Kırk bir yıl evvel 12 Eylül sabahı, ülke faşist bir askeri darbeyle derin bir alacakaranlığa uyandı. Vakit ortasında general Kenan Evren’in başında olduğu askeri cuntanın inşa ettiği nizam, sağ siyasal iktidarlar ve ortaklarınca daha da pekiştirilip güçlendirildi. Onikieylül, bu baskıcı, yasakçı tertibin ve idare biçiminin ismidir. (Burada olduğu üzere yazıyla ve bitişik yazılmasından yanayız.)
Yaşadığımız coğrafyada toplumsal muhalefetin ağırlaşan hak ve özgürlük taleplerini karşılamak yerine onu zorla bastırmak üzere oluşturulmuş kanlı bir rejimdir Onikieylül. O niçinle yaşanan acılar, baskılar, azaplar unutulmuş değil; unutulmaması ve unutturulmaması da son derece kıymetlidir. Onikieylül’ün baskılarının ve yasakçı uygulamalarının anılardaki izlerinin yerini koruyor olması, sistemin sürüyor olması haksızlıkların, adaletsizliklerin hesabının sorulmamış olmasıyla bir çok alakalı…
O denli ki birtakım Onikieylül maddeleri, yasakları, baskıları, uygulamaları olduğu üzere, kimileriyse biçimi değişse de özü değişmemiş olarak sürüyor. Cunta rejiminin amaç aldığı toplumsal kesitlerin başında gençlik geliyordu. Bugün de gençliğe karşı olan tutum değişmiş değil. Kırk bir yıldır gençliği olmayan, yaşamayan bir toplum kelam konusu. Kırk bir yıllık Onikieylül rejimi, ergen bir toplum yarattı. Ergenlikten bir türlü çıkamayan bir toplumda yaşıyoruz.
Şiirle gençlik içindeki ilgi birbiriyle özdeşleştirilecek kadar yakındır. İkisinin de kesişim çizgisi her şeydilk evvel özgürlüktür. Onikieylül’ün gençlik tersliği üzere şiire aykırılığı da uygulamalarıyla kendisini göstermiştir.
Gençliği hapishanelerde zincirleyerek susturmak isteyen Onikieylül rejimi, sanatı, edebiyatı, şiiri de yasaklayarak devre dışı bırakmayı amaçlamıştı. Öte yandan yasakta, baskıda hudut tanımayan cunta, bir halkın lisanını, külçeşidini, dahası varlığını da tümden yok saymıştı.
Uygulamaya konulan bin bir çeşit yasak içinde şiir kitapları da yerini almıştı. Toplatılan, yasaklanan kitapları, şiirleri bir tek yazıya sığdırmak mümkün değil. Kısa yazımızda toplatılan, yasaklanan şiir kitaplarından kimilerini ve şairlerini selamlayalım, şiirlerden örnek sunarak bir kere daha Onikieylül rejiminin yaptıklarını unutmadığımızı, hesabı sorulmayan acıların unutulmayacağını hatırlatalım istiyoruz.
Azabın, kıyımın, idamların basitlaştığı; baskıcı cunta rejimine yöneltilen en küçük bir tenkidin bile yargılanma konusu yapıldığı, tonlarca gazete ve mecmuanın yanı sıra sinemaların yasaklandığı, yakıldığı periyotta kitap toplatmak, yasaklamak da kolay uygulamalar haline gelmişti. Askeri marşlar haricinde dağarcığında bir tek şiirsel imge bulunmayan cunta generalleri tarafınca şiirlerin, şiir kitaplarının yasaklanması beklenmeyecek bir şey değildir.
Baskıcı güçlerce başvurulan imge, düş, hayal, renk, ritim ve gibisi varoluş biçimlerine ve durumlarına müdahale, sonuçta topyekûn bir devinimsizlik dileğinin yansımasıdır. Onikieylül rejimi de birinci devrinde toplum devinmesin, donsun istiyordu adeta. Uygulamaları buna yönelikti. Derin dondurucuya yerleştirilmek istenen toplumsuz bir toplum biçimi tasarlıyordu da diyebiliriz.
