaratma” sorunu niçiniyle “yaratıcı” muharrir deniliyor. Sonuçta tüm hikaye ve roman yazan bireyler yaratıcı müelliflik aksiyonunun ortasındadır. Natürel yazdıklarının niteliğinden bağımsız olarak söylüyorum bunu. Bu işin bir tarafı. Çok uzaktan baktığımızda çabucak söyleyebileceğimiz kalın çizgiler.
Meçhul Bir Anın Kıyısında, Murat Gülsoy, 264 syf., Can Yayınları, 2021.
Fakat biraz daha yakından bakıldığında yaratıcı müellifin kurgusal dünyalar ve beşerler yaratırken yaptığı iş, kendi iç dünyasının gerilimlerinden beslenir. Bu tansiyonlar insanın hem kendi fizikî varlığından birebir vakitte etrafındaki toplumsal/tarihsel şartlardan kaynaklanır. Bu kademe hayli kıymetli. Sanatsal üretim ve arayış süreci bu tansiyonları ne kadar uygun araştırıyorsa o kadar nitelikli eserler ortaya çıkar. İşin en güç kısmı da budur aslına bakarsan. Yaratıcı müellif kendi üzerinde çalışan, tüm bilişsel fonksiyonlarını ve yeteneklerini kendi şuur dışı süreçlerini kurcalamaya harcayan kişidir. Sorun müellifin dünya görüşüyle, bilgisiyle, entelektüel donanımıyla ilgili olmaktan epeyce bu içsel araştırmaya kendini açmasında düğümlenir. Her müellif her vakit bunu yapabilir mi? Hayır. Hatta epey âlâ müelliflerin bile birtakım bazı birinci yapıtlarında gösterdikleri parıltıyı ilerleyen yaşlarında gösteremediğine şahit oluruz, bunun en büyük sebebi artık kendi içsel süreçlerini araştırmayı bırakıp fazlaca daha konforlu bir alana çekilmeleridir, orada yılların birikimi ile okurlara biroldukça şey anlatabileceklerini düşünürler. İşte müellifin kolay bir “bilen” olmaya dönüştüğü andır bu. Yazdıkları da didaktikleşmeye, vasatlaşmaya başlar. Doğal başından beri bu biçimde yazanlar da oldukçatur. Yazıyı steril bir entelektüel faaliyet olarak gorenleri kast ediyorum. bu biçimde yapılan iş sanat olmaktan çıkar ve bir çeşit gelişkin metin yazarlığına dönüşür.
‘İYİ EDEBİYAT ÖDÜLLERİNİN KIYMETLİ BİR FONKSİYONU OLDUĞUNA İNANIYORUM’
Yapıtlarınızla bir hayli edebiyat mükafatı aldığınız görülüyor. Ödül almak motivasyonunuzu etkiliyor mu?
En değerlisi birincisiydi. Çok gençtim ve ödüllere, heyetlere, baskın edebiyat ortamına dair büyük önyargılarım vardı. Lakin kendime göre epeyce muhalif olduğunu düşündüğüm kısa bir hikayeyle Yunus Nadi’den ödül alınca bu bahse bakışım değişti. Kimse beni tanımıyordu, bir daha de yazdığımı okumuş, beğenmiş, değerlendirmişlerdi. Birincisi bunun benim üzerimde son derece olumlu bir tesiri olmuştu. Motivasyonum yükselmişti. Ayrıyeten edebiyat dünyasına dair aklımdaki klişe önyargılar kırılmıştı. çabucak sonrasındaki senelerda da kitaplarıma ödül veren heyet üyeleriyle tanıştığımda, Füsun Akatlı, Şara Sayın üzere son derece saygın eleştirmenlerin, akademisyenlerin yazdıklarımı ne kadar dikkatli okuduklarını görmek keyifli etti. Bu benim şahsi tecrübem. elbette aksilikler yaşayanlar da olmuş olabilir lakin ben güzel edebiyat ödüllerinin değerli bir fonksiyonu olduğuna inanıyorum. Yayınevleri ne de olsa ticari kuruluşlardır, iki maksatları vardır: âlâ kitap yayımlamak ve ziyan etmeden yayınevini sürdürmek. Güzelin tarifini da kendilerine bakılırsa yaparlar. Vakit ortasında bir kimlikleri oluşur. Nitelik kıymetlidir lakin satış da değerlidir. Mükafatlar ise kitabın satışı ile hiç ilgilenmez, kendi ölçütlerine nazaran en iyiyi seçmeye çalışırlar. Kimseye bir borçları yoktur, ötürüsıyla okura bir taraf gösterir mükafatlar.