Her yasak, her baskı aykırısını da oluşturuyor. Şiire getirilen yasaklar, baskılar da tersini yarattı. Tahminen daha evvel hiç olmadığı kadar kişi şiir yazmaya yöneldi. Onikieylül’le bir arada şiir başka bir kıymet kazandı. Yeni şiir mecmuaları çıktı, şiir arayışları arttı, yayımlanan şiir kitaplarının sayısı çoğaldı.
Onikieylül rejiminin susturmak istediği şairlerden biri Can Yücel oldu. Sözcüklerinden, imgelerinden, dizelerinden, lisanından, kelamından, tenkidinden, mizahından, ironisinden, humorundan korktuğu, o niçinle de kalemine kelepçe vurarak susturmak istediği şair Can Yücel için bu başına birinci sefer gelen bir zulüm değildi. Cuntacı generallerin 12 Mart 1971’de yaptıkları darbe periyodunda de çevirdiği kitaplar niçiniyle maksat alınan bir şair olmuştu Can Yücel. On beş yıla mahkûm edilmiş ve fakat üç yıl daha sonra çıkarılan afla hür kalabilmiştir. Onikieylül rejiminin cuntacılarıysa onu, kitabını yasaklayarak susturmayı denemişlerdir. Zalimlere has bir körlükle olsa gerek. Cuntacı generaller şairi, hele de şair Can Yücel’i susturmanın mümkün olamayacağını hesaplayamamışlardır. Şair susar mı hiç, hele Can Yücel… O denli olmuştur, elbette susmamıştır.
Rengâhenk, Can Yücel, 140 syf.,Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
Can Yücel’in kitabı ‘Rengâhenk’, müstehcenlik sebebi öne sürülerek Onikieylül’ün yasaklayarak toplattığı şiir kitapları içinde yerini alır. Müstehcenlik tıpkı vakitte evet. Doğal ki şairi itibarsızlaştırmayı amaçlayan bir münasebettir bu. YAZKO Yayınları’ndan 1982’de çıkan ve şairin “Beynin Piri Reisi Gazi Yaşargil’e” ibaresiyle çocukluk arkadaşına ithaf ettiği ‘Rengâhenk’in birinci şiiri “Yaprak Dökümü”, hem de Yeni Türkü tarafınca bestelenmiş ve söylenmiştir. Onikieylül cuntacılarının müstehcen bularak yasakladığı kitaptan “Yaprak Dökümünü” başlıklı şiiri okuyalım:
Sararıp dökülmedilk evvel kızaran yapraklar ki onlar
Şan verdiler ortalığa bütün bir sonbahar
Mevsim dönüp de bir daha yeşermeğe başlayınca rüzgâr
Çıplağında o atın bir daha onlar koşacaklar
O çocuklar
O yapraklar
O şarabî eşkıyalar
Onlar da olmasalar benim gayrı kimim var?
bu biçimde Bir Sevmek, Attila İlhan, 168 syf., Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
Onikieylül rejiminin sözcüklerinden, imgelerinden, dizelerinden korkarak şiirlerini, kitabını yasakladığı bir öbür ünlü şair de Attila İlhan olmuştur. İlhan’ın yasaklanan ‘bu biçimde Bir Sevmek’ isimli kitabının birinci baskısı 1977’de yapılmıştır. Attila İlhan’ın çocuk yaşında başladığı şiir seyahatinin sekizinci şiir kitabıdır ‘bu biçimde Bir Sevmek’. Yetmişli yılların toplumsal, siyasal ortamının betimlendiği, şimdiki ömürden kesitlerin sunulduğu şiirlerden oluşur. Şairin, her kitabında olduğu üzere ‘bu biçimde Bir Sevmek’in sonunda da “Meraklısı İçin Notlar”ı yer alır. Attila İlhan bu kısımda okurla, kitaptaki şiirlerin oluşma ve yazılma sürecine ait tecrübesini paylaşır. İlhan, 1973’te yapılan seçimlerle ülkemizde demokrasi ortamının bir daha belirdiği süreçte yazıldığını lisana getirdiği şiirleri, “toplumcu bir ozanın, insanı bütün boyutları ve toplumsal olduğu kadar ferdi diyalektiğiyle özgürce işlemek uğraşının ürünleri” olarak tanımlıyor. Başta kitaba ismini veren ve “ne bayanlar sevdim aslına bakarsan yoktular” dizesiyle başlayan şiir olmak üzere, ‘bu biçimde Bir Sevmek’teki şiirlerin bir devir çok tanınan olduğunu da belirtelim. Kitabın “Ki” isimli kısmından bir betik okuyalım:
o kelamlar ki
imgelem sonsuzluğunun
ateşten gülüdürler
kelebek çarpıntılarıyla doğarlar ölürler
o kelamlar ki kalbimizin üstünde
dolu bir tabanca üzere,
ölüp ölesiye taşırız
o kelamlar ki bir kez çıkmıştır ağzımızdan
uğrunda asılırız…
Daha evvel değinmiştik, Onikieylül’ün gençlere hasım bir rejim olduğuna. Gençlere olan hasımlığı niçiniyle şiire ayrıyeten düşmanlık etmiş olduğunu da düşünebiliriz.
Yaşar Miraç (1953), devrin genç ve dikkat çeken şairlerindendir. 1980’de ‘Trabzonlu Delikanlı’ isimli kitabıyla Türk Lisan Kurumu’nun şiir mükafatını alır. Onikieylül cuntacıları Miraç’ın son kitabını, ‘Taliplerin Ağıdı’ ve ‘Gül Ekmek’ isimli kitaplarıyla bir arada yasaklar. Yaşar Miraç’ın kitapları yedi yıl yasaklı kalır.
Trabzonlu Delikanlı, Yaşar Miraç, 128 syf., Cem Yayınları, 1993.
‘Trabzonlu Delikanlı’nın Detay Yayınları’nca yapılan yeni baskısının sunuşunda yasaklama süreci şu biçimde anlatılır:
“’Trabzonlu Delikanlı’ kitabı, askeri darbeden iki hafta daha sonra, 1980 Eylülünün son günlerinde TDK Şiir Seçici Heyeti’nce birincilik mükafatına paha görülmüştü. O andan itibaren de ‘Trabzonlu Delikanlı’nın ‘siyasi serüveni’ yeni bir biçim aldı. Cuntasever müellifler, periyodun aktif gazetesi Tercüman üzerinden şaire karşı bir taarruz harekâtı başlattılar. Aralık 1980’de toplanan Sıkıyönetim Uyum Heyeti, şairin ‘Gül Ekmek’ ve ‘Taliplerin Ağıdı’ isimli yapıtlarıyla bir arada ‘Trabzonlu Delikanlı’ kitabını da yasakladı. Devrin kimi ‘ihbarcı’ köşe müellifleri mevzuyu ‘teröristi öven şaire ödül verdiler’e kadar vardırdılar. Asıl gaye TDK idi. Periyodun muktediri General Kenan Cihan, meydanlarda yaptığı konuşmada TDK’yı ‘o kurum, bir vakit içinder dağlarda gezen eşkıyayı öven, jandarmaları kötüleyen şiirler yazmış ve eşkıyayı kahraman yapmış bir şiir kitabına birincilik mükafatı vermişti’ diyerek maksat tahtasına oturttu.”