Sait Faik Kıssa Armağanı heyetinde yer alıyorsunuz. Ödül alması öngörülen bir yapıtın kriterleri nelerdir?
Sait Faik Öykü Armağanı biliyorsunuz Darüşşafaka Cemiyeti’nin uhdesinde düzenleniyor. Son derece saygın eleştirmen ve müelliflerden oluşan bir heyeti var. Her heyet üyesi kendi edebiyat anlayışına bakılırsa kıymetlendiriyor kitapları. Akabinde toplanıyoruz ve kapalı oyla herkes üçer isim öneriyor. en çok oyu alan mükafatı alıyor. İnanır mısınız bugüne kadar ikinci bir oylama yapma gereği hiç duymadık, yani birinci olan kitaplar heyetin çoğunluğunun dikkatini çekmiş oldu daima. Benim için kriter, lisanı güzel kullanımı, kurgulama ve anlatım biçiminde yenilikler getirmesi lakin her şeyden kıymetlisi üzerimde bir tesir yaratabilmesi. Çalışılmış, emek verilmiş kitaplar çabucak hemen daha olgunlaşmaya muhtaçlığı olanlardan fazlaca çabuk ayrışıyor aslına bakarsanız.
‘HAYALET GEMİ İLE EDİTÖRLÜĞÜN NE DEMEK OLDUĞUNU ÖĞRENDİM’
Bugünden baktığınızda “Hayalet Gemi” mecmuasını hazırlamanızın edebi kimliğinize ne cins katkıları olduğunu düşünüyorsunuz? Sizi hangi konularda besledi?
Birincisi kolektif iş yapmanın zevkini aldım. Bu benim için epeyce kıymetli bir kazanım oldu. Edebiyat, sanat son derece ferdi yapılan bir iştir lakin mecmua çıkarmak birebir vakitte bunu on yıl boyunca yapabilmek lakin bir topluluğun başarabileceği bir iştir. Editörlüğün ne demek olduğunu öğrendim ayrıyeten. Masa üstü hazırlık (mizanpaj, dizgi), matbaa, dağıtım, reklam toplama, tahsilat yapma üzere yayıncılığın tüm basamaklarında on yıl ter döktüm. Tiyatrocular için söylenen bir kelam vardır sahne tozunu yutmak diye ben de o denli bir tecrübe yaşadım. İçerik olarak da beni her vakit beslemiştir. Zira mecmuada sosyoloji, tarih, mühendislik, fizik okumuş, sinemayla, fotoğrafla ilgilenen hayli farklı geçmişlere sahip beşerler bir aradaydık. Tartışmalarımız hayli geniş bir kültürel yelpazeye yayılıyordu. Üniversite üzereydi. Gerçi aslına bakarsan bir yandan da üniversitedeydim. Bunlar daima iç içe yaşadığım süreçler oldu. Disiplinler ortası çalışmak, problemlere farklı bakış açılarından yaklaşmak, diğerlerini anlamaya çalışmak… Bunlar daima o periyot kazandığım niteliklerdi.
Yazmak, bir yerde teknik bir sorun beraberinde… Mühendislik eğitiminizin, öğretim üyeliğinizin yazma hünerinizi etkilediğini düşünüyor musunuz?
olağan olarak yazma hünerimi etkilemiştir ancak daha epey tesirli olan az evvel söylemiş olduğim entelektüel ortam oldu. Doğal 1990’larda tenkit kuramları hakkında okuduklarım da epeyce geliştirdi beni. Daha evvel okumuş olduğum muharrirleri farklı bir gözle okumayı öğrendim. Yazmayı geliştirmenin en değerli yollarından biri insanın okumasını derinleştirmesidir. Analitik niyet burada epey fonksiyonel olabiliyor. şüphesiz toplumsal ve tarihî dinamikleri gözden kaçırmadan… Zira edebi bir yapıt ne yalnızca muharririn psikolojisine bağlıdır ne de kullandığı edebi tekniklere… İçinde yaşadığı tarihî toplumsal dinamiklerin izlerini görmezseniz yazdıklarını tam olarak anlayamazsınız. Örneğin 1970’leri düşünmeden Bilge Karasu’nun ‘Gece’sini okumaya kalkmak son derece eksik olur.
‘BOĞAZİÇİ YAbir dahaVİ FİİLEN DURMUŞ DURUMDA’
bir süre evvel Boğaziçi Üniversitesi’ne kayyum atanmasından daha sonra Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi’ndeki misyonunuzdan istifa ettiniz. 17 yıllık bir müddetç sonunda bakılırsavinizden ayrılmak nasıl bir his? Anlatır mısınız?