Evvel Miraç’ın yasaklanan kitaplarından olan ‘Taliplerin Ağıdı’nda yer alan “Onbeşler Denizi” başlıklı şiirden dörtlükler aktaralım:
oy anam niye kara,
bu denizin suları?
akça mı olaydı oğul
onbeşlerin suları
oy anam niye pekçe
bu denizin dalgası?
yumuşak m’olaydı oğul
onbeşlerin hengamesi
(…)
oy anam ismi niye
onbeşler bu denizin?
kızıl mayası oğul
onbeşler bu denizin
Onikieylül’ün yasaklanmış şiir kitapları listesinde meşhur olan ‘Trabzonlu Delikanlı’dan da bir şiir okuyalım. “Çan Yalının Civan Eli” başlıklı şiirin girişinden iki betik alıntılıyoruz:
Çan yalının civan eli
Sokaklara sevda tüter
Sevdalılar olortadan
Salına salına sarfiyat
Uzun sokak cam sunaklar
Işıklar renkler cilveler
Dolup taşmış binbir çeşit mal
Sırça keseleri dürter
Şairin belirttiğine bakılırsa, şiirde geçen Çan, Trabzon ve yöresinde yaşayan birinci halk ve bölgeye verilen isimdir. Uzunsokak’ınsa Trabzon’un en işlek sokağının ismi olduğu bilgisi şiirin dipnotunda yer alıyor.
Onikieylül rejiminin başaktörü faşist cuntacı generaller şiirlerden, sözcüklerden, imgelerden, düşten umuttan korkmuştur. Korktukça yasaklamışlar, baskıyı artırmışlardır.
Cuntacı generallerin kurduğu ve ondan sonrasında gelen iktidarlarca sürdürülen Onikeylül rejiminin toplatma ve yasaklama listesine giren şiir kitaplarının en epeyce bilinenlerine değindik. Baskının, zulmün alabildiğine yaygın olduğu devirde kayda geçen geçmeyen, kamuoyuna yansıyan yansımayan daha birfazlaca yayın toplatıldı, yasaklandı ve imha edildi. Onikieylül cuntası yarattığı endişe iklimiyle toplatamadığı, yasaklamaya yetişemediği yayınların, kitapların bir kısmının da yakılmasına ortam hazırladı. Birfazlaca şahsi kütüphane, kitaplık konutlarda “banyo kazanlarında”, “sobalarda” kül oldu. Mesken baskınlarında polisin el koyduğu yüzlerce kitap adliye depolarında hurdaya çıktı. Unutulur üzere değil. Asla unutulmamalı… Zira adalet yerini bulmadı.
Yaşadığımız coğrafyada toplumsal muhalefetin ağırlaşan hak ve özgürlük taleplerini karşılamak yerine onu zorla bastırmak üzere oluşturulmuş kanlı bir rejimdir Onikieylül. O niçinle yaşanan acılar, baskılar, azaplar unutulmuş değil; unutulmaması ve unutturulmaması da son derece kıymetlidir. Onikieylül’ün baskılarının ve yasakçı uygulamalarının anılardaki izlerinin yerini koruyor olması, sistemin sürüyor olması haksızlıkların, adaletsizliklerin hesabının sorulmamış olmasıyla bir çok alakalı…
O denli ki birtakım Onikieylül maddeleri, yasakları, baskıları, uygulamaları olduğu üzere, kimileriyse biçimi değişse de özü değişmemiş olarak sürüyor. Cunta rejiminin amaç aldığı toplumsal kesitlerin başında gençlik geliyordu. Bugün de gençliğe karşı olan tutum değişmiş değil. Kırk bir yıldır gençliği olmayan, yaşamayan bir toplum kelam konusu. Kırk bir yıllık Onikieylül rejimi, ergen bir toplum yarattı. Ergenlikten bir türlü çıkamayan bir toplumda yaşıyoruz.
Şiirle gençlik içindeki ilgi birbiriyle özdeşleştirilecek kadar yakındır. İkisinin de kesişim çizgisi her şeydilk evvel özgürlüktür. Onikieylül’ün gençlik tersliği üzere şiire aykırılığı da uygulamalarıyla kendisini göstermiştir.
Gençliği hapishanelerde zincirleyerek susturmak isteyen Onikieylül rejimi, sanatı, edebiyatı, şiiri de yasaklayarak devre dışı bırakmayı amaçlamıştı. Öte yandan yasakta, baskıda hudut tanımayan cunta, bir halkın lisanını, külçeşidini, dahası varlığını da tümden yok saymıştı.
Uygulamaya konulan bin bir çeşit yasak içinde şiir kitapları da yerini almıştı. Toplatılan, yasaklanan kitapları, şiirleri bir tek yazıya sığdırmak mümkün değil. Kısa yazımızda toplatılan, yasaklanan şiir kitaplarından kimilerini ve şairlerini selamlayalım, şiirlerden örnek sunarak bir kere daha Onikieylül rejiminin yaptıklarını unutmadığımızı, hesabı sorulmayan acıların unutulmayacağını hatırlatalım istiyoruz.
Azabın, kıyımın, idamların basitlaştığı; baskıcı cunta rejimine yöneltilen en küçük bir tenkidin bile yargılanma konusu yapıldığı, tonlarca gazete ve mecmuanın yanı sıra sinemaların yasaklandığı, yakıldığı periyotta kitap toplatmak, yasaklamak da kolay uygulamalar haline gelmişti. Askeri marşlar haricinde dağarcığında bir tek şiirsel imge bulunmayan cunta generalleri tarafınca şiirlerin, şiir kitaplarının yasaklanması beklenmeyecek bir şey değildir.
Baskıcı güçlerce başvurulan imge, düş, hayal, renk, ritim ve gibisi varoluş biçimlerine ve durumlarına müdahale, sonuçta topyekûn bir devinimsizlik dileğinin yansımasıdır. Onikieylül rejimi de birinci devrinde toplum devinmesin, donsun istiyordu adeta. Uygulamaları buna yönelikti. Derin dondurucuya yerleştirilmek istenen toplumsuz bir toplum biçimi tasarlıyordu da diyebiliriz.
Her yasak, her baskı aykırısını da oluşturuyor. Şiire getirilen yasaklar, baskılar da tersini yarattı. Tahminen daha evvel hiç olmadığı kadar kişi şiir yazmaya yöneldi. Onikieylül’le bir arada şiir başka bir kıymet kazandı. Yeni şiir mecmuaları çıktı, şiir arayışları arttı, yayımlanan şiir kitaplarının sayısı çoğaldı.
Onikieylül rejiminin susturmak istediği şairlerden biri Can Yücel oldu. Sözcüklerinden, imgelerinden, dizelerinden, lisanından, kelamından, tenkidinden, mizahından, ironisinden, humorundan korktuğu, o niçinle de kalemine kelepçe vurarak susturmak istediği şair Can Yücel için bu başına birinci sefer gelen bir zulüm değildi. Cuntacı generallerin 12 Mart 1971’de yaptıkları darbe periyodunda de çevirdiği kitaplar niçiniyle maksat alınan bir şair olmuştu Can Yücel. On beş yıla mahkûm edilmiş ve fakat üç yıl daha sonra çıkarılan afla hür kalabilmiştir. Onikieylül rejiminin cuntacılarıysa onu, kitabını yasaklayarak susturmayı denemişlerdir. Zalimlere has bir körlükle olsa gerek. Cuntacı generaller şairi, hele de şair Can Yücel’i susturmanın mümkün olamayacağını hesaplayamamışlardır. Şair susar mı hiç, hele Can Yücel… O denli olmuştur, elbette susmamıştır.