Öncelikle şunu belirtmeliyim zira birfazlaca mecrada yanlış anlaşılıyor, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi’nin Yayın Heyeti Başkanlığı benim üniversitedeki nazaranvlerimden bir tanesiydi. Asli bakılırsavim Biyomedikal Mühendisliği Enstitüsü’nde öğretim üyeliği ve bu vazifemden istifa etmedim, işimin başındayım. Ayrıyeten B.Ü. Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Araştırma Merkezi Müdürlüğü nazaranvine de devam ediyorum. Öğretim üyeliğinden yani Boğaziçi Üniversitesi’nden ayrılmak üzere bir niyetim yok. Yayın şurası başkanlığına ise 2004 yılında bu biçimdeki rektörümüz Ayşe Shalbukil tarafınca getirildim. Çok önemli bir yayın şurası kurduk ve son derece kısıtlı imkanlarla nitelikli bilim ve akademik yayıncılık yapmaya çalıştık. sonrasındasında her yeni rektör atandığında ben kapılarını çalıp o güne kadar ne yaptığımızı, bundan daha sonra ne yapılabileceğini anlattım. Hepsi üniversitenin nazaranv onayı verdiği bu rektörlerle yayınevini bir arada sürdürmeye devam ettik. Ocak ayında bir gece yarısı atanan yeni rektörle bu biçimde bir görüşme yapmam mümkün olamayacağı için istifa etmeyi uygun gördüm.
Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi geçtiğimiz pandemi periyodunda fazlaca büyük maddi kuvvetlikler içine düşmüştü. Devam edebilmesi için fazlaca gayret sarf edilmesi gerekiyordu lakin şu anda üniversitenin gündemi hayli daha acil problemlerle meşgul. Maalesef kaybeden kültür ortamımız oldu. Zira bilim yayıncılığı sıkıntı ve kıymetli bir iş. Şu anda Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi fiilen durmuş durumda. Üniversite için asla karamsar değilim lakin Yayınevi’nin tekrar birebir ivmeyi yakalaması epey güç. Deneyimli editörlerimiz işi bırakmak zorunda kaldı bu süreçte mesela. Bu çeşit bir birikim yalnızca parayla geri getirilemez ne yazık ki…
’37 YILDIR BU KURUMDAYIM, BİRİNCİ KERE BOĞAZİÇİ KENDİ KİMLİĞİNİ BU KADAR AĞIR TARTIŞTI’
Boğaziçi Üniversitesi’nde şu an öğretim üyesi olarak nazaranv yapıyorsunuz. Gelinen süreci nasıl yorumluyorsunuz?
Öncelikle epey üzgünüm. Üniversitemiz hiç hak etmediği bir atama ile bir krize sürüklendi. Şöyle düşünün 31 Aralık 2020’ye dek olabildiğince huzur ortasında, her insanın varoluşuna saygılı, demokratik bir ortamda çalışıyorduk. Ne bir polis gücü vardı etrafta ne de şiddet içeren bir olay oluyordu. Boğaziçi her fikirden öğrencinin, hocanın bir arada yaşamayı becerdiği bir üniversiteydi. Onlarca kulüp, öğrenci inisiyatifi yan yana etkinliklerini yaparlar, birbirlerini duyarlar, demokratik kültürlerini geliştirirlerdi. şüphesiz ortada sırada ülkenin ateşli gündeminin yansımaları olurdu lakin çatışmaları üniversitenin bileşenleri kendi ortasında çözmeyi becerirdi. Üniversite büsbütün tabandan üst hakikat yönetilirdi. Tüm kararlar ünitelerde alınırdı. Örneğin bir kısım açacağı dersler, alacağı hocalar konusunda temel belirleyiciydi. Liyakat, yani o işi yapmaya ehil olmak en değerli aranan özellikti. elbette şeffaflık gözetilerek yapılırdı bütün bunlar. Hesap verilebilirlik en değerli unsurdu.
Şöyle bir örnek vereyim, yalnızca üniteler değil üst idare tüm hocaların davetli olduğu Genel Konsey toplantıları düzenlerdi her periyot. Burada periyotluk icraat ve problemler anlatılır, herkes haberdar edilir, idare tartışmaya açılırdı. Herkes, akademik rütbesinden bağımsız olarak -ki bunu ima etmek bile hayli ayıptır- kelam alır dilediği üzere idaresi eleştirir ya da okulda yanlış ya da eksik bulduğu uygulamaları lisana getirirdi. Bu bildiğim kadarıyla Türkiye’de üniversitelerde olmayan bir gelenek. Ayrıyeten, son periyotta bu Genel Kurul’lara her ay bir kez Öğlen Yemeği Buluşmaları eklenmişti. Üst idare tam takım rektörlükte toplanır, rastgele bir gündem dayatmaksızın öğretim üyelerinin sorularını karşılıklar, tenkitlerini dinlerdi. Bunları bu biçimde uzun anlatıyorum zira Boğaziçi’nin gelenekleri denildiği vakit tam olarak niye kelam ettiğimiz anlaşılmıyor. Artık bunlar bir gecede ortadan kalktı. Ayrıyeten bir daha bir gecede hiç bir akademik teamüle uygun olmayan biçimde iki fakülte kuruldu. Bir gecede iki fakülte… Bu akıl alır bir şey değil Boğaziçi için.