Rengâhenk, Can Yücel, 140 syf.,Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
Can Yücel’in kitabı ‘Rengâhenk’, müstehcenlik sebebi öne sürülerek Onikieylül’ün yasaklayarak toplattığı şiir kitapları içinde yerini alır. Müstehcenlik tıpkı vakitte evet. Doğal ki şairi itibarsızlaştırmayı amaçlayan bir münasebettir bu. YAZKO Yayınları’ndan 1982’de çıkan ve şairin “Beynin Piri Reisi Gazi Yaşargil’e” ibaresiyle çocukluk arkadaşına ithaf ettiği ‘Rengâhenk’in birinci şiiri “Yaprak Dökümü”, hem de Yeni Türkü tarafınca bestelenmiş ve söylenmiştir. Onikieylül cuntacılarının müstehcen bularak yasakladığı kitaptan “Yaprak Dökümünü” başlıklı şiiri okuyalım:
Sararıp dökülmedilk evvel kızaran yapraklar ki onlar
Şan verdiler ortalığa bütün bir sonbahar
Mevsim dönüp de bir daha yeşermeğe başlayınca rüzgâr
Çıplağında o atın bir daha onlar koşacaklar
O çocuklar
O yapraklar
O şarabî eşkıyalar
Onlar da olmasalar benim gayrı kimim var?
bu biçimde Bir Sevmek, Attila İlhan, 168 syf., Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
Onikieylül rejiminin sözcüklerinden, imgelerinden, dizelerinden korkarak şiirlerini, kitabını yasakladığı bir öbür ünlü şair de Attila İlhan olmuştur. İlhan’ın yasaklanan ‘bu biçimde Bir Sevmek’ isimli kitabının birinci baskısı 1977’de yapılmıştır. Attila İlhan’ın çocuk yaşında başladığı şiir seyahatinin sekizinci şiir kitabıdır ‘bu biçimde Bir Sevmek’. Yetmişli yılların toplumsal, siyasal ortamının betimlendiği, şimdiki ömürden kesitlerin sunulduğu şiirlerden oluşur. Şairin, her kitabında olduğu üzere ‘bu biçimde Bir Sevmek’in sonunda da “Meraklısı İçin Notlar”ı yer alır. Attila İlhan bu kısımda okurla, kitaptaki şiirlerin oluşma ve yazılma sürecine ait tecrübesini paylaşır. İlhan, 1973’te yapılan seçimlerle ülkemizde demokrasi ortamının bir daha belirdiği süreçte yazıldığını lisana getirdiği şiirleri, “toplumcu bir ozanın, insanı bütün boyutları ve toplumsal olduğu kadar ferdi diyalektiğiyle özgürce işlemek uğraşının ürünleri” olarak tanımlıyor. Başta kitaba ismini veren ve “ne bayanlar sevdim aslına bakarsan yoktular” dizesiyle başlayan şiir olmak üzere, ‘bu biçimde Bir Sevmek’teki şiirlerin bir devir çok tanınan olduğunu da belirtelim. Kitabın “Ki” isimli kısmından bir betik okuyalım:
o kelamlar ki
imgelem sonsuzluğunun
ateşten gülüdürler
kelebek çarpıntılarıyla doğarlar ölürler
o kelamlar ki kalbimizin üstünde
dolu bir tabanca üzere,
ölüp ölesiye taşırız
o kelamlar ki bir kez çıkmıştır ağzımızdan
uğrunda asılırız…
Daha evvel değinmiştik, Onikieylül’ün gençlere hasım bir rejim olduğuna. Gençlere olan hasımlığı niçiniyle şiire ayrıyeten düşmanlık etmiş olduğunu da düşünebiliriz.
Yaşar Miraç (1953), devrin genç ve dikkat çeken şairlerindendir. 1980’de ‘Trabzonlu Delikanlı’ isimli kitabıyla Türk Lisan Kurumu’nun şiir mükafatını alır. Onikieylül cuntacıları Miraç’ın son kitabını, ‘Taliplerin Ağıdı’ ve ‘Gül Ekmek’ isimli kitaplarıyla bir arada yasaklar. Yaşar Miraç’ın kitapları yedi yıl yasaklı kalır.
Trabzonlu Delikanlı, Yaşar Miraç, 128 syf., Cem Yayınları, 1993.
‘Trabzonlu Delikanlı’nın Detay Yayınları’nca yapılan yeni baskısının sunuşunda yasaklama süreci şu biçimde anlatılır:
“’Trabzonlu Delikanlı’ kitabı, askeri darbeden iki hafta daha sonra, 1980 Eylülünün son günlerinde TDK Şiir Seçici Heyeti’nce birincilik mükafatına paha görülmüştü. O andan itibaren de ‘Trabzonlu Delikanlı’nın ‘siyasi serüveni’ yeni bir biçim aldı. Cuntasever müellifler, periyodun aktif gazetesi Tercüman üzerinden şaire karşı bir taarruz harekâtı başlattılar. Aralık 1980’de toplanan Sıkıyönetim Uyum Heyeti, şairin ‘Gül Ekmek’ ve ‘Taliplerin Ağıdı’ isimli yapıtlarıyla bir arada ‘Trabzonlu Delikanlı’ kitabını da yasakladı. Devrin kimi ‘ihbarcı’ köşe müellifleri mevzuyu ‘teröristi öven şaire ödül verdiler’e kadar vardırdılar. Asıl gaye TDK idi. Periyodun muktediri General Kenan Cihan, meydanlarda yaptığı konuşmada TDK’yı ‘o kurum, bir vakit içinder dağlarda gezen eşkıyayı öven, jandarmaları kötüleyen şiirler yazmış ve eşkıyayı kahraman yapmış bir şiir kitabına birincilik mükafatı vermişti’ diyerek maksat tahtasına oturttu.”
Evvel Miraç’ın yasaklanan kitaplarından olan ‘Taliplerin Ağıdı’nda yer alan “Onbeşler Denizi” başlıklı şiirden dörtlükler aktaralım:
oy anam niye kara,
bu denizin suları?
akça mı olaydı oğul
onbeşlerin suları
oy anam niye pekçe
bu denizin dalgası?
yumuşak m’olaydı oğul
onbeşlerin hengamesi
(…)
oy anam ismi niye
onbeşler bu denizin?
kızıl mayası oğul
onbeşler bu denizin
Onikieylül’ün yasaklanmış şiir kitapları listesinde meşhur olan ‘Trabzonlu Delikanlı’dan da bir şiir okuyalım. “Çan Yalının Civan Eli” başlıklı şiirin girişinden iki betik alıntılıyoruz:
Çan yalının civan eli
Sokaklara sevda tüter
Sevdalılar olortadan
Salına salına sarfiyat
Uzun sokak cam sunaklar
Işıklar renkler cilveler
Dolup taşmış binbir çeşit mal
Sırça keseleri dürter
Şairin belirttiğine bakılırsa, şiirde geçen Çan, Trabzon ve yöresinde yaşayan birinci halk ve bölgeye verilen isimdir. Uzunsokak’ınsa Trabzon’un en işlek sokağının ismi olduğu bilgisi şiirin dipnotunda yer alıyor.
Onikieylül rejiminin başaktörü faşist cuntacı generaller şiirlerden, sözcüklerden, imgelerden, düşten umuttan korkmuştur. Korktukça yasaklamışlar, baskıyı artırmışlardır.
Cuntacı generallerin kurduğu ve ondan sonrasında gelen iktidarlarca sürdürülen Onikeylül rejiminin toplatma ve yasaklama listesine giren şiir kitaplarının en epeyce bilinenlerine değindik. Baskının, zulmün alabildiğine yaygın olduğu devirde kayda geçen geçmeyen, kamuoyuna yansıyan yansımayan daha birfazlaca yayın toplatıldı, yasaklandı ve imha edildi. Onikieylül cuntası yarattığı endişe iklimiyle toplatamadığı, yasaklamaya yetişemediği yayınların, kitapların bir kısmının da yakılmasına ortam hazırladı. Birfazlaca şahsi kütüphane, kitaplık konutlarda “banyo kazanlarında”, “sobalarda” kül oldu. Mesken baskınlarında polisin el koyduğu yüzlerce kitap adliye depolarında hurdaya çıktı. Unutulur üzere değil. Asla unutulmamalı… Zira adalet yerini bulmadı.