Birinci günden bu yana biz öğretim üyeleri de elimizden geldiğince yanlış gördüğümüz bu uygulamalara karşı çıkıyor, yasal ve akademik olarak tüm haklarımızı kullanarak üniversiteyi muhafazaya çalışıyoruz. Ben 1984 yılında öğrenci olarak girdim Boğaziçi’ne. daha sonra doktoramı İTÜ’de yaptım lakin o müddet boyunca da Boğaziçi’nde öğretim nazaranvlisiydim. ötürüsıyla Üniversite’nin 37 yılına şahidim. Yani 158 yıllık kurumun dörtte birinin şahidiyim. Benden epey daha büyük hocalarımız var şu anda o meydanda nöbet tutan, 1970’lerden beri hocalık yapmış dev isimler. Hocaların hocası olmuş akademisyenler. her insanın üzerinde anlaştığı temel bedeller 2012 yılında Boğaziçi Üniversitesi Senatosu tarafınca kayda geçirilmiştir ve orada şöyleki der: “Üniversitelerin rastgele bir kişi ya da kuruluşun tesir yahut baskısına maruz kalmaması ve siyaset aracı olarak kullanılmaması bilimsel ve toplumsal gelişim açısından vazgeçilmezdir.” Tıpkı adalet sistemi üzere üniversitenin de özerkliği yok olursa toplum hayli büyük felaketler yaşar. Örneğin salgın, zelzele, etraf kirliliği, iktisat, ruh sıhhati, toplumsal barış üzere can yakıcı konularda üniversitenin objektif uzmanlığından yararlanmak yerine sığ siyasi söyleme teslim olan bir ülke problemlerini çözemez, nitekim epeyce önemli sıkıntılar yaşar. Akademik özerkliğin ne olduğu, Boğaziçi’nin bu mevzudaki birikimini daha detaylı öğrenmek isteyen okurlara eski rektörlerimizden Üstün Ergüder’in yazısını okumalarını salık veririm. Gerçi bu alanda hayli sayıda hocamızın mülakat ve yazıları yayınlandı fakat şu sıralar en son yayınlanan ve kapsamlı bir yazı olduğu için bunu öneriyorum. Son olarak da umutlu bir şeyler söylemek isterim. Dediğim üzere, 37 yıldır bu kurumdayım, birinci sefer Boğaziçi kendi kimliğini bu kadar ağır tartıştı, tüm bileşenler birinci kere bu kadar kuvvetli biçimde bir ortaya geldi ve kendini, değerini fark etti. ötürüsıyla fazlaca kuvvetli bir Boğaziçi var artık, üstelik toplumun kimi kısımlarında pompalanmaya çalışılan -esasında gerçekliği olmayan- “fildişi kulede yaşayanlar” imajı da yerle bir oldu. ötürüsıyla yarın fazlaca daha sağlam bir Boğaziçi olacak. Öğrencilerimden fark ediyorum, herkes yaptığı işe daha bir hırsla sarılıyor, daha epey çalışıyor.
Hazırladığınız yeni bir çalışma var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Günler çalışarak geçiyor. Bir yıldır üzerinde çalıştığım bir romanım var, onu yazıyorum ağır ağır. 1890’da doğmuş ve 70lere dek hayatış bir ressamın ömrünü merkeze alan bir sanatçı romanı. Natürel hem de tarihi bir roman da oluyor. Fotoğraf oldum muhtemel fazlaca sevdiğim, bana ilham veren bir sanat kolu olmuştur. ‘İstanbul’da Bir Merhamet Haftası’ isimli romanım Max Ernst’in fotoğrafları üzerine konseyiydi mesela ya da ‘Tanrı Beni Görüyor mu?’ kitabımdaki biroldukça hikayede fotoğraf, illüstrasyon kullanmıştım, vakit zaman çeşitler ortası çalışmalara girişmiştim. Artık hem fotoğraf yapma sürecini birebir vakitte fotoğraf sanatının Türkiye’deki gelişmenini anlatan bir roman olacağa benziyor. Heyecanla okuyorum, yazıyorum.